Είναι εύκολο να κεντήσει κανείς τον Ουρανό;

Πώς δημιουργούνται τα εκκλησιαστικά κεντήματα; Είναι μεγάλος κόπος, ο οποίος, με την πολυσυνθετότητά του μπορεί να συγκριθεί, μάλλον, με τη δημιουργία ταινίας, όπου συμμετέχουν πολλά άτομα, μηχανές και τα χέρια καλλιτεχνών. Οι αδελφές της Ιερά Μονής Αγίου Αλεξάνδρου του Τίχβιν έχουν προχωρήσει σε μία φωτογραφική διήγηση του έργου τους.

Όλα ξεκινούν, βέβαια, από το ψάξιμο της ιδέας. Κάθε άμφιο, επιτάφιος ή οποιοδήποτε άλλο είδος είναι μια μικρή απεικόνιση του πνευματικού κόσμου. Και κάθε λεπτομέρειά της πρέπει να διαλέγεται με πολλή επιμέλεια. Οι αδελφές βλέπουν πολλά και διάφορα σχέδια, στολίδια, εικόνες, που θα μπορέσουν μετά να τα αξιοποιήσουν στη δημιουργία των έργων τους.

Τα βιβλία με παλιά ρώσικα και βυζαντινά σχέδια, με αγιορείτικες και ελληνικές μινιατούρες, τα λευκώματα με αναπαραστάσεις εικόνων των 12ου – 15ου αιώνων, εποχής ακμής της ρωσικής και της βυζαντινής αγιογραφίας, συχνά αποτελούν πηγές για καινούργιες ιδέες.

Στην αρχή οι αδελφές φτιάχνουν τα προσχέδια κάποιων αποσμάτων και μετά το γενικό προσχέδιο του είδους. Για τη δουλειά αυτή χρειάζονται το λεπτό καλλιτεχνικό γούστο, η γνώση των παραδόσεων της Εκκλησίας και η κατανόηση των στυλ διάφορων εποχών. Καμιά φορά, στην αρχή του έργου, φτιάχνεται το προσχέδιο με μολύβι. Κάθε σκίτσο, είτε αποσπάσματος είτε ολόκληρου έργου, οπωσδήποτε το εξετάζουν οι αδελφές από το αγιογραφείο. Οι συμβουλές τους είναι πολύ σημαντικές.

Αυτή τη μακέτα οι αδελφές την έκαναν από χαρτί, ώστε να δουν τη γενική δομή του είδους. Ήταν πολύ καλή εμπειρία γι’ αυτές, που τις βοήθησε στη διάρκεια του έργου.

Όταν οι αδελφές βρουν τους τόνους, αρχίζουν να κάνουν το προσχέδιο σε χρώμα. Για να ετοιμαστεί ένα τέτοιο προσχέδιο, χρειάζεται ιδιαίτερο ταλέντο, να συνδυάσεις τα χρώματα με αρμονία. Εδώ στη φωτογραφία είναι ένα από τα χρωματιστά προσχέδια του αμφίου «Λειτουργία των Αγγέλων». Η ιδέα του συνίσταται στην αντιγραφή των αρχαίων τοιχογραφιών, που συνήθως φτιάχνονταν πάνω σε μπλε φόντο. Όμως το αποτέλεσμα επί του υφάσματος ενδέχεται να μην είναι τόσο όμορφο όσο παρουσιάζεται επί χάρτου. Μετά από αυτό φτιάχτηκαν και μερικά άλλα χρωματιστά προσχέδια.

Στο τέλος το άμφιο είναι έτσι.

Όταν το ακριβές προσχέδιο του είδους είναι έτοιμο με πλήρη ιχνογράφηση όλων των λεπτομερειών σε φυσικό μέγεθος, το προσχέδιο πρέπει «να κεντηθεί» στον υπολογιστή, δηλαδή πρέπει να δημιουργηθεί ένα πρόγραμμα κεντήματος για κεντητική μηχανή.

Η αδελφή, που κάθεται στον υπολογιστή, κυριολεκτικά κεντάει το άμφιο, όμως όχι με βελόνα, αλλά με «ποντίκι» υπολογιστή. Για να ασχολείται κανείς με αυτήν τη δουλειά, πρέπει όχι μόνο να ξέρει σύγχρονες τεχνολογίες κεντήματος στον υπολογιστή, αλλά και να είναι πρώτ’ απ’ όλα επιδέξια κεντήστρα, που ξέρει καλά διάφορους τρόπους κεντήματος με το χέρι. Πρέπει να κεντήσει κάθε βελονιά, σε διάφορα κομμάτια πρέπει να ορίσει διάφορες κατευθύνσεις της κλωστής, διάφορους τρόπους κεντήματος, διαφορετική πικνότητα κ.ο.κ. Συχνά, για να φτάσεις το κατάλληλο χρώμα, πρέπει να κάνεις μερικά στρώματα, όπως και στην αγιογραφία. Εκτός τούτου, η αδελφή, που φτιάχνει το πρόγραμμα, πρέπει να ορίσει το νούμερο βελόνας, χρώμα και φίρμα της κλωστής για κάθε κομμάτι, καθώς και να ορίσει τη σειρά των κινήσεων. Π.χ. η κεντητική μηχανή θα κεντήσει μερικά στοιχεία, μετά θα σταματήσει, θα της αλλάξουν τις κλωστές, τις βελόνες, τις ρυθμίσεις, θα μετακινήσουν το τελάρο, μετά η μηχανή θα κεντήσει το επόμενο κομμάτι και ύστερα πάλι θα της αλλάξουν τις κλωστές κ.τ.λ.

Η δημιουργία του προγράμματος είναι δύσκολη υπόθεση, γι’ αυτό οι αδελφές συχνά συμβουλεύονται η μία την άλλη.

Η δημιουργία του προγράμματος είναι δύσκολη υπόθεση, γι’αυτό οι αδελφές συχνά συμβουλεύονται η μία την άλλη.

Παράλληλα με την εκπόνηση του προγράμματος, οι αδελφές επιλέγουν τις κλωστές με κατάλληλα χρώματα. Για κεντήματα χρησιμοποιούνται κλωστές εκατοντάδων αποχρώσεων. Καμιά φορά συμβαίνει να μην υπάρχουν κλωστές με το ζητούμενο χρώμα, όπως στο σκίτσο. Τότε, το κατάλληλο χρώμα επιτυγχάνεται με επίστρωμα κλωστών, με αραίωση ή, αντίθετα, με περισσότερη πυκνότητα κεντήματος.

Παράλληλα με την εκπόνηση του προγράμματος, οι αδελφές επιλέγουν τις κλωστές με κατάλληλα χρώματα. Για κεντήματα χρησιμοποιούνται κλωστές εκατοντάδων αποχρώσεων. Καμιά φορά συμβαίνει να μην υπάρχουν κλωστές με το ζητούμενο χρώμα, όπως στο σκίτσο. Τότε, το κατάλληλο χρώμα επιτυγχάνεται με επίστρωμα κλωστών, με αραίωση ή, αντίθετα, με περισσότερη πυκνότητα κεντήματος.

Πριν κεντηθεί το είδος, οπωσδήποτε πρέπει να γίνει η πρόβα. Στο δείγμα μπορεί να προκύψει κάποιο αποτέλεσμα, το οποίο να διαφέρει σε σχέση με ό,τι βλέπουμε στην οθόνη. Π.χ. στο ύφασμα οι γραμμές μπορούν να βγουν πιο παραμερισμένες, με αποτέλεσμα οι βελονιές να αφήνουν ακάλυπτο μέρος του υφάσματος. Τότε θα πρέπει να αλλάξουν ρυθμίσεις στο πρόγραμμα, όπως η πυκνότητα κεντήματος ή η κατεύθυνση γραμμής.

Τα δείγματα κεντώνται σε μια τέτοια μικρή μηχανή. Στη φωτογραφία η αδελφή κεντάει απόσπασμα από ένα άμφιο με την εικόνα του Χερουβείμ (φαίνεται το κεντημένο χέρι, που κρατά το κερί). Κάποιες φορές από τέτοια δείγματα μαζεύουν ένα μεγάλο δείγμα, για να δουν πώς θα φαίνευαι το τελικό αποτέλεσμα.

Στην αποθήκη του εργαστηρίου κεντήματος

Από τέτοιο ύφασμα ράβουν άμφια χωρίς κέντημα.

Για κέντημα χρησιμοποιούν μονόχρωμο ύφασμα. Όταν μετρήσουν την αναγκαία ποσότητα υφάσματος, μετά κολλάνε το ύφασμα επένδυσης (doublerin), ώστε το κύριο ύφασμα να μην τεντώνεται και το κέντημα να γίνεται ακριβώς εκεί που έχει σχεδιαστεί.

Οι αδελφές βάζουν τις κλωστές σε βελόνες. Είναι δύσκολο να το κάνει κάποιος μόνος του, γι’ αυτό οι αδελφές βοηθούν η μία στην άλλη. Για να μπουν όλες οι κλωστές στη μηχανή με οχτώ κεφάλια χρειάζονται το λιγότερο δύο ώρες.

Η αδελφή επιδιορθώνει τις κλωστές.

Ενώ η μηχανή κεντάει το είδος, οι κεντήτρες δεν αποχωρούν. Υπάρχει μια λανθασμένη αντίληψη, ότι η μηχανή κεντάει μόνη της, αρκεί μόνο να πατήσεις το κουμπί. Όμως δεν είναι έτσι. Όπως πρέπει να ξέρεις να κεντάς με κανονική βελόνα, έτσι και στη μηχανή πρέπει να έχεις ταλέντο, επιτήδευμα και πείρα. Κάθε κεφαλή στη μηχανή κεντάει με τον δικό της τρόπο: π.χ. η μια «βάζει» τη βελόνα της με μια γωνία, η επόμενη με άλλη. Από την επιδεξιότητα της κεντήτρας εξαρτάται το πώς θα προκύψει το κέντημα στο τέλος. Θα είναι, άραγε, «χαλαρό» ή θα είναι ίσιο και ακριβές και θα μοιάζει με ζωγραφισμένο πίνακα.

Η μηχανή σταμάτησε. Γιατί; Έσπασε η κλωστή. Πρέπει να τη βάλουμε πίσω.

Η αδελφή πρόσεξε την ατέλεια στο κέντημα, λόγω λάθος τεντώματος της κλωστής. Ως αποτέλεσμα εμφανίστηκαν θηλειές πάνω στο κέντημα. Οι αδελφές επιδιορθώνουν το λάθος.

Το πιο δύσκολο είναι το κέντημα μεγάλων ειδών. Το πεδίο για τη μηχανή δεν υπερβαίνει το 1,3 μέτρα στο μήκος. Για να κεντήσεις ένα είδος 2 μέτρων, π.χ. επιτάφιο ή φαιλόνιο, πρέπει πρώτα να κεντήσεις το πρώτο μέρος και μετά να μετακινήσεις ύφασμα μέσα στην κορνίζα κεντήματος και να το στερεώσεις πάλι. Είναι ιδιαίτερη τέχνη το να μπορέσει κανείς να στερεώσει το είδος με τέτοιον τρόπο, ώστε να μη σπάσει το κέντημα και στο τέλος τα ξεχωριστά αποσπάσματα να ενωθούν σε ένα. Γι’ αυτό πρέπει να κάνουμε όπως λέει η παροιμία – πέντε φορές μέτρα και μία έκοβε – αλλά στην περίπτωσή μας καλύτερα είκοσι φορές και μετά να βάλουμε τη μηχανή. Στη φωτό είναι έτοιμο το πάνω μέρος του φαιλονιού, ο σταυρός στην πλάτη, και τώρα η αδελφή ετοιμάζει το ύφασμα για το κέντημα του επομένου μέρους.

Όταν το κέντημα είναι ολοκληρωμένο, οι αδελφές έχουν ακόμα μπροστά τους πολλή δουλειά με το χέρι. Η αδελφή στολίζει την κεντημένη εικόνα με τιρτίρι– στριφτή αργυρή κλωστή. Στη διάρκεια κάθε δουλειάς, οι αδελφές προσπαθούν να προσεύχονται αδιάλειπτα.

Κατά κανόνα, το άμφιο στολίζεται με πέτρες.

Κατά κανόνα, το άμφιο στολίζεται με πέτρες.

Камни подбираются в тон вышивке на облачении и вставляются ювелирами в касты (оправу) нужного размера и формы, соответствующие вышивке.

Διαλέγουν τις πέτρες, που θα ταιριάζουν στον τόνο του κεντήματος πάνω στο άμφιο και οι χρυσοχόοι τις τοποθετούν σε πυελίδες κατάλληλου μεγέθους και μορφής, που αντιστοιχούν στο κέντημα.

Στόλισμα κεντήματος από μαργαριτάρια.

Τα κρόσια για άμφια οι αδελφές τα κάνουν πάντα μόνες τους.

Τα κρόσια για άμφια οι αδελφές τα κάνουν πάντα μόνες τους.

Οι αδελφές στερεώνουν το λάβαρο στο ξύλο. Πάνω στο λάβαρο έχει κέντημα με τον Άγιο Αρχιστράτηγο του Θεού, Μιχαήλ.

Όταν βλέπεις πως λαμβάνει «σάρκα και οστά» εκείνο για το οποίο δούλευες τόσους μήνες, έψαχνες μορφή, περιεχόμενο και χρώμα, μέσα σου ζεις υπέροχες καταστάσεις. Πριν, όλα ήταν σε χαρτί, σαν ψεύτικα, και ξαφνικά όλα αποκτούν όγκο και γίνονται πραγματικά. Και αν θέλουμε να πούμε τι είναι το κέντημα, θα πούμε ότι είναι επίπονος κόπος πολλών ημερών, από ολόκληρη ομάδα κεντητρίων. Πού βρίσκουν την έμπνευση γι’ αυτήν τη δουλειά οι αδελφές; Στη σκέψη ότι όλα αυτά τα πράγματα, όπως και όλα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, είναι αντανάκλαση ομορφιάς ενός άλλου κόσμου, πνευματικού.

Λειτουργικά είδη «Τιβεριάδα» με την εικόνα των Χριστουγέννων

Εικόνα μεγαλομάρτυρα Παντελεήμωνα

Μυστικός Δείπνος. Καταπέτασμα.

«Κύριο Πάσχα»

Μίτρα «Ιβηρών»

Μίτρα «Εδέμ»

Καιομένη βάτος

Ουράνια πόλη. Αετός.

Επιγονάτιο «Ιβήρων»

Λειτουργικά είδη «Καισάρεια» με την εικόνα Βάφτισης του Χριστού

Πολυσταύριο

Επιτάφιος

Λειτουργικά είδη «Νίκαια» με την εικόνα του Χριστού στον τάφο

Επιτάφιος της Παναγίας

Εικόνα Χριστού Παντοκράτορα