«Η επαρχία της Σλαβονίας είναι μια ανοιχτή πληγή»

Επίσκοπος Σλαβωνίας και Παγκρατσίου Ιωάννης (Chulibrk) Έτυχα να γιορτάσω τα Χριστούγεννα στη Σλαβονία, στην μαρτυρική Επισκοπή Σλαβονίας και Παγκρατσίου, όπου έφτασα με πρόσκληση του Επισκόπου Σλαβονίας και Παγκρατσίου Ιωάννη (Chulibrk). Γνωρίζουμε πολύ λίγο για την τραγωδία που έχουν βιώσει και συνεχίζουν να βιώνουν οι πιστοί αυτής της Επισκοπής. Κοιτάζοντας τις κατεστραμμένες εκκλησίες, τα ερημικά χωριά, όπου είναι δύσκολο να βρεις ένα σπίτι χωρίς τρύπες από σφαίρες, παίρνει κανείς την εντύπωση ότι ο πόλεμος τελείωσε μόλις χθες. Με την άφιξη του νέου Δεσπότη, η ζωή της Επισκοπής άρχισε να αλλάζει. Κατά τη διάρκεια των λίγων μηνών μετά από την άφιξη του Επισκόπου Ιωάννη έχουν γίνει πολλές αλλαγές. Στη συνέντευξή του, ο Επίσκοπος Ιωάννης λέει στους αναγνώστες της πύλης Pravoslavie.ru για την ιστορία και τη σημερινή ζωή της επισκοπής του.

– Σεβασμιώτατε, πείτε μας παρακαλώ για την ιστορία της Επισκοπής Σλαβονίας και Παγκρατσίου.

– Η Σλαβονία είναι ένας αποστολικός χώρος, είναι ένα μέρος της Παννονίας, μέσω του οποίου πέρασαν τόσο οι ίδιοι μαθητές του Χριστού όσο και όλοι οι διάδοχοί τους. Κάθε μέρα στο έδαφος της Παννονίας και στις γύρω περιοχές, στη Σλαβονία, ανοίγουμε όλο και περισσότερες πρώιμες χριστιανικές και πρώιμες βυζαντινές βασιλικές. Παραδείγματος χάριν, πολύ πρόσφατα, ανακαλύφθηκε μια τεράστια βασιλική σε λίγα χιλιόμετρα από την Επισκοπή Σλαβονίας, στην Σερβική Δημοκρατία, στα Μπάκιντσι (στα πεδινά του ποταμού Σάβα).

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος Κύριλλος κήρυξε εκεί, όπου σήμερα βρίσκεται το μοναστήρι της Αγίας Άννης, και ο Άγιος Μεθόδιος βάπτισε τον λαό στον ποταμό Ιλόβα.

Σημαντικά γεγονότα στην ιστορία αυτής της περιοχής συνδέονται με τον ερχομό εδώ των Αγίων Ισαποστόλων Κυρίλλου και Μεθοδίου. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος Κύριλλος κήρυξε εκεί, όπου σήμερα βρίσκεται το μοναστήρι της Αγίας Άννης, και ο Άγιος Μεθόδιος βάπτισε τον λαό στον ποταμό Ιλόβα.

Μεγάλες αλλαγές έγιναν με την εισβολή των Τούρκων και την κατάκτηση αυτών των εδαφών κατά τους αιώνες XV-XVI, όταν ολόκληρες οι περιοχές της Σλαβονίας ερήμωσαν, επειδή οι άνθρωποι, φεύγοντας από τους κατακτητές, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν αυτά τα εδάφη. Αλλά οι Τούρκοι εκ νέου τα εγκατήκοισαν με Ορθόδοξους Χριστιανούς, ώστε τα εδάφη να μην μείνουν εγκαταλελειμμένα. Από εκείνη την εποχή διατηρήθηκε το μοναστήρι της Οραχοβίτσας. Αυτό το μοναστήρι, όπου βρίσκεται μία μερίδα των ιερών λειψάνων της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας (το χέρι της Αγίας), είχε στενές σχέσεις με το Άγιον Όρος και με τη Ρωσία, όπου οι μοναχοί, όπως λέει το μοναστικό χρονικό, πήγαιναν να συλλέγουν δωρεές για το μοναστήρι. Το μοναστήρι της Οραχοβίτσας μοιάζει εξωτερικά με τα αγιορείτικα μοναστήρια (π.χ., ο Κοσταμονίτης) και βρίσκεται επίσης ανάμεσα στα βουνά που λέγονται Παπούκα. Αργότερα, όταν οι Τούρκοι υποχώρησαν, διέπραξαν τρομερές σφαγές χριστιανών των Βαλκανίων. Τότε, το 1699, ο Πατριάρχης του Πεκ Αρσένιος Γ΄ (Τσρνόγιεβιτς) οργάνωσε τους Σέρβους του Κοσσυφοπεδίου και της Μετόχια, καθώς και των περιοχών που περιβάλλουν το Κοσσυφοπέδιο και τη Μετόχια, για μια μεγάλη επανεγκατάσταση. Όχι πολύ μακριά από εδώ, δέκα χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της επισκοπής — Πακράτσα, στην πόλη του Σίρατς, υπήρχε η κατοικία του, το φρούριο όπου έζησε όταν ήρθε εδώ με χιλιάδες νέους Χριστιανούς. Εκείνη την εποχή, η Σλαβονία, στην αλληλογραφία μεταξύ του Πατριάρχη και του βιεννέζικη αυλή, ονομαζόταν Μάλαïα Ράσκα (Malaya Rashka). Ο Πατριάρχης Αρσένιος είναι ιδρυτής και της επισκοπικής μας βιβλιοθήκης — ενός από τα σημαντικά οροσήματα της Επισκοπής Σλαβονίας και Παγκρατσίου. Η βιβλιοθήκη περιείχε πάνω από εκατό χειρόγραφα βιβλία. Αυτό το διάστημα μελετάμε σε ποια κατάσταση βρίσκεται τώρα.

– Πόσα μοναστήρια έχουν διατηρηθεί στο έδαφος της Επισκοπής;

– Από την εποχή του Πατριάρχη Αρσενίου Γ΄ (Τσρνόγιεβιτς) διατηρήθηκε το μοναστήρι της Πάκρας, αφιερωμένο στη γιορτή της Εισόδου της Υπεραγίας Θεοτόκου. Αυτό το μοναστήρι είχε στενούς δεσμούς με τους Αγίους Τόπους, αφού ο μοναχός Βισσαρίων, ο οποίος ασκήτεψε στο μοναστήρι της Πάκρας, ζούσε παλιότερα στο μοναστήρι του Αγίου Σάββα του Αγιασμένου στην παλαιστινιακή έρημο και στη συνέχεια ήρθε στο μοναστήρι της Πάκρας. Για επτά χρόνια το μοναστήρι της Πάκρας ήταν ο τόπος της ασκήσεώς του, από εκεί στάλθηκε στον Ερντέλ για να αντιμετωπίσει την παπική ένωση, η οποία ήταν εξαιρετικά επιθετική εκείνη την εποχή. Συνελήφθη από τις αυστριακές αρχές και πέθανε στη διαβόητη φυλακή Kufstein, η οποία βρίσκεται στη σημερινή Αυστρία. Μαζί με τα μοναστήρια της Οραχοβίτσας και της Πάκρας, έχουμε ακόμη το μοναστήρι της Αγίας Άννης, το οποίο αποτελεί ένα μοναδικό παράδειγμα μοναστηρίου χτισμένου σε γοτθικό στιλ. Ανήκε στη μοναστική τάξη των Παυλιανών, αλλά επειδή είχαν ήδη εγκαταλείψει αυτήν την περιοχή εκείνη την εποχή, και το μοναστήρι ήταν άδειο, η αυτοκράτειρα Μαρία Θερεσία το παρέδωσε στους Ορθοδόξους, ώστε να ανάψουν εκεί τα καντήλια και να το αναζωογονήσουν.

Είναι επίσης σημαντικό να πούμε ότι εκείνοι οι άνθρωποι που ήρθαν τότε από το Κοσσυφοπέδιο και τη Μετόχια συνενώθηκαν με τους ανθρώπους που παρέμειναν σε αυτές τις περιοχές, και οι απόγονοί τους κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου επιβίωσαν εκεί τρομερά δεινά. Ίσως ήταν τα πιο τρομερά βασανιστήρια των Ορθοδόξων Χριστιανών σε όλη την ιστορία του Χριστιανισμού.

Οι Ουστάσι εκτελούν τους κρατούμενους στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Γιασένοβατς

Οι Κροάτες Ουστάσι– Ρωμαιοκαθολικοί εξόντωσαν εκατοντάδες χιλιάδες Ορθοδόξους Χριστιανούς και έτσι κάθε χωριό της Επισκοπής είναι αγιασμένο με μαρτυρικό αίμα.

Οι Κροάτες Ουστάσι-Ρωμαιοκαθολικοί, υπερασπιζόμενοι, όπως ισχυρίστηκαν, τη Ρωμαιοκαθολική πίστη, με τον πιο άγριο τρόπο εξόντωσαν εκατοντάδες χιλιάδες Ορθοδόξους Χριστιανούς και κάθε χωριό της Επισκοπής είναι αγιασμένο με μαρτυρικό αίμα. Και το πιο σημαντικό μέρος της Επισκοπής είναι το Γιασενόβατς. Εδώ κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου βρισκόταν το πιο τρομερό στρατόπεδο στο έδαφος της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το Γιασενόβατς έχει τη δική του ξεχωριστή, μεγάλη ιστορία. Η ενοριακή εκκλησία, που καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου και ξαναχτίστηκε το 1984, είναι τώρα μοναστήρι, το τέταρτο μοναστήρι της Επισκοπής μας.

– Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση της Επισκοπής σας;

– Ολόκληρη η Επισκοπή είναι μια ανοιχτή πληγή. Ήταν μια ανοιχτή πληγή ακόμη και κατά την εποχή των Τούρκων και της πίεσης των Ουνίτων, δηλαδή σε όλη την ιστορία της, αλλά αυτό που συνέβη κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου δεν συγκρίνεται με τίποτα: απλώς σβήστηκε από το πρόσωπο της γης. Τη δεκαετία του 1980, η Επισκοπή μόλις είχε αρχίσει να αναβιώνει. Και σχεδόν αμέσως ξεκίνησε ένας νέος πόλεμος, ο πόλεμος των μέσων της δεκαετίας του '90, κατά τον οποίο ούτε μια εκκλησία της Επισκοπής μας δεν παρέμεινε ανέπαφη, όλες καταστράφηκαν εν μέρει ή πλήρως. Τώρα υπάρχουν 50 χώροι λατρείας εδώ, που δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως «εκκλησίες που είναι σε καλή κατάσταση», πρόκειται απλά για κάποια μέρη όπου μπορούμε να λειτουργούμε, δηλαδή είναι οι εκκλησίες που έχουν τουλάχοστον μια στέγη που δεν διαρρέει. Ωστόσο, στην Επισκοπή μας υπάρχουν σχεδόν δύο φορές περισσότερες εκκλησίες και εκκλησιαστικά κτίρια που καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου και του τελευταίου πολέμου της δεκαετίας του '90.

Αν πλησιάσετε πιο κοντά στο ναό, θα δείτε τρύπες στο ψηφιδωτό, και φαίνεται ξεκάθαρα ότι αυτός που πυροβολούσε στόχευε στα πρόσωπα των Αγίων.

Το περισσότερο υπέφερε το κέντρο της Επισκοπής, η αρχαία πόλη Πάκρατς. Είμαι ο εικοστός έβδομος επίσκοπος Πάκρατς και Σλαβονίας ή Ποζέγκας (αυτό ήταν το όνομα της Επισκοπής μας νωρίτερα). Ο καθεδρικός ναός και η επισκοπική αυλή, η μεγαλοπρεπής και πιθανώς η μεγαλύτερη επισκοπική αυλή της Σερβικής Εκκλησίας, στην οποία διατηρήθηκε η περίφημη βιβλιοθήκη, καταστράφηκε, έμειναν μόνο τα τείχη της. Δόξα τω Θεώ, βρισκόμαστε τώρα στη φάση της αποκατάστασης της νότιας πτέρυγας της αυλής, η οποία περιλαμβάνει επίσης το παρεκκλήσι του Ευαγγελισμού. Ας ελπίσουμε ότι σε ένα ή δύο χρόνια θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε σε αυτήν τη νότια πτέρυγα. Επίσης, έχει ήδη αποκατασταθεί η Αγία Τράπεζα στον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδας. Ελπίζουμε ότι σύντομα θα μπορέσουμε να αποκαταστήσουμε το τέμπλο, ώστε η εκκλησία να είναι προετοιμασμένη για τις ιερές ακολουθίες. Αν πλησιάσετε πιο κοντά στο ναό, θα δείτε τρύπες από σφαίρες στο ψηφιδωτό, και φαίνεται ξεκάθαρα ότι αυτός που πυροβολούσε στόχευε στα πρόσωπα των Αγίων στη δυτική πλευρά της Εκκλησίας της Αγίας Τριάδας.

Οι Κροάτες Ουστάσι είναι έτοιμοι να σφάξουν ένα Σέρβο. Ένας από αυτούς κρατά ένα πιάτο στο λαιμό του

Το Γιασενόβατς και τα άλλα στρατόπεδά του είναι μέρος όπου εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι βρήκαν τρομερό θάνατο

– Δέσποτα, η ενθρόνισή σας πραγματοποιήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου, την ημέρα του εορτασμού των Νεομάρτυρων του Γιασενόβατς, είστε εδώ και πολλά χρόνια ο επικεφαλής της Επιτροπής Γιάσενοβατς κάτω από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Σερβίας, ασχολείστε με την έρευνα αυτής της γενοκτονίας, πείτε μας περισσότερα για το Γιάσενοβατς...

– Το Γιασενόβατς είναι ένα μέρος του αρχιπελάγους των στρατοπέδων του Χίτλερ (θυμηθείτε το αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, όπως το ονόμασε ο Σολζενίτσιν), με τη διαφορά ότι οι Γερμανοί δεν έπαιξαν κανένα ρόλο σε αυτό το στρατόπεδο. Διαμορφώθηκε κατά το παράδειγμα των γερμανικών στρατοπέδων όπως το Μαουτχάουζεν και το Νταχάου, αλλά δεν είχε καμία σχέση με τους Γερμανούς εκτός από το να είναι μέρος αυτού του αρχιπελάγους της τρομοκρατίας. Το Γιασενόβατς ιδρύθηκε από τους Ουστάσι, ή μάλλον από το τότε Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας (NHG), όπως ονομάστηκε, το οποίο υπήρχε σε τμήμα του εδάφους της κατεχόμενης Γιουγκοσλαβίας από το 1941 έως το 1945. Οι Ουστάσι ήταν εξτρεμιστές, ένα παράξενο μείγμα Ρωμαιοκαθολικισμού και Ναζισμού. Μόνο μία ομοιότητα υπήρχε με τους Σλοβάκους φασίστες, τους Ναζί φασίστες της εποχής, με επικεφαλής τον Josef Tiso, αλλά οι Ουστάσι ήταν ακόμη πιο ισχυροί φανατικοί από τους Σλοβάκους φασίστες, κυρίως όσον αφορά τον όγκο των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν εναντίον Σέρβων, Εβραίων, Τσιγγάνων, αντιφασιστών, ακόμη και των «Παλαιών Καθολικών», στο Γιασενόβατς καταστράφηκε ολόκληρος ο κλήρος της Παλιάς Καθολικής Εκκλησίας στην Κροατία. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στο συγκρότημα των στρατοπέδων στο NGH: το Γιασενόβατς ήταν ο μεγαλύτερος από αυτούς, αλλά όχι ο μοναδικός, αλλά ένας από δεκάδες μεγάλων και μικρών στρατοπέδων που υπήρχαν στο έδαφος της NGH. Και το ίδιο το Γιασενόβατς δεν ήταν μόνο ένα στρατόπεδο, αλλά ένα συγκρότημα στρατοπέδων που μοιάζουν περισσότερο με το Άουσβιτς. Το Γιασενόβατς, όπως τονίστηκε ιδιαίτερα από τον καθηγητή Yehuda Bauer από το Yad Vashem, ήταν πιο τρομερό από οποιοδήποτε γερμανικό στρατόπεδο. Γιατί; Επειδή σε αυτό δεν σκότωναν με όπλα, δεν δηλητηρίαζαν με αέριο, δεν πυροβολούσαν, αλλά σκότωναν με μαχαίρια, σφυριά, πριόνια και με άλλες τερατώδεις μεθόδους. Το Γιασενόβατς και τα υποστρατόπεδά του είναι ένα μέρος όπου εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι βρήκαν τρομερό θάνατο.

Δεν ήταν κάποια αφηρημένα θύματα του φασισμού, ήταν θύματα των Κροάτων Ουστάσι: Σέρβοι, Εβραίοι, Τσιγγάνοι και αντιφασιστές όλων των εθνικοτήτων.

– Γιατί αυτά τα γεγονότα είναι σχεδόν άγνωστα; Γιατί τόσο λίγο γράφουν και μιλούν σχετικά;

– Μετά τις πρώτες εκτιμήσεις του αριθμού των θυμάτων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καταργήθηκε η πρώτη επιτροπή για τη μελέτη των δεινών στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μόνο το 1992 ξαναχτίστηκε ως Μουσείο Θυμάτων Γενοκτονίας του Βελιγραδίου. Έχουν χαθεί περισσότερα από 40 πολύτιμα χρόνια, γιατι υπήρχε απαγόρευση της μελέτης αυτού του ζητήματος. Χάρη σε καλές σχέσεις μεταξύ των Σέρβων και των Κροατών, η κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας προσπάθησε να κρύψει την εθνικότητα των θυμάτων και των εκτελεστών, τόσο σε προσωπικό, όσο και σε μαζικό επίπεδο. Όταν έρθετε στο Γιασενόβατς ή στα τα υποστρατόπεδά του, παντού θα δείτε μνημεία με επιγραφή «Θύματα του φασισμού», αλλά αυτά δεν ήταν κάποια αφηρημένα θύματα του φασισμού, ήταν θύματα των Κροάτων-Ουστάσι: Σέρβοι, Εβραίοι, Τσιγγάνοι και αντιφασιστές όλων των εθνικοτήτων , ειδικά οι Κροάτες, που προσπάθησαν να αντισταθούν στο τότε Κροατικό κράτος. Ωστόσο, το Γιασενόβατς ήταν θέμα ταμπού, όταν πήγαινε κανείς στο εξωτερικό, ήταν αδύνατο να μιλήσει εκεί για το Γιασενόβατς. Και μέχρι τη δεκαετία του 1980 και του 1990, κανείς δεν μπορούσε να βρει σχετικά βιβλία σε ξένες γλώσσες, και οι Γιουγκοσλάβοι επιστήμονες δεν συμμετείχαν σε επιστημονικά συνέδρια αφιερωμένα στα δεινά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Έτσι, δημιουργήθηκε ο μύθος ότι δεν διατηρήθηκαν τα έγγραφα για το Γιασενόβατς και ότι ήταν αδύνατο να βρεθούν δεδομένα για αυτό, κάτι που κατέστησε δυνατή την χειραγώγηση της αλήθειας.

– Ποια μέτρα λαμνάνονται σήμερα ώστε να γκρεμιστεί αυτό το τείχος της σιωπής;

– Ήδη στις αρχές της δεκαετίας του '80, η Εκκλησία ειχε προβεί στον εορτασμό των μαρτύρων του Γιασενόβατς, πρώτα απ 'όλα πρόκειται για τον λειτουργικό εορτασμό, διότι η μνημόνευση που γινόταν στη σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία ήταν γεμάτη απαισιοδοξία, εκδίκηση και μίσος. Ταυτόχρονα, δεν είναι σαφές σε ποιον συγκεκριμένα κατευθύνεται αυτό το μίσος.

Υπάρχουν δύο κεντρικά γεγονότα που έλαβαν χώρα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και σχετίζονται με το Γιασενόβατς: το πρώτο είναι τα εγκαίνια το 1966 ενός μνημειώδους συγκροτήματος με μνημείο του Μπογκντάν Μπογκντάνοβιτς (Bogdan Bogdanović). Είχε μορφή κάποιου αφηρημένου λουλουδιού, που δεν σημαίνει τίποτα. Το δεύτερο, εξαιρετικά σημαντικό γεγονός, έλαβε χώρα το 1984. Τότε εγκαινιάστηκε η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή στο Γιασενόβατς. Είναι εξαιρετικής σημασίας, επειδή ήταν το πρώτο θύμα του Γιασενόβατς, καθώς οι πρώτοι κρατούμενοι του στρατοπέδου αναγκάστηκαν να καταστρέψουν την εκκλησία για να κατασκευάσουν τα πρώτα κτίρια του στρατοπέδου από τα υλικά της.

Πουθενά αλλού στον κόσμο το Μεγάλο Σάββατο δεν βιώνεται με τον ίδιο τρόπο, όπως στο Γιασενόβατς και στην Ντόνια Γκράντινα (Donya Gradina).

Και όπως παρατηρείτε, χρειάστηκαν σχεδόν 40 χρόνια για να αποκατασταθεί αυτή η εκκλησία. Εκείνος ο καθεδρικός ναός ήταν ο πιο πολυάριθμος καθεδρικός ναός στο Γιασενόβατς μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τόσο ως προς τη σημασία του όσο και ως προς τον αριθμό των ενορίτων. Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι οι άνθρωποι στα βάθη της ψυχής τους διατηρούσαν την αίσθηση της σημασίας της λειτουργικής μνημόνευσης, και δεν αναγνώρισαν, τα θύματα του Γιασενόβατς (και γενικά στα θύματα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου) όπως τα θύματα της ιδεολογίας που είχαν χάσει τις ζωές τους για ιδεολογικούς λόγους, ενώ τους αναγνώρισαν ως μάρτυρες του Θεού, όπως τις 14 χιλιάδες μάρτυρες της Βηθλεέμ και 20 χιλιάδες μάρτυρες της Νικομήδειας, οι οποίοι έχουν ήδη δοξασθεί από την πληρότητα της Εκκλησίας, στη συνοδική συνείδηση και στο συνοδικό συναίσθημα της Εκκλησίας. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, ο εορτασμός των θυμάτων του Γιασενόβατς μετατράπηκε. Τους αντιλαμβανόμαστε ως μάρτυρες του Χριστού, ως πλήθος μαρτύρων που περιβάλλουν το θρόνο του Χριστού στη Βασιλεία των Ουρανών. Και όμως, όταν βρίσκεστε στο Γιασενόβατς ή τη Ντόνια Γκράντινα, και αυτά είναι δύο μέρη του στρατοπέδου κατά μήκος των όχθων του ποταμού Σάβα, σας έρχεται το ίδιο συναίσθημα με το Μεγάλο Σάββατο, όταν ψάλλουν: «Σιγησάτω πᾶσα σάρξ βροτεία...». Όλη η δημιουργία είναι σιωπηλή, γιατί ο Χριστός βρίσκεται στον τάφο και κατεβαίνει στην κόλαση, απελευθερώνοντας όσους φυλακίστηκαν εκεί. Και πουθενά αλλού στον κόσμο το Μεγάλο Σάββατο δεν βιώνεται με τον ίδιο τρόπο, όπως στο Γιασενόβατς και στην Ντόνια Γκράντινα. Έτσι, ο Γιασενόβατς απλά βλέπει με αναμονή της Αναστάσεως, όταν ανά πάσα στιγμή περιμένουμε να εμφανιστούν αυτοί οι μάρτυρες μπροστά στα μάτια μας.

– Τον Απρίλιο θα εορταστεί η 70η επέτειος από την απελευθέρωση των μαρτύρων του Γιασενόβατς. Πώς προέκυψε αυτή η απελευθέρωση; Πώς θα γιορτάσετε αυτήν την ημερομηνία;

– Οι κρατούμενοι του στρατοπέδου, βλέποντας ότι στις 21 Απριλίου ο Ουστάσι σκότωσαν όλες τις φυλακισμένες γυναίκες, συνειδητοποίησαν ότι την επόμενη μέρα η ίδια μοίρα περίμενε και τους υπόλοιπους. Στα χαράματα της επόμενης μέρας, οι κρατούμενοι έκαναν μια σημαντική ανακάλυψη. Ηταν λίγο περισσότεροι από χίλια άτομα, αλλά μόνο εκατό από τους χίλιους που πετάχτηκαν στο συρματόπλεγμα κατάφεραν να το σπάσουν και να απελευθερωθούν. Κατά συνέπεια, το Γιασενόβατς δεν απελευθερώθηκε από τους συμμάχους, όπως τα στρατόπεδα του Άουσβιτς, του Μπέργκεν-Μπέλσεν ή του Νταχάου. Οι τελευταίοι κρατούμενοι του στρατοπέδου απελευθερώθηκαν, με κόστος το 90% ζωές των συντρόφων τους, και μόνο στις αρχές Μαΐου μία ομάδα παρτιζάνων εισήλθε στο στρατόπεδο του Γιασενόβατς που ήταν ήδη άδειο εκείνο τον καιρό. Εκ τούτου, γιορτάζουμε δύο ημερομηνίες: την πρώτη στις 13 Σεπτεμβρίου (31 Αυγούστου σύμφωνα με το ημερολόγιο του Ιουλιανού), όταν επαινέσουμε τους μάρτυρες του Γιασενόβατς σε προσευχή και την δεύτερη στις 22 Απριλίου. Πέρυσι, στις 22 Απριλίου, ο Πατριάρχης Σερβίας Ειρηναίος ήρθε στο Γιασενόβατς και εμείς λειτουργήσαμε σε ένα από τα υποστρατόπεδα του Γιασενόβατς, στη Μλάκα, το οποίο το 1942, μετά από μια μαζική επίθεση στην Κοζάρα, έγινε στρατόπεδο για γυναίκες και παιδιά. Ο Μητροπολίτης Μαυροβουνίου-Πριμόρσκι Αμφιλόχιος συλλειτούργησε μαζί μας. Ελπίζουμε ότι φέτος ακόμη περισσότεροι επίσκοποι και άνθρωποι θα συγκεντρωθούν στο Γιασενόβατς για να δοξάσουν και να γιορτάσουν μαζί την 70η επέτειο της απελευθέρωσης των κρατουμένων.

– Υπήρχε και παιδικό στρατόπεδο στο συγκρότημα των στρατοπέδων του Γιασενόβατς;

Ντιάνα Μπουντισαβλέβιτς – Υπήρχαν πολλά παιδιά στο στρατόπεδο. Τα παιδιά μεταφέρθηκαν σε ξεχωριστό στρατόπεδο που βρίσκεται στο Γιαστρεμπάρσκο, κοντά στο Ζάγκρεμπ. Τα παιδιά εκεί γνώρισαν μαζικό θάνατο. Ωστόσο, οι παρτιζάνοι κατάφεραν να σώσουν μερικά από τα κρατούμενα παιδιά. Πολλά παιδιά σώθηκαν από την Ντιάνα Μπουντισαβλέβιτς, αυτή ήταν μια Γερμανίδα που παντρεύτηκε έναν Σέρβο. Το κομμουνιστικό καθεστώς έκανε τα πάντα για να παραμείνει άγνωστο το κατόρθωμά της. Αμέσως μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αφαίρεσαν το αρχείο της και η ίδια εκδιώχθηκε από τη δημόσια ζωή. Αυτή η γυναίκα, μαζί με τους συντρόφους της, κυρίως από το Γιασενόβατς και τα υποστρατόπεδά του, έσωσε περίπου 12 χιλιάδες Σέρβων παιδιών. Αξίζει μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία της ανθρωπότητας και στην ιστορία του λαού μας. Ανοικοδομούμε την εκκλησία στο Μλάκ προς τιμήν της και τώρα, εκμεταλλευόμενος αυτήν την ευκαιρία, καλώ όλους τους Ορθόδοξους να εκπληρώσουν το χρέος τους σε αυτήν τη γυναίκα, που δεν ήταν Ορθόδοξη, ήταν Αυστριακή Γερμανίδα, αλλά είχε την πανανθρώπινη ψυχή και εμείς, πρώτα ο Θεός, θα κάνουμε την περιοχή γύρω από τον ναό ένα μνημείο αφιερωμένο εις μνήμην της.

– Γνωρίζει κανείς για τη μοίρα των διασωθέντων παιδιών;

– Σήμερα γνωρίζουμε ότι περισσότερα από 20 χιλιάδες παιδιά είχαν υποφέρει στο Γιασενόβατς. Υπήρχε ένας άντρας που αφιέρωσε όλη του τη ζωή στην σχετική έρευνα, ο Ντράγκο Λούκιτς, πέθανε πριν από λίγο καιρό και μας άφησε πολύτιμα έγγραφα, βιβλία, τα οποία δείχνουν το πλήρες βάθος αυτής της ταλαιπωρίας, επειδή ο ίδιος ήταν ένα από αυτά τα φυλακισμένα παιδιά. Μια άλλη τρομερή πτυχή της ταλαιπωρίας ήταν ότι η Ντιάνα Μπουντισαβλέβιτς αναγκάστηκε να δώσει τα Σέρβικα παιδιά που διασώθηκαν από το στρατόπεδο σε ρωμαιοκαθολικές οικογένειες, γιατί αν τα έδινε σε σερβικές οικογένειες, τα παιδιά θα είχαν καταλήξει ξανά στο στρατόπεδο. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το αρχείο της αφαιρέθηκε και η ίδια στερήθηκε την ευκαιρία να συμμετάσχει προκειμένου να επιστρέψει αυτά τα παιδιά στους γονείς τους. Χιλιάδες παιδιά υπό την κηδεμονία δεν γνώριζαν την πραγματική τους καταγωγή, ότι ήταν Ορθόδοξοι Σέρβοι. Υπάρχει ένα παράδειγμα της διάσημης Κροάτης ηθοποιού Bozidarka Freit, η οποία, όπως αποδείχθηκε, είναι παιδί από την Podkozarje. Ένας υπάλληλος του κροατικού περιοδικού Arena, Marino Zurul, εδώ και πολλά χρόνια ασχολούνταν με το σχέδιο «Arena ψάχνει τους συγγενείς σας». Κατάφερε να ενώσει έναν ορισμένο αριθμό αδελφές και αδελφούς, για να αποκαταστήσει οικογένειες που είχαν χωριστεί από τον ανεμοστρόβιλο του πολέμου.

– Δέσποτα, πείτε μας παρακαλώ αν γίνεται η ανακομιδή ιερών λειψάνων των νέων μαρτύρων;

– Έχουμε εδώ ένα τεράστιο πεδίο λειψάνων, τα οποία σύντομα θα αρχίσουμε να τα αποκαλύπτουμε και να βγαίνουμε για προσκύνηση.

Το 1997, σκάψαμε μια μικρή ποσότητα οστών, εκατό πολύ μικρά οστά, και ήταν προφανές ότι ο τάφος καθαριζόταν, αφαιρέθηκαν μεγάλα οστά, βράστηκαν σε καζάνια και ρίχθηκαν στο ποτάμι. Είναι γνωστό ότι υπήρχαν ειδικές ομάδες Sonderkommando 1001 και 1005, οι οποίες έπρεπε να καταστρέψουν ίχνη μαζικών εγκλημάτων στους χώρους των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Το ίδιο συνέβη και στο Γιασενόβατς, όπου καταστράφηκαν ίχνη εγκλημάτων. Μία από τις μεθόδους ήταν να βράσουν τα οστά σε καζάνια, η δεύτερη ήταν να τα κάψουν και η τρίτη — να τα πετάξουν στο ποτάμι. Βρήκαμε σε αυτή την ταφή εκατό μικρά οστά, τα τυλίξαμε με ύφασμα, αυτά ήταν κόκαλα εντελώς ακάθαρτα από τη γη, μπήκαμε στο αυτοκίνητο και οδηγήσαμε. Μετά από μερικά χιλιόμετρα, το αυτοκίνητο ευωδίασε τόσο πολύ, που έπρεπε να ανοίξουμε τα παράθυρα. Το άτομο που τα κρατούσε στα χέρια αισθάνθηκε να ζετσαίνεται, καθώς τα ιερά λείψανα, τυλιγμένα σε ένα συνηθισμένο καμβά, θερμάνθηκαν.

– Πότε συνέβη;

– Συνέβη τον Μάιο του 1997. Μετέφερατα λείψανα στον Μητροπολίτη Μαυροβουνίου-Πριμόρσκι Αμφιλόχιο, και από τότε τα τοποθετεί σε αντιμήνσια. Μετά από αυτό, το 2000, ο νεοεκλεγέντος Επίσκοπος Σλαβονίας Σάββας, έδωσε στο Γιασενόβατς το καθεστώς ενός μοναστηριού, το οποίο είναι πολύ σημαντικό. Και ελπίζουμε ότι πολλοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί θα επισκεφθούν το Γιασενόβατς και θα λατρέψουν τα λείψανα των νέων μαρτύρων, γιατί δεν υπάρχει άλλος τόσο μεγάλος Γολγοθάς όπως το Γιασόνοβατς στην Επισκοπή Σλαβονίας, καθώς και τα πολλά σημεία του μαρτυρίου στις Εισκοπές Μπάνια Λούτσκαγια, Μπιχάτκο-Πετροβατσκάγια, Γκόρνε-Καρλοβάτσκαγια πουθενά αλλού στον κόσμο. Αυτός είναι ένας τεράστιος Γολγοθάς, όπου σε κάθε βήμα πατάτε πάνω στα λείψανα των μαρτύρων. Ναι, και τώρα ετοιμαζόμαστε στη διαδικασία να συνεχίσουμε να ανακαινίζουμε και να εξοπλίζουμε την Ιερά Μονή του Γιασενόβατς, και εδώ περιμένουμε ένα πανορθόδοξο βοήθημα. Όχι τόσο πολύ επειδή χρειαζόμαστε χρήματα, τα οποία, φυσικά, είναι απαραίτητα, χρειαζόμαστε και ευλογίες, και εικόνες, και βιβλία, και σκεύη και ό, τι μπορείτε να φανταστείτε, αλλά η αδελφική συνενοχή είναι ακόμη πιο σημαντική για εμάς.

Πακράτσι (Pakrac). Ο καθεδρικός ναός

Η Επισκοπή Σλαβονίας σήμερα είναι ένα κατάλοιπο της παλαιάς Επισκοπής Σλαβονίας, όπου κάποτε υπήρχε ένα τέταρτο του εκατομμυρίου πιστών, και σήμερα υπάρχουν μόνο 9 ιερείς και 9 ενορίες. Αλλά η Επισκοπή είναι ζωντανή, επιστρέψαμε αμέσως την κατοικία του Μητροπολίτη από το Γιασενόβατς, όπου έμεινε ο Δεσπότης Σάββας, στο Πακράτσι, και αρχίσαμε να αποκαθιστούμε τον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδος στο Πακράτσι και την επισκοπική αυλή, αρχίσαμε να ελέγχουμε την κατάσταση της μητροπολιτικής βιβλιοθήκης, αρχίσαμε να λειτουργούμε κάθε μέρα στον ακόμη ημιτελή καθεδρικό ναό και ελπίζουμε ότι η εκκλησία θα αναστηθεί ένεκα της Λειτουργίας. Χειροτονήθηκαν νέοι ιερείς και νέοι διάκονοι, ανοίξαμε μια νέα ενορία και με αυτόν τον τρόπο αποκαταστάθηκε η μοναστική ζωή.

Θα πω επίσης και έναν άλλο λόγο, για το οποίο είναι γνωστή η Σλαβονία, μαζί με τους νέους μάρτυρες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και τη θεολογική παράδοση που ζει εδώ από τους αποστολικούς χρόνους. Είναι ενδιαφέρον ότι πολλές εκκλησίες εδώ είναι αφιερωμένες στους Αγίους Πατέρες του Α' Οικουμενικού Συνόδου. Είναι κάτι που δείχνει τη βαθιά ριζοβολία της θεολογικής παράδοσης στη λαϊκή ευσέβεια. Η λαϊκή ευσέβεια στη Σλαβονία διαπερνάται με τη θεολογική παράδοση.

– Είναι μαγάλο το ποίμνιό σας; Πόσοι Σέρβοι είναι εδώ τώρα;

Χρειαζόμαστε πολλή προσευχή και αγάπη, ώστε η ένταση που δημιουργήθηκε από τον πόλεμο μεταξύ των Σέρβων και των Κροατών να μαλακώσει και να επουλωθούν οι πληγές

– Προς το παρόν, κάθε ιερέας έχει περίπου χίλιους ενορίτες, δηλαδή έχουμε περίπου 10.000 ενεργά άτομα που εκκλησιάζονται, και είμαστε βαθιά πεπεισμένοι ότι υπάρχουν εξίσου πολλοί άνθρωποι στους οποίους πρέπει να πάμε, οι οποίοι είναι φοβισμένοι από τα δεινά του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, πολλά χρόνια αθεϊσμού και δίωξης, όταν δεν τολμούσαν να εκφραστούν ως Σέρβοι και, τελικά, από τις ταλαιπωρίες στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν σχεδόν ολόκληρος ο Σέρβικος πληθυσμός εκδιώχθηκε.

Κάποτε οι κάτοικοι της Σλαβονίας έφυγαν στη Ρωσία. Οι Σέρβοι που ήρθαν με τον Arseny Charnoevich, ένα μέρος από αυτούς που δεν ήθελαν να ζήσουν στην Αυστρία-Ουγγαρία, όπως το περιέγραψε τέλεια ο Milos Crniansky στο μυθιστόρημά του «Seobe» («Επανεγκατάσταση»), κατοίκησαν δύο επαρχίες που η Ρωσική Αυτοκρατορία διέθεσε στους Σέρβους: Σλαβική Σερβία και Νέα Σερβία, που βρίσκονται στην ανατολή της Ουκρανίας. Πολλοί κάτοικοι της ανατολικής Ουκρανίας είναι απόγονοι των Σέρβων που εγκαταστάθηκαν εκεί τον 18ο αιώνα. Και ένα σερβικό σύνταγμα των χούσαρ, το οποίο έφτασε μέχρι το Βερολίνο, ήταν μέρος του ρωσικού στρατού, επομένως οι σχέσεις μας είναι πολύπλευρες.

Επίσκοπος Σλαβονίας και Παγκρατσίου Ιωάννης (Chulibrk) – Στη Ρωσία γνωρίζουν πολύ λίγα για τον τελευταίο πόλεμο της δεκαετίας του '90. Πείτε μας για αυτό.

– Ο πόλεμος της δεκαετίας του '90 ήταν ένας μετα-κομμουνιστικός εμφύλιος πόλεμος που προκλήθηκε από την κατάρρευση της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Ήταν ένας πόλεμος ανθρώπων με σκληρές ψυχές, σκληρυνμένους από την έλλειψη του Θεού, που προκάλεσε πολλά εγκλήματα και από τις δύο πλευρές. Αλλά το χειρότερο είναι ότι αυτός ο πόλεμος έγινε έγκλημα, το οποίο επαναλήφθηκε ξανά, επειδή τα ίδια μέρη υπέφεραν ξανά, τα άτομα υπέφεραν στα ίδια μέρη. Αλλά είναι επίσης αλήθεια και αυτό που ο Πατριάρχης Παύλος είπε για εμάς, τους Σέρβους, ότι δεν είμαστε πλέον τόσο δίκαιοι όπως ήμασταν κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ότι είμαστε αμαρτωλοί άνθρωποι, ένας αμαρτωλός λαός. Ο λαός μας πλήρωσε ένα φοβερό τίμημα, σχεδόν σβήστηκε από τα αρχαία εδάφη του. Υπήρξαν πολλές προσωπικές τραγωδίες, π. χ., έσφαξαν τη μητέρα του ιερέα μας, του π. Λουκά. Χρειαζόμαστε πολλή προσευχή και πολλή αγάπη, ώστε η ένταση που δημιουργήθηκε από τον πόλεμο μεταξύ των Σέρβων και των Κροατών να μαλακώσει και οι πληγές να επουλωθούν.

– Και πάλι, οι Σέρβοι υπέφεραν περισσότερο;

– Τελικά, δεν έμειναν σχεδόν καθόλου Σέρβοι, αυτή είναι η ουσία των πραγμάτων. Ειδικά μετά τις δύο τελικές επιχειρήσεις του κροατικού στρατού «Αστραπή»^[1] και «Καταιγίδα»^[2], όταν χύθηκε πολύ αίμα. Από την άλλη πλευρά, η Επισκοπή Σλαβονίας αποτελεί μια εμφανή ένδειξη των δεινών του πολέμου, αλλά είναι επίσης μία μαρτυρία της Αναστάσεως του Θεού Ζώντος, ο Οποίος Ανέστη,

Ο Πατριάρχης Παύλος υπήρξε δώρο του Θεού όσο στους Σέρβους, τόσο και στους Κροάτες, καθώς και σε όλους τους λαούς του κόσμου, επειδή μπορούσαν να δουν έναν αληθινό Χριστιανό στον πατριαρχικό θρόνο

– Σεβασμιώτατε, η Σλαβονία είναι η πατρίδα του Πατριάρχη Παύλου. Πώς αναθυμούνται τον Πατριάρχη εδώ, τον τιμούν οι άνθρωποι;

– Ναι, η Σλαβονία είναι επίσης γνωστή για το γεγονός ότι ο Πατριάρχης της Σερβίας Παύλος γεννήθηκε εδώ, και τον έχουμε ήδη δοξάσει ως τοπικό μας Άγιο. Ο Πατριάρχης Πάβλος, ο οποίος ήταν επίσκοπος του Κοσσυφοπεδίου και Μετοχίων για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του πριν γίνει Πατριάρχης της Σερβίας, υπήρξε δώρο του Θεού όσο στους Σέρβους, τόσο και στους Κροάτες, σε όλους τους λαούς της πρώην Γιουγκοσλαβίας, καθώς και σε όλους τους λαούς του κόσμου, επειδή στο πρόσωπό του μπορούσαν να δουν έναν αληθινό Χριστιανό στον πατριαρχικό θρόνο... Και έτσι τον γνώρισαν όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες. Νομίζω ότι ο σεβασμός προς τον Πατριάρχη Παύλου θα μετατραπεί γρήγορα στο σεβασμό προς το πρόσωπό του ως Αγίου. Η εκκλησία στην οποία βαφτίστηκε όταν ήταν παιδί, καταστράφηκε κατά τον τελευταίο πόλεμο, όπως και όλες οι άλλες εκκλησίες της Επισκοπής μας. Τώρα έχει αποκατασταθεί εν μέρει, έχουμε ήδη λειτουργήσει σε αυτό το ιερό ναό, και στη Θεία Λειτουργία μνυμονεύσαμε τον Πατριάρχη Παύλο ως Άγιο. Θα συνεχίσουμε την αποκατάσταση αυτού του ιερού ναού και έτσι θα γίνει ένα αιώνιο μνημείο της αγιότητάς του στην Εκκλησία του Θεού.