«Η Ανάσταση του Χριστού είναι ακόμα είδηση»

Η αφή του Αγίου Φωτός στον Ιερό Ναό του Παναγίου Τάφου στα Ιεροσόλυμα. Φωτογραφία: Yorgos Karahalis/AP/TASS

Ο διάκονος Αλέξανδρος Ζανεμόνετς εξηγεί τι είναι το ιδιαίτερο με το Πάσχα στους Αγίους Τόπους και τι απογοητεύει τους προσκυνητές του Παναγίου Τάφου. Ο πατήρ Αλέξανδρος είναι ιστορικός, βυζαντινολόγος και κληρικός της Αρχιεπισκοπής δυτικοευρωπαϊκών ενοριών Ρωσικής παράδοσης (Πατριαρχείο Μόσχας), ο οποίος από το 2007 διακονεί στον Ιερό Ναό του Παναγίου Τάφου στα Ιεροσόλυμα.  

– Πάτερ Αλέξανδρε, εσείς διακονείτε στο «επίκεντρο της Ανάστασης». Το Πάσχα στους Αγίους Τόπους είναι κάτι το ιδιαίτερο;

Το Πάσχα είναι πάντα ιδιαίτερο. Για μένα δεν είναι μόνο η Ανάσταση που βιώνεται ιδιαίτερα στους Αγίους Τόπους, αλλά η Μεγάλη Εβδομάδα και γενικώς η ιστορία του Ευαγγελίου: κυριολεκτικά περπατάς πάνω στις ίδιες πέτρες στις οποίες περπατούσε ο Κύριος.

– Είχατε το φόβο μήπως και η διακονία στο σημαντικότερο χριστιανικό κειμήλιο γίνει συνήθεια;

– Βεβαίως, συνηθίζεις τα πάντα, αλλά, προς το παρόν, δε με εγκαταλείπει η αίσθηση του θαύματος που ζω στους Αγίους Τόπους και διακονώ στον Πανάγιο Τάφο. Θυμάμαι πως κάποτε πήγαινα για επίσκεψη σε σπίτι στην Παλαιά Πόλη και είχα καθυστερήσει. Τηλεφωνώ σε αυτούς που με περίμεναν και λέω: «Ξέρετε, τώρα θα περάσω τη Γεθσημανή, θα παρκάρω στο όρος Σιών και σε 15 λεπτά θα είμαι στο σπίτι σας». Κλείνω το τηλέφωνο και συνειδητοποιώ ότι βρίσκομαι στη βιβλική διαδρομή! Στο όρος Σιών ζούσε ο βασιλιάς Δαυίδ. Από αυτό προέκυψε η Ιερουσαλήμ. Εκεί έγιναν ο Μυστικός Δείπνος και η Πεντηκοστή. Από τη Γεθσημανή ξεκίνησε η Οδός του Μαρτυρίου. Ναι, σήμερα στη Σιών έχει πάρκινγκ, αλλά αυτό δεν αναιρεί την αίσθηση του θαύματος.

Ο διάκονος Αλέξανδρος Ζανεμόνετς. Φωτογραφία: facebook

– Μερικοί ξεναγοί στους Αγίους Τόπους υπόσχονται σχεδόν να δείξουν το δέντρο κάτω από το οποίο ο Χριστός συνελήφθη, αν και ο κήπος της Γεθσημανή είναι αρκετά μεγάλος και τα δέντρα, μάλλον, έχουν αλλάξει…

– Οι ξεναγοί λένε αυτά που οι άνθρωποι θέλουν να ακούσουν. Δεν ξέρουμε, όμως, τέτοιες λεπτομέρειες. Το Ευαγγέλιο δεν τις αναφέρει. Ωστόσο, μπορούμε να υποθέσουμε ποια ήταν το όρια της Ιερουσαλήμ στα χρόνια του Ιησού Χριστού. Ξέρουμε πού βρίσκεται η λίμνη της Γαλιλαίας, πού βρίσκεται η Έρημος της Ιουδαίας. Αν και πολλά έχουν αλλάξει στους Αγίους Τόπους στα 2000 χρόνια που έχουν περάσει, το τοπίο έχει μείνει το ίδιο. Και οι ελιές στον κήπο της Γεθσημανή είναι ίδιες, όπως ήταν και τότε.   

– Πώς βλέπετε τους προσκυνητές; Δε σας εκνευρίζουν; Για παράδειγμα, το Πάσχα, όταν θέλετε να προσευχηθείτε στη Θεία Λειτουργία.

– Για μένα ο εορτασμός του Πάσχα στους Αγίους Τόπους, ως επί το πλείστον, συνδέεται κιόλας με προσκυνητές. Και είναι το τέλειο προληπτικό φάρμακο κατά της ρουτίνας και της θλίψης! Συναντώ ανθρώπους οι οποίοι πολλά τα κάνουν για πρώτη φορά: το Ευαγγέλιο το έχουν διαβάσει πρόσφατα, στην Εκκλησία ήρθαν πρόσφατα, στους Αγίους Τόπους ήρθαν για πρώτη φορά. Όλο αυτό προσδίδει σε όλες τις εντυπώσεις την αίσθηση του νέου και της φρεσκάδας. Ξέρετε, πόσο ευχάριστα είναι να παραβρεθείς στα στέφανα νέων φίλων σου ή στη βάπτιση νέων πιστών; Περίπου ίδια είναι η εντύπωση, όταν υποδέχεσαι το Πάσχα στους Αγίους Τόπους με προσκυνητές που έρχονται για πρώτη φορά.   

Τουρίστες και προσκυνητές στον Ιερό Ναό του Παναγίου Τάφου. Φωτογραφία: Debbie Hill/Imago/TASS

– Έχετε πει ότι συχνά συναντάτε προσκυνητές οι οποίοι ποτέ δεν έχουν διαβάσει το Ευαγγέλιο. Για έναν Ευρωπαίο, ακόμα και άπιστο, αυτό είναι κάτι που εκπλήσσει.

– Ναι, είναι ιδιαιτερότητα πολλών Ρώσων και Ουκρανών προσκυνητών, κατά κάποιον τρόπο αξιοσημείωτη (ας πούμε, στους δυτικοευρωπαίους συνήθως δε συμβαίνει αυτό). Νομίζω ότι έχουμε να κάνουμε με προσκυνητές οι οποίοι είναι στα πρόθυρα της Εκκλησίας.

Και μου φαίνεται πολύ σπουδαίο που ένας άνθρωπος, μετά από την επίσκεψη στους Αγίους Τόπους, να επιστρέφει στο σπίτι του και να διαβάζει ή να ξαναδιαβάζει το Ευαγγέλιο τελείως διαφορετικά, επειδή είχε δει με τα ίδια του τα μάτια τον Ιορδάνη, το Θαβώρ, τα Ιεροσόλυμα! Μοιάζει με το χριστιανικό προσκύνημα, που γινόταν τον 4^ο-5^ο αιώνα. Το προσκύνημα στους Αγίους Τόπους είχε ξεκινήσει τότε, με τον εκχριστιανισμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μετά τη μεταστροφή του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου. Μέχρι τότε, οι χριστιανοί δε χρειάζονταν κανένα ταξίδι σε ιερά μέρη, επειδή τους αρκούσε η αντίληψη ότι μπορούσαν να θανατωθούν στον Κολοσσαίο ανά πάσα στιγμή. Όμως, όταν οι διωγμοί σταμάτησαν, ένας τεράστιος αριθμός των πρώην ειδωλολατρών άρχισε να έρχεται στην Εκκλησία και το προσκύνημα έγινε ένας από τους τρόπους εκκλησιαστικής κατήχησης.

Και σήμερα, πολλοί άνθρωποι ενσωματώνονται στην Εκκλησία με πολλούς τρόπους: άλλοι διαβάζουν βιβλία, άλλοι διεισδύουν στην ενοριακή κοινότητα, άλλοι συναντάνε έναν ενάρετο άνθρωπο… Ε, και κάποιοι έρχονται στον Θεό με προσκύνημα στα άγια μέρη.

Σε κάθε προσκυνηματική ομάδα μου κάνει εντύπωση το εξής: οι πιστοί με αυτά που κάνουμε αποτρέπουμε ανθρώπους από την Εκκλησία, μόνο που ευτυχώς ο Κύριος όλο και φέρνει νέους ανθρώπους στην Εκκλησία. Αυτοί λοιπόν, οι νέοι δεν ενδιαφέρονται ούτε για τις αδυναμίες του κλήρου ούτε για διάφορα ενδοεκκλησιαστικά προβλήματα. Το σημαντικότερο για αυτούς είναι ότι μαθαίνουν για τον Χριστό και πηγαίνουν προς Αυτόν!  

Ο κήπος της Γεθσημανή. Φωτογραφία: Sergei Fadeichev/TASS

– Κατά τη γνώμη σας, πόσο απαραίτητο είναι ένα προσκύνημα στα μέρη όπου ζούσε ο Χριστός;

– Οι άνθρωποι που έχουν εμπειρία στην πνευματική ζωή λένε ότι αν προσεύχεσαι καλά, το κελί σου θα είναι και το Άγιος Όρος και τα Ιεροσόλυμα. Νομίζω ότι αυτό είναι αλήθεια. Ο Άγιος Ιωάννης της Σαγκάης (Μαξιμόβιτς) ταξίδευε σχεδόν σε όλες τις ηπείρους, λόγω των υποχρεώσεών του. Ωστόσο, στα Ιεροσόλυμα δεν πήγαινε, γεγονός που με εξέπληττε πάντοτε. Φαίνεται ότι εσωτερικά δεν το χρειαζόταν.

Όμως, επειδή στο «κελί» μας δεν έχουμε, προς το παρόν, ούτε το Άγιο Όρος ούτε την Αγία Γη, τα προσκυνήματα μάς στηρίζουν και μας εμπνέουν. Τα προσκυνήματα, βέβαια, δεν μπορεί να είναι κάτι το υποχρεωτικό: οπωσδήποτε, να επισκεφτείς τη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου, το Ντιβέεβο, τα Ιεροσόλυμα ή το Άγιο Όρος. Ωστόσο, αναμφισβήτητα, βοηθάει να δούμε το χριστιανισμό και την Εκκλησία με καθαρό βλέμμα. Οπότε, οι άνθρωποι που βρίσκονται στο κατώφλι της Εκκλησίας ή, ας πούμε, οι άνθρωποι με θλίψη, βεβαίως, και πρέπει να πάνε.

Ο Ιορδάνης ποταμός. Φωτογραφία: Maisterman Semen/TASS

– Υπάρχει περίπτωση ώστε μια επίσκεψη στα βιβλικά μέρη να απογοητεύει;

– Πιο συχνά, συμβαίνει το αντίθετο. Οι προσκυνητές γοητεύονται από την επίσκεψη στους Αγίους Τόπους. Και όταν γοητεύεσαι από κάτι, δεν αποκλείεται στη συνέχεια και να απογοητευτείς. Η νηφαλιότητα σε αυτό το ζήτημα δε βλάπτει. Η πρώτη φορά στους Άγιους Τόπους δεν είναι έτσι όπως το φαντάζονταν οι άνθρωποι. Για παράδειγμα, οι προσκυνητές που ζουν στον ποταμό Βόλγα, βλέπουν τον Ιορδάνη και εκπλήσσονται: «Άραγε, είναι αυτός ο μεγάλος και ιερός ποταμός!». Επειδή ο Ιορδάνης είναι μικρός, στενός, θολός. Για αυτούς ο Βόλγας είναι το «κανονικό ποτάμι», οπότε περιμένουν κάτι πιο εντυπωσιακό από τον Ιορδάνη.

Επίσης, ο άνθρωπος απογοητεύεται, όταν περπατάει στην Οδό του Μαρτυρίου του Σωτήρος στην Παλαιά Πόλη της Ιερουσαλήμ. Οι άνθρωποι περίπου φαντάζονται: «Να, αυτές είναι οι πέτρες πάνω στις οποίες περπατούσε ο Χριστός, είναι η πόλη, στην οποία σύχναζε, όπου Τον πήγαιναν στον Γολγοθά» (παρεμπιπτόντως, η διαδρομή αυτή είναι αρκετά συμβατική: δύο χιλιάδες χρόνια πριν οι διαδρομές ήταν λίγο διαφορετικές). Και, αντί για καντήλια, εικόνες και ευλαβική διάθεση, ανακαλύπτουν γύρω τους θορυβώδη ανατολίτικη αγορά σε έναν αρκετά βρώμικο δρόμο. Όλη η Οδός του Μαρτυρίου περνάει από τη μουσουλμανική συνοικία της Παλαιάς Πόλης. Παντού υπάρχουν μαγαζιά, μη χριστιανοί κάτοικοι οι οποίοι επίμονα σου προτείνουν να αγοράσεις κάτι. Και φυσικά απορεί κανείς: αυτή είναι η Οδός του Μαρτυρίου! Μου φαίνεται ότι μια τέτοια «απογοήτευση» είναι πολύ χρήσιμη, γιατί μας επαναφέρει στην πραγματικότητα. Καθώς και τότε που ο Χριστός περπατούσε προς τον Γολγοθά, τριγύρω Του υπήρχε κάτι ανάλογο: άνθρωποι που ασχολούνταν με τις δουλειές τους και που δεν καταλάβαιναν καθόλου, τι κοσμοϊστορικό γεγονός συνέβαινε δίπλα τους.

Το Όρος των Ελαιών. Φωτογραφία από την ιστοσελίδα: https://www.sputnik8.com/

– Και πώς να καταλάβουμε ότι η πνευματική ανάταση που μπορούμε να βιώσουμε δίπλα σε κειμήλια δεν είναι η αυθυποβολή ή οι «χημικές αντιδράσεις», όπως λένε οι άθεοι;

– Συνήθως, δεν μπορούμε να αποδείξουμε όλη τη φωτεινή και έντονη εμπειρία που βιώνει ένας άνθρωπος. Πώς ξέρουμε ότι οι γονείς μας μάς αγαπούσαν; Πώς ξέρουμε ότι οι άντρες και οι γυναίκες μας μάς αγαπούν και εμείς τους αγαπούμε; Από τι το συμπεραίνουμε; Μόνο από την εμπειρία της χαράς και της αγάπης που μας μένει. Να το αποδείξεις ως γεγονός δεν μπορείς ούτε στον εαυτό σου. Μήπως είναι και αυτό «χημικές αντιδράσεις» και αυθυποβολή;   

Μου φαίνεται ότι η θρησκευτική εμπειρία είναι στην ίδια κατηγορία. Στην κατηγορία της αγάπης. Αν, πράγματι, στην επικοινωνία μας με τον Θεό και στη δική μας εμπειρία της συνάντησης με τον Αναστάντα Χριστό, έχουμε νιώσει χαρά, αυτή την εμπειρία είναι σημαντικό να την κρατήσουμε. Χημικοί, ψυχολόγοι και άλλοι ειδικοί, βέβαια, έχουν δικαίωμα να προσπαθούν να το διασπάσουν σε επιμέρους συστατικά στοιχεία. Ναι, ίσως, η θρησκευτική εμπειρία βασίζεται και στις φυσικές ιδιαιτερότητες της ανθρώπινης φύσης, όμως, αμφιβάλλω ότι συρρικνώνεται μόνο σε αυτές.

– Λόγω της πανδημίας, η ροή των τουριστών και των προσκυνητών στον Ιερό Ναό του Παναγίου Τάφου έχει διακοπεί;

– Τώρα, δεν υπάρχουν καθόλου ξένοι προσκυνητές. Ζωντάνεψε, όμως, ο εσωτερικός τουρισμός. Τα Σαββατοκύριακα ξεναγώ συχνά μικρά γκρουπ ρωσόφωνων και εβραιόφωνων ισραηλιτών στους χριστιανικούς τόπους. Για πολλούς από αυτούς είναι η πρώτη φορά: «τα δικά τους» κειμήλια τα ξέρουν, ενώ «τα ξένα» όχι. Όμως, ενδιαφέρονται για τη χριστιανική ιστορία, επειδή την αντιλαμβάνονται ως μέρος της τοπικής ιστορίας.

Παρεμπιπτόντως, όταν Ιουδαίοι ή μουσουλμάνοι διαπιστώνουν ότι πιστεύουμε στην Ανάσταση του Χριστού, εκπλήσσονται, επειδή για αυτούς ο Ιησούς είναι ένας από τους πολλούς διδασκάλους. Δεν είναι γνωστό, ακόμα, σε αυτούς το γεγονός ότι οι χριστιανοί πιστεύουν στην Ανάσταση του Χριστού εκ νεκρών. Αυτό, όμως, μου φαίνεται είναι πρωταρχικής σημασίας θέμα για την κατανόηση του χριστιανισμού. Αν δεν μπορούμε να αποδείξουμε την Ανάσταση ως ιστορικό γεγονός, τότε μπορούμε να παρουσιάσουμε ό, τι βασίζεται σε αυτό, από την χριστιανική αγιότητα μέχρι τον χριστιανικό πολιτισμό.

Στο δρόμο προς τον Ιερό Ναό του Παναγίου Τάφου, Ιεροσόλυμα. Φωτογραφία: santosepulcro.co.il

– Νόμιζα ότι η πίστη των χριστιανών στην Ανάσταση είναι κοινώς γνωστό γεγονός ακόμα και σε άθεους.

– Φανταστείτε, καθόλου δεν είναι κοινώς γνωστό! Πέραν τούτου, παραμένει εκθαμβωτικό, επειδή κανένας από τους ιδρυτές μιας θρησκείας δεν έχει αναστηθεί. Και ο Αβραάμ και ο Μωυσής, και ο Μωάμεθ, ακόμα και ο Βούδας Γκαουτάμα πέθαναν και ενταφιάστηκαν, όπως είναι φυσικό για όλους τους ανθρώπους.

Εκτός από αυτό, το γεγονός της Ανάστασης του Χριστού δεν είναι γνωστό ούτε σε όλους τους Ρώσους τουρίστες! Άνθρωποι, που θεωρούν τον εαυτό τους ορθόδοξους, στέκονται στη σειρά στον Ιερό Ναό του Παναγίου Τάφου και συχνά νομίζουν ότι περιμένουν για να προσκυνήσουν τον «τάφο του Ιησού Χριστού», όπου Αυτός κείτεται έως τώρα. Σκέφτονται: «δεν υπάρχουν λείψανα; Τι κάνουμε εδώ τότε;» Μένουν έκπληκτοι… Οπότε, υπάρχουν ακόμα θέματα για να κηρύττουμε.