Σε τι οικοδόμημα προσβλέπουμε;

"To πογκρόμ τής έπαυλης τού τσιφλικά" Καλλιτέχνης: Ivan Vladimirov, 1926

Μέσα από όλη αυτήν την ευρεία και ζωηρή συζήτηση περί των τροποποιήσεων τού (ΣτΜ: ρωσικού) Συντάγματος, καθώς και μέσα στο πλαίσιο τής γενικότερης κρίσης και τής κατάρρευσης τής οικονομίας, κατέστη με κάποιον τρόπο ιδιαίτερα σαφές ότι προσπαθούμε να κατανοήσουμε και να περιγράψουμε τα χαρακτηριστικά ενός νέου κοινωνικού συστήματος, το οποίο, ίσως χωρίς καν να το έχουμε συνειδητοποιήσει, έχουμε ήδη αρχίσει να δημιουργούμε. Αυτό που μπορούμε με σιγουριά να πούμε σε αυτήν την φάση, είναι ότι το νέο αυτό σύστημα δεν είναι καπιταλιστικό (τον οποίο έχουμε αρχίσει να χτίζουμε από χρόνια και που προφανώς δεν μάς ικανοποιεί), ούτε κομμουνιστικό (το οποίος έχει χάσει παντελώς οιαδήποτε αξιοπιστία κι έχει «φάει τα ψωμιά του»), ούτε καν σοσιαλιστικό (το οποίο ενδιαφέρεται μόνο για την υλική ευημερία και δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις υψηλότερες απαιτήσεις τής ψυχής). Είναι ξεκάθαρο ότι αρχίζουμε να χτίζουμε κάτι εντελώς διαφορετικό, χωρίς προηγούμενο, και ταυτόχρονα κάτι που γενεές και γενεές των προγόνων μας ευχόντουσαν για τις επόμενες γενεές, και που υπέφεραν που δεν είχαν καταφέρει να το κάνουν πραγματικότητα.

Τι ακριβώς οικοδομούμε λοιπόν, τι είδους σύστημα; Ακόμη, είναι δυνατόν να κατανοήσουμε και να αναβιώσουμε ο,τιδήποτε καλό υπήρχε στη Ρωσία πριν και μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση – και λέω «καλό», γιατί το καλό υπήρξε, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, σε όλες τις περιόδους τής Ιστορίας; Είναι δυνατόν, ταυτόχρονα, να συνειδητοποιήσουμε ξεκάθαρα και να απορρίψουμε, να εξαλείψουμε όλα τα κακά που πάντα στέκονταν εμπόδιο στο να οικοδομήσουμε μια καλύτερη ζωή, πράματα όπως την αδράνεια, την τεμπελιά, τη διχογνωμία μας («αν δεν κλάψει το παιδί, δεν το βυζαίν’ η μάνα») κ.λπ.; Τι πραγματικά μάς εμποδίζει, προσευχόμενοι στον Θεό και ενεργώντας σύμφωνα με την ιερό θέλημά Του, να προχωρήσουμε σε μια εις βάθος αναθεώρηση στο σπίτι μας ήδη και, δίνοντας την κύρια έμφαση στην πνευματική και ηθική εκπαίδευση, να αρχίσουμε να δημιουργούμε και να χτίζουμε μια από κοινού ζωή με βάση την αδελφική αγάπη και την αμοιβαία βοήθεια;!

Θα πείτε: «μάλλον μεγαλεπήβολο ακούγεται όλο αυτό»! Και λοιπόν; Σε τελική ανάλυση, αξίζει τον κόπο να ασχοληθούμε όλοι μας προκειμένου να γίνει πραγματικότητα. Και το ύψος των επιδιωκόμενων στόχων, η βεβαιότητα για το αληθές τους, θα δώσει αναμφίβολα ώθηση, τόσο πνευματική, ηθική όσο και σωματική, στο έθνος μας στο νέο αγαθές οικοδόμημα, τού οποίου, κατ΄ουσίαν, η κατασκευή κρατάει από την εποχή τού πρίγκιπα Βλαντίμιρ,. Στη δημιουργία μιας τέτοιας κοινωνικοπολιτικής τάξης, η οποία θα ήταν πιο συνεπής με τις Εντολές τού Ευαγγελίου.

Και εδώ είναι χρήσιμο για εμάς να δούμε αμερόληπτα τις Συνοδικές και Σοβιετικές περιόδους της ιστορίας μας ως τις πιο χαρακτηριστικές και αλληλοσυνδεδεμένες μέσα από τον φαινομενικά ασυμβίβαστο ανταγωνισμό τους. Πόσο μάλλον, που, μετά από προσεκτική εξέταση, η αντίφαση αυτών των περιόδων, δεν θα είναι καθόλου τόσο προφανής πλέον, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται αυτό.

Θέλω λοιπόν να ξεκινήσω τις σκέψεις μου με το διασκεδαστικό γεγονός, ότι σε κάποια φάση βρέθηκα σε πλήρη σύγχυση ως προς την εφαρμογή των εννοιών «Αριστερά» και «Δεξιά» σε σχέση με τούς «μέχρι το μεδούλι» Κομμουνιστές τής Δούμας. Σε τελική ανάλυση, είναι προφανές ότι δεν είναι «αριστεροί», με το νόημα που δίναμε στον όρο παλιά, δηλαδή δεν είναι ριζοσπάστες ή αντάρτες, αλλά μάλλον πραγματικοί «δεξιοί», δηλαδή, παραδοσιακοί και συντηρητικοί. Από πού προήλθε η ονομασία τους - «αριστεροί»;

Βρήκα μια απροσδόκητη σιωπηλή υπόδειξη σε ένα από τα άρθρα τού Φ.M. Ντοστογιέφσκι, στο οποίο γράφει ότι, στο δεύτερο μισό τού 19ου αιώνα, οι φιλελεύθεροι, με την «ελεύθερη σκέψη/φρονήματά» τους, θεωρούνταν ως «αριστεροί» στην Ευρώπη, την στιγμή που οι επαναστάτες θεωρούνταν ακραίοι και ριζοσπαστικοί συνεχιστές των ιδεών τους. Αλλά τελικά, η φιλελεύθερη «ελεύθερη σκέψη» δεν είναι στην πραγματικότητα κάτι αντίθετο με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, αλλά άμεσα και σταθερά προκύπτει από τις θεμελιώδεις, ανθρωπιστικές αξίες του. Σαν αποτέλεσμα, λοιπόν, οι φιλοευρωπαϊστές και οι «μετριοπαθείς» φιλελεύθεροι από την εποχή του Πέτρου υπονόμευαν λίγο-λίγο και κατέστρεφαν τα θεμέλια τής ρωσικής ζωής, και κάπως έτσι μάς φέραν στα γεγονότα τού Φεβρουαρίου (ΣτΜ: Επανάσταση τού Φεβρουαρίου 1917, ξεκίνησε με αντικυβερνητική εξέγερση στο Πετρογκράντ [Αγ. Πετρούπολη] εργατών και στρατιωτών τής φρουράς, που οδήγησε στην ανατροπή τής ρωσικής μοναρχίας και την εγκαθίδρυση Προσωρινής κυβέρνησης που συγκέντρωσε στα χέρια της ολόκληρη την νομοθετική και εκτελεστική εξουσία στη Ρωσία) αλλά κι αυτό δεν ήταν αρκετό για τούς «ακραίους φιλελεύθερους» - τούς Μπολσεβίκους, που ήθελαν να προχωρήσουν ακόμη παραπέρα, στην τελική και ολοκληρωτική, όπως την νόμιζαν, ανατροπή. Και το πέτυχαν αυτό με την βοήθεια πλύσης εγκεφάλου μιας τεράστιας μάζας απλών ανθρώπων, οι οποίοι, οδηγούμενοι από το ένστικτό τους, συνειδητοποίησαν την αναντιστοιχία μεταξύ τής σύγχρονης δομής του «χριστιανικού» κράτους και τού πραγματικού Χριστιανισμού. Να λοιπόν οι ρίζες τής «χωρίς νόημα και αμείλικτης» ρωσικής εξέγερσης τού ΧΧ αιώνα.

Η αναντιστοιχία μεταξύ της δομής του «χριστιανικού» κράτους και του αληθινού χριστιανισμού - αυτές υπήρξαν οι ρίζες τής ρωσικής εξέγερσης

Και τότε γίνεται σαφές γιατί οι πρώτοι Μπολσεβίκοι δικαίως αποκαλούσαν εαυτούς «αριστερούς», ενώ, παρ΄όλο ότι τα είχαν «δώσει όλα στην πάλη» και διατηρούσαν το προηγούμενο όνομά τους, ουσιαστικά έγιναν «δεξιοί». Και αν λάβει κανείς υπόψη ότι πολλοί από αυτούς άρχισαν πρόσφατα να μιλούν ανοιχτά και σοβαρά περί Θεού, περί πίστης, και ακόμη και περί Εκκλησίας, δεν θα ήταν πιο ορθό και πιο ειλικρινές να εγκαταλείψουν την προηγούμενη ονομασία τους - «κομμουνιστές» - και για να βρουν καμιά άλλη, πιο αρμόζουσα;

Γενικά, αυτό το ερώτημα – περί ιδεολογικού και ηθικού αυτοπροσδιορισμού - είναι πολύ σημαντικό στο πλαίσιο τού νέου συστήματος που δημιουργούμε και τού ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η οποιαδήποτε δημιουργική και παραγωγική γραμμή σκέψης.

Ο άγιος Λουκάς (κατά κόσμον Βόινο-Γιασενέτσκι), άνθρωπος με άπειρη αμεσότητα και ειλικρίνεια, είπε κάποτε:

«Φυσικά και είμαστε εντελώς ξένοι προς τον Υλισμό, ο οποίος αποτελεί την ιδεολογική βάση τού Κομμουνισμού, αλλά αυτό δεν μάς εμποδίζει να δούμε όλα τα καλά, τα γεμάτα μεγάλη κοινωνική αλήθεια, που μάς έδωσε το νέο πολιτικό μας οικοδόμημα, και με καθαρή καρδιά να το καλωσορίσουμε».

Δηλαδή, σύμφωνα με τη σκέψη τού αγίου, η οποία είναι διατυπωμένη με σαφήνεια στο παραπάνω κείμενο, βάζοντας την Ορθόδοξη πίστη στο επίκεντρο τής τρέχουσας κατασκευής, μπορούμε να πάρουμε και κάτι από το σοβιετικό σύστημα, ή μάλλον, θα έπρεπε να έχουμε ενσωματώσει αυτό το κάτι πολύ νωρίτερα, αντί να το παραμελήσουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα, γεγονός το οποίο ακριβοπληρώσαμε τον 20ο αιώνα.

Η επιβεβαίωση αυτής της ιδέας (σχετικά με τη δυνατότητα οικοδόμησης μιας κοινωνίας που να συνδυάζει την πίστη στον Θεό με την κοινωνική δικαιοσύνη) αναφέρεται από τον άγιο σε ένα από τα κηρύγματα του. Εδώ απορρίπτει ακόμη πιο έντονα την αθεϊστική βάση τού κομμουνιστικού συστήματος, αλλά υποστηρίζει αμερόληπτα την ιδέα τής κοινωνικής δικαιοσύνης ως εκπηγάζουσας με φυσικό τρόπο από το κήρυγμα τού Ευαγγελίου. Είναι, δε, το απόσπασμα αυτό τόσο σημαντικό για την κατανόηση τού θέματος τού άρθρου μας αλλά και για την κατανόηση τής κοσμοθεωρίας τού Αγίου, που το εκθέτουμε στην πληρότητά του κάτωθι:

«Για εκείνους που δεν πιστεύουν στον Θεό και σε ο,τιδήποτε πνευματικό, μία είναι η Αλήθεια που είναι σημαντική, και μόνον αυτήν την Αλήθεια αναζητούν. Ποια είναι αυτή η Αλήθεια; Είναι η εγκόσμια Αλήθεια, η Αλήθεια των δίκαιων σχέσεων μεταξύ ανθρώπων κάθε έθνους, η Αλήθεια των δίκαιων σχέσεων μεταξύ όλων των εθνών – η επι γης Αλήθεια, η Αλήθεια τού Ανθρώπου. Μόνο αυτήν την Αλήθεια σκέφτονται.

Εμείς, όμως, που έχουμε ως έμβλημά μας την πρώτη και πιο σημαντική από όλες τις Εντολές - την Εντολή περί ολόπλευρης και αδιαχώριστης Αγάπης προς τον Θεό, μπορούμε μήπως να περιορίσουμε τον εαυτό μας σε αυτήν την «Αλήθεια»; Φυσικά κι όχι!

Γνωρίζουμε καλά ότι η εγκόσμια Αλήθεια, η πανανθρώπινη Αλήθεια των σχέσεων μεταξύ των λαών, είναι κομμάτι μόνο τής υψηλότερης και πιο τέλειας Αλήθειας. Αλλά εξακολουθεί να είναι κομμάτι της. Και πρέπει να συμμετάσχουμε με όλες μας τις δυνάμεις στη δημιουργία αυτής τής εγκόσμιας Αλήθειας».

Αυτή η ίδια ιδέα εκφράστηκε από έναν άλλο ασκητή τής ευσέβειας και τώρα αγιοκαταταγμένο, τον Γέροντα Παϊσιο:

«Εγώ, αν οι κομμουνιστές δεν ήταν άθεοι, και δεν κυνηγούσαν τον Χριστό, θα συμφωνούσα μαζί τους.
Καλό είναι τα χωράφια, τα εργοστάσια να ανήκουν σε όλους…
Όχι κάποιος να πεινάει και κάποιος να πετάει.
Αν τα υλικά πράγματα δεν μοιράζονται με το Ευαγγέλιο, στο τέλος θα μοιραστούν με το μαχαίρι».

Γέροντας Παϊσιος: «Αν τα υλικά πράγματα δεν μοιράζονται με το Ευαγγέλιο, στο τέλος θα μοιραστούν με το μαχαίρι»

Ίσως κάποιου να μην τού αρέσει αυτή η ιδέα, αλλά η ρωσική εξέγερση «σιγοέβραζε» για καιρό, και ένα από τα θεμέλιά της υπήρξε η πίκρα τής αδικίας. Ο απλός κοσμάκης, που είχε αγκαλιάσει ολόψυχα την χριστιανική πίστη, που «ανέπνεε» και ζούσε από αυτήν, έβλεπε μια Πολιτεία που «στα χαρτιά» ονομαζόταν μεν «χριστιανική», αλλά στην οποία πολλά ήταν αυτά που χτίζονταν σε άμεση αντίφαση με τον Χριστιανισμό. Και, πάνω απ'όλα, μιλάμε για παραβίαση τού πνεύματος τής κοινοτικής ενότητας και τής αδελφικής αγάπης, πράματα χωρίς τα οποία ο Χριστιανισμός δεν υπάρχει και δεν θα μπορούσε να υπάρχει. Φαίνεται ότι έχουμε ξεχάσει εδώ και αιώνες ότι το κύριο, αναντικατάστατο χαρακτηριστικό τού αληθινού Χριστιανισμού είναι όταν «ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις» (κατά Ιωάννη 13,35). Κάτι το εξόφθαλμο στο «χριστιανικό» κράτος ήταν το τρομερό και συνεχώς αυξανόμενο χάσμα ανάμεσα στην ακραία πολυτέλεια και την αυταρέσκεια κάποιων και την πικρή, απελπιστική φτώχεια άλλων.

Δυστυχώς, αυτό σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τη διοικητική δομή τής Εκκλησίας, ειδικά κατά τη διάρκεια τής Συνοδικής περιόδου (ΣτΜ: περίοδος, από το 1721 εως το 1917, κατά την οποία την Διοίκηση τής Εκκλησίας ανέλαβε η Ιερά Σύνοδος, όργανο θεσμοθετημένο από τον Τσάρο Πέτρο Α΄ προς αντικατάσταση τού Πατριαρχείου, το οποίο και κατήργησε με την λογική ότι η Εκκλησία πρέπει να υποτάσσεται στο Κράτος. Οι δραστηριότητες μάλιστα τής Συνόδου ελέγχονταν από αντιπρόσωπο τού Τσάρου).

Να τι λέει ο άγ. Παϊσιος ο Αγιορείτης, προειδοποιώντας τούς σύγχρονους μοναχούς να μην παρασυρθούν από την ιδέα της παγκόσμιας ευημερίας και επάρκειας:

«Δυστυχώς, αυτοί (οι σύγχρονοι μοναχοί) δεν περιορίζονται στα πιο απαραίτητα και απλά, τόσο για τον εαυτό τους όσο και για το μοναστήρι γενικότερα, ώστε να μην δεχτούν τίποτα από τους πιστούς και να τούς ενθαρρύνουν να βοηθήσουν τούς φτωχούς αδελφούς μας. Τι κάνουν όμως; Μαζεύουν και τον ιδρώτα ακόμη των φτωχών και γεμίζουν ένα σωρό καντήλια και καμπαναριά, νομίζοντας ότι έτσι δοξολογείται ο Θεός. Αυτού του είδους όμως η ευλάβεια είναι σαν την ευλάβεια την οποία είχαν πολλοί Ρώσοι κληρικοί, οι οποίοι έγιναν αιτία, χωρίς να το θέλουν, τα καντήλια, οι πολυέλαιοι και οι καμπάνες να γίνουν κανόνια και να κτυπήσουν την ίδια την Εκκλησία του Χριστού».

Όλως παραδόξως, ήταν η επιθυμία για Αλήθεια και Δικαιοσύνη - στην υψηλότερη, χριστιανική έννοια τής λέξης - που ήταν στα θεμέλια τής «δίκαιης» εξέγερσης που ο Σατανάς έκανε στη Ρωσία, παραμορφώνοντας και διαστρεβλώνοντας στο μυαλό των ανθρώπων την απλή και αγαθή σκέψη περί συμπόνιας και αδελφικής αγάπης. Αλλά έτσι συμβαίνει σχεδόν πάντα! Κι οι πιο αγνές και φωτεινές παρορμήσεις, με την αποδυνάμωση τής πίστης και τής φρόνησης, γίνονται αιτία των πιο τρομακτικών και τρομερών καταπτώσεων και καταστροφών. Αυτό συνέβη με τον ρωσικό λαό. Και η απομάκρυνση από την «πρώτη Αγάπη» - από την πίστη στον Θεό και την πίστη σ'Αυτόν - είναι ένα σφάλμα που κουβαλάει ο λαός μας, η μετανοητική εξιλέωση από το οποίο θα έπρεπε να είναι το πρωταρχικό μας καθήκον.

Όμως, αυτό το μάθημα τής μη χριστιανικής οικοδόμησης ενός «χριστιανικού κράτους» στην προ-επαναστατική Ρωσία πρέπει να μάς γίνει κτήμα. Και ας μην προτρέξουμε να πούμε ότι χτίζουμε ένα χριστιανικό κράτος, διότι, προφανώς, το κράτος μας είναι κοσμικό, με όλες τις συνέπειες αυτού. Το θέμα δεν είναι όμως μόνο η ονομασία ούτε κι έγκειται το πρόβλημα τόσο στην ονομασία. Όχι μόνο μπορούμε, αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να πάρουμε ένα μάθημα από την ιστορία μας και να κάνουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να οικοδομήσουμε την από κοινού μας ζωή σε αρμονία με την Ορθόδοξη πίστη, όχι μόνο με την ανώτερη, πνευματική, αλλά και με την ηθική, κοσμική έννοια. Και αυτή είναι, αναμφίβολα, η κύρια απαίτηση και πρόκληση τής εποχής μας.

Πρέπει να πάρουμε ένα μάθημα από την Ιστορία και τώρα να οικοδομήσουμε την ζωή μας σε αρμονία με τις Εντολές τού Ευαγγελίου.

Αν το κατανοήσουμε αυτό, τότε θα αρχίσουμε να ρίχνουμε όλα τα εμπόδια που στέκονται μεταξύ των ανθρώπων, τέτοια όπως η αδιαφορία, η αλαζονεία, ο εγωισμός και η υπεροψία – κι αυτά θα είναι, στην κλίμακα ολάκερης τής Πατρίδας μας, οι καρποί μετανοίας γιά τούς οποίους μάς μιλά η Εκκλησία στο «ποιήσατε οὖν καρπὸν ἄξιον τῆς μετανοίας» (βλέπε: Ματθαίος 3: 8). Και, Δόξα τω Θεώ, αυτές οι σκέψεις ακούγονται όλο και πιο συχνά. Θεέ μου, ας μπορέσουμε εμείς όλοι να τις κατανοήσουμε πλήρως, να τις συνδυάσουμε, να τις καταστήσουμε την κινητήρια δύναμη των ενεργειών μας.

Το Κήρυγμα, όταν επιβεβαιώνεται από την αγνότητα τής ζωής, από μια ανατροφή και εκπαίδευση που βάση τους έχουν τις αρχές τού Ευαγγελίου, αποτελεί και την βάση τού πραγματικού μετασχηματισμού και τής αλλαγής προς το καλύτερο, τής από κοινού ζωής μας. Και εδώ δεν μπορεί κανείς να κάνει χωρίς την εκπλήρωση ενός από τους πιο σημαντικούς νόμους τής πνευματικής ζωής: «Τραβήξου μακρυά από το κακόν και πράττε πάντοτε το καλόν» (ΣτΜ: «ἔκκλινον ἀπὸ κακοῦ καὶ ποίησον ἀγαθόν» [Ψαλμός 33,27]) . Δηλαδή, ανεξάρτητα από το πόσο φοβερό ακούγεται αυτό για μερικούς, χρειαζόμαστε πραγματικά μια αυστηρή και ολοκληρωμένη λογοκρισία, οργανωμένη λογικά και σοφά, βάσει μιας δημοκρατικής και παλλαϊκής συζήτησης για τις παραμέτρους και τα χαρακτηριστικά της. Είναι ζωτικής σημασίας για μάς να εξαλείψουμε όλη αυτή την πνευματική και ηθική μόλυνση, η οποία έχει ήδη πλήξει πολύπλευρα την κοινωνική και προσωπική μας ζωή τις τελευταίες δεκαετίες τής ανοιχτής προπαγάνδισης των αξιών τού «ελεύθερου κόσμου». Είναι αδύνατο, βέβαια, να μεγαλώσουμε μια μηλιά ποτίζοντας την χημικά απόβλητα! Δεν πά να περνάς μέρα-νύχτα κάτω από αυτήν, και να φέρνεις και κοπριά από τούς εκλεκτότερους σταύλους και να την περιποιείσαι .. Μέχρι να σταματήσεις αποφασιστικά την δράση τού κακού, δεν μπορεί να γίνει λόγος για Καλό. Αυτός είναι ένας νόμος, δηλαδή ένας κανόνας που είναι αδύνατο να τον «παρακάμψουμε». Θεέ μου, ας το καταλάβουμε αυτό γρήγορα όλοι, στα πέρατα τής πατρίδας μας, και ας αρχίσουμε να το εφαρμόζουμε όλοι μαζί!

Αναλογιζόμενοι τον Κομμουνισμό, την υλιστική, ή μάλλον δαιμονική του δύναμη, ταυτόχρονα δεν πρέπει να μην παραδεχτούμε ότι ο Θεός επέτρεψε σε αυτήν την λυσσαλέα δύναμη να σαρώσει όλα όσα υπό το πρόσχημα της ευσέβειας και τής Παράδοσης υπήρξαν εδώ και αιώνες στην Πατρίδα μας, μια δύναμη η οποία ήταν σαφώς αντίθετη με την Αλήθεια τού Θεού. Ο Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι λέει ξεκάθαρα ότι η ρωσική εξέγερση τού 19ο αιώνα, σιγοέβραζε στην αρχή για να μετατραπεί σε μια εθνική εξέγερση ενάντια στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, που μάς επιβλήθηκε με δόλιο τρόπο από την εποχή τού Μεγάλου Πέτρου, σε μια βαθιά διαμαρτυρία εναντίον πολλών από τα «κακά και επιβλαβή» πράγματα που η ρωσική ψυχή είδε να περνάν μέσα από το «παραθυράκι» που άφησε ο Πέτρος Α΄. H "Ρωσική διαίσθηση", σύμφωνα με τον Φ.M. Ντοστογιέφσκι, ήταν πάντα αγανακτισμένη και διαμαρτύρονταν (ακόμα κι αν είχε «μπερδευτεί» ΄ή είχε «χάσει» το δρόμο της σε πολλά πράματα) όχι από μια βάρβαρη επιθυμία να καταστρέψει για χάρη τής καταστροφής, αλλά «στην πραγματικότητα, ίσως, επειδή φύλαγε μέσα της κάτι το υψηλότερο και καλύτερο από αυτό είδε στο παράθυρο [τού Πέτρου] ... ». Εδώ βλέπουμε την τρομερή πίστη τού Φ.M. Ντοστογιέφσκι στην «αδιακόπτως λειτουργούσα ρωσική διαίσθηση και βιωσιμότητα τού ρωσικού πνεύματος».

Και να τι σκέφτηκα: δεν είναι άραγε, για εκείνους εκ των κομμουνιστών που θέλουν πραγματικά να ζήσουν μια ζωή εν Θεώ, αυτή εδώ ακριβώς η στιγμή για την οποία, στην αρχή ακόμη τού επαναστατικού κινήματος στην Ρωσία ο Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι έγραφε:

«Οι Ρώσοι Ευρωπαίοι σοσιαλιστές και κομμουνιστές κατ΄αρχήν δεν είναι Ευρωπαίοι, και θα καταλήξουν να γίνουν ξανά γηγενείς και ένδοξοι Ρώσοι όταν αρθούν όλες οι αμφιβολίες και όταν κατανοήσουν τι σημαίνει Ρωσία».

Το «να κατανοήσουν τι σημαίνει Ρωσία», σημαίνει, βέβαια, ότι χωρίς μια Ορθόδοξη πίστη, χωρίς μια βαθιά και ενεργή κατανόηση αυτής, είναι αδύνατο να οικοδομήσουμε κάτι αγαθό και αξιόπιστο στην Ρωσία.

Λοιπόν, μήπως είναι, επιτέλους, καιρός να πετάξουμε στον σκουπιδοτενεκέ τής Ιστορίας το ξεπερασμένο και αποδεδειγμένα μη βιώσιμο κομμουνιστικό σχέδιο περί επί γης οικοδόμησης ενός «άθεου παραδείσου»; Προφανώς, έτσι και είναι! Όμως, τις, κατ΄ουσίαν, χριστιανικές ελπίδες και προσδοκίες που βρίσκονται στα θεμέλια τού «μεγάλου ρωσικού όνειρου», πρέπει όχι μόνο να τις διατηρήσουμε, αλλά και να καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να τις πραγματοποιήσουμε όσο το δυνατόν πληρέστερα στο μοναδικό καλό θεμέλιο που υπάρχει – πάνω στην πέτρα τής Αγίας Ορθόδοξης πίστης.

Θα ήθελα να τελειώσω τις σκέψεις μου με τα λόγια τού ιδίου τού Φ.M. Ντοστογιέφσκι:

"Είμαστε επαναστάτες όχι μόνο για την καταστροφή ... αλλά για κάτι άλλο, το οποίο, στα αλήθεια, κι οι ίδοι δεν ξέρουμε ακόμα ..."

Δεν γνωρίζουμε, φυσικά, όχι επειδή δεν καταλαβαίνουμε ή δεν αισθανόμαστε, αλλά επειδή αυτή η γνώση αποκαλύπτεται και μεγαλώνει με την ενσάρκωση στην ζωή μας, συνειδητά και με συνέπεια, των Εντολών τού Ευαγγελίου.