Ἡ τιμή τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ στή Ρωσία / Ορθοδοξία

Καμιά προσωπικότητα τῶν χρόνων τῆς τουρκοκρατίας δέν ἔχει ἀπασχολήσει τόσο πολύ τήν ἑλληνική ἐπιστήμη, ὅσο ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Ὡστόσο, στήν ἱστοριογραφία μέχρι σήμερα ὑπάρχει ἡ ἀντίληψη ὅτι ἡ τιμή τοῦ Ἁγίου σχεδόν ἀποκλειστικά εἶναι περιορισμένη στόν ἑλληνικό χῶρο.

Στήν παρούσα ἔρευνα γιά πρώτη φορά παρουσιάζεται στό ἐπιστημονικό κοινό ἡ ἀπήχηση τῆς διδασκαλίας τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ στή Ρωσία.

Στό γλωσσικό ἐμπόδιο καί τίς μακρινές ἀποστάσεις δυστυχῶς ὀφείλεται τό γεγονός ὅτι ἡ ἑλληνική καί ἡ ρωσική ἐπιστήμη ἀποτελοῦν δύο διαφορετικούς κόσμους μέ λίγη γνώση γιά τόν ἄλλον. Αὐτό ἀφορᾶ ἰδιαιτέρως τίς μελέτες σχετικῶς πρός τή νέα καί τή σύγχρονη ἱστορία.

Μέχρι τίς ἀρχές τοῦ 2000 τό ὄνομα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ στή Ρωσία ἦταν σχεδόν ἄγνωστο. Ὥς τό 2008 δέν ὑπῆρχε οὔτε στά Δίπτυχα τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας.

Πιστεύω ὅτι ἡ τιμή τοῦ Ἁγίου δέν διαδόθηκε μεταξύ τοῦ ρωσικοῦ λαοῦ, ἐπειδή ὁ Κοσμᾶς Αἰτωλός μέχρι πρίν ἀπό λίγες δεκαετίες ἦταν σχεδόν ἄγνωστος, ἀκόμη καί στόν τόπο του (μέ ἐξαίρεση τίς περιοχές ὅπου εἶχε περάσει μέ τίς περιοδεῖες του). Τήν ἐποχή ἐκείνη δέν εἶχε γίνει ἀκόμη ἡ ἁγιοκατάταξη τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ οὔτε ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο.

Πρό τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1917 γιά τόν ἅγιο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό στή Ρωσία κυκλοφόρησαν ἐλάχιστα μόνο δημοσιεύματα (τό πιό ἀξιόλογο ἀπό αὐτά εἶναι ἡ μετάφραση τοῦ βίου του ἀπό τό Νέο Μαρτυρολόγιο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου).

«Ἁγιορείτικο πατερικό» - το πρῶτο βιβλίο μέ ἀναφορά στόν Ἅγιο Κοσμᾶ στά ρωσικά.

Τή σοβιετική περίοδο, γιά εὐνοήτους λόγους, ἐπιφανεῖς Ρῶσοι ἑλληνιστές δέν ἔδειξαν ἐνδιαφέρον στό πρόσωπο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ. Ὅλες οἱ μελέτες ἀποκλειστικά ἐπικεντρώθηκαν στόν νεοελληνικό Διαφωτισμό (πού ἡ μαρξιστική ἱστοριογραφία θεωροῦσε προοδευτικό κίνημα).

Καί μετά τήν πτώση τοῦ κομμουνιστικοῦ καθεστῶτος τό 1991 ὁ ἅγιος Κοσμᾶς γιά πολλά χρόνια παρέμεινε ἄγνωστος. Αὐτό σέ μεγάλο βαθμό ὀφείλεται στήν ἀδράνεια τῆς ἑλληνικῆς κοινότητας τῆς Ρωσίας. Οἱ ὁμογενεῖς ὀργάνωναν ἐκδηλώσεις γιά τόν Καζαντζάκη καί τούς σύγχρονους ἐκπροσώπους τοῦ καλλιτεχνικοῦ κόσμου. Ἀλλά οὔτε μία γιά τόν ἅγιο Κοσμᾶ.

***

Τό 2002 κυκλοφόρησε τό πρῶτο βιβλίο γιά τόν Κοσμᾶ Αἰτωλό στά ρωσικά «Ὁσιομάρτυρας Κοσμᾶς Αἰτωλός. Βίος. Διδαχές. Προφητεῖες» («Моё дело - дело моего народа: Преподобномученик Косьма Этолийский Житие. Проповеди. Пророчества. М. 2002).

Περιεῖχε ἀποσπάσματα ἀπό τίς Διδαχές καί τόν βίο τοῦ ἁγίου (πού μεταφράστηκαν, ἀπό τό γνωστό βιβλίο τοῦ μητροπολίτη Αὐγουστίνου Καντιώτη, ἀπό τήν κα Ἑλένη Ἀφανάσιεβα). Ἐπίσης σ' αὐτή τήν ἔκδοση δημοσιεύθηκαν μερικές προφητεῖες (χωρίς ἰδιαίτερη ἀνάλυση). Τό βιβλίο τυπώθηκε σέ 4000 ἀντίτυπα.

Μόλις ἑπτά ἀναφορές στόν Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό ἀπαντοῦν τό ἔτος 2003 στό ρωσικό διαδίκτυο. Σήμερα ἀνέρχονται στίς 23.000. Καθοριστική σημασία γιά τή διάδοση τῆς τιμῆς τοῦ Ἁγίου εἶχε τό βιβλίο «Βίος καί προφητεῖες τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ» («Житие и пророчества Космы Этолийского». Издательский дом «Святая Гора»).

«Βίος καί προφητεῖες τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ». Πρόκειται γιά πρωτότυπη ἔκδοση καί ὄχι γιά μετάφραση ἐκ τῶν νέων ἑλληνικῶν. Περιέχει τόν πλήρη βίο τοῦ Ἁγίου καί πάνω ἀπό 140 προφητεῖες του. Ἡ πρώτη ἔκδοση τοῦ βιβλίου κυκλοφόρησε τό 2007, ἡ δεύτερη τό 2013 (καί ἤδη ἔχει ἐξαντληθεῖ). Ἐπίσης δεκάδες χιλιάδες Ρῶσοι κατέβασαν τό βιβλίο ἀπό τό διαδίκτυο.

***

Στή συνέχεια θά ἀναφερθῶ ἐν συντομίᾳ στά ἀποτελέσματα πού προέκυψαν ἀπό τήν πολυετῆ μου ἔρευνα τῆς πνευματικῆς κληρονομίας τοῦ ὀρθόδοξου παραδοσιακοῦ κινήματος τοῦ 18ου-19ου αἰώνα (καί φυσικά τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ ὡς ἡγέτη του).

Τό 2004, στήν Ἕδρα Νεότερης καί Νεότατης Ἱστορίας τῆς Ἱστορικῆς Σχολῆς τοῦ Κρατικοῦ Πανεπιστημίου Μόσχας «Lomonosov», ἔγινε ἡ ὑποστήριξη τῆς διπλωματικῆς ἐργασίας μου μέ θέμα: «Τό παιδαγωγικό ἔργο καί οἱ μορφωτικές θεωρίες τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ».

Τό 2007, στήν Ἕδρα Νεότερης καί Νεότατης Ἱστορίας τῆς Ἱστορικῆς Σχολῆς τοῦ Κρατικοῦ Πανεπιστημίου Μόσχας «Lomonosov», ὑποστήριξα διδακτορική διατριβή μέ τίτλο, «Παραδοσιακός διαφωτισμός στήν Ἑλλάδα: Κοσμᾶς Αἰτωλός καί Νικόδημος Ἁγιορείτης» (Традиционное просветительство в Греции в 18 веке: Косма Этолийский и Никодим Святогорец).

Θά πρέπει νά ἐπισημανθεῖ ὅτι στή ρωσική γλώσσα ὑπάρχουν δύο ὅροι, «просветительство» καί «просвещение», πού μποροῦν νά μεταφραστοῦν στά ἑλληνικά ὡς «διαφωτισμός». Ὁ ὅρος «просвещение» ἀποκλειστικά χρησιμοποιεῖται γιά τόν χαρακτηρισμό τοῦ εὐρωπαϊκοῦ διαφωτισμοῦ, γι ̓ αὐτό στόν τίτλο τῆς διατριβῆς χρησιμοποίησα τόν ὅρο «просветительство».

Σκοπός τῆς ἐργασίας ἦταν νά ἐπισημάνει ὁρισμένα ἐπιμέρους προβλήματα πού δέν φαίνεται νά ἀποσχόλησαν σοβαρά τούς μελετητές καί νά παρουσιάσει τά στοιχεῖα πού προεκύπταν ἀπό τή μελέτη μερικῶν νέων πηγῶν (ἀπό τά ρωσικά καί ἁγιορείτικα ἀρχεῖα καί ἐπίσης προφορικές μαρτυρίες).

Πιό συγκεκριμένα, στή διατριβή ἀσχολήθηκα μέ αὐτά τά θέματα:

Ἡ ἀρχική φάση τῆς δράσεως τῶν ἁγίων Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ καί Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου.
Τό παιδαγωγικό ἔργο καί οἱ μορφωτικές θεωρίες τους.
Τό ἔργο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ καί Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου ἐντός τοῦ πλαισίου τῆς κοινωνικοπολιτικῆς σκέψεως τοῦ δευτέρου ἡμίσεως τοῦ 18 αἰ.
Ὁ παραδοσιακός Διαφωτισμός καί τό ἑλληνικό ἐθνικοαπελευθερωτικό

κίνημα.

Παρακολουθώντας τήν εἰδική βιβλιογραφία (ἑλληνική καί ξενόγλωσση)

διαπίστωσα ὅτι πολλοί ἐπιστήμονες μιλοῦσαν γιά πλήρη ταύτιση τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ μέ τούς συγχρόνους του Κολλυβάδες. Πράγματι, ἡ δική τους (δια)φωτιστική προσπάθεια διαφοροποιοῦνταν ριζικά ἀπό ἐκείνη τῶν δυτικόφρονων διαφωτιστῶν τῆς ἐποχῆς.

Πιστεύω ὅτι ὁ ὅρος «παραδοσιακό κίνημα» εἶναι πιό κατάλληλος ἀπό τόν ὁρισμό «Κολλυβάδες» καί μπορεῖ νά ἑνώσει ὅλες τίς προσωπικότητες πού προφανῶς δραστηριοποιήθησαν μέσα στήν ὀρθόδοξη χριστιανική παράδοση (Εὐγένιος Βούλγαρης, Νικηφόρος Θεοτόκης, Νικόδημος Ἁγιορείτης, Ἀθανάσιος Πάριος, Κοσμᾶς Αἰτωλός κ.ἄ.).

Κατά τήν πορεία τῆς ἔρευνάς μας συμπεραίνουμε ὅτι ὑπάρχουν βάσεις γιά νά ὁμιλοῦμε περί συντονισμένου μορφωτικοῦ αὐτῶν ἔργου. Σέ συνδυασμό μέ τήν ὁμοιότητα τοῦ συνόλου τῶν ἀρχῶν καί ἰδεῶν τους τό γεγονός αὐτό προσφέρεται γιά τήν ἔνταξή τους στό ἴδιο ρεῦμα κοινωνικῆς σκέψεως.

Πάντες οἱ συμμετάσχοντες τῆς κινήσεως ταύτης οὕτως ἤ ἄλλως ἐνεπλάκησαν στό ἐκπαιδευτικό ἤ ἐκδοτικό ἔργο, λειτούργησαν σχολεῖα, ἐκήρυξαν καί διεξήγαγαν μετά τῶν Ἑλλήνων Διαφωτιστῶν ἰδεολογική πολεμική.

Τό παραδοσιακό κίνημα ἐξαιτίας αὐτῆς τῆς διαφοροποιήσεως προσεγγίσεων ὡς πρός τήν ἐξάπλωση τῆς ἐκπαιδεύσεως μέσα στόν λαό δέν ἀπώλεσε τόν ἐπίκαιρο χαρακτήρα του ἐπί μεγάλο χρονικό διάστημα. Ἡ ἄνευ ὅρων ἀφοσίωση στήν ὀρθόδοξη χριστιανική παράδοση δέν περιόριζε τή δημιουργικότητα τῶν ἐπί μέρους παραγόντων τῆς κινήσεως οἱ ὁποῖοι ἀντιθέτως τήν ἐμπλούτιζαν, διά τῶν ἰδίων αὐτῶν προσεγγίσεων, τῶν παιδαγωγικῶν μεθόδων καί τεχνικῶν.

Ἡ διενεργηθεῖσα ἀπό ἐμᾶς ἔρευνα ἀποδεικνύει τή συμβολή τῶν παραδοσιακῶν διαφωτιστῶν στήν συσπείρωση τῶν μεμονωμένων λαϊκῶν δυνάμεων. Εἶναι σημαντικό νά καταλαβαίνουμε ὅτι αὐτή ἡ συσπείρωση ἐπιτυγχάνετο διά τοῦ ἐπιπόνου ἀγῶνος ἐπί τῷ τέλει τῆς γλωσσικῆς καί πολιτιστικῆς ἑνότητας καί οὐχί διά τῆς ἐκκλήσεως γιά τήν ἄμεση ἔνοπλη ἐξέγερση.

Ἡ διατριβή «Παραδοσιακός διαφωτισμός στήν Ἑλλάδα: Κοσμᾶς Αἰτωλός καί Νικόδημος Ἁγιορείτης» δημοσιεύθηκε ὡς μονογραφία τό 2008 καί προκάλεσε ἐνδιαφέρον στούς ἐπιστημονικούς κύκλους.

Μετά τή δημοσίευση τῶν Διδαχῶν, βίου καί προφητείων τοῦ Κοσμᾶ Αἰτωλοῦ ἀρκετοί Ρῶσοι ἐπιστήμονες ἔδειξαν ἐνδιαφέρον γιά τή μελέτη τῆς πνευματικῆς κληρονομίας τοῦ Ἁγίου^[1].

«Ἐγχειρίδιο ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας» (πανεπιστήμιο Lomonosov) Μετά τήν ὁλοκλήρωση τῶν σπουδῶν μου συνέχισα νά ἀσχολοῦμαι μέ τήν κληρονομία τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ. Πραγματοποίησα σειρά εἰσηγήσεων σέ ἐπιστημονικά συνέδρια καί ἡμερίδες στή Ρωσία, τήν Οὐκρανία, την Βουλγαρία καί τή Σερβία.

Ἐκτενή ἀναφορά γιά τόν Ἅγιο ἔκανα στό ἐγχειρίδιο ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας, πού ἐκδόθηκε ἀπό τό πανεπιστήμιο Lomonosov (Введение в историю Церкви).

Ἐπίσης δημοσίευσα ἄρθρα σέ περιοδικά, συλλογικούς τόμους, ἐφημερίδες καί φυσικά στό διαδίκτυο.

Ἀπό τό 2008, ὅταν ἔγινα διδάκτωρ ἱστορικῶν ἐπιστημῶν στήν ἕδρα τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας τῆς Ἱστορικῆς Σχολῆς τοῦ Κρατικοῦ Πανεπιστημίου Μόσχας («Lomonosov»), ξεκίνησα νά πραγματοποιῶ σειρά διαλέξεων μέ θέμα τό Ἅγιο Ὄρος, τή Φιλοκαλική ἀναγέννηση καί τόν ἅγιο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό.

Ἐκτός ἀπό τά μαθήματα Ἐλεύθερης Ἐπιλογῆς γιά τούς φοιτητές τοῦ Τμήματος Ἱστορίας, τά μαθήματα κατεύθυνσης τοῦ Τμήματος Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας καί τό μάθημα Ἐπιλογῆς γιά ὅλους τούς φοιτητές τοῦ Πανεπιστημίου Lomonosov, γιά τόν ἅγιο Κοσμᾶ ὁμιλῶ στό μάθημα «Ἐκκλησιαστική ἱστορία» πού εἶναι ὑποχρεωτικό γιά ὅλους τούς φοιτητές τοῦ Τμήματος Ἱστορίας.

Γιά τή διάδοση καί ἑδραίωση τῆς τιμῆς τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ μεταξύ τῶν Ρώσων, ἰδιάζουσα σημασία εἶχε τό γεγονός ὅτι μέσα σέ μικρό χρονικό διάστημα μεταφράστηκαν καί δημοσιεύτηκαν οἱ Διδαχές τοῦ Ἁγίου (πρόκειται γιά μετάφραση τοῦ γνωστοῦ βιβλίου τοῦ Ἰωάννη Μενούνου πλαισιωμένη μέ πρωτότυπο πολυσέλιδο ἀφιέρωμα «Οἱ Διδαχές τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ μέσα στήν ἱστορία»). Ὁ ρωσικός ἐκδοτικός οἶκος «Ἅγιο Ὄρος» σέ δύο ἐπανεκδόσεις κυκλοφόρησε ἡμερολόγιο μέ τίς Διδαχές τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ πού κατέστησε τόν Ἅγιο πλέον γνωστό καί παρακίνησε καί ἑτέρους εἰς τήν τιμήν αὐτοῦ.

Ἡ τιμή τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ στή Ρωσία ἐνισχύεται ἀπό σειρά ἐκπομπῶν γιά τόν Ἅγιο στό ρωσικό ραδιόφωνο “Ράντονεζ”, “Βέρα” καί “Λαϊκό Ράδιο” καί στόν ὀρθόδοξο τηλεοπτικό σταθμό “Σογιούζ”. Ξεχωριστή μνεία πιστεύουμε πώς ἀξίζει νά γίνει στήν τιμή πού ἀποδίδουν στόν Κοσμᾶ Αἰτωλό στή Ρωσική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Σήμερα τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου εἶναι πλέον γνωστό ὄχι μόνο στούς ἐπιστημονικούς κύκλους, ἀλλά καί στό εὐρύ κοινό.

Ἡ ἁγιοκατάταξη τοῦ Ἁγίου ἔγινε τό 2008. Κατά τή διάρκεια τῆς Συνεδρίας τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ὁ παναγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας Ἀλέξιος παρέδωσε πρόταση νά συμπεριληφθεῖ ὁ ἰσαπόστολος Κοσμᾶς στό Μηνολόγιο τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἔγινε δεκτή. Μάλιστα στό ἡμερολόγιο τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου ἀναφέρεται μέ μαῦρα γράμματα, δηλαδή ἡ μνήμη του εἶναι ἡ κύρια ἐκκλησιαστική ἑορτή τῆς ἡμέρας.

Εἶναι πολλαπλά τά παραδείγματα τῆς λαϊκῆς εὐλάβειας πρός τόν Ἅγιο Κοσμᾶ σέ ἀρκετά μέρη τῆς Ρωσίας.

Μέ τήν πρωτοβουλία τοῦ ἐν πόλει Πλεσέτσκ ἱεροῦ κλήρου καί τῶν ἐνοριτῶν, ἡ εἰκόνα τοῦ ἁγίου τοποθετήθηκε στό τέμπλο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου. Σέ ἄλλες περιπτώσεις οἱ πιστοί μόνοι τους φιλοτεχνοῦσαν εἰκόνες τοῦ Ἁγίου, ἀπό τά ἀφιερωμένα σέ αὐτόν βιβλία ἔκοβαν τά ἀποκόμματα τῶν εἰκόνων τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ ἤ ἐκτύπωναν τίς διαθέσιμες στό διαδίκτυο εἰκόνες μέ τή μορφή αὐτοῦ.

Πρωτοπρεσβύτερος Νικόλαος Λάστοτσκιν

Γενικά ἡ περιοχή τοῦ Ἀρχάνγκελσκ εἶναι τόπος ἰδιαίτερης τιμῆς στό πρόσωπο τοῦ Κοσμᾶ Αἰτωλοῦ. Ὁ πρωτοπρεσβύτερος Νικόλαος Λάστοτσκιν (о. Николай Ласточкин), ἕνας ἀπό τούς πλέον γνωστούς πνευματικούς τῆς περιοχῆς, ἀγόρασε δεκάδες βιβλία γιά τόν ἅγιο Κοσμᾶ, τά ὁποῖα χάρισε σέ ιερεῖς τῆς μητρόπολης καί πνευματικά παιδιά του. Νά σημειωθεῖ ὅτι ὁ πατήρ Νικόλαος εἶναι πρώην συνταγματάρχης τοῦ ρωσικοῦ στρατοῦ, καί συγκεκριμένα ὑπηρετοῦσε στούς ἀτομικούς πυραύλους Τόπολ-Μ. Αὐτή τή στιγμή εἶναι πνευματικός τῶν εἰδικῶν πυραυλικῶν δυνάμεων στρατηγικῆς σημασίας πού ἑδρέυουν στό Κοσμοδρόμιο Πλεσέτσκ.

Ὁ πατήρ Νικόλαος σημειώνει: «Τό βιβλίο τῶν Διδαχῶν τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τό ἔχω πάντα μαζί μου. Μέσα σ' αὐτό μπορεῖς νά βρεῖς λύση σέ ὅλα τά προβλήματα τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου».

Ἕνας ἄλλος πνευματικός ἀπό τήν περιοχή Κάργκοπολ ἔχει τοποθετήσει τήν εἰκόνα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ στό τέμπλο τοῦ ναοῦ Ἁγίας Σκέπης στήν περιοχή Καζακόβο.

Ναός Ἁγίας Σκέπης περιοχή Καζακόβο.

Τό 2010 ὁμάδα Ρώσων λαϊκῶν ὀργάνωσε 10 ἱεραποστολικές περιοδεῖες στήν Κεντρική Ρωσία καί Σιβηρία. Πηγή ἐμπνεύσεως γιά τό ἔργο τους ἀποτελοῦσε τό παράδειγμα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, τόν ὁποῖο τιμοῦσαν ὡς προστάτη σ ̓ αὐτήν τή δραστηριότητά τους, τονίζοντας τήν ἀνάγκη ἑνός «συλλογικοῦ Κοσμᾶ» γιά τή Ρωσία.

Μετά τή μετάφραση τοῦ τροπαρίου, τοῦ ἀπολυτικίου καί τοῦ μεγαλυναρίου τοῦ Κοσμᾶ Αἰτωλοῦ πού πραγματοποιήθηκε τό 2013, οἱ ρώσοφωνοι πιστοί ἔχουν τή δυνατότητα νά ἐπικαλοῦνται τίς πρεσβεῖες τοῦ Ἁγίου.

Τό 2014 ἡ εἰκόνα τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ ἦρθε σέ ὅλους τούς ρωσικούς ναούς. Στό ἐκκλησιαστικό ἡμερολόγιο μέ τά ἀπολυτίκια καί τροπάρια τῶν Ἁγίων τῆς ἡμέρας πού ἐκδόθηκε ἀπό τό Πατριαρχεῖο Μόσχας, στήν τελευταία σελίδα τυπώθηκε μεγάλη εἰκόνα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ (κάτω ἀπό αὐτή ὑπάρχει ἀναφορά ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἑορτάζει τό 2014 τά 235 χρόνια ἀπό τόν μαρτυρικό θάνατο τοῦ Ἁγίου). Τό συγκεκριμένο ἡμερολόγιο χρησιμοποιοῦν ὅλοι οἱ ἱεροψάλτες καί ἐκκλησιαστικές

χορωδίες τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας.

***

Στίς 28 Ὀκτωβρίου 2014 ὁ ρωσικός Ἐκδοτικός Οἶκος «Ἅγιο Ὄρος» μέ ἀφορμή τή συμπλήρωση τῶν 300 ἐτῶν ἀπό τή γέννηση καί 235 ἐτῶν ἀπό τόν μαρτυρικό θάνατο τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ ὀργάνωσε διεθνές ἐπιστημονικό-θεολογικό Συνέδριο.

Στίς ἐργασίες τοῦ Συνεδρίου μετεῖχαν θεολόγοι, ἱστορικοί, πανεπιστημιακοί, καλλιτέχνες, κληρικοί, ἐκπρόσωποι κοινωνικῶν φορέων ἀπό τήν Οὐκρανία, τό Καζαχστάν καί τή Ρωσία.

Ἡ μεγάλη προσωπικότητα τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ παρουσιάστηκε μέσα ἀπό τίς ἐμπεριστατωμένες εἰσηγήσεις τῶν διακεκριμένων μελετητῶν, πού ἀποκάλυψαν ἄγνωστες πτυχές τῆς ζωῆς τοῦ Ἁγίου.

Τό ἐπιστημονικό γεγονός ἐμπλουτίσθηκε ἀπό καλλιτεχνικό πρόγραμμα πρός τιμήν τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ. Ἡ ρωσική Χορωδία Βυζαντινῆς Μουσικῆς «Psaltika» ἐκτέλεσε τό τροπάριο, ἀπολυτίκιο καί μεγαλυνάριο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ στά ρωσικά καί στά ἑλληνικά καί ἄλλους ἐκκλησιαστικούς ὕμνους.

Ἐπίσης, κατά τή διάρκεια τοῦ Συνεδρίου, παρουσιάστηκαν προβολές DVD ἀποσπασμάτων τοῦ ρέκβιεμ τοῦ ὁμογενοῦς σκηνοθέτη Κωνσταντίνου Χαραλαμπίδη «Νεομάρτυρες τῆς Ὀρθοδοξίας».

Tό διεθνές ἐπιστημονικό Συνέδριο πραγματοποιήθηκε μέ ἐξαιρετική ἐπιτυχία. Ἐπί ἕξι ὧρες ἡ μεγάλη αἴθουσα τοῦ Ἐκδοτικοῦ Συμβουλίου τῆς Ρωσικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ἦταν γεμάτη. Πλῆθος φιλιστόρων συνέδρων ἦρθαν νά παρακολουθήσουν τό Συνέδριο ἀπό πολλά μέρη τῆς Ρωσίας.

Ἐν συντομίᾳ θά σᾶς παρουσιάσω μερικές εἰσηγήσεις ἀπό τό πρόγραμμα τοῦ Συνεδρίου.

Τό συνέδριο ἄρχισε διά τῆς εἰσηγήσεως ὑπό τόν ὑφηγητή τῆς Ἕδρας Φιλοσοφίας καί κοινωνικῶν ἐπικοινωνιῶν τοῦ Ἰνστιτούτου Ἀεροπορικῶν Τεχνολογιῶν Μόσχας Τσιολκόφσκυ Ὄλεγκ Πετρούνια (Олег Петруня) μέ τίτλο «Ἡ σύγχρονη κοινωνία πληροφορίας ὑπό τό φῶς τῶν προφητειῶν τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ καί τοῦ Γέροντα Παϊσίου Ἁγιορείτου».

Ὁ ἐπιστήμονας, μεταξύ ἄλλων, ἐπεσήμανε: «Σήμερα διαμορφοῦται νέα τεχνολογική κοινωνία, καί αὐτοί πού θά ἀρνηθοῦν νά εἰσχωρήσουν σ' αὐτή θά ἀντιμετωπίζονται ὡς ἄνθρωποι δεύτερης κατηγορίας».

Ἐν συνεχείᾳ ὁ Ὄλεγκ Αἰντουάρντοβιτς ἐπικεντρώθηκε στούς τρόπους «ἀναζητήσεως ὁρίου προκειμένου νά παρεμποδισθεῖ ἡ μετατροπή μας σέ ἕνα ἰδιότροπο ζηλωτή διακατεχόμενο ἀπό τόν φόβο τῶν κινητῶν τηλεφώνων καί ὑπολογιστῶν» καί παραλλήλως «νά μήν καταλήξουμε στοιχεῖα νέας κυβερνοκοινωνίας καί τεχνητοῦ μετανθρωπισμοῦ». Κατά τόν ὁμιλητή, οἱ προφητεῖες καί Διδαχές τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ δύνανται νά ἀποτελέσουν γιά μᾶς γνώμονα καί ὁδηγό δράσεως στίς συνθῆκες τοῦ σύγχρονου κόσμου.

Ὁ ἱερέας Ἀλέξανδρος Σίσκιν (о. Александр Шишкин), πού ἐκπροσωποῦσε τίς ἐκδόσεις τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας, τόνισε ὡς «σπουδαῖο γεγονός στό ἐκδοδικό ἔργο τοῦ 21ου αἰ.» τήν ἔκδοση βιβλίων γιά τόν ἅγιο Ἰσαπόστολο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό στά ρωσικά.

Ὁ ὁμιλητής κατέληξε ἐπισημαίνοντας «ὅτι καί στή σημερινή Ρωσία δύναται νά ἐφαρμοσθεῖ ἡ ἐμπειρία τοῦ Ἁγίου σχετικῶς μέ τήν ἵδρυση τῶν ἐθνικῶν σχολείων».

Μεγάλο ἐνδιαφέρον προκάλεσε ἡ ἐκφωνηθεῖσα ὁμιλία ἀπό τόν ὑφηγητή τῆς Ἕδρας Ἱστορίας τῆς Τέχνης τοῦ Κρατικοῦ Πανεπιστημίου Κινηματογράφου καί Τηλεοράσεως, πρόεδρο τῆς Ὁμοσπονδίας παιδαγωγῶν τῆς Ἁγίας Πετρούπολης κ. Βασιλείου Σεμέντσοφ (Василий Семенцов) μέ θέμα «Ἡ ἀναφορά στήν καρδία καί τόν νοῦ στίς «Διδαχές» τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ».

Ὁ ἐπιστήμονας προέβη σέ ἀνάλυση τῆς κάθε λέξεως τῶν Διδαχῶν τοῦ Ἁγίου ἔχοντας ὡς γνώμονα ὄχι μόνο τή ρωσική μετάφραση, ἀλλά καί τό πρωτότυπο ἑλληνικό κείμενο τῶν Διδαχῶν. Ἡ προσέγγιση αὐτή ἀποτελεῖ καινοτομία γιά τήν παγκοσμία ἱστοριογραφία.

Βασιλεῖος Σεμέντσοφ

Σύμφωνα μέ τόν μελετητή, «ὑπό τίς συνθῆκες τῆς συγχρόνου γνωστικιστικῆς παιδείας, πού ἔχει ὡς βάση τή λατρεία τῶν γνώσεων καί τῆς ὀξυδέρκειας τοῦ νοός ἄκρως περιζήτητος τυγχάνει ὁ ζωντανός λόγος. Ἡ περίσσεια νοός καί ἡ ἐξαιρετικῶς ἄφθονος ροή πληροφοριῶν ἔχουν ὡς μειονέκτημα τήν ἔλλειψη τῆς ζώσης δυνάμεως ἀπό τίς λέξεις πού πηγάζουν ἐκ τῆς καθαρῆς στοργικῆς καρδιᾶς καί οὐχί ἐκ τοῦ μεγάλου ὀξέος νοός. Πῶς τόν 18ο αἰώνα ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός κατάφερε διά τοῦ λόγου του νά “καίγει καρδιές” πολλῶν χιλιάδων ἀνθρώπων, ἀναζωογονώντας σ ̓ αὐτούς ἀγάπη πρός τήν καινή ἐν Χριστῷ ζωή; Εἶναι ἐξαιρετικῆς σημασίας σήμερα τόν 21ο αἰώνα ἡ ἀπάντηση σ ̓ αὐτό τό ἐρώτημα». Ὁ κ. Σεμέντσοφ χαρακτήρισε τίς Διδαχές τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ ὡς «ἔγκυρη πηγή ζωνταντῶν προτύπων πρός διόρθωση τοῦ τρόπου ζωῆς καί τῆς κοσμοθεωρίας ἀπό τόν σημερινό Ρῶσο» καί κατέληξε ὡς ἑξῆς: «Ὅπως τυγχάνει γνωστό, ρέπει πρός τήν ὀξύτητα καί ψυχρότητα κάθε νοῦς, ὁ ὁποῖος συλλαμβάνει τό νόημα “μέ τήν πρώτη ματιά”. Ἀπό τή ρωσική ἀλλά καί τήν ἑλληνική γλώσσα λείπουν οἱ καθιερωθεῖσες ἐκφράσεις ὅπως ἡ “ζεστή σκέψις” ἤ ὁ “μαλακός νοῦς”. Μαλακή καί ζεστή δύναται νά εἶναι μόνον μία καρδιά μέ αἰσθήματα. Καί τό κυριότερο ἐκ τῶν αἰσθημάτων, τό ὁποῖο καλεῖ ὁ Θεός νά ζεσταίνει καί νά μαλακώνει τήν καρδιά, νά ὑποτάσσει τόν νοῦ καί νά ἐξουσιάζει τή διάνοια εἶναι ἡ ἀγάπη. Ἡ λέξις-κλειδί στίς Διδαχές τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ εἶναι τό ρῆμα ἀγαπάω. Δέν χρησιμοποιεῖ ἁπλῶς συχνά αὐτό τό ρῆμα στίς ὁμιλίες του. Μέ ἁπλές ἐρωτήσεις ὁ Ἅγιος μᾶς βοηθᾶ νά ἀνανεώσουμε πολλάκις καί νά βιώσουμε τό αἴσθημα τῆς ἀγάπης προκειμένου νά ἀποκαλύψουμε ποῦ ἀνήκουν οἱ καρδιές καί οἱ διάνοιές μας».

Ἀκολούθησε ἡ εἰσήγηση τῆς κ. Ναντέζντα Τακάνοβα (Надежда Таканова), ἀποφοίτου Ἱστορίας τοῦ Κρατικοῦ Πανεπιστημίου Μόσχας «Lomonosov». Ἡ ὑποψήφια διδάκτωρ ἱστορικῶν ἐπιστημῶν μίλησε μέ θέμα «Ἡ ἐπιρροή τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ καί τῆς "φιλοκαλικῆς ἀναγέννησης" στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας τόν 19ο καί τόν 20ό αἰώνα». Ἡ ὁμιλήτρια τόνισε ὅτι ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἀνῆκε στήν παράταξη τῶν Κολλυβάδων καί μαζί μέ τούς συνεργάτες του εἶχε μεγάλη ἐπιρροή στόν ὀρθόδοξο κόσμο. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἔχει συγκροτημένη θεολογική σκέψη, τό κήρυγμά του εἶναι πατερικό στήν οὐσία του καί δογματικό παρά τήν ἁπλότητά του. Γι ̓ αὐτό καί μεγάλο ἐνδιαφέρον γιά τόν Κοσμᾶ Αἰτωλό ἔχουν πολλοί Ρῶσοι ἱερεῖς καί θεολόγοι.

Πρωτοπρεσβύτερος Ἀρτέμιος Βλαδίμιροφ Ἴσως ὁ πιό γνωστός πνευματικός τῆς Μόσχας πρωτοπρεσβύτερος Ἀρτέμιος Βλαδίμιροφ (о. Артемий Владимиров), μέλος τῆς Ὁμοσπονδίας Ρώσων συγγραφέων, μίλησε γιά τίς πτυχές τῆς ποιμαντικῆς διακονίας τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ ὡς παράδειγμα γιά τούς σύγχρονους ἱερεῖς. Ἐπισήμανε ὅτι «τό ὡραῖο παράδειγμα τοῦ Ἁγίου κήρυκος καί μάρτυρος ἐπιβεβαιοῖ τό γεγονός ὅτι ἡ πιστεύουσα, ἡ μετανιωμένη καί ἡ δοξολογοῦσα τόν Κύριο καρδία εἶναι ὁ μόχλος τόν ὁποῖο χρησιμοποιεῖ ὁ Θεός. Ἡ ἄδολη καί εὐσεβής ψυχή εἶναι τό ὑπομόχλιο γιά τόν Ποιητή τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς».

Ὁλοκληρώνοντας τήν εἰσήγησή του ὁ πατήρ Ἀρτέμιος εἶπε: «Ὁ Θεός μπορεῖ νά πολλαπλασιάσει τίς δυνάμεις τοῦ ἀνθρώπου γιά τήν πνευματική ἀναγέννηση τοῦ λαοῦ. Διά τοῦ κάλλους τοῦ βίου αὐτοῦ ὁ ἅγιος Κοσμᾶς, αὐτός ὁ λύχνος ὁ καιόμενος, φώτιζε τούς ἐγγύς καί τούς μακράν, καλώντας στήν ἐπαναφοράν στίς καταβολές τοῦ πατρώου πολιτισμοῦ, τῆς γλώσσας καί τῆς πίστεως, θεωρώντας τή διατήρησή τους ὡς προϋπόθεση σωτηρίας τοῦ Γένους».

Ἑπόμενος ὁμιλητής ἦταν ἕνας διακεκριμένος Ρῶσος συγγραφέας, θεολόγος καί πνευματικός ἀπό τή Μόσχα, ὁ πρωθιερέας Ἀλέξανδρος Σούμσκι (о. Александр Шумский). Στήν εἰσήγησή του «Ἅγιος Κοσμᾶς καί σύγχρονος κόσμος» ἐπισήμανε: «Ὁ Ἅγιος Ἰσαπόστολος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός εἶναι ἕνας οἰκουμενικός Ἅγιος. Τόν τοποθετῶ στήν ἴδιαν γραμμή μετά τοῦ Ἁγίου Νικολάου, Ἀρχιεπισκόπου Μύρων τῆς Λυκίας τοῦ Θαυματουργοῦ. Ὁμοιάζουν ὄχι λόγῳ τοῦ μεγέθους των μόνον, ἀλλά καί τῆς ἐσωτερικῆς θαλπωρῆς. Ἡ πίστη καί τῶν δύο ἦταν διάπυρη».

Ὁ πατήρ Ἀλέξανδρος, συμπερασματικά, μεταξύ ἄλλων, τόνισε ὅτι «ἡ πνευματική κληρονομία τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ σήμερα ἔχει ἰδιαίτερη σημασία, ἐπειδή τά σύγχρονα προβλήματα εἶναι ὅμοια μέ αὐτά πού ὑπῆρχαν τήν ἐποχή τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ.

Πρῶτα ἀπ’ ὅλα μιλᾶμε γιά ἕνα φοβερό πνευματικό ἀναλφαβητισμό. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός ἄρχισε διά τῆς ὑπενθυμίσεως στοιχειωδῶν πραγμάτων στούς ἀνθρώπους.

Καί σήμερα γνωρίζουμε ἕνα μεγάλο ἀριθμό ἀκαλλιέργητων πνευματικῶς ἀνθρώπων. Γι ̓ αὐτό, τόσο σπουδαῖο εἶναι τό παράδειγμα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ - ἕνα ἀπό τά κορυφαῖα δείγματα τῆς ἐπιτυχημένης ἐσωτερικῆς ἀποστολῆς στήν ἱστορία τῆς Ὀρθοδοξίας».

Ὁ ὁμιλητής ἐπισήμανε ὅτι «τέτοιο συνδυασμό γνώσεων, θεολογικοῦ βάθους καί ἁπλότητος δέν βρῆκε σέ κανέναν ἄλλο Ἅγιο.

Ποιός ἄλλος μποροῦσε μέ τόσο ἁπλά λόγια νά ἐκφράζει τέτοια ὑψηλά καί βαθιά νοήματα;».

Ἀφοῦ ἀναφέρθηκε στήν ἀνάλυση τῶν Διδαχῶν τοῦ Ἁγίου, ὁ πατήρ Ἀλέξανδρος κατέληξε ὡς ἑξῆς: «Ἦταν ἕνας ἰδιαίτερος ἄνθρωπος ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Εἶχε τό χάρισμα τοῦ λόγου καί μάλιστα ὁμιλοῦσε πολύ ἁπλά καί ξεκάθαρα. Ἡ θυσιαστική διάθεση τόν κατέταξε σέ ἕναν ἐκ τῶν μεγαλύτερων Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας».

***

Κοινές διαλέξεις γιά τόν Ἅγιο ἔχουν προγραμματίσει οἱ ρωσικές ἰστοσελίδες pravmir.ru, agionoros.ru καί τό Κέντρο Ἑλληνικοῦ Πολιτισμοῦ τῆς Μόσχας. Κυκλοφόρησαν εκπομπές στους τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς.

***

Ἀπό διάφορους ἐπιστήμονες ὁ Κοσμᾶς Αἰτωλός δίκαια ὀνομάστηκε «ὁ μεγαλύτερος μετά τήν ἅλωση Ἕλληνας» καί «πατέρας τοῦ νεοελληνικοῦ Ἔθνους».

Ὁ Ἅγιος, αὐτός ὁ εὐλογημένος καρπός τοῦ Ἁγίου Ὄρους, μᾶς μεταφέρει ὁλοκάθαρη τήν ὀρθόδοξη παράδοση καί ἀποτελεῖ μία χρυσή ψηφίδα στό μωσαϊκό τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ λόγος του, ἐπισφραγισμένος διά τοῦ αἵματος τοῦ μαρτυρίου, ἀποτελεῖ παγκόσμια καί διαχρονική μαρτυρία. Δέν ἐπιτρέπεται ὁ περιορισμός τῆς παρακαταθήκης τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ ἐντός τοῦ πλαισίου τοῦ ἑλληνισμοῦ καί μόνον. Εἶναι δῶρο πρός ὅλη τήν Ὀρθοδοξία καί ὅλη τήν ἀνθρωπότητα ἡ διδασκαλία του. Χρέος μας εἶναι ἡ ἀνάδειξη τῆς μορφῆς τοῦ μεγάλου Ἁγίου τῆς Ἐκκλησίας μας, τό μήνυμα τοῦ ὁποίου ἀνακεφαλαιώνει ὅλες τίς ἀξίες τῆς ὀρθόδοξης ταυτότητας καί εἶναι ἰδιαίτερα σύγχρονο καί ἐπίκαιρο γιά τήν ἐποχή μας.

^[1] Бессонов И.А., Образ чудовищных птиц в эсхатологических рассказах. Живая старина. 2012. No 1. σσ. 4-7.· Легенды о падении царств в византийской и славянской литературной и фольклорной традиции «Традиционная культура». 2011. No 2. σσ. 109-118.· Петрунина О.Е., Греческая нация и государство в XVIII-XX вв., Москва 2010.