Το ουκρανικό σχίσμα: τι θα πρέπει να κάνει ένας λαϊκός;

Ο Πρωθιερέας John Whiteford είναι Προϊστάμενος της Ορθόδοξης ενορίας Αγίου Ιωνά της Μαντζουρίας της Υπερορίου Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας στο   Σπρινγκ Χιούστον (Πολιτείας Τέξας των ΗΠΑ). Αυτές οι συμβουλές του Αμερικανού Ορθοδόξου Ιερέα μπορούν να φανούν χρήσιμες για τους Ορθοδόξους χριστιανούς στην Ευρώπη και την Αμερική, όπου η κατάσταση όσον αφορά την κανονικότητα έχει περιπλακεί κατόπιν αναγνωρίσεως των ουκρανών σχισματικών από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Πώς να κινούνται σε περίπτωση όταν ερχόμενοι στην ακολουθία σε ενορία κανονικής δικαιοδοσίας διαπιστώνουν ότι ο εφημέριος τοποθετείται υπέρ των σχισματικών κατά τη διάρκεια της ακολουθίας ή αποδεικνύεται ότι συλλειτουργεί με πρόσωπο άνευ κανονικής χειροτονίας.

Πρόσφατα έλαβα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου με ερωτήσεις πρακτικής φύσεως, δηλαδή πώς να κινούνται οι άνθρωποι σε σχέση με τις συνέπειες λόγω ακαταστασίας που δημιουργήθηκε μετά από την αποδοχή σε κοινωνία τους αμετανόητους και μη έχοντας νόμιμη χειροτονία σχισματικούς στην Ουκρανία. Το κείμενο παρατίθεται κάτω:

«Από την αρχή παρακολουθώ την ουκρανική εκκλησιαστική κρίση. Καθώς εμβαθύνετέ η κρίση αυξάνεται η αγωνία μου για το πώς επηρεάζει την Ορθόδοξη ζωή εδώ στη Βόρεια Αμερική. Μήπως θα μπορούσατε να δώσετε συμβουλή στους Ορθοδόξους χριστιανούς, οι οποίοι δεν επιθυμούν να έχουν οιαδήποτε σχέση με σχισματικούς.

Φρονώ ότι οι ουκρανοί σχισματικοί είναι όντως τέτοιοι, ότι οι χειροτονίες των «κληρικών» τους είναι άκυρες και ότι κάθε συλλειτουργών ή κοινωνών με σχισματικούς εκπρόσωπος της κανονικής Εκκλησίας αξίζει το σχετικό κανονικό επιτίμιο.

Γνωρίζω για τους κληρικούς κανονικών δικαιοδοσιών, οι οποίοι απροκάλυπτα υποστηρίζουν τους σχισματικούς. Ένας από αυτούς είναι διάκονος από την OCA, του οποίου τα δημοσιεύματα κυκλοφορούν στο ιστολόγιο του Πανεπιστημίου Fordham. Πώς πρέπει οι Ορθόδοξοι χριστιανοί σαν εγώ να αντιμετωπίζουμε τέτοιους κληρικούς; Πώς να κινούμε σε περίπτωση εάν ερχόμενος στην ακολουθία σε κάποια ενορία κανονικής δικαιοδοσίας διαπιστώσω ότι ο εφημέριος απρόσμενα τοποθετείται υπέρ των σχισματικών και μάλιστα κατά τη διάρκεια της ακολουθίας; (Π.χ. ο Αλεξανδρείας Θεόδωρος μνημόνευσε τον Ντουμένκο κατά τη διάρκεια της ακολουθίας στην Κύπρο.)

Ένα επιπρόσθετο πρόβλημα είναι ότι ο κύριος Ντουμένκο, ο αυτόκλητος «μητροπολίτης Επιφάνιος», επισκεπτόμενος τις ΗΠΑ τον περασμένο Οκτώβριο συλλειτούργησε με τον κλήρο της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στον Καθεδρικό Ναό της Νέας Υόρκης, που της ανήκει. Κατά τη λειτουργία ο Ντουμένκο «χειροτόνησε» σε διάκονο ένα πρόσωπο ονόματι Γεώργιος Καζούλης ο οποίος αυτή τη στιγμή υπηρετεί σε ενορίες της αρχιεπισκοπής. Εφόσον γνωρίζω ότι ο Ντουμένκο ουδεμία χειροτονία έχει και γι’αυτό αδυνατεί να μεταδίδει εκείνο, το οποίο δεν έχει ο ίδιος, τί γίνεται στις ακολουθίες όταν ο κανονικός κλήρος συλλειτουργεί με πρόσωπο που δεν είναι επίσκοπος;

Τί γίνεται στις ακολουθίες όταν ένα πρόσωπο σαν τον Καζούλη υπηρετεί ως διάκονος χωρίς να έχει ιδιότητα διακόνου; Τι να κάνουμε ως Ορθόδοξοι χριστιανοί όταν απρόσμενα βρεθούμε σε μια τέτοια ακολουθία; (Επιπλέον, τί θα γίνει εάν μια ημέρα ο Καζούλης χειροτονηθεί σε πρεσβύτερο με δικαιολογητικό ότι υπηρετούσε ήδη ως διάκονος);

Ζητάω συγνώμη που υποβάλλω τόσες πολλές ερωτήσεις, αλήθεια απλώς δεν ήξερα ποιον άλλο να ρωτήσω και επέλεξα Εσάς, διότι εάν Σεις αποφασίσετε να αναρτήσετε την απάντησή Σας σε blog, θα ωφεληθούν πολλοί άνθρωποι. Προς απογοήτευσή μας από κανονικές δικαιοδοσίες πολύ ελάχιστες συμβουλές πρακτικού χαρακτήρα ακολούθησαν. Ακόμη και τοποθετήσεις της Υπερορίου Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας είναι υπερβολικά ελλιπείς.

Κατά την προσωπική μου γνώμη η κρίση θα επιδεινωθεί σοβαρά προτού επέλθει βελτίωση και όλοι οι Ορθόδοξοι χριστιανοί παγκοσμίως θα αντιμετωπίσουν προβλήματα πρακτικής φύσεως. Πιστεύω ότι η περιφρόνηση της κρίσεως δηλώνει ασύγγνωστη υποτίμηση ενός σοβαρού προβλήματος».

Το σχίσμα εξαιτίας αντικανονικών ενεργειών του Κωνσταντινουπόλεως οδήγησε σε κρίση στην παγκόσμια Ορθοδοξία και φρονώ ότι μόλις αρχίσαμε να βλέπουμε σε ποιες θλιβερές επιπτώσεις θα οδηγήσει πιθανότατα. Όμως θα πρέπει να ενθυμούμεθα πάντοτε ότι ο Κύριος τα προνοεί τα πάντα και εάν το Ευαγγέλιο λέγει «οὐχὶ δύο στρουθία ἀσσαρίου πωλεῖται; Καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν οὐ πεσεῖται ἐπὶ τὴν γῆν ἄνευ τοῦ πατρὸς ὑμῶν» (Ματθ. 10.29), βεβαίως θα επιβάλει το θέλημά Του και σε αυτή την κρίση, παρόλο που μας φαίνεται ότι γύρω θα έχουμε μόνον προδοσία της πίστεως, δειλία και απάτη. Από τη μία, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με προβλήματα, τα οποία ουδόλως αναμέναμε να αντιμετωπίσουμε στους κόλπους της Εκκλησίας, αλλά από την άλλη, πιστεύω ότι ο Κύριος χρησιμοποιεί την κρίση για να κλαδεύσει τον αμπελώνα Του.

Το άμεσο πρόβλημα, το οποίο υποδαυλίζει τα πάθη σήμερα είναι η ουκρανική εκκλησιαστική κρίση, αλλά δεν είναι η μόνη αιτία. Από καιρό βλέπουμε πως ορισμένοι στην Εκκλησία προωθούν τον οικουμενισμό. Επίσης καλλιεργείται ο νεωτερισμός αρχίζοντας από την άδεια που εξέδωσε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στους ιερείς να συνάψουν δεύτερο γάμο, και δεν περιορίζονται μέχρι εδώ. Τώρα ολοένα και δυνατότερα ακούγονται φωνές -και ιδίως από το Οικουμενικό Πατριαρχείο καθώς και από άλλες Εκκλησίες - οι οποίες καλούν στην αναγνώριση της ομοφυλοφιλίας, της διαφυλίας και πολλών άλλων εκτροπών.

Προ πενταετίας ήταν γνωστό περιστατικό όταν ένας ομοφυλόφιλος ονόματι Γρηγόριος Παππάς έκανε παράπονο ότι ένας Έλληνας Ορθόδοξος Ιερέας του αρνήθηκε να μεταδώσει τη Θεία Κοινωνία ακριβώς γι΄αυτό το λόγο. Δεν υπήρξε ούτε υπαινιγμός στο παράπονό του ότι αγωνίζεται να επικρατήσει σε αυτή την αμαρτία, τουναντίον δικαιολογεί την αμαρτία, ισχυριζόμενος μάλιστα ότι ο σοδομισμός δεν είναι καν αμαρτία. Το πλέον θλιβερό στην ιστορία αυτή είναι, όπως διατεινόταν ο Παππάς, ο Μητροπολίτης Πίτσμπουργκ Σάββας του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως του είπε παρόλο που ο Ιερέας «είχε δικαίωμα από τεχνικής απόψεως» να μην του μεταδώσει τη Θεία Κοινωνία, ο ίδιος, δηλαδή ο μητροπολίτης Σάββας, θα του μετάδιδε την Θεία Κοινωνία και άλλοι Ιερείς και αυτοί του πρότειναν να του μεταδώσουν τη Θεία Κοινωνία. Όλα αυτά αναρτήθηκαν στο δημόσιο χώρο και απ’ όσο γνωρίζω μέχρι σήμερα από τον μητροπολίτη Σάββα δεν ακολούθησε καμία διάψευση, αλλά ούτε και επεξήγηση.

Στις αμερικανικές ενορίες του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως απαγορεύεται πλέον η άρνηση σε μετάδοση της Θείας Κοινωνίας στους ενεργητικούς ομοφυλόφιλους

Νωρίτερα εκπρόσωποι του Ελληνορθόδοξου κλήρου μου ανέφεραν ότι στη μητρόπολη Σικάγο της Ελληνορθόδοξης αρχιεπισκοπής Αμερικής τους απαγορεύουν να αρνούνται να μεταδίδουν Θεία Κοινωνία σε ομοφυλόφιλους. Ουσιαστικά αυτό νομιμοποιήθηκε πλέον τον παρελθόντα μήνα, κάτι που αποδεικνύεται από τον απολογισμό της πρόσφατης συνελεύσεως του ιερού κλήρου της ἐν λόγῳ μητροπόλεως:

«Τη Δευτέρα, στις 18 Νοεμβρίου, κατά τη συνέλευση ιερού κλήρου της μητροπόλεως Σικάγο ο Σεβασμιώτατος μητροπολίτης Ναθαναήλ έδωσε αυστηρές οδηγίες στους Ιερείς να μην ανακοινώνουν πλέον τους όρους συμμετοχής στο μυστήριο της Θείας Μεταλήψεως αμέσως προ της Μεταλήψεως ακόμη και στις μεγάλες εορτές όπως το Πάσχα και τα Χριστούγεννα, όταν στο ναό παρευρίσκονται πλήθη αγνώστων.

Ο μητροπολίτης δήλωσε ότι είναι ενήμερος για τέτοιους περιορισμούς από τον υπό αυτόν κλήρο, τους άκουσε ο ίδιος και διάβασε στα ενοριακά φυλλάδια και στις επίσημες ιστοσελίδες. Τώρα πλέον τέρμα σε αυτά!

Ο Σεβασμιώτατος Ναθαναήλ ως γνωστός βαθυστόχαστος θεολόγος, στοχαστής και έμπειρος ποιμένας εξήγησε: εάν ο Ιερός Χρυσόστομος συγγραφέας της Θείας Λειτουργίας η οποία ονομάσθηκε προς τιμήν του, ήθελε να καθιερωθούν τέτοιοι περιορισμοί στη πρόσβαση στη Θεία Μετάληψη, θα τους κωδικοποιούσε στην ίδια τη θεία ακολουθία. Η μόνη προϋπόθεση συμμετοχής στη Θεία Κοινωνία είναι ότι οι πιστοί θα πρέπει να προσέρχονται στο Άγιο Μυστήριο «μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης». Εφόσον ο ίδιος Άγιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως δεν συμπεριέλαβε πλέον κάποιες προειδοποιήσεις από εδώ και εφ’εξής στον ιερό κλήρο της μητροπόλεως Σικάγο απαγορεύεται καμία προσθήκη σε αυτά τα λόγια. Γι’ αυτό ανακοινώνεται ότι από 18 Νοεμβρίου 2019 η Θεία Κοινωνία στη μητρόπολη Σικάγο θα έχει ανοικτό χαρακτήρα. Ουδεμία επίσημη ανακοίνωση πλέον με κατάλογο όσων απαγορεύονται να προσέρχονται στο Ποτήρι, ενώ οι κανόνες να απορριφθούν!

Ο ιεράρχης επεξήγησε ότι οι κληρικοί δεν έχουν δικαίωμα να απαγορεύουν σε οιοδήποτε να προσέρχεται στο Ποτήρι. Επιπλέον, είπε ότι θα φαινόμαστε φανατικοί, απαγορεύοντας στους ανθρώπους να μεταλάβουν.

Στη συνέχεια ο μητροπολίτης Ναθαναήλ διευκρίνισε ότι εάν στον άνθρωπο απαγορεύεται να πλησιάσει στο Ποτήρι για να κοινωνήσει τα Άχραντα Μυστήρια επειδή διαπράττει α’ ή β’ αμαρτία, η οποία σύμφωνα με τους κανόνες της Εκκλησίας κωλύει από τη συμμετοχή στο Μυστήριο, εκείνος ο άνθρωπος μπορεί να μην ξαναπατήσει ποτέ στο ναό. Υπενθύμισε στους Ιερείς ότι δεν θέλουμε να στεκόμαστε εμπόδια στους ανθρώπους να προσέρχονται στην εκκλησία»^[1].

Ο Σεβασμιώτατος θα ήταν χρήσιμο να ανακαλέσει στη μνήμη του την ομιλία του Ιερού Χρυσοστόμου, η οποία απαγγέλλεται ετησίως τρεις ημέρες προ του Πάσχα:

«Αγαπητοί μου αδελφοί και περισπούδαστοι! Αφού συνήλθατε στην αγία Εκκλησία του Θεού για να υπηρετήσουμε τον Θεό Ζώντα ἐν οσιότητῃ καὶ δικαιοσύνῃ και με φόβο Θεού να κοινωνήσουμε των Αχράντων και Αθανάτων, Φοβερών του Χριστού Μυστηρίων, ακούστε με, τον ταπεινό και ανάξιο, διότι δεν είμαι εγώ, που σας λέγω και διδάσκω, αλλά η χάρη του Παναγίου και Ζωοποιού Πνεύματος. Δεν το λέγω από τον εαυτό μου, αλλά όπως διδάχθηκα από τους θείους κανόνες και θεοφόρους πατέρες: όπως παρέλαβε Εκκλησία από τους θεοσόφους και θείους Αποστόλους, έτσι κι εγώ ο ταπεινώς και πάντων ελάχιστος λέγω. Δεν γνωρίζω τι πράξεις σας, ούτε πρωτοβουλίες κατανοώ, διό και επαγγέλλομαι τον καθένα σας, άνδρες τε και γυναίκες, μικρούς τε και μεγάλους: κανείς όταν είναι ένοχος της αμαρτίας και κατακρίνεται από τη ιδική αυτού συνείδηση, προτού μετανοήσει και εξομολογηθεί μη τολμήσει περιφρονητικά να προσέλθει και να άπτεται αυτού του θείου πυρός, διότι ο Θεός μας είναι πυρ καταναλίσκον. Και όσοι με την πίστη και το φόβο προσερχόμαστε στο Θεό και Βασιλιά και τον Κριτή όλων μας φλέγει και καίει τις αμαρτίες τους, φωτίζει και αγιάζει δε τις ψυχές τους, ενώ φλέγει τους απίστους και με την αισχύνη προσερχομένους και καίει τις ψυχές και τα σώματά τους. Διό και πολλοί από σας αδύναμοι και ασθενείς κοιμούνται, δηλαδή πεθαίνουν πολλοί ανεξομολόγητοι και αμετανόητοι. Και του λοιπού, αδελφοί μου, σας ικετεύω και λέγω: κανείς ορκίζων ή επίορκος, ή ψεύτης, ή επικριτής, η πόρνος, ή μοιχός, ή αρσενοκοίτης, ή άρπαγας, ή μέθυσος, ή βλάσφημος, ή μισών τον αδελφό του, ή φονέας, ή μάγος, ή γόης, ή ληστής, ή μανιχαίος   ανεξομολόγητος και ανέτοιμος μην προσέρχεται στα φρικτά του Χριστού Μυστήρια ή να μην άπτεται ή πλησιάζει, διότι φοβερό τον εμπέσει κανείς στα χέρια του Θεού Ζωντος: ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ…τομώτερος ὑπὲρ πᾶσαν μάχαιραν δίστομον καὶ διϊκνούμενος ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς τε καὶ πνεύματος, ἁρμῶν τε καὶ μυελῶν, καὶ κριτικὸς ἐνθυμήσεων καὶ ἐννοιῶν καρδίας. Βλέπετε, αδελφοί μου, κανείς αμετανόητος ή ανέτοιμος ή ανάξιος προσέρχεται και κοινωνήσει των φοβερών και αχράντων Μυστήριων Του. Ο Ίδιος λέγει: ἐγώ εἰμι, καὶ οὐκ ἔστι Θεὸς πλὴν ἐμοῦ· ἐγὼ ἀποκτενῶ καὶ ζῆν ποιήσω, πατάξω κἀγὼ ἰάσομαι, καὶ οὐκ ἔστιν ὃς ἐξελεῖται ἐκ τῶν χειρῶν μου: ἐγὼ γάρ εἰμὶ ὁ βασιλεὺς τῶν αἰώνων, στον Οποίο πρέπει πάσα δόξα, τιμή και προσκύνηση, στον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα νυν και αει και εἰς τους αιώνας των αιώνων»^[2].

Αυτό δεν θα πρέπει να προκαλεί σοκ σε κανέναν, λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ελληνική αρχιεπισκοπή παρέχει υποστήριξη σε ιστοσελίδες όπως «Public Orthodoxy», οι οποίες αγωνίζονται επίμονα για να πετύχουν την αναγνώριση από την Εκκλησία των σεξουαλικών παρεκτροπών. Είναι αποτελέσματα των επί μια εκατονταετία ταλαντεύσεων του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, στις οποίες αναφέρθηκε ακόμη το 1938 ο Άγιος Ιωάννης Σαγκάης στην εισήγησή του στο Β’ Συνέδριο της Ρωσικής Διασποράς. Ίσως με τη μετάνοια θα διορθωθεί η Κωνσταντινούπολη, αλλά προσεχώς υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες ότι αυτό θα γίνει ποτέ.

Επανερχόμενοι στην πρακτική πλευρά της ερωτήσεώς Σας: θα πρέπει να ακολουθούμε τη βασιλική οδό, αποφεύγοντας τις ακρότητες, χωρίς να αποκλίνουμε ούτε δεξιά, αλλά ούτε και αριστερά. Στην ιστορία της Εκκλησίας υπήρξαν τόσο αιρέσεις, όσο και σχίσματα. Καμιά φορά οι αιρέσεις ωρίμαζαν επί μεγάλο χρονικό διάστημα και αιώνες ολόκληροι χρειάζονταν προκειμένου να καταδικασθεί η μεν ή δε αίρεση είτε να αποκοπούν οριστικά από την Εκκλησία εκείνοι, οι οποίοι πεισματικά δεν επιθυμούν να διορθωθούν. Τις περιόδους εκείνων των αντιπαραθέσεων τα όρια ήταν ενίοτε ασαφή, όλα ήταν σε ανώμαλη κατάσταση. Ο Μέγας Βασίλειος συγκρίνει τέτοιες εποχές με ναυμαχίες:

«Με τι να παρομοιάσουμε την παρούσα κατάσταση; Αυτή που είναι παρόμοια με κάποια ναυτική σύρραξη, την οποία ετοίμασαν ναυτικοί άνδρες φιλοπόλεμοι οι οποίοι κρατούσαν μίσος με τους αντιπάλους από παλαιές συγκρούσεις. Σκέψου την εικόνα αυτήν να εφορμούν με σφοδρότητα οι δύο αντίπαλοι στόλοι και έπειτα, όταν εκραγή και φτάση σε αξεπέραστα όρια η μεγάλη οργή, να μάχωνται με δύναμη οι άνδρες. Αν θέλης υπέθεσε ότι τα πλοία συγχρόνως πλήττονται και από σφοδρή θαλασσοταραχή και ένα σκοτάδι από μαύρα σύννεφα έχει καλύψει τα πάντα, ώστε να μην μπορούν να διακριθούν φίλοι ή εχθροί γιατί από την σύγχυση δεν αναγνωρίζονται τα σύμβολα.

Και για να γίνη πιο σαφής η εικόνα ας προσθέσουμε την φουσκωμένη θάλασσα που περιστρέφει τα νερά από τον βυθό μέχρι επάνω και να πέφτη ορμητικό το νερό από ψηλά, ώστε να δημιουργήται φοβερός κλύδωνας από την θαλασσοταραχή.

(Σκέψου) έπειτα να φυσάνε οι άνεμοι από όλα τα σημεία στο ίδιο σημείο και να συνταράσσεται ολόκληρος ο στόλος, και από τους αντιπάλους άλλοι να προδίδουν την παράταξή τους, άλλοι να αυτομολούν από την αγωνία τους, ενώ άλλοι να προσπαθούν να κυβερνήσουν τα σκάφη που κλυδωνίζονται από τους ανέμους και να επιτεθούν στους αντιπάλους, και να αλληλοσκοτώνωνται από την ανταρσία που έφερε ο φθόνος για τους νικητές και η επιθυμία να νικήση ο καθένας μόνος του.

Και μέσα σε όλα αυτά φαντάσου έναν φοβερό και ανάμεικτο θόρυβο σε εκείνο το σημείο από τους ανέμους που σφυρίζουν, από τον πάταγο των πλοίων, από το κόχλασμα της τρικυμίας, από την βουή των πολεμιστών που αφήνουν τις κραυγές τους ανάλογα με το τι παθαίνουν, και εξ αιτίας όλων αυτών να μην ακούγεται η φωνή ούτε του ναυάρχου ούτε του κυβερνήτη, αλλά να επικρατή φοβερή αταξία και σύγχυση με όλα αυτά τα υπερβολικά κακά, ώστε να κάνουν μεγάλα λάθη από απόγνωση για την ζωή τους.

Πρόσθεσε σε όλα αυτά και την βαρύτατη ασθένεια της δοξομανίας, ώστε, ενώ το καράβι πάει στον βυθό, οι επιβάτες να μαλώνουν μεταξύ τους για τα πρωτεία»^[3].

Δεν θα πρέπει να αδιαφορήσουμε έναντι εκείνου του προβλήματος, αλλά δεν θα πρέπει και να αντιμετωπίζουμε υπερβολικά μονομερώς τους κανόνες, θεωρώντας ότι όλοι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ήδη ευρίσκονται εκτός Εκκλησίας λόγῳ των ενεργειών της ηγεσίας του.

Τι να κάνει ένας λαϊκός στη διαμορφωθείσα κατάσταση; Πολλά εξαρτώνται από το σε ποια ενορία εκκλησιάζεσθε και ποια επιλογή έχετε να αντιμετωπίζετε. Πολλοί Ιερείς του κλίματος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, τους οποίους γνωρίζω, είναι άνθρωποι ευσεβείς και με ισχυρά πίστη. Εάν ήμουν λαϊκός σε μια τέτοια ενορία, βεβαίως δεν θα προχωρούσα σε εσπευσμένες αποφάσεις, ιδίως σε περίπτωση απουσίας μιας καλύτερης επιλογής στην περιοχή, όπου διαμένω. Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς, πόσο χρόνο θα επιτρέψουν τους Ιερείς αυτούς να μείνουν πιστοί στους κανόνες, έχοντας υπόψη τις οδηγίες, που ήδη λαμβάνουν από τους οικείους επισκόπους τους.

Θα έλεγα ότι σε ουδεμία περίπτωση να μη συμμετάσχετε σε ακολουθίες, όπου συλλειτουργούν οι ουκρανοί σχισματικοί ή πρόσωπα που «χειροτονήθηκαν» από εκείνους. Με την πάροδο του χρόνου θα δυσκολευόμαστε ακόμη περισσότερα στη χάραξη αυτού του ορίου στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως εξαιτίας των χειροτονιών των προσώπων, σαν εκείνο, στο οποίο αναφερθήκατε, και η οποία η χειροτονία τελέσθηκε προφανώς με σκοπό να εξαναγκασθούν οι Ορθόδοξοι χριστιανοί στην Αμερική να αναγνωρίσουν εκουσίως-ακουσίως τη σχισματική εκκλησία της Ουκρανίας.

Το μόνο που θα πρέπει να αποφευχθεί σίγουρα είναι να παριστάνετε την παρούσα κρίση ως απλή αντιπαράθεση των Ρώσων και των Ελλήνων. Δεν έχει να κάνει με την εθνική ταυτότητα, αλλά με την Ορθοδοξία. Δεν είναι «Ρώσοι κατά των Ελλήνων», αλλά η «Ορθοδοξία κατά της αιρέσεως και του σχίσματος». Επί παραδείγματι γνωρίζω αρκετούς Έλληνες με σταθερή πίστη και αρκετούς Ρώσους που δεν την έχουν.

Ο καθένας ας προσέχει τη συνείδησή του και να παρακαλέσει τον φύλακα άγγελο να του μιλάει μέσω της φωνής συνειδήσεως. Επίσης, θα πρέπει να αναζητήσετε κάποια συνετή συμβουλή σχετικά με την προσωπική κατάσταση, να προσεύχεσθε στον Θεό για να υποδείξει οδό και στη συνέχεια να πορεύεσθε στην προγραμματισμένη κατεύθυνση σύμφωνα με τη συνείδησή Σας. Ακόμη να προσεύχεσθε να Σας οδηγήσει ο Θεός σε περίπτωση εάν αποκλίνετε.

Υπάρχει μια καλή κινέζικη παροιμία: «Ένας καλός λαγός έχει τρεις φωλιές». Θεωρώ ότι οι πιστοί του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ή μιας άλλης δικαιοδοσίας, όπου οι επίσκοποι διστάζουν και δεν είναι σταθεροί ως προς την πίστη τους, θα πρέπει από τώρα να σκεφθούν ποια εναλλακτική λύση θα έχουν να αντιμετωπίσουν και να είναι ανοικτοί για διάφορες επιλογές.

Το μόνο σαφές είναι: εάν η Κωνσταντινούπολη δεν διορθωθεί όλοι στην Εκκλησία τελικά θα πρέπει να κάνουν μια επιλογή. Είτε να ακολουθήσουν σταθερή γραμμή κατά των ενεργειών της Κωνσταντινουπόλεως, είτε να συμφιλιωθούν με την αποστασία, η οποία, όπως διαπιστώνουμε, καθίσταται ολοένα και περισσότερα εμφανής.

Με την ένταση της πιέσεως, προφανώς να εκκλησιάζεσθε σε εκείνη την ενορία, όπου αγωνίζονται για την αλήθεια. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Να εκκλησιάζεσθε σε άλλη ενορία στην οδό που μένετε ή σε μακρινή ενορία ή ακόμη να μελετάτε το κείμενο της ακολουθίας στο σπίτι σας, εάν δεν έχετε τη δυνατότητα να πάτε στην ενορία.