Απομεινάρι ενός άκρως οικουμενιστικού πρότζεκτ ή Γιατί χρειάστηκε η Κωνσταντινούπολη να εισαγάγει το νέο ημερολόγιο;

Πότε και γιατί το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε εισαγάγει το νέο ημερολόγιο και πώς αυτό το γεγονός συνδέεται με την τωρινή σύγκρουση στην Ουκρανία; Για όλα αυτά συνομιλούμε σήμερα με τον Παύλο Κουζενκόβ, διδάκτορα ιστορικών επιστημών, καθηγητή της Ιερατικής Σχολής Σρέτενσκαγια, με εξειδίκευση στα χριστιανικά χρονολογικά συστήματα.

Γιόχαν Ρας. Απεικόνιση από βιβλίο του 1586.

Τον 16^ο αιώνα οι Πάπες προσπαθούσαν να αποδείξουν ότι συνεχίζουν να διαχειρίζονται τις παγκόσμιες υποθέσεις

– Πείτε μας, σας παρακαλώ, πότε και ποιες Εκκλησίες αποδέχτηκαν το νέο ημερολόγιο και γιατί; Ομολογώ πως μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

– Το ζήτημα του ημερολογίου δεν πρέπει να το αναλύουμε αποκομμένο από τις δυο ακόλουθες σημαντικές πτυχές. Η πρώτη είναι το ζήτημα της ένταξης του ορθόδοξου κόσμου στον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, η οποία είχε ξεκινήσει πολύ καιρό πριν. Για παράδειγμα, στη Ρωσία είχε ξεκινήσει από τον 17^ο αιώνα.

Και η δεύτερη πτυχή είναι το ζήτημα της σχέσης κράτους και Εκκλησίας. Στις περισσότερες από τις ορθόδοξες χώρες, το ημερολόγιο «διαχωρίστηκε» σε επίσημο κρατικό και παραδοσιακό εκκλησιαστικό, επειδή ήταν το κράτος, κατά κανόνα, που διαχειρίστηκε αυτή την ένταξη στο δυτικό κόσμο.

Στη Ρωσία, αυτή η διαδικασία ξεκίνησε από τον Πέτρο Α’. Ήταν αυτός, ακριβώς, που το 1700 εισήγαγε στη Ρωσία ευρωπαϊκό ημερολόγιο και ευρωπαϊκό χρονολόγιο. Για καλή μας τύχη, εκείνη την εποχή, ούτε στην Αγγλία, ούτε στην Ολλανδία, ούτε σε άλλες προτεσταντικές χώρες, τις οποίες είχε ως πρότυπο, είχαν δεχτεί το παπικό Γρηγοριανό ημερολόγιο. Πέρα από αυτό, οι προτεστάντες είχαν ασκήσει σκληρή πολεμική εναντίον του. Είχαν αντιμετωπίσει την Γρηγοριανή μεταρρύθμιση με εχθρότητα και αντιστέκονταν για πολύ καιρό.

– Γιατί;

– Γιατί ό, τι προέρχεται από τον Πάπα, για τους προτεστάντες είναι κακό, εξ ορισμού.

Επίσης, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η ίδια η ιδέα της ημερολογιακής μεταρρύθμισης του Πάπα Γρηγορίου του 13^ου, το 1582, είχε πολιτικές αφετηρίες. Στα τέλη του 16^ου αιώνα, όταν η προτεσταντική ζύμωση είχε καλύψει όλη την Ευρώπη, οι Πάπες προσπαθούσαν να αποδείξουν ότι είναι ακόμα σε θέση να διαχειρίζονται συμπαντικά ζητήματα που αφορούσαν όλη την ανθρωπότητα. Η Εκκλησία της Ρώμης αντιμετώπιζε τότε μεγάλη κρίση, η οποία σε μεγάλο βαθμό είχε προκληθεί από την κριτική που της ασκούσαν οι επιστήμονες. Οι προτεστάντες, στην δική τους κριτική του παπισμού, στηρίζονταν ενεργά σε επιστημονικές μεθόδους. Και να που ο παπισμός τούς πήρε την πρωτοβουλία. Σημειώνεται, τότε, μια απότομη προσέγγιση Εκκλησίας και επιστήμης στον καθολικό κόσμο. Δηλαδή, ιδρύονται πανεπιστήμια και ακαδημίες και το στάτους του επιστήμονα κορυφώνεται ραγδαία. Οι φυσικές επιστήμες βγαίνουν στο προσκήνιο, αν και όχι για πολύ. Μέσα στην επόμενη εκατονταετία, ο Γαλιλαίος θα αναγκαστεί να απολογείται ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης, ψιθυρίζοντας μέσα του: «Και τελικά αυτή γυρίζει…». Τον 16^ο αιώνα, ωστόσο, το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου (παρεμπιπτόντως, διδάκτορα κανονικού δικαίου) έχαιρε της ευμενούς αποδοχής από την πλευρά των Παπών. Οπότε, η ημερολογιακή μεταρρύθμιση στηριζόταν στις έρευνες μεγάλων αστρονόμων. Η επινόηση του νέου γρηγοριανού ημερολογίου έγινε το σημαντικό σύμβολο σύνδεσης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας με την επιστήμη. Και η εισαγωγή του (ημερολογίου) σε όλο τον κόσμο ήταν η ορατή πιστοποίηση ισχύος της εξουσίας του Πάπα.

Και εάν, στην εποχή του Πέτρου Α’, το νέο ημερολόγιο είχε γίνει αποδεκτό στις προτεσταντικές χώρες, δεν έχουμε αμφιβολίες ότι και η Ρωσία θα το είχε αποδεχτεί χωρίς αντίρρηση. Όμως, η Μεγάλη Βρετανία άρχισε να το χρησιμοποιεί μόλις το 1752 και η Σουηδία το 1753. Οπότε το ημερολογιακό ζήτημα στη Ρωσία εκείνο τον καιρό, όπως φαίνεται, υποχώρησε. Βέβαια, υπάρχει μαρτυρία ότι η Αικατερίνη Β’ φαίνεται να είχε πάρει απόφαση για την αποδοχή του «νέου ημερολογίου». Όμως, τα έντονα επαναστατικά γεγονότα στη Γαλλία και, αργότερα, η πυρπόληση της Μόσχας από τον Ναπολέοντα, φρέναραν για πολύ καιρό τη διαδικασία προσέγγισης με τη Δύση. Το θέμα της ενιαίας ημερολογιακής προσαρμογής τίθεται εκ νέου μόνο στην εποχή του Νικόλαου Β’.

– Γιατί;

– Πρώτα από όλα, για λόγους πρακτικής διευκόλυνσης. Παρεμπιπτόντως, και οι προτεστάντες είχαν αποδεχτεί το γρηγοριανό ημερολόγιο μόνο και μόνο για λόγους συμφερόντων. Ιδιαίτερα ωφέλιμο ήταν για το εμπόριο, επειδή η διαφορά στα ημερολόγια απαιτούσε επιπλέον έξοδα και προκαλούσε λάθη και ζημιές.

Ή το νέο ημερολόγιο ή το Πασχάλιο

Ο ιστορικός Βασίλειος του Βασιλείου Μπόλοτοβ Πράγματι, δεν ήταν καθόλου εύκολο να απαντήσει κανείς στην ερώτηση, γιατί η Ρωσία έπρεπε να κρατάει δικό της ειδικό ημερολόγιο, την ώρα που η Ευρώπη και η Αμερική ζουν σύμφωνα με κοινό ημερολογιακό σύστημα. Στην αρχή του 20^ου αιώνα, η Ρωσία θεωρούνταν αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμένου κόσμου και οι υποστηρικτές της μετάβασης στο γρηγοριανό ημερολόγιο ήταν παρά πολλοί. Ωστόσο, ο Νικόλαος Β’, που είχε συστήσει το 1899 μια επιτροπή για την μελέτη του ζητήματος του ημερολογίου, αποφάσισε να μην επισπεύδει τα γεγονότα. Το αποφασιστικό ρόλο, κατά τη γνώμη μου, έπαιξε η άποψη του δικού μας, πολύ μεγάλου ιστορικού της Εκκλησίας, του Βασιλείου Βασίλιεβιτς Μπόλοτοβ. Θεμελίωσε με πολύ πειστικό τρόπο την ανάγκη να διατηρήσουμε το ιουλιανό ημερολόγιο, επειδή πάνω σε αυτό ακριβώς στηρίζεται το ορθόδοξο Πασχάλιο. Με την εισαγωγή του γρηγοριανού ημερολογίου, το δικό μας Πασχάλιο θα σταματούσε να λειτουργεί ως μαθηματικό σύστημα.

Το θέμα είναι ότι το Αλεξανδρινό Πασχάλιο, που είχε αναπτυχθεί στις αρχές του 4^ου αιώνα, είναι ένα αρκετά κομψό μαθηματικό εργαλείο που συνδυάζει δυο αστρονομικούς κύκλους, τον ηλιακό και τον σεληνιακό, όπως επίσης, και τον εβδομαδιαίο κύκλο. Με αποτέλεσμα, τα 532 χρόνια συγκροτούν τον πλήρη κύκλο του Πάσχα και των μετακινούμενων εκκλησιαστικών εορτών που συνδέονται με αυτό. Αλλά η ουσία του κύκλου αυτού έγκειται στο ότι είναι σαν να είναι άρτια ενσωματωμένος στο ιουλιανό έτος, που διαρκεί 365 ¼ μέρες. Αν το ιουλιανό έτος το υποκαταστήσουμε με το γρηγοριανό, τότε ο κύκλος καταστρέφεται. Γι’ αυτό δεν υπάρχει γρηγοριανό Πασχάλιο. Το Πάσχα, με το «νέο ημερολόγιο», το υπολογίζουν με μανούβρες πάνω στο παραδοσιακό Αλεξανδρινό Πασχάλιο, κάνοντας σε αυτό αρκετά σύνθετες τροποποιήσεις. Όμως, είναι το Πασχάλιο που είναι ο άξονας του εκκλησιαστικού Λειτουργικού ημερολογίου. Στην ουσία, το ζήτημα είναι το εξής: ή το νέο ημερολόγιο ή το Πασχάλιο. Είναι αδύνατον να τα διατηρείς και τα δυο.

Αυτά τα επιχειρήματα του Μπόλοτοβ είχαν απήχηση και σε κρατικό επίπεδο αποφάσισαν ότι αυτή τη διαδικασία πρέπει να την μελετούμε αλλά να μην την εντατικοποιούμε και να παραμείνουμε στη δική μας παράδοση. Αυτό ήταν εύκολο, επειδή τότε σε πολλές χώρες εφαρμοζόταν το παλαιό ημερολόγιο. Για παράδειγμα, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και σε όλες τις βαλκανικές χώρες. Δηλαδή, δεν ήταν μόνο η Ρωσία διαφορετική σε αυτό, αλλά υπήρχε και μια σειρά από άλλες χώρες του πρώην Βυζαντινού κόσμου που είχαν αυτή την ιδιαιτερότητα.

Σε μας το ιουλιανό ημερολόγιο έγινε σύμβολο της παλαιάς Ρωσίας

– Πότε άρχισαν οι άλλες χώρες να εφαρμόζουν το νέο ημερολόγιο;

– Με την πάροδο του χρόνου, το ημερολογιακό ζήτημα γινόταν όλο και πιο επίκαιρο. Αποφασιστικό ορόσημο σε αυτή την ιστορία ήταν ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Σε αυτόν, ως γνωστόν, η Βουλγαρία συμμετείχε με την πλευρά της Γερμανίας και Αυστρο-Ουγγαρίας. Οι σύμμαχοι με μορφή τελεσιγράφου είχαν απαιτήσει από τους Βούλγαρους να εφαρμόσουν το ευρωπαϊκό ημερολόγιο για καλύτερο συντονισμό στις πολεμικές πράξεις, μεταφορές κτλ. Οι Βούλγαροι ήταν οι πρώτοι που είχαν αποδεχτεί το νέο ημερολόγιο, ήδη, από τον Απρίλιο του 1916, όταν ήταν σε πλήρη εξέλιξη ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος.

Σημαντικό είναι ότι η Βουλγαρική Ορθόδοξη Εκκλησία διατήρησε το δικό της ημερολόγιο. Στην περίπτωση αυτή, για πρώτη φορά συναντάμε το εξής: μια ορθόδοξη χώρα αποδέχεται το δυτικοευρωπαϊκό ημερολόγιο χωρίς να θίγει ταυτόχρονα την εκκλησιαστική παράδοση.

Στη Ρωσία, το 1917, η Προσωρινή Κυβέρνηση είχε θέσει το ζήτημα στην ημερήσια διάταξη και, πολύ πιθανόν, θα είχε λυθεί υπέρ της μεταρρύθμισης. Όμως, τελικά, την απόφαση αναγκάστηκε να την πάρει ο Λένιν. Τον Ιανουάριο του 1918, την αποδέχτηκε χωρίς δισταγμό και με μια πολύ ενδιαφέρουσα διατύπωση. Στο διάταγμα του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων για τη μετάβαση στο δυτικοευρωπαϊκό ημερολόγιο αναφέρεται ότι χρειάζεται να εφαρμόσουμε το ημερολόγιο «προκειμένου να καθιερώσουμε στη Ρωσία την ίδια μέτρηση του χρόνου με όλους σχεδόν τους πολιτισμένους λαούς». Αυτή η φράση «με όλους σχεδόν τους πολιτισμένους λαούς» είναι σημαντικό χαρακτηριστικό μπολσεβικισμού. Ο μπολσεβικισμός δεν είναι καθόλου αντι-δυτικό φαινόμενο, όπως θεωρούν κάποιοι. Το αντίθετο: είναι ακραίος, ριζοσπαστικός «δυτικισμός».

Η μετάβαση στο νέο ημερολόγιο προκλήθηκε εξάλλου και μέσα από τα σχέδια των μπολσεβίκων, επειδή η ίδια η Οκτωβριανή Επανάσταση σχεδιαζόταν ως μέρος της Παγκόσμιας Επανάστασης. Και η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εκείνη την εποχή βρέθηκε όχι μόνο φύλακας των παραδόσεων. Συντελέστηκε, κατά κάποιον τρόπο, όχι μόνο ημερολογιακή, αλλά και πολιτισμική και κοσμοθεωρητική διάσπαση. Συνέβη έτσι ώστε το ιουλιανό ημερολόγιο να γίνει σύμβολο της Παλαιάς Ρωσίας και της αντίστασης στον μπολσεβικισμό. Ακριβώς γι’ αυτό, ο Εθελοντικός Στρατός και οι αντι-μπολσεβικιστικές Κυβερνήσεις επίμονα διατηρούσαν το παλαιό ημερολόγιο, αν και σύμμαχοι από την Αντάντ τους συμβούλευαν να κάνουν την ημερολογιακή μεταρρύθμιση.

Όταν οι μπολσεβίκοι νίκησαν και έγινε ξεκάθαρο ότι αυτή η σοβαρή εξέλιξη θα κρατούσε για πολύ καιρό, το παλαιό ημερολόγιο για τον Ρώσο, τον άνθρωπο παραδοσιακών πεποιθήσεων, έγινε το διασωθέν σύμβολο του παλαιού πολιτισμού μαζί με τον θεσμό του Πατριάρχη που είχε αναστηλωθεί. Έγινε το σύμβολο που έπρεπε να φροντίζουμε.

Άκρως οικουμενιστικό πρότζεκτ

Βρετανικά στρατεύματα παρελαύνουν στην Κωνσταντινούπολη, μπροστά από το τζαμί Νουσρετίγιε στην περιοχή Τοπχανέ

Ο 20^ος αιώνας παρουσιάζει ενδιαφέρον για την τομή που συντελέστηκε στην παγκόσμια ιστορία. Μια τομή που προκλήθηκε από τη ριζοσπαστική εισβολή της Ευρώπης σε άλλους πολιτισμούς, τόσο στο τέλος όσο και μετά τη λήξη του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Έτσι, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, λίγο πριν από την κατάρρευσή της, είχε αποδεχτεί το νέο ημερολόγιο, λίγο νωρίτερα από τη Σοβιετική Ρωσία, το Μάρτιο του 1917. Να λάβουμε υπόψη ότι στην επικράτειά της είχε την έδρα το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Το 1919, αποδέχτηκαν το γρηγοριανό ημερολόγιο η Γιουγκοσλαβία και η Ρουμανία. Όμως, η Σέρβικη και η Ρουμάνικη Ορθόδοξη Εκκλησία διατήρησαν το ιουλιανό.

Είναι ενδιαφέρον ότι το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σηματοδοτήθηκε όχι μόνο με τη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών, αλλά και με το πρότζεκτ συγκρότησης της Κοινωνίας των Εκκλησιών. Επικεφαλής της έπρεπε να τεθεί ο αρχιερέας με το υψηλότερο κύρος στον ορθόδοξο κόσμο, ο Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης. Μέχρι το 1920, αυτό το πρότζεκτ όχι μόνο είχε συζητηθεί αλλά και η πλειοψηφία των Ορθόδοξων Εκκλησιών είχε συναινέσει σε αυτό. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να το θυμόμαστε. Ουσιαστικά, επρόκειτο για ένωση όλων των εκκλησιών του κόσμου. Όχι μόνο των Ορθόδοξων, αλλά και των αγγλικανών, και στη συνέχεια και των καθολικών. Δηλαδή ήταν ένα άκρως οικουμενιστικό πρότζεκτ.

– Ποιος είχε την πρωτοβουλία σε αυτό το άκρως οικουμενιστικό πρότζεκτ;

– Το είχε ξεκινήσει ο τότε τοποτηρητής του Πατριαρχικού θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως, Δωρόθεος. Εκείνο τον καιρό, η Κωνσταντινούπολη ήταν υπό την κατοχή της Αντάντ (1919-1920). Και επειδή η Ρωσία τότε αποσύρθηκε από τη σκηνή ως εκκλησιαστικό μέγεθος, οι Έλληνες με οδηγό την Κωνσταντινούπολη, όλοι οι φιλέλληνες, σαν να πήραν πάνω τους τη σημαία της Ορθοδοξίας. Και έγιναν οι σημαντικότεροι φύλακές της. Η Ρωσία βγαίνει από το παιχνίδι. Οπότε ποντάρουν στους Άγγλους, τους σημαντικότερους νικητές στον πόλεμο. Θεωρούν ότι τώρα έπρεπε να ενωθούν με τους αγγλικανούς με κοινό σημείο αναφοράς τη μη αποδοχή των καθολικών, και μετά την ένωση, να κάνουν διαπραγματεύσεις με τους καθολικούς, πίσω από τους οποίους βρισκόταν η Γαλλία. Εννοείται, ότι και η Γαλλία ήταν παίκτης, όμως οι διαπραγματεύσεις με τους καθολικούς δε θα ήταν το ίδιο άνετες συγκριτικά με τους αγγλικανούς. Σαν να δημιουργείται ευχαριστιακή κοινωνία μεταξύ διαφορετικών εκκλησιών, έξω από τα συμφραζόμενα του Σύμβολου της Πίστεως.

Όμως, αυτό το πρότζεκτ καταστράφηκε εξαιτίας της επίθεσης του Ατατούρκ. Και τότε, ως απομεινάρι αυτού του μεγαλειώδους πρότζεκτ απέμειναν δυο στοιχεία: η αναγνώριση των αγγλικανικών χειροτονιών και η εισαγωγή του νέου ημερολογίου. Βέβαια, αυτά πραγματοποιήθηκαν αργότερα, επί του Πατριάρχου Μελετίου (Μεταξάκη), το 1922-1923.

Αυτό ήταν, πλέον, η απαρχή της αποτυχίας εκείνου του μεγαλειώδους σχεδίου. Και ήταν δραματική. Ο Μελέτιος έγινε πατριάρχης την πιο ακατάλληλη στιγμή. Μόλις έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, με αγγλικό στρατιωτικό πλοίο, η πόλη καταλήφθηκε από κεμαλιστές. Ήδη κορυφώνονταν η Μικρασιατική Καταστροφή και άρχιζε η μαζική εκτόπιση Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Στη Λοζάννη, με μεγάλη δυσκολία διεξάγονταν διαπραγματεύσεις για την τύχη των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. Οι Τούρκοι απαιτούσαν να εκδιώξουν όλους τους Έλληνες και τον ίδιο τον Πατριάρχη. Με μεγάλη δυσκολία, οι Γάλλοι και οι Άγγλοι κατάφεραν, πιέζοντας τους Τούρκους, να παραμείνει ο Πατριάρχης στην Κωνσταντινούπολη, αλλά με όρους: θα είναι απολύτως αποστασιωμένος από την όποια πολιτική, πολιτιστική ή άλλη δράση, δε θα σχετίζεται με την Ελλάδα και ότι, οπωσδήποτε, πρέπει να είναι πολίτης της Τουρκίας κτλ. Ως αποτέλεσμα, η ημερολογιακή μεταρρύθμιση του Μεταξάκη ήταν μια σπασμωδική προσπάθεια να επικυρώσει το στάτους της Κωνσταντινούπολης ως κοινού κέντρου της Ορθοδοξίας.

Το λεγόμενο Πανορθόδοξο Συνέδριο του 1923 στην Κωνσταντινούπολη τελείωσε άδοξα. Δεν έφτανε που σε αυτό δεν πήραν μέρος οι περισσότερες Εκκλησίες. Τη στιγμή που το Συνέδριο βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, εκδηλώθηκε επίθεση ενάντια στον Μελέτιο που είχε ως αποτέλεσμα να χτυπηθεί από όχλο φανατικών Τούρκων της Κωνσταντινούπολης.

Τότε είναι ακριβώς, που το Φανάρι αρχίζει για πρώτη φορά το παιχνίδι που συνεχίζει ακόμα και τώρα. Είχε βρεθεί ανάμεσα σε τρία πυρά. Από τη μια πλευρά, έχουμε τον ορθόδοξο κόσμο που ακόμα το θεωρεί κεφαλή και απαιτεί από αυτό το πιο σημαντικό: την πιστή τήρηση της ορθόδοξης παράδοσης. Από την άλλη πλευρά, έχουμε το δυτικό κόσμο που μοιράζει το έδαφος της Τουρκίας. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν υπάρχει πια. Η Τουρκία, έτσι και αλλιώς, γίνεται φιλοδυτική, και τα δυτικά κράτη απαιτούν από την Κωνσταντινούπολη μια συγκεκριμένη πολιτική, με την εγγύηση ότι θα έχει σχετική προστασία. Η τρίτη, τέλος, πλευρά είναι η Ανατολή, η οποία βρίσκεται εκεί που ήταν. Εξακολουθεί να είναι εχθρική απέναντι στην Κωνσταντινούπολη, με όλες τις εκδοχές της, τη μουσουλμανική και την κεμαλική. Για την Ανατολή, η Κωνσταντινούπολη είναι διπλός εχθρός. Πρώτον, είναι πολιτιστικός και θρησκευτικός εχθρός. Ουσιαστικά, υπήρχε η αντίληψη ότι η Τουρκία έχασε τον πόλεμο, επειδή την πρόδωσαν οι ορθόδοξοι λαοί και, γενικώς, οι χριστιανοί που ζούσαν στην επικράτειά της: οι Αρμένιοι και οι Έλληνες. Από κει, συγκεκριμένα, προκύπτει και η γενοκτονία των Αρμενίων. Είναι το εσωτερικό κόμπλεξ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου οι μουσουλμάνοι δεν αποτελούσαν ούτε το μισό του πληθυσμού. Εκτός από αυτό, είχαν να αντιμετωπίσουν και την απειλή της δημογραφικής αλλοίωσης του πληθυσμού. Στις χριστιανικές οικογένειες, γεννιόνταν δύο φορές περισσότερα παιδιά, συγκριτικά με τις ισλαμικές. Αυτή η ψύχωση αποτέλεσε το πλαίσιο εντός του οποίου άρχισαν να εκδηλώνονται τα μακάβρια γεγονότα της γενοκτονίας.

Δεύτερον, η Κωνσταντινούπολη για τους Τούρκους είναι γεωπολιτικός εχθρός. Πίσω της, βρίσκεται η Δύση η οποία τους υποτιμά και εισάγει τις παραδόσεις της, την τάξη της κτλ. Σε αυτό συμπεριλαμβάνεται και η υπόθεση της ημερολογιακής μεταρρύθμισης, η οποία είχε σκοπό να ορίσει την ενότητα της Κωνσταντινούπολης με το δυτικό κόσμο. Ενότητα που εξασφάλιζε την ακεραιότητά της.

– Από ποιον, από τους Τούρκους;

– Ναι, από τους κεμαλιστές. Στην Τουρκία, εκείνο τον καιρό, υπήρχε πολύ δυνατό αντι-φαναριώτικο, αντι-ελληνικό κίνημα. Όμως, είχε επιτευχθεί ένα είδος συμβιβασμού. Η Κωνσταντινούπολη έγινε το κέντρο μέσω του οποίου η Κεμαλική Κυβέρνηση διαπραγματευόταν με τη Δύση.

Οι αποφάσεις του Συνεδρίου του 1923 είχαν πρακτικές συνέπειες. Η πρώτη χώρα που αποδέχτηκε το νέο ημερολόγιο, όχι μόνο για κρατική αλλά και για εκκλησιαστική χρήση, ήταν η Ελλάδα. Αυτό έγινε τον Μάρτιο του 1924. Τότε, το αποδέχτηκαν επίσημα η Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως και Κύπρου.

– Και η Εκκλησία της Ελλάδας;

– Το θέμα είναι ότι η Εκκλησία στην Ελλάδα, στο πλαίσιο του Συντάγματος, είναι συνδεδεμένη με το κράτος. Εκτός από αυτό, ο Μελέτιος και τα σχέδιά του είχαν εξασφαλίσει ισχυρή υποστήριξη σε συγκεκριμένους κύκλους Ελλήνων πολιτικών.

Στη συνέχεια εκδηλώθηκε αλυσιδωτή αντίδραση. Τα Ελληνικά Πατριαρχεία, το ένα μετά το άλλο, άρχισαν να εφαρμόζουν το νέο ημερολόγιο. Βέβαια, η διαδικασία αυτή απλώθηκε σε χρόνο. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι, επί Μελετίου, ο επικεφαλής του δεύτερου, σε κύρος και σημασία, Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, ήταν ο Φώτιος (1900-1925), που είχε εκφραστεί έντονα εναντίον της μεταρρύθμισής του. Είχε δηλώσει ότι η Εκκλησία της Αλεξάνδρειας, σε καμία περίπτωση, δε θα την αποδεχόταν. Στο τέλος, μετά το Φώτιο, στο θρόνο της Αλεξάνδρειας ανέβηκε ο ίδιος ο Μελέτιος τον οποίον είχαν προωθήσει εκεί οι Άγγλοι, μετά την εκδίωξή του από την Κωνσταντινούπολη από την πλευρά των Τούρκων. Ο Μελέτιος έγινε Πατριάρχης Αλεξάνδρειας και αμέσως προχώρησε στην ημερολογιακή μεταρρύθμιση.

Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η βάση του νέου ημερολογίου δεν ήταν το γρηγοριανό ημερολόγιο. Δε γινόταν κάτι τέτοιο εξαιτίας των κανόνων, καθώς το γρηγοριανό ημερολόγιο επίσημα είχε καταδικαστεί και αναθεματιστεί σε μια από τις Συνόδους των Πατριαρχών της Ανατολής, το 18^ο αιώνα. Αντί αυτού, σχεδιάστηκε ένα νέο ημερολόγιο. Το σχεδίασε ο Σέρβος αστρονόμος Μιλανκόβιτς. Μέχρι το 2800, ταυτίζεται πλήρως με το γρηγοριανό. Στη συνέχεια, στα εκατό χρόνια έχουν διαφορά μιας μέρας, και μετά ξανά ταυτίζονται. Είναι πιο δύσκολο από το γρηγοριανό, όμως τυπικά δε διαφέρει. Πρέπει να το θυμόμαστε επειδή καμία Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έχει αποδεχτεί το γρηγοριανό ημερολόγιο, εκτός από την Φινλανδική Εκκλησία. Η Φινλανδική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει αποδεχτεί, ακριβώς, το γρηγοριανό ημερολόγιο.

Ο διχασμός του ορθόδοξου κόσμου

– Τι συνέβαινε αυτή την περίοδο στη Ρωσία;

– Στη Ρωσία, η κατάσταση εξελισσόταν δραματικά. Όταν έγινε γνωστό ότι σχεδόν όλος ο ορθόδοξος κόσμος αποδέχτηκε το νέο ημερολόγιο, ο Πατριάρχης Τύχων, ο οποίος μόλις είχε βγει από τη φυλακή, όπου λίγο έλλειψε να εκτελεστεί, εξέδωσε απόφαση για εφαρμογή του νέου ημερολογίου. Αυτό έγινε τον Οκτώβριο του 1923. Όμως ήρθε μήνυμα, μόλις μερικές εβδομάδες μετά, ότι πολλές Τοπικές Εκκλησίες δεν είχαν αποδεχτεί τη μεταρρύθμιση. Οπότε, ο Πατριάρχης εξέδωσε απόφαση να σταματήσει η εφαρμογή του νέου ημερολογίου. Αυτό δεν προκλήθηκε μόνο από τα νέα που ήρθαν από τα Ιεροσόλυμα, αλλά και από την έντονη κριτική που έκανε ο ορθόδοξος λαός. Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, σημειώνεται η κορύφωση της αντιπαράθεσης ανάμεσα στην κανονική Εκκλησία και στους «ανανεωτές», που υποστηρίζονταν από τη μπολσεβίκικη εξουσία. Η λεγόμενη «Δεύτερη Τοπική Σύνοδος» του 1923 - ψευδοσύνοδος με επικεφαλής «ανανεωτές» - που καθαίρεσε τον Ιεράρχη Τύχωνα, χαιρέτησε τη μεταρρύθμιση. Το Ανώτατο Εκκλησιαστικό Συμβούλιο των «ανανεωτών», πλέον, τον Ιούνιο του 1923 αποφασίζει την αποδοχή του «νέου ιουλιανού ημερολογίου», λίγες μόνο ημέρες μετά το τέλος του «Πανορθόδοξου Συνεδρίου» του Μεταξάκη. Παρεμπιπτόντως, πολύ σύντομα, επί των ημερών του επόμενου πατριάρχη Γρηγορίου 7^ου, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως επίσημα θα αναγνωρίσει τους «ανανεωτές», και θα προτείνει στον Πατριάρχη Τύχωνα να παραιτηθεί και να καταργήσει το θεσμό του Πατριάρχη… Οπότε, οι σχέσεις των «ανανεωτών» με το Φανάρι είχαν σταθερό χαρακτήρα.

Το θέμα είναι ότι το 1924, στην Κωνσταντινούπολη, είχαν καταλάβει ότι δε θα έχουν πραγματική υποστήριξη από τους Άγγλους. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι Φαναριώτες άρχισαν να αναζητούν επαφές με την Κυβέρνηση της Σοβιετικής Ρωσίας, υπολογίζοντας ότι με την βοήθειά της θα αποδυνάμωναν την επιθετικότητα των Κεμαλιστών.

– Τι έγινε με τις άλλες ορθόδοξες χώρες;

– Η Βουλγαρία και η Σερβία αποδέχτηκαν το νέο ημερολόγιο αλλά οι Τοπικές Εκκλησίες διατήρησαν το παλαιό. Στην Εκκλησία της Ελλάδας, στα Πατριαρχεία της Ανατολής και στις μουσουλμανικές χώρες είχαν αποδεχτεί το νέο ημερολόγιο, εκτός από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και το Άγιο Όρος, όπου διατήρησαν το παλαιό ημερολόγιο. Επίσης, η Γεωργιανή και η Ρωσική Εκκλησία διατήρησαν το παλαιό ημερολόγιο.

Αργότερα, το νέο ημερολόγιο το εφάρμοσε η Ρουμανική Ορθόδοξη Εκκλησία, πριν από τον πόλεμο και μάλιστα μαζί με το κράτος. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τελείως αιφνιδιαστικά, αποδέχτηκε το νέο ημερολόγιο και Βουλγαρική Εκκλησία. Η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία, τελικά, δεν το αποδέχτηκε, παρόλο που αυτός που επινόησε το νέο ιουλιανό ημερολόγιο ήταν Σέρβος.

– Δηλαδή, ο ορθόδοξος κόσμος τώρα σαν να είναι διχασμένος.

– Ναι, ένα μέρος των Ορθόδοξων Εκκλησιών γιορτάζει τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου, ένα άλλο μέρος στις 7 Ιανουαρίου. Για’ αυτό, όταν ορισμένοι λένε «καθολικά Χριστούγεννα», να σκεφτόμαστε τους Έλληνες. Είναι ορθόδοξοι, αλλά γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου. Οποιοσδήποτε ορθόδοξος, αν θέλει, μπορεί να υποδέχεται τα Χριστούγεννα δύο φορές. Όπως και όλες τις σταθερές γιορτές. Όμως, το σύστημα των μετακινούμενων εορτών που εξαρτάται από το Αλεξανδρινό Πασχάλιο, παραδόξως, παρέμεινε κοινό. Δηλαδή, το μειονέκτημα της μεταρρύθμισης αυτής έγκειται στο ότι, ενώ αποδέχτηκε το νέο ημερολόγιο, δε σχεδίασε το Πασχάλιο έτσι που να αντιστοιχεί στο νέο ημερολόγιο. Και τώρα, οι χώρες του ορθόδοξου κόσμου και οι Εκκλησίες που εφαρμόζουν το νέο ημερολόγιο, βρίσκονται μπροστά σε μια παραδοξότητα. Το ημερολόγιο των σταθερών εορτών είναι με το νέο ιουλιανό και το ημερολόγιο των μετακινούμενων εορτών είναι με το ιουλιανό. Εξαιτίας αυτού, εμφανίζονται παράλογα φαινόμενα, όπως, για παράδειγμα, καμιά φορά εξαφανίζεται η νηστεία των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, συμβαίνουν και άλλες επικαλύψεις και αστοχίες. Όμως δεν είναι αυτό το τρομερό, αλλά η διάσπαση της παράδοσης.

Είναι ενδιαφέρον ότι το τελευταίο διάστημα παρατηρείται μια αντίθετη διαδικασία. Έτσι, το 2014, η Πολωνική Ορθόδοξη Εκκλησία επέστρεψε στο ιουλιανό ημερολόγιο. Από το 2015, με απόφαση του Βατικανού, οι καθολικές ενορίες στους Αγίους Τόπους εορτάζουν το Πάσχα με ορθόδοξο Πασχάλιο!

Ουσιαστικά, το ημερολογιακό ζήτημα τώρα είναι ο απόηχος μιας τάσης που έχει κλείσει τον κύκλο της. Η τάση αυτή είχε ως στόχο ώστε ο δυτικός πολιτισμός να απορροφήσει τον ορθόδοξο ανατολικό.

Ο απόηχος της απορριφθείσας τάσης

– Φαίνεται ότι συμβαίνει το αντίθετο: αυτή η τάση εξελίσσεται με επιτυχία.

– Από τη μια, εξελίσσεται επειδή δεν έχει σταματήσει. Όμως, από την άλλη, έχουν εξαντληθεί οι ιδεολογικές της βάσεις. Αυτές οι βάσεις, συγκεκριμένα, υπογράμμιζαν την παραδοχή της κατωτερότητας και της δευτερεύουσας σημασίας του βυζαντινού ορθόδοξου πολιτισμού σε σύγκριση με τον δυτικό.

– Όμως, τώρα, τα όρια αυτού του κόσμου, αν μπορούμε να μιλάμε γενικώς για αυτό, στην πραγματικότητα έχουν συρρικνωθεί ως τα σύνορα της Ρωσίας.

– Το καταλαβαίνω. Όμως, σε επιστημονικό και βασικό μεθοδολογικό επίπεδο, αυτό το μυθολόγημα, περί της προτεραιότητας του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού σε σύγκριση με τον ανατολικοευρωπαϊκό, έχει εξανεμιστεί ακόμα και από τους ίδιους του δυτικούς επιστήμονες. Τώρα είναι κοινώς αποδεκτό ότι ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός δεν έχει αδιαμφισβήτητα πλεονεκτήματα μπροστά στον ανατολικοευρωπαϊκό, βυζαντινό πολιτισμό. Αλλά στην κοινή γνώμη, στο δημόσιο χώρο της πληροφορίας, οι παλαιές τάσεις κρατάνε ακόμα. Έχασαν έδαφος, αλλά διατηρούνται από αδράνεια. Οπότε, η Ρωσία, χωρίς να το θέλει η ίδια, βρέθηκε σε μια κατάσταση ώστε να παραμένει ο μοναδικός φύλακας της παλαιάς βυζαντινής παράδοσης. Αλλά, σε αυτό την ωθεί ο δυτικός κόσμος.

Εκπληκτικό. Εμείς οι ίδιοι δεν καταλαβαίνουμε γιατί η δύση μας βλέπει έτσι. Και η Δύση πολύ καλά καταλαβαίνει ότι στο υπόβαθρο της ρωσικής νοοτροπίας, του ρωσικού πολιτισμού βρίσκονται τελείως διαφορετικά πρότυπα αρχών. Όπως έγραφε ο Στέφανος Μπάτορυ στον Πάπα Ρώμης, «ο ορθόδοξος είναι χειρότερος του εβραίου». Τον ορθόδοξο μπορείς να τον διαπαιδαγωγείς διαφορετικά, να τον μεταπείθεις, αλλά, τελικά, δεν μπορείς να τον αλλάξεις. Αυτός για τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό θεωρείται «χαμένος άνθρωπος». Το μοναδικό που μπορείς να του κάνεις, είναι να τον κάνεις σκουπίδι. Να επιβάλεις τους ορθόδοξους λαούς να πολεμάνε μεταξύ τους.

«Πιστός αλλά δολοπλόκος»

Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μελέτιος (Μεταξάκης) – Τελευταία, κυκλοφόρησαν κάποια στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία, ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μελέτιος (Μεταξάκης) ήταν μασόνος. Αληθεύει;

– Δεν είναι κάτι καινούργιο. Σχεδόν όλοι οι Έλληνες Πατριάρχες εκείνης της εποχής ήταν μασόνοι. Πολύ πιο εγκληματική ήταν η εκκλησιαστική του δράση, τότε που αυτός, ενώ είχε καθαιρεθεί από την Εκκλησία της Ελλάδας, εκλέχτηκε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.

– Πώς έγινε αυτό και γιατί;

– Είναι μπερδεμένη ιστορία. Πιθανότατα, ήταν μια σύγκρουση οικονομικών συμφερόντων. Η πλούσια Αμερικάνικη Εκκλησία ανήκε παλαιότερα στη Ρωσική Εκκλησία, αφού ήταν Ρώσοι αυτοί που είχαν φέρει την Ορθοδοξία στην Αμερικανική Ήπειρο. Μετά την αποχώρηση της Ρωσίας από την πολιτική σκηνή, οι Έλληνες κυριάρχησαν σε όλη την Αμερικάνικη Ήπειρο. Στην αρχή, το έκανε η Εκκλησία της Ελλάδας. Το 1918, ο Μελέτιος (Μεταξάκης), με την υποστήριξη του φίλου του, Έλληνα πρωθυπουργού, Βενιζέλου, έγινε προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ελλάδας. Το 1920, ο Βενιζέλος παραιτήθηκε, και ο Μελέτιος απομακρύνθηκε. Έφυγε για τις ΗΠΑ, δημιούργησε εκεί την Αμερικανική Αρχιεπισκοπή, και μετά, όταν έγινε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, δήλωσε ότι παίρνει την Αμερική κάτω από τη σκέπη της Κωνσταντινούπολης. Έτσι, η σημαντικότερη οικονομική βάση της ελληνικής διασποράς αποχώρησε από την Εκκλησία της Ελλάδας.

– Ήταν πολιτικός και δολοπλόκος ή, τελικά, ένας πιστός ιεράρχης;

– Είναι μια κλασική μεταβυζαντινή φιγούρα – πιστός αλλά δολοπλόκος. Υπήρχαν πολλοί τέτοιοι στην βυζαντινή ιστορία. Δηλαδή, είναι άνθρωπος, κατά τη γνώμη μου, ειλικρινά πιστός, που αγαπάει το λαό του και την κουλτούρα του, όμως δεν έχει καθόλου αρχές. Αν θέσουμε το ερώτημα, τι κατέχει την πρώτη θέση: το συμφέρον ή η παράδοση, ένας τέτοιος άνθρωπος πάντα θα διαλέγει το πρώτο. Αυτό είναι το παλαιό βυζαντινό πρότυπο του «πολιτικού κλήρου» που οδήγησε, κάποτε, στην Ουνία της Φλορεντίας και την καταστροφή της μεγάλης Ορθόδοξης αυτοκρατορίας. Υπήρχε ο ησυχαστικός κλήρος. Υπήρχε και ο πολιτικός. Στην ιστορία του Βυζαντίου, οι δυο αυτοί πόλοι, συχνά, αλληλοπλέκονται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, αλλά πρόκειται για δυο διαφορετικά πρότυπα και μοντέλα αξιών.

– Τι είχαν στην πρώτη θέση: την πολιτική ή την πνευματικότητα;

– Δεν μπορούμε να πούμε ότι καθοδηγούνταν από προσωπικά ωφελιμιστικά συμφέροντα. Αλλά στη δική τους πολιτική και εκκλησιαστική δράση, βάζουν στην πρώτη θέση κάποιες πολιτικές αξίες, στις οποίες μπορούμε να δώσουμε τον όρο «Πατρίδα». Για τους Έλληνες είναι μια πολύ ευρεία έννοια, επειδή για αυτούς αυτό σημαίνει αναγέννηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και ανύψωση του ελληνικού ονόματος. Είναι η λεγόμενη «Μεγάλη ιδέα», ο πανελληνισμός.

Ωστόσο, το παράδοξο είναι τούτο: ο πανελληνισμός τους αντιστέκεται στις εκκλησιαστικές και παραδοσιακές αξίες. Το θέμα είναι ότι οι Ρωμιοί θεωρούν τον εαυτό τους θεματοφύλακες των παραδόσεων. Η λογική είναι η ακόλουθη: εμείς τις επινοήσαμε, εμείς μπορούμε και να τις διαμορφώσουμε όπως θέλουμε.

– Αφού το Βυζάντιο δεν υπάρχει!

– Για αυτούς ζει αιώνια. Στη σημαία του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως απεικονίζεται ο αυτοκρατορικός βυζαντινός αετός. Το Βυζάντιο είναι στην καρδιά τους. Αυτό δεν είναι μόνο κρατικό φαινόμενο, αλλά και πολιτικό και πολιτιστικό. Είναι φορείς αυτής της κουλτούρας, αυτών των αξιών, αυτού του πολιτισμού. Όταν βρίσκονται στην Αμερική, στην Ευρώπη ή στην Τουρκία, δεν είναι Αμερικανοί ή Τούρκοι, αλλά εκπρόσωποι του βυζαντινού πολιτισμού.

– Μπορούμε να πούμε ότι ο Μεταξάκης έπεσε στην αίρεση του φυλετισμού;

– Είναι πολύ έξυπνοι για να μην τους χρεώσουν με τυπικές κατηγορίες της αίρεσης. Τυπικά, είναι δύσκολο να τους φορτώσουμε αιτιάσεις για ανύψωση του έθνους τους. Φυλετισμό έχουμε όταν ο λαός είναι φορέας της Εκκλησίας, όταν η προσδιοριστική ιδιότητα της Εκκλησίας είναι η εθνικότητα. Ο Έλληνας, για παράδειγμα, ποτέ δε θα χρησιμοποιήσει την έκφραση «Ελληνική Εκκλησία», αλλά μόνο «Εκκλησία της Ελλάδας». Αφού στη μία Εκκλησία του Χριστού δεν πρέπει να υπάρχει διαχωρισμός ανάλογα με το έθνος, παρά μόνο ανάλογα με τη γεωγραφική περιφέρεια. Άλλο πράγμα, η Ουκρανία. Εκεί, όντως, ανθίζει αχαλίνωτος φυλετισμός.

Η Κωνσταντινούπολη τώρα τα παίζει όλα για όλα

Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κ.κ.Βαρθολομαίος

– Σε αυτήν την περίπτωση, μπορούμε να πούμε ότι στην Ουκρανία κατά κάποιον τρόπο συγκρούστηκαν οι ιδεολογίες του βυζαντινού, πανελλαδικού και ρωσικού κόσμου;

– Η σύγκρουση στην Ουκρανία δεν είναι εκκλησιαστική. Είναι πολιτισμική σύγκρουση. Ουσιαστικά, η Ουκρανία, στο σύγχρονο κόσμο, είναι ζώνη συνάντησης δυο τεράστιων πολιτισμών. Για την Εκκλησία αυτή η σύγκρουση είναι απολύτως ξένη, επειδή δεν έχει πολιτισμικά σύνορα. Η Εκκλησία είναι έξω από το πρότυπο αυτό.

Η πλευρά της δικής μας Εκκλησίας έχει δίκιο σε αυτή τη σύγκρουση, επειδή είναι στην πλευρά των κανόνων και των παραδόσεων. Δεν συμμετέχει, μάλιστα, σε αυτή την σύγκρουση. Το θέμα όμως είναι ότι βρίσκεται κάτω από τρομερή πίεση. Και το παράδοξο είναι ότι μπορεί να μην κάνει τίποτα για να δικαιωθεί. Απλώς πρέπει να αντέξει το χτύπημα. Την πιέζει η Κωνσταντινούπολη, την πιέζει ο ουκρανισμός, την πιέζει η Δύση.

Από την άποψη των κανόνων και της τήρησης των παραδόσεων, σε αυτό έχουμε σαφές και απόλυτο προβάδισμα. Επειδή η Κωνσταντινούπολη τώρα, πραγματικά, τα παίζει όλα για όλα. Στοιχημάτισε την ιστορική της μοίρα και το ρόλο της στον Ορθόδοξο κόσμο.

– Και έχασε πλήρως το κύρος της.

– Όχι, τώρα θα πάει μέχρι το τέλος και πρέπει να είμαστε έτοιμοι για αυτό. Όπως πρέπει να ετοιμαζόμαστε και για τη στιγμή κατά την οποία θα αποδειχθεί ότι η Κωνσταντινούπολη θα πάψει να είναι καθοδηγητικό κέντρο της Ορθοδοξίας, επειδή θα έχει χάσει το ηθικό και το εκκλησιαστικό της κύρος. Τότε η Ορθοδοξία θα χρειαστεί ένα άλλο καθοδηγητικό κέντρο.

– Όμως, οι Φαναριώτες είναι έξυπνοι άνθρωποι, δεν μπορεί να μην το είχαν υπολογίσει. Γιατί το έκαναν αυτό;

– Αυτό είναι ένα ανοιχτό ερώτημα για μένα. Προσωπικά, θεωρώ ότι τα έκαναν αυτά στο πλαίσιο κάποιου μεγάλου γεωπολιτικού παιχνιδιού. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα όλο αυτό να έχει επινοηθεί ως πρόλογος ενός μεγάλου πολέμου. Αποφασίστηκε να διασπαστεί ο Ορθόδοξος κόσμος, ή ακόμα καλύτερα, απλώς, να αποσυντεθεί. Ωστόσο, καταλαβαίνουμε ότι μοιάζει σαν αυτοκτονία της Κωνσταντινούπολης, επειδή όταν ο Ορθόδοξος κόσμος συνέλθει, «ο Οικουμενικός πατριάρχης» δε θα έχει θέση εκεί.

– Μεγάλος πόλεμος, ποιοί εναντίον ποιών;

– Αυτό δεν είναι και τόσο σημαντικό. Το σημαντικότερο είναι ότι αυτός ο πόλεμος θα γίνει στο χώρο του ορθόδοξου κόσμου. Και ο πρώτος στόχος του, αναμφισβήτητα, θα είναι η Ρωσία.

Αν η Ρωσία είναι έτοιμη για το μελλοντικό της ρόλο.

Μιχαήλ Νέστεροβ. Η ψυχή του λαού

– Τι λέτε, πότε μπορεί να ξεκινήσει ο μεγάλος αυτός πόλεμος;

– Αν κρίνουμε από το γεγονός ότι έχουν ξεκινήσει τη διαδικασία της αποσύνθεσης τώρα, η οξεία φάση της κρίσης θα πάρει ένα-δυο χρόνια, οπότε στην κορύφωση αυτής της κρίσης αναμένεται να γίνει κάτι. Σε κάθε περίπτωση, είναι ξεκάθαρο ότι η απόφαση αυτή δεν έχει παρθεί στην Κωνσταντινούπολη.

Σωστά είπατε ότι οι αρχιερείς της Κωνσταντινούπολης είναι έξυπνοι και προσεκτικοί άνθρωποι. Ξέρουν τους κανόνες πολύ καλά. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος είναι διδάκτωρ του κανονικού δικαίου. Και όταν ένας τέτοιος άνθρωπος, τόσο ανοιχτά, τα παίζει όλα για όλα, αυτό σημαίνει ότι του έχουν δοθεί κάποιες εγγυήσεις. (Όχι σε αυτόν προσωπικά, δεν τον ενδιαφέρει – είναι βαριά άρρωστος). Όμως, ως πραγματικός Ρωμιός εκπροσωπεί τα συμφέροντα όλου του ελληνισμού. Πολύ πιθανόν, να του υποσχέθηκαν κάποιο σημαντικό έπαθλο, που να αντιστοιχεί με την αναγέννηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την καθιέρωση της πανορθόδοξης ελληνικής κυριαρχίας. Ωστόσο, αυτό σημαίνει ότι ο μοναδικός όρος για αυτή την κυριαρχία μπορεί να είναι η εξουδετέρωση της Ρωσίας, η αποσύνθεσή της ή η απομόνωσή της.

Οπότε πρόκειται για πολύ σημαντικά πράγματα – για την καταστροφή της ορθόδοξης ενότητας.

– Αλλά γιατί αυτοί, οι φύλακες αυτής της ενότητας, πήγαν να την καταστρέψουν;

– Να, αυτό λέω, ότι, πολύ πιθανόν, να τους έχουν υποσχεθεί κάτι πολύ σημαντικό. Μπορεί, τη συμμετοχή σε κάποιο σημαντικό οικουμενιστικό πρότζεκτ, το οποίο θα ενεργοποιηθεί σε επόμενη δεκαετία. Αφού το πρότζεκτ της ένωσης όλων των χριστιανικών θρησκειών, το οποίο συμπλήρωσε 100 χρόνια, δεν έχει βγει από την ημερήσια διάταξη. Εκτός από αυτό, οι στενότατες σχέσεις της Κωνσταντινούπολης, και προσωπικά του Βαρθολομαίου, με τη Ρώμη δείχνουν ότι μεταξύ τους δεν υπάρχουν σοβαρές διαφωνίες. Το μοναδικό ουσιαστικό εμπόδιο είναι η Ρωσία με ένα ποίμνιο πολλών εκατομμυρίων, το οποίο δυνάμει συντηρεί τις παραδόσεις και αντιδρά. Όταν εξουδετερωθεί η Ρωσία, η ένωση θα είναι ρεαλιστική. Άλλωστε, τώρα πλέον, σχεδόν όλοι οι ορθόδοξοι ζουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η πολιτισμική τους ένωση με τους ευρωπαίους προχωράει με γρήγορους ρυθμούς.

Για τον ορθόδοξο κόσμο, αυτό το πρότζεκτ θα είναι πολύ πιο τρομερό από την Ουνία της Φλορεντίας. Και ως αποτέλεσμα, η Ρωσία θα μείνει ο μοναδικός φύλακας της ορθόδοξης παράδοσης. Το ερώτημα είναι κατά πόσο η ίδια θα είναι έτοιμη για αυτόν το ρόλο.