Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή δεν είναι ηλεκτρονικό παιχνίδι. Μέρος Α

Αρχίζει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Κάθε χρόνο όλο και πιο πολλοί άνθρωποι προσπαθούν για πρώτη φορά να υποβληθούν σε αυτήν την σωματική και πνευματική δοκιμασία. Η δοκιμασία δεν είναι εύκολη, και ηχεί και παράξενη σε μια κοσμική κοινωνία, όπου η λέξη "post" (ΣτΜ: «νηστεία», στην ρωσική) σημαίνει εδώ και καιρό «διαδικτυακό μήνυμα», και το ρήμα " zapostit’ " (ΣτΜ: "ποστάρω" ένα μήνυμα κλπ) είναι πιο δημοφιλές από το "postit’sya" (ΣτΜ: "κάνω νηστεία", στην ρωσική). Η Γιελένα Γιάμπολσκαγια εξέφρασε την απορία της στον κληρικό από τον Σαράτοφ, ηγούμενο Νεκτάριο. Πόσο σημαντική είναι η διατροφική συνιστώσα κατά την διάρκεια τής Μαγάλης Τεσσαρακοστής; Υπάρχει κάποια άλλη πιο σημαντική συνιστώσα; Ο συνομιλητής μας προσπάθησε να δώσει απαντήσεις στις βασικές και συχνές ερωτήσεις των νεοφώτιστων.

"Αν το βράδυ έξαφνα πέσουμε πάνω σε ένα κομμάτι λουκάνικο στο ψυγείο ..."

– π. Νεκτάριε, δεν είναι μυστικό ότι πολλοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται την νηστεία ως περίοδο διαίτης και καθαρισμού τού σώματος. Υπάρχουν άνθρωποι που βλέπουν την νηστεία απλώς ως κομμάτι τής παράδοσης. Ποιο είναι, τελικά, το νόημα τής νηστείας;

– Με οτιδήποτε ασχολούμαστε, το πιο σημαντικό είναι η πρόθεση και ο σκοπός που το κάνουμε. Με την πτώση των πρωτόπλαστων, τρείς δυνάμεις τής ψυχής τού πρώτου ανθρώπου, η θέληση, το λογικό και η συναίσθηση δέχθηκαν σοβαρό χτύπημα. Το λογικό είναι το λιγότερο φθαρμένο, επειδή οποιοσδήποτε από εμάς, που είναι πάνω κάτω στα καλά του, είναι σε θέση να διακρίνει μεταξύ καλού και κακού. Θέληση και συναίσθηση, όμως, είναι απολύτως ανίκανες να το κάνουν: τα συναισθήματά μας προσελκύονται από κάτι ευχάριστο, ανεξάρτητα από το αν είναι καλό ή κακό, και η θέληση είναι σε μια τέτοια χαλαρή κατάσταση που δεν είναι σε θέση να απαντήσει στη φωνή τού λογικού. Αυτό σημαίνει ότι η θέληση χρειάζεται κάποια ενίσχυση. Χρειάζεται την εμπειρία τής άρνησης τού ευχάριστου.

– Κάτι σαν Ραχμετoφ^[1] – ισμός, δηλ; Ο "ιδιαίτερος άνθρωπος" που κοιμόταν πάνω στα καρφιά και που επίσης αρνιόταν για τον εαυτό του το φαγητό ...

– Δεν μιλάμε για αυτοβασανισμό, αλλά για μια βαθιά «υπόκλιση» μπροστά σε αυτό που ορίζει η Εκκλησία, το οποίο, από πρώτη ματιά, μπορεί να φαίνεται ακατανόητο, παράλογο, ξεπερασμένο. Και να ξέρουμε ότι έτσι κάνουμε το θέλημα τού Θεού. Δηλαδή, δεν το κάνουμε από υπερηφάνεια, αλλά από/με ταπεινότητα. Στις μέρες μας, αυτό είναι ίσως ακόμα πιο σημαντικό κι από την ασκητική πλευρά της νηστείας.

– Δηλαδή, η διατροφή δεν είναι τόσο σημαντική;

– Είναι απαραίτητο βέβαια να κρατηθούμε μακριά από αυτά τα είδη διατροφής από τα οποία μάς ζητείται να κρατηθούμε μακριά κατά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Διαφορετικά, θα είναι σαν να ισχυριζόμαστε ότι είμαστε ευφυέστεροι από την Εκκλησία ...

– Γιατί ευφυέστεροι; Πιο αδύναμοι.

– Εάν είμαστε πιο αδύναμοί, τότε ίσως δεν είναι και τρομερό που δεν νηστεύσουμε σωστά. Θα είναι τρομακτικό αν ποτέ νομίσουμε ότι είμαστε πιο ευφυείς και ότι ξέρουμε πιο πολλά από την Εκκλησία.

– Εδώ στην γυναικεία παρέα μας συζητήσαμε την σοβαρότητα τής νηστείας και συμφωνήσαμε ότι μπορούμε να ζήσουμε χωρίς κρέας, παρακαλώ, όσο χρειάζεται. Το πιο δύσκολο πράγμα είναι να στερήσουμε από τον εαυτό μας το γιαούρτι το πρωί.

– Στην Μεγάλη Σαρακοστή, όλοι οι τύποι μη φυτικών τροφών, συμπεριλαμβανομένων των γαλακτοκομικών προϊόντων, τίθενται εκτός τού «μενού» ενός πιστού. To ψάρι επιτρέπεται δύο ημέρες, τού Ευαγγελισμού και στην Είσοδο τού Κυρίου στην Ιερουσαλήμ. Και το Σάββατο τού Λαζάρου – την παραμονή τής Εισόδου τού Κυρίου στην Ιερουσαλήμ, επιτρέπεται παραδοσιακά το χαβιάρι. Αλλά, αν κοιτάξετε το Τυπικό τής Εκκλησίας σχετικά με τη νηστεία, τότε θα αντιληφθείτε ότι, για τους περισσότερους σύγχρονους ανθρώπους, αυτά που ορίζει να γίνουν δεν είναι πραγματικά εφικτά. Καθότι η προσδοκία είναι όχι μόνο αποχή από τροφή ζωικής προέλευσης, αλλά και πράματα όπως το να τρώμε μόνο μία φορά την ημέρα, η ξηροφαγία, να ζούμε μόνο με ψωμί το νερό, πράγματα δηλ. που οι σύγχρονοι άνθρωποι φυσικά δεν μπορούν να αντέξουν. Και πιθανώς να μην χρειάζεται κάτι τέτοιο. Το κύριο πράγμα είναι, όσο νηστεύεις, να αισθάνεσαι ότι υπερισχύεις τής φύσης σου, έστω και λίγο. Αν πραγματικά σάς αρέσουν κάποια νηστίσιμα τρόφιμα, τότε μπορείτε να περιοριστείτε σε αυτά. Επίσης, σε γενικές γραμμές, να είστε πιο μετριοπαθείς, να αποφεύγετε την υπερκατανάλωση σε ένα γεύμα. Όλα πρέπει να γίνονται με μέτρο. Αν κάποιος πιέζει υπερβολικά τον εαυτό του, τότε λειτουργεί σαν ένα συμπιεσμένo ελατήριο. Κάποιος θα το «πλακώσει» στο φαγητό μετά το Πάσχα, κάποιος άλλος, που θα ξεκινήσει την νηστεία με υπερβάλλοντα ζήλο, ξαφνικά θα τα παρατήσει όλα βλέποντας ότι δεν αντέχει.

– Χωρίς την παραμικρή διάθεση να παίξω την έξυπνη, θα ήθελα να ρωτήσω: δεν έχετε την εντύπωση ότι αυτό το αυξημένο ενδιαφέρον για την διατροφή προέρχεται από μια εποχή που υπήρχε έλλειμα τροφής; Ειλικρινά, δεν βλέπω καλοφαγάδες τριγύρω μου, και ούτε κι εγώ η ίδια ανήκω σε αυτή την κατηγορία. Ο μέσος σύγχρονος άνθρωπος που ζει μέσα σε μια κρίση υπερπαραγωγής, σκέφτεται ελάχιστα το φαγητό – αρπάζει κάτι στα πεταχτά και πάει στις δουλειές του.

– Ναι, ναι ... Αλλά εσείς η ίδια μιλήσατε για γιαούρτια κλπ, έτσι δεν είναι;

– Αδυναμίες υπάρχουν, όπως και να το κάνουμε, αλλά είναι ασήμαντες ...

– Πιστέψτε με, όταν καταβάλλετε μια μικρή προσπάθεια για τον ίδιο τον εαυτό σας και απέχετε από μια τόσο ανούσια εξάρτηση, θα αισθανθείτε ξαφνικά μια καινούρια δύναμη μέσα σας. Μικρή, ίσως, αλλά εντελώς απροσδόκητη για εσάς. Ο Κύριος οδηγεί τον άνθρωπο ως παιδί και αρχικά τού δείχνει το χαμηλότερο σκαλοπάτι της σκάλας, που είναι μερικές φορές στο ίδιο επίπεδο με το έδαφος. Αλλά χωρίς αυτό το πρώτο βήμα, η κίνηση είναι αδύνατη. Και η κύρια έγνοια τού διαβόλου είναι να εμποδίσει τον άνθρωπο από το να κάνει αυτό το πρώτο βήμα. Λέει: αυτό είναι ένα «ψίχουλο», εντελώς ασήμαντο, βλακώδες. Σε γενικές γραμμές, οι άνθρωποι το επινόησαν αυτό όταν δεν υπήρχε τίποτα να φάνε, και ήθελαν να συνηθίσουν να ζουν με το λίγο που είχαν ... Πλήθος επιχειρημάτων/δικαιολογιών πηγάζει από το πουθενά, σαν από τα βάθη του μυαλού μας, από τον ορθολογισμό μας, αλλά τελικά τι συμβαίνει; Περνάει ένας χρόνος χωρίς ο άνθρωπος να έχει νηστέψει, περνά και δεύτερος, και τρίτος. Και τότε αρχίζει κι αναρωτιέται: «Μα καλά, θεωρώ ότι είμαι, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, μέλος τής Εκκλησίας, κι από την άλλη δεν έχω νηστέψει, ε, άρα μπορώ να συνεχίσω να ζώ χωρίς νηστεία».

– Μάλλον έχετε δίκιο ...

– Μιλώντας για την πρακτική πλευρά τής νηστείας, πρέπει να σκέφτεστε εκ των προτέρων και να οργανώνετε σωστά την διατροφή σας. Γιατί, αν είστε όλη μέρα στο πόδι και το βράδυ βρείτε στο ψυγείο σας μόνο...

– ... ένα κομμάτι λουκάνικο.

– Το τρώτε. Μόνο και μόνο χάριν τής αυτοσυντήρησης.

Θα συμβούλευα να καθορίσετε άμεσα πόσες φορές την ημέρα θα πρέπει να φάτε, λαμβάνοντας υπόψιν την κατάσταση τής υγείας σας. Και από την στιγμή που κάνατε αυτό το βήμα, να μην αποκλίνετε πλέον από αυτό, π.χ. μην πίνετε τσάι στα διαλείμματα, μην τρώτε κάτι καθ΄οδόν κάπου. Απαιτείται στοιχειώδης αυτοπειθαρχία. Αλλά, φυσικά, εάν η νηστεία περιορίζεται στην διατροφή, και δεν πάμε στην Εκκλησία, αυτό δεν κάνει τίποτα. Μόνο η παρουσία στην Θεία Λειτουργία και η ψυχική συμμετοχή σε αυτήν αποκαλύπτει στον άνθρωπο την ουσία τής νηστείας.

"Ο Κύριος θα σάς δώσει κάτι ακόμη και για το πολύ λίγο"

– Ποιες Ακολουθίες τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι πραγματικά σημαντικές για την κατανόηση τής νηστείας; Εκτός από την Μεγάλη Εβδομάδα, βέβαια.

– Πρώτα απ 'όλα, οι πρώτες τέσσερις ημέρες τής πρώτης εβδομάδας τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Τα τέσσερα Μεγάλα Απόδειπνα, όπου διαβάζεται ο Μεγάλος Κανόνας τού Αγίου Ανδρέα Κρήτης. Αν δεν έχετε ακούσει την ανάγνωση αυτού τού Κανόνα, αν δεν έχετε προσευχηθεί, τότε δεν μπορείτε πραγματικά να κατανοήσετε το νόημα τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής. H Μεγάλη Τεσσαρακοστή δεν είναι απλώς μια περίοδος αποχής, αλλά είναι και μια περίοδος προσευχής και μετάνοιας, όπου ο πιστός βυθίζεται μέσα του με έναν ιδιαίτερο τρόπο, φθάνει στα βάθη της ψυχής του, που συνήθως είναι πολύ δύσκολο να προσεγγίσει. Και ο Κύριος τον βοηθά σε αυτό. Μπορούμε να πούμε ότι, κατά τη διάρκεια τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ο ουρανός είναι ανοιχτός για τον άνθρωπο.

– Τέσσερις Εσπερινοί... Φαντάζομαι τη χαρά τού αφεντικού στον οποίο έρχεται ο υπάλληλος και λέει: από Δευτέρα έως Πέμπτη θα φύγω από την δουλειά νωρίτερα ...

– Ξέρετε, αν, ο Θεός να μην δώσει, αρρωσταίνατε και είχατε μια επείγουσα ανάγκη για ιατρική εξέταση, ο προϊστάμενός σας πιθανότατα θα μπορούσε να συμφωνήσει με αυτό, για να μην χάσει έναν υπάλληλο. Και σε αυτή την περίπτωση, έχετε να κάνετε με μια απαραίτητη «διαδικασία» για την ψυχή. Μπορεί να νομίζουμε ότι παρόμοια προβλήματα είναι ανυπέρβλητα. Δεν είναι όμως τόσο τραγικά και πρέπει να ξεπεραστούν.

Ποιες άλλες Ακολουθίες; Ο Ευαγγελισμός, η Κυριακή τών Βαϊων – μια εβδομάδα πριν από το Πάσχα. Η ανάμνηση τής Ανάστασης τού δίκαιου Λαζάρου, το Σάββατο πριν την Κυριακή τών Βαϊων. Η λεγόμενη Ακολουθία τού «Συναξαρίου» τής Μαρίας (ΣτM: [Mariino Stoianie] στην ρωσική. Σε μερικές περιοχές τής Ουκρανίας είναι γνωστή κι ως [Andreevo Stoianie]), όπου ο Μέγας Κανόνας διαβάζεται όχι πλέον τμηματικά αλλά στο σύνολό του – στα μισά τής πέμπτης εβδομάδας. Ο Ακάθιστος τής Μητέρας τού Θεού – το Σάββατο τής πέμπτης εβδομάδας.

Σχετικά με το Συναξάριο τής Οσίας Μαρίας τής Αιγύπτου πρέπει να πούμε κάποια επιπλέον πράματα. Η ιδιαιτερότητα αυτής τής Ακολουθίας συνίσταται στο ότι, εκτός από τον Κανόνα, αναγιγνώσκεται ο βίος τής Οσίας Μαρίας τής Αιγύπτου. Αυτή είναι ίσως η μόνη περίπτωση στον χρόνο όπου αναγιγνώσκεται μέσα στην εκκλησία δυνατά μια ιστορία, η οποία πιθανότατα να μην έπρεπε να έχει γίνει δημόσια γνωστή – καθότι ο Βίος αυτής τής αγίας είναι γεμάτος με λεπτομέρειες για τις αμαρτίες μέσα στις οποίες ζούσε. Αν γίνεται αυτό, γίνεται μόνο και μόνο για να καταλάβουμε πόσο καταπληκτική είναι η ανάβαση από την άβυσσο τής αμαρτίας στις κορυφές τής αγιοσύνης. Να φτάσει κανείς σε αυτές τις κορυφές μπορεί μόνο μέσω τής μετάνοιας.