«Η πλειοψηφία μιλάει για πρόληψη της νόσου, κανένας όμως δεν προσπαθεί ν’ αλλάξει τρόπο ζωής»

– Πάτερ, όλος ο κόσμος είναι πανικοβλημένος, λόγω της επιδημίας του κορωνοϊού. Επιδημίες συνέβαιναν συχνά και στο παρελθόν. Πώς αντιδρούσε η Εκκλησία σε αυτές, για παράδειγμα τον 18ο – 19ο αιώνα;

– Η ιστορία είναι ο δάσκαλος της ζωής. Το 1770, εμφανίστηκε τρομερός λοιμός στο Κίεβο. Είχαν εισαχθεί σκληρά μέτρα απομόνωσης, παντού υπήρχαν στρατιωτικές περιπολίες και δεν άφηναν κανέναν μέσα ή έξω από την πόλη. Παρά τα ληφθέντα μέτρα, από τους 20.000 κατοίκους του Ποντόλ (τότε αυτό ήταν το κέντρο της πόλης, λόγω του εμπορίου), πάνω από 6.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, στους δύο εκείνους φθινοπωρινούς μήνες. Τα σώματα των νεκρών έμεναν στους δρόμους, επειδή δεν προλάβαιναν να τους θάψουν. Φυσικά, υπήρχε πανικός. Είναι άξιο προσοχής ότι εκείνη την εποχή στην πόλη μόνο ένας άνθρωπος παρέμεινε ψύχραιμος, ήταν ο πρεσβύτερος της Εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Ιωάννης Λεβάντα.

Συνέχισε να υπηρετεί στον Ναό, δεν σταμάτησε το κήρυγμα και δεν φοβόταν να κηδεύει τους νεκρούς. Στα κηρύγματά του καλούσε τα πράγματα με τα ονόματά τους, με τόλμη έλεγε ότι ο λοιμός είναι τιμωρία από τον Θεό για τις αμαρτίες των ανθρώπων:

«Ο Παντοδύναμος απέστρεψε το πρόσωπό Του από εμάς τους αμαρτωλούς! Τα βέλη, τα οποία έριχνε ο Ουρανός για να νικήσουν τους εχθρούς του Θεού, τώρα διαπερνούν εμάς, τις καρδιές μας... Να, εκεί κείτεται νεκρός ο πατέρας και τα παιδιά του δεν μπορούν να του αποδώσουν το τελευταίο φιλί, φεύγουν από αυτόν, για να μην μολυνθούν από το πτώμα του. Εκεί κείτεται νεκρή η μητέρα, δίπλα της κλαίει το παιδί, εκτείνει τα χέρια του στη νεκρή ευεργέτιδά του, ζητώντας από αυτή βοήθεια, ο άμοιρος, θέλει να την ξυπνήσει από τον τρομερό ύπνο! Ο φόβος του θανάτου μετέτρεψε τους ανθρώπους σε κτήνη και οι άνθρωποι τρέχουν μακριά από τους δικούς τους... Αλίμονο στην πόλη, η οποία καταστρέφεται από εχθρούς, με φωτιά και σπαθί, χειρότερα όμως περνάει η πόλη την οποία ο ίδιος ο Θεός επέπληξε... Άβουλα ζώα, τα πιο τιποτένια έντομα, είναι αισιότερα από εμάς σε αυτόν τον τραγικό καιρό... Μεγάλες δυστυχίες μάς βρήκαν, αλλά είναι ασύγκριτα μικρότερες από τις αμαρτίες, με τις οποίες γεμίσαμε αυτή την πόλη, τα σπίτια μας, το σώμα και την ψυχή μας... Το βάρος των αμαρτιών μάς πνίγει, αλλά εμείς δεν σκεφτόμαστε ν’ ανατρέψουμε αυτό το βαρύ φορτίο. Η οργή του Θεού μάς χτυπά, οι ανομίες μας, όμως, μεγαλώνουν και γίνονται ισχυρότερες. Ο αλκοολισμός δεν έχει σταματήσει ακόμα. Πολλοί ήδη βρίσκονται στα αιώνια βάσανα, οι υπόλοιποι όμως δεν το αντιλαμβάνονται και μεθούν... Οι ακόρεστες επιθυμίες και η πλεονεξία δεν έχουν σταματήσει... Κραυγάζει η υπερηφάνεια αυτής της πόλης, η περιφρόνηση των εκκλησιαστικών και των θεϊκών κανόνων, η καταπίεση των ορφανών, η καταδίκη αθώων ανθρώπων, το μίσος προς τον πλησίον, ο φθόνος, η εξαπάτηση, ο φόνος, η μαγεία, η μοιχεία και τα πορνεία φωνάζουν και ζητούν εξόντωση. Το αιώνιο μαρτύριο είναι έτοιμο για εκείνους που δεν μετανοούν, έτοιμο».

Παρά τα κατακριτικά λόγια, οι κάτοικοι της πόλης δεν ξεσηκώθηκαν εναντίον του ιερέα, αλλά, αντιθέτως, τον αγάπησαν, επειδή έλεγε την αλήθεια γι’ αυτούς. Η έκκληση για μετάνοια στα κηρύγματα του πατρός Ιωάννη δεν έμεινε άκαρπη, οι άνθρωποι άρχισαν ν’ αλλάζουν τον τρόπο ζωής τους. Μετά την επιδημία, σχεδόν κάθε κάτοικος του Κιέβου είχε στο σπίτι του το πορτρέτο του τολμηρού ποιμένα, τον οποίο η Αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄ βράβευσε με επιγονάτιο και μίτρα.

Εκείνη την εποχή τέτοια βραβεία μπορούσαν να έχουν μόνο μέλη της Ιεράς Συνόδου. Μετά τον θάνατό του, ο πατήρ Ιωάννης ενταφιάστηκε στο αρχαίο τμήμα του Καθεδρικού Ναού της Αγίας Σοφίας, κάτι με το οποίο αξιώθηκαν μόνο μερικοί Μητροπολίτες του Κιέβου. Προς τιμήν του πατρός Ιωάννη, μία από τις οδούς του Κιέβου ονομάστηκε «Λεβαντόβσκι».

Κίεβο, γκραβούρα 18ου αιώνα

Τον 19ο αιώνα σημειώθηκαν, επίσης, μαζικές και επεισοδιακές επιδημίες. Αν κοιτάξετε τις λίστες των φοιτητών της Θεολογικής Ακαδημίας του Κιέβου εκείνης της εποχής, μπορείτε να δείτε ότι από κάθε χρόνο λείπουν 2-3 μαθητές, ακόμα και καθηγητές, που πέθαναν από την πανούκλα. Μεταξύ αυτών βρίσκεται και ο περίφημος καθηγητής Ιάκωβος Κόσμιτς Αμφιτεάτροφ, συγγενής του Αγίου Φιλάρετου του Κιέβου (Αμφιτεάτροφ). Οι πρώτες θεραπείες, σε μια εποχή που η ιατρική ήταν ακόμα σε εμβρυακή κατάσταση, ήταν η προσευχή και η μετάνοια.

Κάπως σκαναδαλίζει η έξαρση της πανώλης του 1771 στη Μόσχα, όταν δολοφονήθηκε ο Αρχιεπίσκοπος Αμβρόσιος από επαναστάτες. Πιθανότατα, αυτό ήταν το αποτέλεσμα των αυστηρών περιοριστικών μέτρων, χωρίς την απαραίτητη προσευχή και πατρική διδασκαλία από τους ποιμένες της Εκκλησίας.

Το 1866, άλλος ένας Άγιος, ο Φιλάρετος του Τσέρνιγκοφ, πλήρωσε με τη ζωή του το τέλος της επιδημίας της χολέρας. Για να ενθαρρύνει τους ενορίτες, αποφάσισε να περιοδεύσει την επισκοπή του Τσέρνιγκοφ. Στον δρόμο, ο ίδιος αρρώστησε με χολέρα και πέθανε στο Κόνοτοπ. Σύμφωνα με τον Μητροπολίτη Εμμανουήλ (Λεμεσέβσκι), από το Κόνοτοπ οι άνθρωποι, αντικαθιστώντας ο ένας τον άλλο, συνοδεύαν μέχρι το Τσέρνιγκοφ το φέρετρο του αγαπημένου επισκόπου τους. Δεν υπήρξε ούτε μία περίπτωση χολέρας. Αυτή η φοβερή μάστιγα ξεχάστηκε. Η χολέρα ποτέ δεν έφτασε μέχρι το Τσέρνιγκοφ και εξαλείφθηκε.

– Τι λέει η Αγία Γραφή για τέτοια φαινόμενα;

– Ακόμη και στην αυγή του ανθρώπινου πολιτισμού, ο Θεός προειδοποίησε, μέσω του προφήτη Μωυσή:

«Εάν με προσοχή υπακούσεις τις εντολές αυτές του Κυρίου και Θεού σου και πράξεις όσα είναι ευάρεστα εις αυτόν και βάλεις μέσα στην καρδία σου τις εντολές του και φυλάξεις όλα τα προστάγματά του, τότε δεν θα επιφέρω εναντίον σου καμία ασθένεια, από εκείνες που επέφερα κατά των Αιγυπτίων. Διότι εγώ είμαι Κυρίος ο Θεός σου, που έχω την δύναμιν να σε θεραπεύω» (Έξ. 15,26).

Η Αγία Γραφή λέει ξεκάθαρα ότι όταν η ζυγαριά γέρνει προς το κακό, αναπόφευκτα συμβαίνουν ταραχές, σε μορφή πολέμων, επιδημιών, ασθενειών, πλημμυρών, σεισμών κ.λπ.

«Είδε Κύριος ο Θεός την γη, και ήτο διεφθαρμένη, διότι κάθε άνθρωπος είχε παρεκκλίνει από την ευθείαν οδόν επί της γης. Είπε Κύριος ο Θεός προς τον Νώε· το τέλος όλων των ανθρώπων έφθασε, διότι εγέμισε η γη από τας αμαρτίας των. Και ιδού ότι εγώ θα καταστρέψω αυτούς και την γη, εις την οποίαν κατοικούν» (Γένεσις 6, 12-13).

Μαζική επιδημία έπληξε τους Ισραηλίτες, ως αποτέλεσμα των σχέσεών τους με τις κόρες του ειδωλολάτρη Μωάβ και της λατρείας του ειδώλου Βεελφεγώρ (Αρ. 25, 1-9). Στην Καινή Διαθήκη ο Κύριος λέει ότι στο τέλος του κόσμου «θα εξεγερθεί το ένα έθνος εναντίον του άλλου και το ένα βασίλειο εναντίον του άλλου και θα γίνουν σεισμοί μεγάλοι εις διαφόρους τόπους και πείνα και επιδημίες, σημεία που θα προκαλούν φόβο και άλλα μεγάλα σημεία από τον ουρανό» (Λουκ. 21, 10-11).

Όταν διαβάζουμε αυτές τις προφητείες της Αγίας Γραφής, έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι αυτό δεν μας αφορά, ότι συνέβη κάποτε ή μπορεί κάποτε να συμβεί. Αλλά, στην πραγματικότητα, εάν αντιληφθούμε τον κόσμο όχι από μια υλιστική ή κοσμική θέση, αλλά από την εκκλησιαστική, τότε όλοι οι άνθρωποι είναι πολύ στενά συνδεδεμένοι μεταξύ τους και επομένως είναι άμεσοι δημιουργοί της ιστορίας.

– Σήμερα, χάρη στα ΜΜΕ, το Διαδίκτυο, οι άνθρωποι θεωρούν ότι έχουν πλήρη γνώση για το τι συμβαίνει στον κόσμο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, για τον κορωνοϊό. Τι θα συμβουλεύατε τους πιστούς σε σχέση με την καραντίνα που κήρυξε η χώρα, πώς ν’ ανταποκριθεί κανείς στις συμβουλές των γιατρών;

– Η Αγία Γραφή δεν απαγορεύει στους χριστιανούς να στραφούν για βοήθεια στην ιατρική (πρβλ. Δ΄ Βασ. 20, 7), δεν απαγορεύεται η χρήση φαρμάκων, ενώ στη Σοφία Σειράχ βρίσκουμε ιδιαίτερο έπαινο για την ιατρική:

«Τέκνον μου, όταν αρρωστήσης μη αδιαφορήσης διά τον ιατρόν και τα φάρμακα. Συγχρόνως, όμως, παρακάλεσε και τον Κυριον· και αυτός θα σε θεραπεύση. Απαρνήσου και απομάκρυνε από σε κάθε αμαρτίαν· έχε καθαρά τα χέρια σου ενώπιον του Θεού και καθάρισε την καρδίαν σου από κάθε αμαρτίαν. Πρόσφερε ευώδες θυμίαμα και αναμνηστικήν παρά τώ Θεώ διά σε αναίμακτον θυσίαν σιμιγδαλιού. Πρόσφερε δε πλουσίας τας προσφοράς σου ως εάν δεν πρόκειται να υπάρξης πλέον εις την γην. Να προσφύγης δε κατόπιν και στον ιατρόν, διότι ο Θεός τον εδημιούργησε και τον ανέδειξε. Μη τον απομακρύνης από κοντά σου, διότι έχεις την ανάγκην του. Πολλές φορές η θεραπεία της ασθενείας και η κατευόδωσις της υγείας είναι εις τα χέρια των ιατρών, διότι και αυτοί με την σειράν των προσεύχονται προς τον Κυριον, να κατευοδώση τας προσπαθείας των και να επιτύχουν ελάφρυνσιν και θεραπείαν της νόσου διά την συνέχειαν της ζωής» (Σοφ. Σειρ. 38, 9-14).

Αρχιμανδρίτης Μάρκελλος (Παβούκ)

Ωστόσο, το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να έχει κάθε άνθρωπος αυτή τη στιγμή είναι η διάθεση προς μετάνοια. Πρέπει να προσπαθήσουμε να συγχωρούμε όλες τις προσβολές, να συμφιλιωθούμε με όλους εκτός από εκείνους που μας παραπλανούν για να αμαρτήσουμε. Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μας δυσαρεστεί η συνεχής προπαγάνδα του πολέμου μεταξύ αδελφικών λαών, καθώς και η ατιμώρητη βία και κλοπή σε μεγάλη κλίμακα, η αδυναμία της κρατικής εξουσίας. Μας περιμένει πλήρης απαξίωση και κατάρρευση του θεσμού της οικογένειας, όταν από τους 100 γάμους, 70 έως 90 καταλήγουν σε διαζύγιο.

Αυτό δεν μπορεί να μην προκαλέσει ηθικό σοκ. Συνεπάγεται ότι πολλοί νέοι φοβούνται να επισημοποιήσουν τη σχέση τους και ουσιαστικά ζουν σε κατάσταση πορνείας, γεννούν παιδιά σε αυτήν και τα μεγαλώνουν με τον ίδιο τρόπο. Λόγω της κατάρρευσης της οικογένειας, η προπαγάνδα των σοδομικών αμαρτιών αυξάνεται όλο και περισσότερο. Πώς, εξαιτίας αυτών των ανομιών, να μην αποστρέψει ο Κύριος το πρόσωπό Του από εμάς, πώς να μην εμφανίζονται πανδημίες; Αλλά ακόμα πιο τρομακτικό είναι το γεγονός ότι λίγοι το συνειδητοποιούν. Η πλειοψηφία μιλάει για πρόληψη της νόσου, εφοδιάζεται με τρόφιμα, κανένας όμως δεν προσπαθεί ν’ αλλάξει τον τρόπο ζωής του. Όποιος από τους ιερείς ή τους πολιτικούς το επιζητεί, αμέσως τον ανακηρύσσουν τρελό, ακραίο, οπισθοδρομικό, τον κατηγορούν για κάθε είδους αμαρτία.

– Πάτερ, τώρα είναι η Μεγάλη Σαρακοστή. Είναι απαραίτητο να προσθέσουμε στις καθημερινές μας προσευχές και κάποιες ιδιαίτερες; Και ποιες πνευματικές συμβουλές πρέπει ν’ ακολουθήσουμε;

– Η νηστεία είναι ο πλέον ευνοϊκός χρόνος για μετάνοια. Όμως, μόνο όταν δεν είναι τυπική, αλλά με ειλικρινή επιθυμία να διορθώσουμε την ζωή μας. Ο Μακαριώτατος Μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Ονούφριος ευλόγησε την ανάγνωση ενός καθίσματος από τους Ψαλμούς στις καθημερινές προσευχές. Τώρα, που πολλοί άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να βρίσκονται σε καραντίνα στο σπίτι, είναι ευκαιρία να προσευχόμαστε ακόμα περισσότερο. Ο Αγιασμός, το ευλογημένο έλαιο, είναι επίσης εξαιρετικά πνευματικά φάρμακα, τη χρήση των οποίων αρκετές φορές ξεχνάμε.

Ο Κύριος είναι φιλεύσπλαχνος και, όπως λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στον κατηχητικό λόγο του για το Πάσχα, «καὶ τὴν γνώμην ἀσπάζεται». Είναι έτοιμος να τους δεχθεί όλους κάτω από την πρόνοιά Του: Και όσους νήστεψαν και όσους δεν νήστεψαν, τον εργατικό και τον τεμπέλη, τους θαρραλέους και τον δειλούς. Το πιο σημαντικό είναι να κάνουμε τουλάχιστον το πρώτο βήμα προς Αυτόν.

– Πάτερ, τι γίνεται αν ένα άτομο είναι πανικοβλημένο λόγο της επιδημίας; Τι να κάνει;

– Ο πανικός, όχι μόνο σε περίπτωση κινδύνου από ασθένεια, αλλά σε κάθε περίπτωση, είναι άμεσο αποτέλεσμα ολιγοπιστίας και δυσπιστίας, υπερβολικής απασχόλησης, ματαιοδοξίας, έλλειψης μετάνοιας και προσευχής. Για τις αιτίες του πανικού καλύτερα απ’ όλους γράφει ο Όσιος Μακάριος ο Αιγύπτιος:

«Όπως το σιτάρι στο κόσκινο χτυπιέται και συνεχώς περιστρέφεται σε αυτό, έτσι και ο πρίγκιπας της πονηρίας καταλαμβάνει όλους τους ανθρώπους, τους κλονίζει, ενοχλεί και ανησυχεί, τους αναγκάζει να σκέφτονται μάταια, να έχουν κακές προσδοκίες, γήινες και κοσμικές σχέσεις, καταλαμβάνοντας όλο το αμαρτωλό γένος του Αδάμ».

Αν ο πανικός μάς ξεπεράσει, ακόμα και αν πραγματικά δεν θέλουμε, πρέπει ν’ αναγκάσουμε τον εαυτό μας να προσευχηθούμε και να ζητήσουμε βοήθεια και αμέσως θα νιώσουμε ανακούφιση. Θα έρθει γαλήνη και ηρεμία στην ψυχή. Εάν ο πανικός επηρεάσει τους πλησίους μας, πρέπει να εντείνουμε τις προσευχές μας γι’ αυτούς. Ιδιαίτερα αποτελεσματική είναι η ανάγνωση του Ψαλτηρίου, με μνημόνευση των ονομάτων των πανικοβλημένων.

– Και, εάν γίνεται, λίγα λόγια για τις πνευματικές προτεραιότητες, για την ψυχική και πνευματική διάθεση σε αυτές τις άγιες ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

– Δεν είναι τυχαίο ότι ο πειρασμός με τον κορωνοϊό έφτασε στις χριστιανικές χώρες κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, όταν, όπως γνωρίζουμε, λαμβάνουν χώρα όλο και περισσότεροι πειρασμοί. Αυτό είναι μια υπενθύμιση ότι ο Κύριος έχει τα πάντα υπό έλεγχο, τίποτα δεν συμβαίνει χωρίς αιτία. Ο Κύριος, επιτρέποντας την πανδημία, θέλει, όχι μόνο εμείς οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, αλλά και όλος ο κόσμος να καθαριστεί από τις αμαρτίες και τις ανομίες και ν’ ανανεωθεί. Επομένως, η κύρια πνευματική μας προτεραιότητα δεν πρέπει να είναι η απελπισία και ο φόβος, αλλά η ευχαριστία, σε συνδυασμό με τη μετάνοια. Ακόμα και αν για κάποιο χρονικό διάστημα κλείσουν οι Ναοί, ο καθένας από εμάς μπορεί να γίνει ναός του Αγίου Πνεύματος, όπως λέει ο Απόστολος. Εντούτοις, αυτό θα συμβεί μόνο αν δεν επιτρέψουμε στις καρδιές μας κακές, υπερήφανες, μάταιες, άσωτες, φιλάργυρες σκέψεις και προσπαθήσουμε ν’ αγαπήσουμε και να βοηθήσουμε τους πάντες, μέχρι την τελευταία μας πνοή.