Με κατηγορούν ότι μύησα τον Γιούρι Γκαγκάριν στην Ορθοδοξία

Η ιστορία των σχέσεων μεταξύ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της Ρωσικής αστροναυτικής χρονολογείται από τη στιγμή της πρώτης επανδρωμένης πτήσης στο διάστημα. Οι σχέσεις αυτές αναπτύσσονταν ακόμη και κατά την περίοδο που το σοβιετικό καθεστώς πολεμούσε έντονα τη θρησκεία, ενώ τα τελευταία χρόνια τούς δόθηκε ιδιαίτερη θετική ώθηση. Για τη συνεργασία μεταξύ της Ορθόδοξης Εκκλησίας και της ρωσικής αστροναυτικής μίλησε ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές, ο συνταγματάρχης Valentin Petrov, αναπληρωτής καθηγητής της Ακαδημίας Πολεμικής Αεροπορίας Yuri Gagarin, στη συνέντευξη που έδωσε στο πρακτορείο Interfax-Religion.

Βαλεντίν Πετρόφ – Βαλεντίν Βασιλιέβιτς, ήσασταν στενοί φίλοι με τον Γιούρι Γκαγκάριν. Σύμφωνα με κάποιες διηγήσεις, ο πρώτος κοσμοναύτης ήταν άνθρωπος πιστός, αν και δεν το διαφήμιζε. Μπορούμε να πούμε ότι η κοινή Ορθόδοξη πίστη, σε αυτά τα δύσκολα χρόνια κρατικού αθεϊσμού για την Εκκλησία, ήταν ένας άλλος κρυφός, πλην όμως συνδετικός, κρίκος της φιλίας σας, δύο νέων σοβιετικών πιλότων;

– Ο Γιούρι Αλεξέεβιτς, όπως όλοι οι Ρώσοι, ήταν βαπτισμένος και, απ’ όσο μπορώ να γνωρίζω, πιστός. Μου έμεινε αξέχαστο ένα ταξίδι, που κάναμε μαζί στη Λαύρα του Αγίου Σεργίου, το 1964, όταν ο Γκαγκάριν έγινε τριάντα ετών. Ήταν από τη φύση του πολύ άμεσος άνθρωπος και μία φορά με ρώτησε ευθέως αν έχω επισκεφθεί ποτέ τη Λαύρα. Του απάντησα θετικά και μου πρότεινε να πάμε άλλη μία φορά στο μοναστήρι. Έτσι, βάζοντας τα πολιτικά μας, ξεκινήσαμε εκείνο το βράδυ για τη Λαύρα. Πόσο ανόητοι ήμασταν, νομίζοντας ότι δεν θα μας αναγνωρίσουν, γιατί όπως και να μεταμφιεζόταν ο Γιούρι… Όταν φτάσαμε στη Λαύρα, ένα πλήθος ανθρώπων έτρεξαν να του πάρουν αυτόγραφα. Δεν πρόλαβε να τελειώσει η ακολουθία και όλοι ήδη ήξεραν για την άφιξη του Γκαγκάριν κι έσπευσαν κοντά του. Τέτοια ήταν η αγάπη του απλού λαού για τον Γιούρι και αυτός δεν μπορούσε ν’ αρνηθεί σε κανέναν.

Ως προσωπικότητα, ο Γούρι ήταν μοναδικός και δεν καυχιόταν ποτέ για τη δημοτικότητά του. Αν του μιλούσες, ξεχνούσε τους γύρω του και άκουγε αποκλειστικά εσένα. Ακόμα και τα παιδία του, δεν είχαν καμία αίσθηση στόμφου, από το γεγονός ότι ο πατέρας τους ήταν ο πρώτος αστροναύτης.

Εκείνην την ημέρα στη Λαύρα τον Γκαγκάριν, βέβαια, τον έσωσε από το πλήθος ο καθηγούμενος. Μας πήγε στο κελλί του, όπου, σύμφωνα με τη ρωσική παράδοση, μας έβαλε να πιούμε και μετά το τρίτο σφηνάκι λέει: « Και ποιος θα με πιστέψει ότι δέχτηκα στο κελλί μου τον Γκαγκάριν;». Και ο Γιούρι του απαντάει με χιούμορ: « Και γιατί να μην το πιστέψει;». Έβγαλε την φωτογραφία του, έγραψε μια αφιέρωση «στον άγιο καθηγούμενο από τον Γκαγκάριν με τις καλύτερες ευχές» και του την προσέφερε. «Πρέπει να το γιορτάσουμε αυτό!», του λέει ο ηγούμενος. Και φυσικά το γιορτάσαμε!

Μετά ο καθηγούμενος μας πρότεινε να επισκεφθούμε το CAC. Του απαντάμε: «Μα τι λέτε, πάτερ; Έχουμε πάει εκεί!», εννοώντας, βέβαια, το Κεντρικό Αεροδυναμικό Ινστιτούτο. Αποδείχθηκε, όμως, ότι ο ηγούμενος μιλούσε για το εκκλησιαστικό και αρχαιολογικό γραφείο της Θεολογικής Ακαδημίας της Μόσχας. Επισκεφθήκαμε τελικά το γραφείο και με συγκλόνισε κάτι που συνέβη εκεί. Πλησιάσαμε ένα ομοίωμα του Καθεδρικού Ναού του Χριστού Σωτήρος, ο Γούρι κοίταξε μέσα του και μου λέει: «Κοίτα τι ομορφιά κατέστρεψαν, Βαλεντίν!». Παρατηρούσε για πολλή ώρα τη μακέτα…

Στην επιστροφή ήμασταν σας υπνωτισμένοι από τις εντυπώσεις που αποκτήσαμε και τα όσα ζήσαμε εκείνην την ημέρα στη Λαύρα. Ξαφνικά, μου λέει ο Γούρι: «Βαλεντίν, σκέψου τα λόγια «ο εν τοις ουρανοίς». Τον κοίταξα έκπληκτος: «Γιούρι Αλεξέβιτς, ξέρετε και τις προσευχές;». Και μου απαντάει: «Νομίζεις μόνο εσύ τις ξέρεις; Αλλά ξέρεις να κρατάς μυστικό». Και ήταν το 1964, τότε που ο Χρουστσόφ έδωσε την υπόσχεση «να παρουσιάσει τον τελευταίο παπά»…

Το ταξίδι αυτό είχε συνέπειες για μένα. Με κατηγόρησαν ότι «έσυρα τον Γκαγκάριν στη θρησκεία». Τότε μ’ έσωσε ο Γκαγκάριν, λέγοντας: «Μπορεί ένας λοχαγός να σύρει τον συνταγματάρχη; Δεν με πήγε αυτός, αλλά με το δικό μου αμάξι πήγαμε». Ως αποτέλεσμα, μου έγινε επίπληξη από το Κόμμα με την αιτιολογία ότι «μύησα τον Γούρι Γκαγκάριν στην ορθοδοξία», πράγμα για το οποίο είμαι πραγματικά περήφανος.

Και λίγο μετά το ταξίδι μας, ο Γιούρι Γκαγκάριν, μιλώντας σε συνεδρίαση της Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος για τη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας, πρότεινε ανοιχτά ν’ ανοικοδομηθεί ο Καθεδρικός Ναός του Χριστού Σωτήρος, ως μνημείο στρατιωτικής δόξας και ως ένα εξαιρετικό έργο της Ορθοδοξίας. Ταυτόχρονα, πρότεινε ν’ ανοικοδομηθεί η κατεστραμμένη Αψίδα του Θριάμβου. Ήταν απλό το σκεπτικό του Γκαγκάριν: Δεν μπορείς ν’ αυξήσεις το πατριωτικό αίσθημα, χωρίς να ξέρεις τις ρίζες σου. Εφ’ όσον ο ναός του Χριστού Σωτήρος είναι ένα μνημείο στρατιωτικής δόξας, αυτοί που καλούνται να υπερασπιστούν την Πατρίδα πρέπει να το γνωρίζουν.

Όπως ήταν φυσικό, κανείς στην ολομέλεια δεν περίμενε από τον πρώτο κοσμοναύτη τέτοια τοποθέτηση και η αντίδραση ήταν εκπληκτική, όλοι ξέσπασαν σε χειροκροτήματα. Το προεδρείο ήταν σε πανικό, αλλά δεν μπορούσε να κάνει τίποτα ενάντια στον Γιούρι Αλεξέεβιτς.

– Αλλά τι γίνεται με τη διάσημη φράση, που αποδίδεται στον Γκαγκάριν – «Πέταξα στο διάστημα, αλλά δεν είδα τον Θεό»;

Είναι εξακριβωμένο ότι δεν το είπε ο Γκαγκάριν, αλλά ο Χρουστσόφ! Το γεγονός αυτό σχετίζεται με τη συνεδρίαση της Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής, όπου αποφασιζόταν το ζήτημα της αντιθρησκευτικής προπαγάνδας. Ο Χρουστσόφ έθεσε το θέμα της προπαγάνδας ενώπιον των κομματικών οργανώσεων, λέγοντας: «Λοιπόν, τι κολλάτε στον Θεό; Να, εδώ, ο Γκαγκάριν πέταξε στο διάστημα, αλλά δεν είδε τον Θεό». Ωστόσο, μετά από κάποιο καιρό η φράση αυτή παρουσιαζόταν με διαφορετικό τρόπο. Την απέδιδαν πλέον όχι στον Χρουστσόφ, αλλά στον Γκαγκάριν, ο οποίος ήταν ο αγαπημένος του κόσμου και μία τέτοια φράση αποκτούσε άλλη βαρύτητα. Δεν θα πίστευε κανένας τον Χρουστσόφ, αλλά τον Γκαγκάριν σίγουρα ναι. Αλλά εννοείται πως δεν το είπε ο Γκαγκάριν, δεν μπορούσε να το πει.

– Εκείνο το ταξίδι με τον Γκαγκάριν στη Λαύρα ήταν η αφορμή να γίνει παράδοση να πηγαίνετε για προσκύνημα τους φοιτητές σας από την Ακαδημία Πολεμικής Αεροπορίας;

Βασικά, κάπως έτσι κι έγινε. Μετά από εκείνο το ταξίδι πήγαμε στη Λαύρα με τον Γκέρμαν Τιτόφ, ο οποίος και αυτός ήταν ορθόδοξος. Μια φορά, όταν βρεθήκαμε μαζί στην Αγία Πετρούπολη, το πρώτο πράγμα που μου ζήτησε, ήταν να τον πάω στη Λαύρα του Αγίου Αλεξάνδρου Νέφσκι. Ύστερα, εντυπωσιασμένος από αυτή, ζήτησε να πάμε μαζί στο Ζαγκόρσκ. Παρεμπιπτόντως, μαζί με τον Τιτόφ είχαμε επισκεφθεί τον Πατριάρχη Αλέξιο τον Β΄, τότε ως μητροπολίτη Λένινγκραντ, πριν από την ανάρρησή του στον πατριαρχικό θρόνο.

Άλλο ένα εκπληκτικό περιστατικό ήταν, όταν ακούστηκαν από το διάστημα οι ευχές για τη χιλιετηρίδα του εκχριστιανισμού των Ρως. Πριν πετάξει στο διάστημα για ένα έτος, ο Βολόντια Τιτόφ, το πρώτο πράγμα που κάναμε, ήταν να πάμε στη Λαύρα του Αγίου Σεργίου και μετά στη Μονή του Αγίου Δανιήλ. Πετούσε τη χρονιά του εορτασμού της χιλιετηρίδας εκχριστιανισμού των Ρως. Η εκκίνηση ήταν προγραμματισμένη για τις 21 Δεκεμβρίου 1987 και η επιστροφή 12 μήνες αργότερα, δηλαδή ολόκληρη την εορταστική χρονιά θα ήταν σε τροχιά γύρω από τη Γη. Όταν πήρε την έγκριση για την αποστολή στο διάστημα, θέλησε να λάβει ευλογία πριν το ταξίδι του. Αργά το βράδυ τον έφερα στον τότε επικεφαλής του Τμήματος των εξωτερικών σχέσεων του Πατριαρχείου της Μόσχας, μητροπολίτη Φιλάρετο. Είχαμε μια καταπληκτική συνάντηση. Ο Βολόντια έλαβε ως δώρο ένα εκκλησιαστικό ημερολόγιο, αφιερωμένο στα χίλια χρόνια από τον εκχριστιανισμό των Ρως, και πολλές εικόνες. Επίσης, πολύ του άρεσε το τσάι που πίναμε και ο δεσπότης του έδωσε μερικά πακέτα και όλον τον χρόνο, που βρισκόταν σε τροχιά γύρω από τη Γη, ο Τιτόφ έπινε το αρχιερατικό τσάι.

Όταν ο Βολόντια, από το διάστημα, ευχήθηκε σε όλη τη χώρα για τα χίλια χρόνια από τον εκχριστιανισμό των Ρως, όλοι εδώ φυσικά τρελάθηκαν. Πώς μπορούσε να το ξέρει;! Αλλά αυτός είχε μαζί του το εκκλησιαστικό ημερολόγιο. Όταν το έμαθαν, ήθελαν να μου σπάσουν το κεφάλι. Αμέσως μ’ έδιωξαν από την εργασία μου. Ευτυχώς, την επόμενη ημέρα πραγματοποιήθηκε η συνάντηση του Γκορμπατσόφ με τον Πατριάρχη Ποιμένα και άλλους ιεράρχες, λόγω του επικείμενου εορτασμού της χιλιετηρίδας, και μετά από το γεγονός αυτό απαλλάχθηκα απ’ όλες τις κατηγορίες.

Μια φορά μου ήρθε η ιδέα να πάω τους Αμερικανούς στη Λαύρα. Ήταν το 1975, τη χρονιά του «Σογιουζ – Απόλλων». Πήγαμε πριν την απογείωση και ήμασταν η πρώτη δική μας ομάδα αστροναυτών και οι Αμερικάνοι. Εν τέλει μεθύσαμε τον διερμηνέα και ανέλαβε τη μετάφραση ένας εκ των ιερέων. Στο τέλος του ταξιδιού τραβήξαμε μια καταπληκτική φωτογραφία και την κρεμάσαμε στο Πατριαρχείο. Όταν, λοιπόν, έρχονταν οι ξένες αντιπροσωπίες κι έλεγαν ότι έχουμε αθεϊστικό κράτος, τους έδειχναν αυτήν τη φωτογραφία, απαντώντας: «Μα τι αθεϊστικό! Να, εδώ είναι οι δικοί μας αστροναύτες κι εδώ οι Αμερικάνοι!». Και τους κοβόταν η μιλιά.

Και, γενικά, επικράτησε η παράδοση, από το 1960, όλα τα πληρώματα που ετοίμαζα εγώ να τα πηγαίνω στη Λαύρα του Αγίου Σεργίου και στη Μονή του Αγίου Δανιήλ. Ο καθηγούμενος της Μονής του Αγίου Δανιήλ ήταν προσωπικός μου φίλος. Ήμουν κατηχητής, δίδασκα τα παιδιά και ταυτόχρονα σπούδαζα.

– Αλλά την αθεϊστική εποχή τέτοια ταξίδια δεν θα μπορούσαν να μην έχουν συνέπειες, για έναν πιλότο της πολεμικής αεροπορίας, όπως εσείς;

Οι επιπλήξεις από το Κόμμα υπήρχαν συνέχεια. Αλλά δεν μπορούσαν να με διώξουν, επειδή είχα γίνει ήδη γνωστός εκπαιδευτής και οι αστροναύτες με υποστήριζαν σθεναρά. Σε κάθε προσπάθεια να με απολύσουν, έβγαιναν μπροστά οι φοιτητές μου και δεν άφηναν να με πειράξουν. Αν και πολλές φορές ήθελαν να μου σπάσουν το κεφάλι. Όταν ο διοικητής της διμοιρίας των κοσμοναυτών μάθαινε ότι εγώ είμαι τόσο θρασύς, που πηγαίνω με όλους στο μοναστήρι, αμέσως ξεσπούσε φασαρία. Επιπλέον, εκείνην την εποχή δίδασκα και Φιλοσοφία στην Ακαδημία Πολεμικής Αεροπορίας. Σ’ ένα κράτος, που ως βασική του ιδεολογία έχει τον αθεϊσμό, το να μιλάς για την Ορθοδοξία ήταν πράξη αυτοκτονίας. Αλλά, παρ’ όλα αυτά, συνέχιζα να πηγαίνω τους κοσμοναύτες στο μοναστήρι.

– Ωστόσο, τώρα, μετά από τόσα χρόνια, μπορείτε πλέον ελεύθερα να μιλάτε με τους φοιτητές σας για τον ορθόδοξο πολιτισμό.

Μετά από κάποια χρόνια, με βοήθησε ο πατριάρχης μας, κάνοντας μία συμφωνία με τον υπουργό Πολιτισμού, έτσι ώστε να διδάσκεται ο ορθόδοξος πολιτισμός στις στρατιωτικές ακαδημίες. Ήμουν ο μοναδικός εκπρόσωπος των στρατιωτικών σχολών, που γράφτηκα στον πρώτο γύρο των εισακτέων της Κατηχητικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Αγίου Τύχωνα. Φέτος συμπληρώνονται δέκα χρόνια από την αποφοίτησή μου. Ο ίδιος ο Αγιώτατος μου παρέδωσε το πτυχίο μου. Προσωπικά, θεωρώ ότι είναι αδύνατη η μελέτη της ρωσικής ιστορίας χωρίς την ιστορία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και των θεμελίων της ορθόδοξης πίστης. Είναι πάμπολλα τα παραδείγματα που το μαρτυρούν αυτό! Η ίδια η Μονή του Αγίου Σεργίου αντιστάθηκε στην πολωνική πολιορκία για δέκα έξι μήνες. Και πώς ένας στρατιωτικός μπορεί να το αγνοεί αυτό!

– Ως συνταγματάρχης της Πολεμικής Αεροπορίας και ως εκπαιδευτικός με σαρανταετή εμπειρία, πώς θα μπορούσατε να εξηγήσετε την ιδιαίτερη ανάγκη για θρησκευτική πίστη στους στρατιωτικούς;

Η ζωή του πιλότου κινδυνεύει διαρκώς και, ως εκ τούτου, πλησιάζει τον Κύριο πιο εύκολα. Και στους στρατιωτικούς, ακριβώς σε τέτοιες καταστάσεις, γεννιέται η αληθινή πίστη. Θεωρώ απαραίτητο να εκπαιδεύω τους φοιτητές μου στο ορθόδοξο πνεύμα. Δεν τους αναγκάζω να βαπτιστούν, γιατί δεν μπορεί κανείς να πιστέψει, ούτε και ν’ αγαπήσει, με το ζόρι. Αλλά πολλοί από τους φοιτητές μου ασπάζονται την ορθοδοξία κατά τη διάρκεια των σπουδών τους.

– Σε αυτήν την περίπτωση, η ιδέα της εισαγωγής του θεσμού των στρατιωτικών ιερέων στον στρατό, πιθανώς, θα πρέπει να είναι κοντά στις απόψεις σας;

Δεν χαιρετίζω απλώς την εισαγωγή του θεσμού των στρατιωτικών ιερέων, αλλά, επιπλέον, πιστεύω ότι δεν γίνεται να μην υπάρχουν. Είναι σημαντικό, όμως, ο στρατιωτικός κλήρος να είναι πραγματικά στρατιωτικός. Οι στρατιωτικοί ιερείς πρέπει να έχουν την εμπειρία της στρατιωτικής θητείας και να γνωρίζουν τις λεπτομέρειες και τις ιδιαιτερότητες των υποθέσεων του στρατού εκ των έσω. Δεν νομίζω ότι οι απλοί ιερείς, χωρίς τις απαραίτητες γνώσεις κι εμπειρίες, θα μπορέσουν ν’ αντεπεξέλθουν σε αυτό το έργο. Όπως για παράδειγμα ο πατήρ Κωνσταντίνος Τατάριντσεβ, έφεδρος λοχίας της Πολεμικής Αεροπορίας, και ο πατήρ Θεόδωρος Σοκολόφ, που είναι πραγματικές αυθεντίες, που ξέρουν τον Στρατό από μέσα. Είμαι βαθιά πεπεισμένος ότι θα φτάσουμε, σίγουρα, σε μια κατάσταση, όπου θα έχουμε επαρκή αριθμό καλά εκπαιδευμένων και επαγγελματιών στρατιωτικών ιερέων.