Ποιος μπορεί να θεωρηθεί ευφυής από χριστιανικής άποψης

Οι φιλόσοφοι τής αρχαιότητας θεωρούσαν ευφυή εκείνον που επιδιώκει την σοφία, ξεχωρίζοντάς την από την πολυμάθεια. Στον σύγχρονο κόσμο, ευφυείς θεωρούνται οι οικονομικά επιτυχημένοι, κι αυτοί που μπορούν να αποκομίζουν ίδιο όφελος από οποιαδήποτε κατάσταση. Και ποιος άραγε πρέπει να θεωρείται ευφυής από χριστιανικής άποψης; Πόσο σημαντικές είναι οι πολιτιστικές και επιστημονικές γνώσεις, η λογιότητα, η ευρυμάθεια;

"Βιβλιοθηκάριος". Καλλιτέχνης: Giuseppe Arcimboldo

Η ικανότητα να διακρίνει κανείς το καλό από το κακό
είναι η πιο σημαντική γνώση στη ζωή

Ιερέας Βαλέριος Ντουχάνιν:

- Από τα φοιτητικά μου ήδη χρόνια, θυμόμουν το απόφθεγμα τού αρχαίου φιλόσοφου Ηράκλειτου: «Η πολυμάθεια δεν διδάσκει τον νού». Η κατατόπιση/ενημέρωση, ο κορεσμός με διάφορες γνώσεις, αν και αναμφισβήτητα απαραίτητα, δεν φτάνουν από μόνα τους να κάνουν κάποιον ευφυή. Κάποιος μπορεί να αντλεί πληροφορίες από ένα ευρύ φάσμα πεδίων, να συνδιαλέγεται περί επιστήμης, πολιτικής, τών προβλημάτων τής κοινωνίας κλπ., αλλά παρ΄όλα αυτά στην ζωή του (μπορεί να) ενεργεί εντελώς μη λογικά.

Μπορείτε να θεωρήσετε ευφυή αυτόν που με το παραμικρό κατέστρεψε την οικογένειά του; Η εκπαίδευσή του σίγουρα δεν τον βοήθησε. Ή ενεργεί μήπως με βάση την λογική όποιος προβαίνει σε μια αμφίβολης ποιότητας συμφωνία, ή αυτός που συμβιβάζεται με την συνείδησή του, ή ακόμη αυτός που ενεργεί άσχημα απέναντι στους άλλους; Μια τέτοια συμπεριφορά είναι εξαιρετικά παράλογη, και δύσκολα μπορεί κάποιος να αποκαλέσει ευφυή ένα τέτοιο άτομο, ακόμα κι αν είναι ευρυμαθής.

Ας θυμηθούμε τι ζητούσε από τον Θεό ο βασιλιάς Σολομώντας: ”Δια τούτο επιθυμώ, να δώσης εις εμέ τον δούλον σου διάνοιαν προσεκτικήν να ακούη και να κρίνη τον λαόν με δικαιοσύνην, να διακρίνη το δίκαιον από το άδικον· διότι ποιός χωρίς την ιδικήν σου βοήθειαν θα ημπορή να κυβερνά τον πολύν και δυσκυβέρνητον τούτον λαόν σου;” (Γ Βασ. 3: 9). Αυτή ακριβώς η δεξιότητα να διακρίνει κανείς το καλό από το κακό είναι και η πιο σημαντική γνώση στην ζωή. Θα μάς βοηθούσε να αποφύγουμε τόσα πολλά λάθη. Αλλά μια τέτοια δεξιότητα δεν έρχεται από μόνη της, παρά είναι ένα δώρο τού Θεού και δίνεται μόνο σε όσους με υπομονή διανύουν το μονοπάτι τής πνευματικής ζωής, σε αυτούς που παραμένουν κοντά στον Θεό.

Ο ιερέας Βαλέριος Ντουχάνιν

Όσο πιο καθαρή η καρδιά μας, τόσο πιο ξεκάθαρο γίνεται το νόημα τών όσων συμβαίνουν γυρω μας.

Καθαρίζοντας την καρδιά μας, η σημασία τών γεγονότων που λαμβάνουν χώρα στη ζωή μας καθίσταται σαφέστερη. Κι αυτό εξηγεί γιατί, για παράδειγμα, πολλοί άκρως μορφωμένοι άνθρωποι στράφηκαν προς το Άγιο Παϊσιο τον Αγιορείτη για συμβουλές. Αν και πολύπλευροι επιστήμονες, δεν κατάφερναν παρ΄όλα αυτά να εισέλθουν στην ουσία των προβλημάτων τής ζωής τους, δεν ήξεραν πώς να τα λύσουν. Ο μοναχός πατέρας Παΐσιος, αν και φοίτησε μόνο στο δημοτικό σχολείο, διέθετε τη σπουδαιότερη γνώση – διέθετε πνευματική κρίση.

Ένας ευφυής άνθρωπος δεν είναι μόνο αυτός που έχει ανεπτυγμένη διανοητική ικανότητα, ούτε κάποιος που σκορπά απο δώ κι από κεί πληροφορίες και εκφράζει την άποψή του παντού, παρά μάλλον αυτός που έχει ακέραια την ψυχή του. Σε μια τέτοια ψυχή συγκατοικούν αχώριστες η μια από την άλλη, η γνώση, οι ηθικές αξίες, η κουλτούρα συμπεριφοράς και πολλά άλλα. Μα πάνω απ 'όλα, ευφυής είναι ο έχων ορθή κρίση, αυτός που σκέφτεται υγειώς και λογικά, προς όφελος τής ψυχής και όχι για χάρη τών παθών. Η κρίση δεν έρχεται από μόνη της. Είναι δώρο του Θεού. Επομένως, ευφυής μπορεί να είναι μόνον αυτός που είναι σε Κοινωνία με Εκείνον από τον Οποίο μάς έχει δοθεί ο νούς, και στον Οποίο είναι κρυμμένοι όλοι οι θησαυροί της σοφίας και της γνώσης (Σ.Μ.: ‘ἐν ᾧ εἰσι πάντες οἱ θησαυροὶ τῆς σοφίας καὶ τῆς γνώσεως ἀπόκρυφοι’, Προς Κολοσσαείς. 2: 3).

Πρέπει να διακρίνουμε το σήμα από τον θόρυβο

Πρωθιερέας Βλάντιμιρ Βιγκιλιάνσκιι:

- Νομίζω ότι σε αυτό δεν χωρά αμφιβολία: υπάρχουν τέτοιοι άγιοι άνθρωποι που αρκεί απλά να τούς κοιτάξεις στα μάτια τους για να καταλάβεις ότι από πίσω τους κρύβεται η Αλήθεια και η μεγάλη γνώση. Συνήθως αυτοί οι άνθρωποι ονομάζονται στάρετς (Σ.Μ.: γέροντες). Κάτι τέτοιους τούς είδα και συναντήθηκα μαζί τους στη ζωή μου.

Υπάρχει μια παραβολή για το πώς συναντήθηκαν δύο μεγάλοι ασκητές. Κάθισαν ο ένας δίπλα στον άλλο και παρέμειναν σιωπηλοί. Δεν χρειάστηκε καν να συζητήσουν τίποτα, τούς έφτανε μόνο και μόνο που κάθονταν ο ένας δίπλα στον άλλον.

Όσο για τις γνώσεις μας, όσο πιό πολλή γνώση μπορεί να συσχετίσει κάποιος με τις αλήθειες του Ευαγγελίου, τόσο πιο σοφός και είναι. Αλλά, το να βρεις ένα τέτοιο άτομο, ακόμη και ανάμεσα σε μορφωμένους ανθρώπους, είναι πολύ δύσκολο. Κάποιος μπορεί να είναι καλός ιστορικός, ερευνητής πηγών, και τόσα άλλα ωραία πράγματα, αλλά αν οι γνώσεις τους δεν μπορούν να συσχετιστούν με το Ευαγγέλιο, τότε μπορούν να αποδειχθούν κενές περιεχομένου.

Πρωθιερέας Βλάντιμιρ Βιγκιλιάνσκιι

Όσο πιό πολύ μπορεί κάποιος να συσχετίσει την γνώση του με τις αλήθειες του Ευαγγελίου, τόσο πιο σοφός είναι.

Διάβασα κάποτε τα λόγια τού Μπόρις Ράουσενμπαχ (Σ.Μ.: σοβιετικός φυσικός-μηχανικός κοσμοναυτικής) που με συνετάραξαν. ‘Ελεγε, λοιπόν, ότι ο αριθμός τών ανόητων μεταξύ τών ακαδημαϊκών είναι περίπου ο ίδιος με αυτόν μεταξύ των επιστατών. Να τι εννοούσε: λόγος ή νούς είναι η κατανόηση και η μετάδοση τών θεϊκών αληθειών. Αν ο ακαδημαϊκός δεν χρησιμοποιεί τις γνώσεις του προς αυτήν την κατεύθυνση, τότε δεν δρα με βάση την λογική, δεν έχει επαρκή νου. Το ζητούμενο εδώ δεν η γνώση και κατανόηση τής θεολογίας, αλλά η ίδια η ζωή την οποία και πρέπει να συσχετίζουμε με το Ευαγγέλιο.

Εξάλλου το ξέρουμε από μόνοι μας καλά, ότι ο καθένας από εμάς μπορεί να πεί για τον εαυτό του ότι γνωρίζει πολλά, πολύ συχνά όμως αυτή η γνώση είναι περιττή. Κάποτε ο πατριάρχης διηγήθηκε μια προσωπική ιστορία, πώς αυτός, ακόμα νέος, διδάχθηκε από έναν παλιό πρωθιερέα ότι πρέπει να διακρίνουμε το σήμα από τον θόρυβο. Υπάρχουν σήματα και υπάρχουν θόρυβοι. Και αν είμαστε κορεσμένοι από θόρυβο, τότε μπορούμε να πούμε ότι είμαστε πολύ μορφωμένοι. Αν όμως δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε τα σήματα από τον θόρυβο, τότε αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε τον απαραίτητο νού γιά έναν τέτοιο διαχωρισμό.

Η βασική γνώση είναι η γνώση τού πώς θα οδηγηθούμε στην σωτηρία.

Ιερέας Ντιμίτρι Σίσκιν:

Ιερέας Ντιμίτρι Σίσκιν

- Γνωρίζουμε πλήθος απλοϊκών ιερών, μερικές φορές εντελώς αναλφάβητων, αλλά γνωρίζουμε επίσης κι εξαιρετικά μορφωμένους ανθρώπους τής εποχής τους που έχουν φτάσει στην αγιότητα.

Προφανώς, από ορθόδοξη χριστιανική άποψη, μπορούμε να καλέσουμε ευφυή και καλό γνώστη αυτόν που έχει συνείδηση τού σκοπού τής επί γής ζωής του και προσπαθεί με όλη του τη δύναμη να εκπληρώσει αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Και ο σκοπός μας είναι να μάθουμε να ζούμε με θεϊκό τρόπο, δηλαδή ενεργώντας ελεύθερα και καταβάλλοντας την απαραίτητη προσπάθεια, να οικοδομήσουμε την εσωτερική και εξωτερική ζωή μας σύμφωνα με τις εντολές του Θεού. Να αναζητήσουμε την ενότητα με το Θεό στο Άγιο Πνεύμα. Και υπό αυτή την έννοια, η πιο σημαντική γνώση για τον άνθρωπο είναι η γνώση τού τι πρέπει να κάνει για να σωθεί, για να εισέλθει στη Βασιλεία των Ουρανών. Περί αυτού μιλά η Αγία Γραφή, αυτό διδάσκει η Εκκλησία, αυτό αποτελεί την κύρια αξία και την εμπειρία ζωής όλων των αγίων.

Εξωτερικές δε, ακαδημαϊκές γνώσεις, μόρφωση και ευρυμάθεια - όλα αυτά είναι καλά και σημαντικά, αλλά μόνο στον βαθμό που βοηθούν τον άνθρωπο να υπηρετήσει τον Θεό και τούς συνανθρώπους του. Διαφορετικά, η ανθρώπινη σοφία μετατρέπεται σε παραφροσύνη.