Το ζωντανό νερό της ερήμου. Μέρος Α.

Πηγή: «Ορθοδοξία και σύγχρονος κόσμος»

Η Αμερική δεν είναι μόνο η χώρα του δυτικού εκκοσμικευμένου πολιτισμού και των φιλελεύθερων αξιών, αλλά και η χώρα των πιστών, η χώρα, στην οποία υπάρχουν πολλά ορθόδοξα μοναστήρια με αυστηρό τυπικό και με σκληρές συνθήκες διαβίωσης των μοναχών. Αυτές οι μονές δεν έχουν πρόβλημα από έλλειψη προσκυνητών. Οι Αμερικανοί πηγαίνουν εκεί ως ενορίες, ομάδες, οικογένειες, μόνοι τους… Και επιστρέφουν στο σπίτι τους άλλοι άνθρωποι.

Η Άλλα Κίσινα, που εδώ και δεκαπέντε χρόνια διαμένει στις ΗΠΑ όπου και ασπάστηκε την Ορθοδοξία, διηγείται μια προσκυνηματική εκδρομή σε ένα από αυτά τα μοναστήρια.

Οι δημοσιεύσεις για το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου με μια φωνή κάνουν λόγο για μια «όαση στην έρημο», «παραδεισένια γωνίτσα», «το κυριότερο αξιοθέατο της Αριζόνα μαζί με το Γκραντ Κάνυον» ή αναφέρουν «κάθε χρόνο πάνω από 30 χιλιάδες προσκυνητές και τουρίστες». Και εγώ, η ενορίτισσα του Ιερού Ναού της Μεγαλομάρτυρος Αικατερίνης στο Σαν Ντιέγκο (Καλιφόρνια), επρόκειτο να δω με τα μάτια μου αυτή τη φημισμένη όαση στην έρημο Σονόρα, εκατό και κάτι χιλιόμετρα από την πόλη Φοίνιξ, πρωτεύουσα της πολιτείας της Αριζόνα.

Από το Σαν Ντιέγκο μέχρι το μοναστήρι είναι περίπου επτά ώρες δρόμου σε μια γραφική διαδρομή. Είδαμε ακόμα και τα ερείπια των ινδιάνων του 14^ου αιώνα στο τέλος της διαδρομής. Επιτέλους, βλέπουμε, αποτυπωμένες σε πολλές φωτογραφίες, τις πύλες του μοναστηριού. Δεξιά, σε κάποια απόσταση από το όλο συγκρότημα, σε ένα βραχώδη λόφο υψώνεται ο Ιερός Ναός του Προφήτου Ηλία, με τους αστραφτερούς λευκούς τοίχους και μπλε τρούλο με φόντο το γαλάζιο ουρανό.

Ο πρώτος κιόλας μοναχός στο εκθετήριο, στην είσοδο του μοναστηριού, στον οποίον απευθύνομαι στα αγγλικά, μου προτείνει να μιλάμε ρώσικα. Όπως αποδείχτηκε, ο πατήρ Σεραφείμ είναι από τη Μόσχα και στο μοναστήρι βρίσκεται από το 2002. Η φροντίδα των προσκυνητών είναι το βασικό του διακόνημα από τους πρώτους μήνες παραμονής του στον Άγιο Αντώνιο. Με τον πατέρα Σεραφείμ θα συναντηθούμε πολλές φορές, θα καταφέρω να του πάρω και συνέντευξη.

Τρία ονόματα, τρείς εξαιρετικοί μοναχοί-ασκητές είναι ταυτόσημοι με την ιστορία του μοναστηριού της Αριζόνα. Ο πρώτος είναι ο Όσιος Αντώνιος - ο μέγας ασκητής και ερημίτης του 3-4^ου αιώνα, ο ιδρυτής του μοναχισμού των ερημιτών, στον οποίο είναι αφιερωμένο και το μοναστήρι. Ο δεύτερος είναι ο Όσιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής (1898-1959) – πολύ έντονη προσωπικότητα της ορθόδοξης πνευματικότητας του 20^ου αιώνα, ο αναγεννητής του τρόπου ζωής των ησυχαστών και της νοεράς και καρδιακής προσευχής του Ιησού. Και ο τρίτος είναι ο γέροντας Εφραίμ Φιλοθεΐτης και της Αριζόνα (Μωραΐτης) – ο ιδρυτής του μοναστηριού.

Ο γέροντας Εφραίμ γεννήθηκε στις 24 Ιουνίου του 1928 στο Βόλο. Στα 19 του χρόνια εγκατέλειψε τον κόσμο και εγκαταστάθηκε στο Άγιο Όρος Άθω και έγινε υποτακτικός του Αγίου γέροντα Ιωσήφ του Ησυχαστή. Από τις συνομιλίες του γέροντα Εφραίμ με τα πνευματικά του παιδιά προέκυψε το βιβλίο των αναμνήσεων «Ο γέροντάς μου, Ιωσήφ ο Ησυχαστής και Σπηλαιώτης», όπου περιγράφει τη ζωή της μικρής μοναστικής κοινότητας. Στο βιβλίο υπάρχουν δύο ωραίες φωτογραφίες της μητέρας του μελλοντικού γέροντα Εφραίμ και του ίδιου όταν ήταν 19 χρονών. Η μητέρα και ο γιος μοιάζουν πολύ, με ίδια λεπτά χαρακτηριστικά, ίδια αγνότητα και σωφροσύνη. Η σχολή υπακοής του γέροντα ήταν πολύ σκληρή, στα μάτια ενός σημερινού αναγνώστη, ίσως, και άτεγκτη.

Ο γέροντας Εφραίμ λέει: «Ο μακαριστός μου Γέροντας, ο Γέρων Ιωσήφ ο Σπηλαιώτης τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή έκανε πολύ-πολύ αυστηρότατη νηστεία. Βέβαια μας την επέβαλε κι εμάς. Από τη Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή, τις πέντε ημέρες της εβδομάδος δεν υπήρχε φαγητό, παρά μόνον 25 δράμια αλεύρι, που το κάναμε κουρκούτι με νερό σκέτο... Ένα πιατάκι όλο το εικοσιτετράωρο. Και συγχρόνως εργασία την ημέρα με τα φορτία στην πλάτη και όλη τη νύχτα πλήθος, εκατοντάδες μετάνοιες και ώρες προσευχής. Κι όλα αυτά με σκοπό να αγνισθεί ο έσω άνθρωπος, να γίνει πιο καθαρός, πιο τίμιος στα μάτια του Θεού, για να αποκτήσει παρρησία στον Θεό και να προσεύχεται για όλον τον κόσμο. Γιατί ο κόσμος έχει ανάγκη από τις προσευχές των αγίων και ιδιαίτερα των ασκητών».

«Να είναι ευλογημένο, γέροντα», έτσι λέει και σκέφτεται ο υποτακτικός, αλλιώς κρίμα στα χρήματα που ξόδεψε για τα εισιτήρια να έλθει στο Άγιον Όρος, κατά τα λεγόμενα του γέροντα Ιωσήφ.

Η φτωχή ζωή, στο κρύο και στην πείνα, στα αγιορείτικα σπήλαια δεν λύγισε το αγόρι-υποτακτικό. Ο νεαρός μοναχός, με εμπιστοσύνη και χαρά, ανοιχτός για τη Χάρη, νιώθει μόνο αγάπη και ατέλειωτη ευγνωμοσύνη προς τον δάσκαλο. «Αν μου έλεγαν: “Θα σε κάνουμε αυτοκράτορα, μόνο δώσε μας μία σπιθαμή απ’ αυτό που έχεις”, ούτε πόντο δεν θα έδινα» - γράφει στο βιβλίο.

Σε αυτό το βιβλίο ο Όσιος Ιωσήφ προφητεύει για τον μικρό (για το μικρό ύψος ο νεαρός υποτακτικός είχε το παρατσούκλι «ο κούτσικος»), ότι θα είναι καθοδηγητής πολλών μονών και μοναχών: «Όσο σιωπάς τώρα, τόσο και θα μιλήσεις αργότερα εν μέσω Εκκλησίας». Και η προφητεία εκπληρώθηκε. Ο γέροντας Εφραίμ αναστήλωσε την Ιερά Μονή Φιλοθέου στο Άγιο Όρος και, μετά από αυτό, άρχισε η εξαιρετικά θαυμάσια ιστορία με την ίδρυση των μοναστηριών στη Βόρεια Αμερική.

Ο γέροντας επισκέφτηκε τον Καναδά πρώτη φορά το 1979. Ο λόγος είχε να κάνει με σοβαρά προβλήματα υγείας. Η ελληνική διασπορά στον Καναδά είναι μεγάλη και ο γέροντας συναντιόταν με νέα πνευματικά παιδιά: νουθετούσε, παρηγορούσε, κήρυττε. Μετά την επίσκεψη, άρχισε να παίρνει πολλά γράμματα από τον Καναδά και τις ΗΠΑ με εκκλήσεις για βοήθεια. Οι επισκέψεις επαναλαμβάνονταν. Σε προσευχή, αποκαλύφθηκε στον γέροντα ότι πρόκειται να αναγεννήσει την πνευματική ζωή της Βόρειας Αμερικής και να σώσει την αμερικάνικη Ορθοδοξία από την εκκοσμίκευση και την αφομοίωσή της στον προτεσταντισμό.

Ήδη από τη δεκαετία του 1960, οι ορθόδοξοι θεολόγοι έλεγαν ότι η αμερικάνικη Ορθοδοξία θα καταστραφεί αν το Άγιο Όρος δεν αρχίσει να κτίζει αμέσως εκεί μοναστήρια. Και να που έγινε το θαύμα: «… Και ήρθε ένα μικροσκοπικό ανθρωπάκι χωρίς κοσμικές σπουδές, χωρίς πτυχία θεολογίας, χωρίς να έχει ρηξικέλευθες και καινοτόμες ιδέες, όπως πιστεύαμε ότι έχουμε εμείς και μας θύμισε την παράδοσή μας». - αυτά είναι τα λόγια του πατέρα Αντωνίου (Μοσχονά), συνταξιούχου εφημέριου ορθόδοξου ναού στην πόλη Τουσόν (Tucson), εκατό χιλιόμετρα από το μοναστήρι, όπως αναφέρει σε άρθρο του ο Αθανάσιος Ζωιτάκης.

Από τη συνομιλία με τον πατέρα Σεραφείμ:

– Εδώ ήταν ένας ιερέας, ο πατήρ Αντώνιος, από την πόλη Τουσόν, που γνώριζε από πολύ καιρό τον γέροντα. Προχωρούσανε στον κεντρικό δρόμο, στη 79^η λεωφόρο, και έψαχναν οικόπεδα για το μοναστήρι. Ο πατήρ Αντώνιος άκουσε να χτυπάνε καμπάνες και το είπε στο γέροντα. Ο γέροντας κατάλαβε αμέσως ότι είναι κάποιο σημάδι από τον Θεό και στρίψανε σε αυτό το δρόμο - που τώρα είναι με άσφαλτο, τότε όμως ήταν χωματένιος - και βρήκαν ένα οικόπεδο που πουλιόταν. Όταν ο ιδιοκτήτης έμαθε ότι το οικόπεδο προορίζεται για μοναστήρι, το πούλησε με μισή τιμή.

Πέρα από αυτό υπάρχει και ένα άλλο περιστατικό. Νομίζω, ήταν το 1996. Ο Σεβασμιώτατος Αντώνιος, ο επίσκοπος του Σαν-Φραντσίσκο, μια μέρα είχε έρθει για να μας επισκεφτεί και καθώς πλησίαζε, άκουσε να χτυπάνε καμπάνες. Τότε ήταν βράδυ και κανονικά δε θα έπρεπε να έχει ακολουθία. Βρήκε τον πατέρα καθηγούμενο και τον ρωτάει: «Γιατί χτυπάτε καμπάνες; Έχετε ακολουθία;». Η ακολουθία, στην πραγματικότητα, είχε τελειώσει πολλή ώρα πριν. Τότε ο σεβασμιώτατος πίστεψε και ο ίδιος, γιατί πριν από αυτό το συμβάν δεν είχε πιστέψει στην προηγούμενη ιστορία.

* * *

Η ανέγερση του μελλοντικού μοναστηριού στην καρδιά της ερήμου της Αριζόνα ξεκίνησε το 1995. Ο γέροντας Εφραίμ και οι πέντε αγιορείτες μοναχοί εγκαταστάθηκαν σε λίγα τροχόσπιτα. Το ένα το έκαναν εκκλησία, το άλλο τραπεζαρία, και στα άλλα μένανε οι ίδιοι. Ανάμεσα σε αυτούς τους έξι ασκητές ήταν και ο νυν καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Αγίου Αντωνίου ο αγιορείτης ιερομόναχος Παΐσιος. Δεν είχαν ούτε ηλεκτρικό ρεύμα, ούτε νερό. Τα οικοδομικά υλικά δεν επαρκούσαν. Ο πατήρ Εφραίμ έλεγε: «Ο Θεός θα ευλογήσει τους κόπους μας για την προσπάθεια που κάνουμε». Έτσι και έγινε. Σύντομα, άρχισαν να αφήνουν χρήματα στους μοναχούς και να βοηθάνε με την οικοδομή.

Από τη συνομιλία με τον πατέρα Σεραφείμ:

– Οι πρώτοι πατέρες είχαν έρθει το καλοκαίρι. Άρχισαν να σχεδιάζουν και να κτίζουν το μοναστήρι το φθινόπωρο και, μετά από τέσσερις μήνες, τελούσαν στο νέο ναό την πρώτη αγρυπνία στη γιορτή του Αγίου Αντωνίου. Ο ναός, βεβαίως, δεν είχε ολοκληρωθεί, αλλά ήταν δυνατόν να λειτουργείς.

Τα πρώτα κάμποσα χρόνια δούλευαν πολύ σκληρά, 15 ώρες το εικοσιτετράωρο. Οι πατέρες, όμως, έπρεπε να κάνουν και τον κανόνα τους. Ο ίδιος ο γέροντας Εφραίμ δούλευε στην οικοδομή, όντας 67 ετών. Κυκλοφορούσε με μεγάλο καπέλο και πάντα είχε μαζί του ένα μπαλόνι με μπογιά. Χάραζε με μπογιά ένα σταυρό στο χώμα: εδώ πρέπει να βάλουμε αυτό το δέντρο, εδώ εκείνο το δέντρο. Ο ίδιος πήγαινε στην πόλη, αγόραζε δενδρύλλια: «Να αγοράσουμε είκοσι αυτού του είδους, είκοσι αυτού του είδους, και αυτά είναι πολύ ωραία, και από αυτά θα πάρουμε, και αυτά είναι πολύ όμορφα».

* * *

Μοναστήρι χωρίς νερό δε γίνεται. Μια γεώτρηση στα τυφλά στην έρημο είναι πολύ ακριβή υπόθεση. Ο γέροντας Εφραίμ έδειξε το σημείο και τον τόπο όπου πρέπει να κάνουν γεώτρηση. Και σε βάθος περίπου τριακοσίων μέτρων, απροσδόκητα, βρέθηκε νερό, καθαρό ποτάμι, που μεταμόρφωσε το τοπίο από έρημο σε μια ανθισμένη όαση. Γύρω από το μοναστήρι, με την ευλογία του γέροντα, είχαν φυτευτεί 3000 δέντρα, από ελιές μέχρι εσπεριδοειδή, φιστικιές, αμπέλια και φοίνικες.

Και μετά κτίστηκαν τα μοναστήρια του γέροντα Εφραίμ στη Νέα Υόρκη, στο Τέξας, στη Φλόριντα, στην Ουάσινγκτον, στη Νότια Καρολίνα, στην Πενσυλβάνια, στο Ιλινόις, στην Καλιφόρνια, στο Μίσιγκαν, στο Μόντρεαλ και στο Τορόντο. Μέσα σε απίστευτα μικρό χρονικό διάστημα είχαν δημιουργηθεί 19 μοναστήρια.  

Ο γέροντας Εφραίμ σχεδόν όλο τον καιρό βρίσκεται στην Ιερά Μονή Αγίου Αντωνίου, και αυτή η μονή είναι κάτι σαν μητέρα για όλα τα άλλα μοναστήρια που είχαν ιδρυθεί με την καθοδήγηση του γέροντα. Οι μαθητές του καθοδηγούν αυτές τις μονές.

Από τη συνομιλία με τον πατέρα Σεραφείμ:

– Εμείς στη Ρωσία, βεβαίως, είχαμε άλλη εμπειρία, διαφορετική από αυτήν του Αγίου Όρους. Οι γέροντές μας έλαβαν τη χάρη μέσω μαρτυρίου, έχοντας υποστεί διωγμούς, φυλακίσεις, εξορίες, όπως ο πατήρ Σεραφείμ Τιάποτσκιν, ο γέροντας Σεβαστιανός του Καραγκαντά… Αλλά, επειδή στα σοβιετικά τα χρόνια έκλεισαν τα μοναστήρια, διακόπηκε η μοναστική παράδοση. Στην Ελλάδα, όμως, αυτή διασώθηκε, ιδιαίτερα στο Άγιο Όρος. Ως μοναστική παράδοση εννοώ την συμβουλευτική καθοδήγηση των μοναχών από τους γέροντες. Υπάρχει γέροντας, υπάρχει και μαθητής του, ο οποίος κάνει υπακοή. Και ο μαθητής, είναι σαν να τον κληρονομεί, δέχεται την ευλογία, την εμπειρία του έτσι που αργότερα και ο ίδιος μπορεί να γίνει γέροντας.

– Σε τι συνίσταται η ιδιαιτερότητα του μοναχισμού στην εποχή μας;

– Και εδώ, στην Αμερική, και στη Ρωσία τα μοναστήρια έγιναν κέντρα προσκυνήματος, νησάκια σωτηρίας. Σήμερα εκκοσμικεύεται ραγδαία ο χριστιανισμός, ακόμα λίγο και θα εξαφανιστεί. Γι’ αυτό τα ορθόδοξα μοναστήρια είναι τα κάστρα της Ορθοδοξίας. Πολλοί άνθρωποι αγοράζουν σπίτια εδώ και μετακομίζουν για να ζουν πιο κοντά στο μοναστήρι. Ο γέροντας πολύ συχνά ο ίδιος βρίσκει σπίτια, τα επισκευάζει με τις δικές μας δυνάμεις, και μετά οι άνθρωποι τα αγοράζουν στην αρχική τιμή. Ο γέροντας βοηθάει και να μετακομίζουν οι άνθρωποι πιο κοντά στο μοναστήρι, έτσι ώστε να είναι για τους ανθρώπους πιο εύκολη η επιβίωση, και πνευματικά, αλλά και οικονομικά, στους δύσκολους καιρούς.