Νικολαϊ Μιτρόχιν «Οι εντυπώσεις από τις επισκέψεις σε ουκρανικές ενορίες»

Γνωστός θρησκειολόγος Νικολαϊ Μιτρόχιν, ο οποίος εδώ και είκοσι χρόνια περίπου ασχολείται με θέματα θρησκείας καθώς και προσδιορίζει τον αριθμό πιστών της μεν ή της δε ομολογίας, επισκέφθηκε το Κίεβο και μερικές περιοχές της Ουκρανίας, όπου διενήργησε σειρά ερευνών. Ο επιστήμονας καταθέτει τις εντυπώσεις του στη συντακτική ομάδα της «Pravoslavnaya Zhizn».

– Νικολαϊ, ως ανεξάρτητος θρησκειολόγος, μιλήστε μας για τις εντυπώσεις Σας από τις επισκέψεις σε ουκρανικές ενορίες. Σε ποια συμπεράσματα καταλήξατε;

– Δεν είναι η πρώτη φορά που επισκέπτομαι την Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης και εκείνης της δεξιάς όχθης, της περιφέρειας Βίνιτσα, της Κεντρικής Ουκρανίας. Δεν διαπίστωσα κάτι καινούργιο. Η λεγόμενη Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Κιέβου (ΟΟΕ ΠΚ), η οποία προέβη σε ανανέωση του «εμπορικού σήματος» για να καταστεί Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (ΟΕΟ), ενώνει μειοψηφία των Ορθοδόξων. Έτσι ήταν νωρίτερα, έτσι είναι και τώρα.

– Ποια είναι τα κίνητρα εκείνων των ανθρώπων;

– Μετά από επισκέψεις σε Ναούς της ΟΟΕ ΠΚ-ΟΕΟ μπορώ να υποθέσω ότι τα κίνητρα είναι πολιτικά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μόνη της η ΟΟΕ ΠΚ-ΟΕΟ δεν «παράγει» τίποτε εκκλησιαστικό: ούτε αγίους, ούτε φιλολογία, όσες εκδόσεις κυκλοφορούν είναι αφιερωμένες στους αγίους της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας.

Τώρα η ΟΕΟ προχώρησε σε αγιοκατάταξη του Ιεράρχη της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας Λουκά Βοΐνο-Γιασενέτσκι και προσπαθεί να τοποθετεί παντού την αγία εικόνα του, προκειμένου να εξασφαλίσει έστω και ελάχιστη αίσθηση εκκλησιαστικότητας.

Η πλειοψηφία των Ναών της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας χρησιμοποιεί συχνά πυκνά σύμβολα της ουκρανικής πολιτείας, π.χ. ως διακριτικό την ουκρανική σημαία στο σημαιόξυλο. Υπάρχουν Ναοί, όπου χρησιμοποιούν ακόμη τα σύμβολα του Ουκρανικού Ανταρτικού Στρατού, δηλαδή τις κοκκινόμαυρες σημαίες, είτε αφιερώνουν τα τείχη του Ναού στους πεσόντες στρατιώτες της Αντιτρομοκρατικής Επιχειρήσεως, στην «Ουράνια Εκατοντάδα». Ακόμη μπορεί κανείς να παρατηρήσει Ναούς, όπου λείπουν όλα τα παραπάνω με την εξωτερική εμφάνιση να μη ξεχωρίζει από εκείνους της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, εκτός ότι είναι απεριποίητοι.

Να σας ομολογήσω, αυτά μου προκάλεσαν κάποια έκπληξη. Με σκουπίδια, ανεπισκεύαστοι, χωρίς ασβέστωμα, με τρούλους ξεθωριασμένους και σκοτάδι μέσα (οφείλεται προφανώς σε οικονομία στο ηλεκτρικό ρεύμα), με καθολικό αίσθημα εγκαταλείψεως.

Έχει επικρατήσει ειδικό «ύφος» στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Κιέβου-Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας με κοντοκουρεμένους ιερείς, με κυρίες γραμματείς στα γραφεία και το προσωπικό με απολύτως κοσμική εξωτερική εμφάνιση, όπως στα θύραθεν γραφεία, με σύντομες ακολουθίες στα Ουκρανικά. Μπορούμε να διαπιστώσουμε τον προφανή νεωτερισμό, ο οποίος είναι γνωστός από την εκκλησιαστική ιστορία του 20^ου αιώνα. Η «επιτυχία» νεωτερισμού είναι ενδεικτική: οι άνθρωποι είναι ελάχιστοι. Ακόμη και στο Ρόβνο, η οποία εμφανίζεται ως «φιλομπαντερική» πόλη, όπου στους κεντρικούς δρόμους είναι πολλά μνημεία προς τιμήν των πεσόντων στρατιωτών του Ουκρανικού Ανταρτικού Στρατού, καλώς είναι εάν ένα τέταρτο των εκκλησιαζομένων, που καταχωρήθηκαν μια συγκεκριμένη στιγμή, αποτελούν οι πιστοί της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας, ενώ οι υπόλοιποι είναι της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Σχετικά με τα χωριά η κατάσταση είναι ὡς ακολούθως: στην περιφέρεια του Βολύν (4 δήμοι) παραβάλλεται ο αριθμός των Ναών της ΟΕΟ και εκείνων της ΟΟΕ, στην περιφέρεια Ρόβνο (2 δήμοι, κυρίως οι καταληφθέντες ναοί) επικρατεί απολύτως η ΟΟΕ: τα δύο τρίτα, τα τέσσερα πέμπτα των Ναών της ΟΟΕ, στους βόρειους δήμους της ίδιας περιφέρειας υπάρχουν δήμοι χωρίς Ναούς της ΟΕΟ. Μιλάμε για τη Δυτική Ουκρανία.

– Έχετε επισκεφθεί πολλούς Ναούς της ΟΟΕ και της ΟΕΟ. Ποια είναι η κύρια διαφορά;

– Παρουσία ή έλλειψη του εκκλησιαστικού πνεύματος: πνευματικότητα, ατμόσφαιρα προσευχής, τρόποι του ιερέα, σχετική εξωτερική εμφάνιση και κυρίως στάση έναντι των ανθρώπων. Επίσης σημαντικό είναι το πόσο πλούσιες είναι οι εκδόσεις, που προτείνονται για την ανάγνωση εκτός ναού. Οι εκθέσεις των Ναών της ΟΟΕ δεν παραβάλλονται με τίποτε με εκείνες της ΟΕΟ η οποία εκδίδει μόνον λεπτά φυλλάδια με ζωηρά χρώματα, που είναι μεταφράσεις βιβλίων, τα οποία κυκλοφορεί η ΟΟΕ.   Σημασία έχουν και εικόνες στους ναούς, η στάση έναντί τους, η τιμή που αποδίδεται σ’εκείνους, η σχέση με τους πιστούς και η περιποίησή τους.

Να παραθέσουμε και απτά παραδείγματα. Στο Ρόβνο σε Ναό της ΟΟΕ το μεγάλο αγίασμα μοιραζόταν από πέντε τεράστια δοχεία, ενώ στο Καθεδρικό Ναό της ΟΕΟ με κούπα από κάποια λεκάνη, η οποία μέσω πρόχειρου σωλήνα συνδέθηκε με το νερό βρύσης.

Το κάτω παρεκκλήσι ενός μεγάλου ναού στο κέντρο του Ρόβνο, το οποίο επισκέφθηκα το απόγευμα της Υπαπαντής, παρέμενε σε διάθεση της ΟΟΕ, ενώ το άνω, καταλήφθηκε ακόμη το 1992 από την ΟΟΕ του ΠΚ. Στο κάτω παρεκκλήσι εκκλησιάζονταν 300 άτομα, στο άνω 45.

Τα δεδομένα αυτά μιλούν μόνα τους. Να επαναλάβω, πρόκειται για μια περιοχή της Δυτικής Ουκρανίας.

Είναι σαφές, ότι στη Βίνιτσα δεν υπάρχει λόγος να μιλάμε για κάποιο άλλο ναό εκτός από τον Καθεδρικό Ναό, το οποίο είχε καταλάβει ο μητροπολίτης πρώην Βίνιτσα Συμεών. Τα γραφεία της μητροπόλεως έχουν ιδιωτικοποιηθεί σε μια πόλη, όπου ένας από τους πρώην επισκόπους της ΟΟΕ του ΠΚ παρέλαβε από τις δημοτικές αρχές κτίριο του παιδικού σταθμού για να στεγάσει την κατοικία του εκεί…το οποίο και πούλησε αργότερα.

– Πως βλέπετε τις σχέσεις Εκκλησίας-Πολιτείας στην Ουκρανία;

– Κατά το παρόν η κατάσταση έχει σταθεροποιηθεί, αλλά οι πιστοί της ΟΟΕ αναμένουν την ενδεχόμενη επιδείνωσή της. Οι νομικές υπηρεσίες λειτουργούν, αλλά οι προσπάθειές τους δεν επαρκούν, χρειάζεται μία επιπρόσθετη νομική υποστήριξη, λείπουν και οι νομικοί. Στην επαρχία Ρόβνο αυτή τη στιγμή εξετάζονται δεκάδες αγωγές, συμπεριλαμβανομένων και διαδικασιών σε δικαστήρια διαφόρων βαθμίδων, αλλά το κύριο πρόβλημα δεν συνίσταται στο ότι τα δικαστήρια συνήθως συντάσσονται με το μέρος της ΟΕΟ, παρ’όλες τις αποδείξεις και νόμιμες βάσεις (κάτι το οποίο οφείλεται σαφώς στα πολιτικά πιστεύω των δικαστών, όμως υπάρχουν περιπτώσεις όταν κοινότητες της ΟΟΕ κερδίζουν τις δίκες), αλλά ότι ακόμη και ειλημμένες υπέρ της ΟΟΕ αποφάσεις δεν εφαρμόζονται, αδρανούν οι δικαστικοί επιμελητές, ενώ η αστυνομία αρνείται κατηγορηματικά να επέμβει, υποστηρίζοντας ότι δεν την αφορά η υπόθεση.

Το βασικό είναι ότι η διαφορά στις θεωρήσεις μεταξύ των αρχόντων των περιφερειών, των κυβερνητών και ορισμένων υπηρεσιών, των μεσαίων κρατικών υπαλλήλων, ο οποίοι σε μερίδα περιφερειών είναι αρκετά πρόθυμοι να εφαρμόσουν την παλαιότερη, μέχρι το 2018, πολιτική, δηλαδή να εξασφαλίσουν τα ίσα δικαιώματα σε όλους τους θρησκευτικούς οργανισμούς, αλλά δεχόμενοι πολιτικές πιέσεις, ευρίσκονται ανίκανοι να ασκούν τις λειτουργίες τους. Η κατάσταση κατέστη ηπιότερη με το νέο πρόεδρο, αλλά τα πρέποντα δεν υλοποιούνται: μέχρι σήμερα υπάρχουν πολλοί οπαδοί του Ποροσένκο και της πολιτικής του 2018-2019, το οποίο και αυτό καθιστά πρόβλημα.