«Ο κόσμος νομίζει ότι είμαστε εχθροί, κατακτητές, αυτονομιστές»

Πρωθιερέας Στέφανος Μπαλάν Το Τερνόπολ μού άρεσε πάρα πολύ. Καθαρή και όμορφη πόλη, με παλιές εκκλησίες, πάρκα κι έναν υπέροχο χώρο αναψυχής δίπλα στη λίμνη. Εδώ σπάνια θ’ ακούσεις να μιλούν Ρωσικά: Σε αντίθεση με το Κίεβο, τη νότια και την ανατολική Ουκρανία, η Γαλικία ήταν πάντοτε ουκρανόφωνη, κατά το πλείστων. Αυτό το σύμβολο της ουκρανικής ταυτότητας έχει ενισχυθεί ακόμη περισσότερο τα τελευταία χρόνια, όταν η πολιτική για την υποστήριξη της ουκρανικής γλώσσας (και την εκδίωξη της ρωσικής) άρχισε να συστηματοποιείται.

Το Τερνόπολ είναι πόλη με πολλές εκκλησίες. Εκεί υπάρχουν πάνω από 50 ναοί διαφόρων χριστιανικών δογμάτων (αριθμός ο οποίος δεν είναι και λίγος για πληθυσμό 216 χιλιάδων κατοίκων). Περίπου οι μισοί απ΄ αυτούς είναι Ουνίτες, ενώ ο αριθμός των ορθοδόξων ενοριών (γεγονός το οποίο μπορεί να προκαλέσει έκπληξη σε κάποιον που γνωρίζει αυτήν την περιοχή) υπερβαίνει ελαφρώς αυτόν των Ουνιτικών. Πάντως, η αλήθεια είναι ότι το «Πατριαρχείο του Κιέβου» και η «Αυτοκέφαλη Εκκλησία», οι οποίες πριν από τρία χρόνια είχαν ενωθεί σε «Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας» (ΟΕΟ), υπερέχουν στην πόλη. Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (ΟΟΕ) του Πατριαρχείου Μόσχας εκπροσωπείται στην πόλη με μία μόνο ενορία, των Αγίων Πίστης, Ελπίδας, Αγάπης και της μητέρας τους Σοφίας, στην οδό Κονοβάλτσα, στο ανατολικό μέρος της πόλης.

Τα ουκρανικά ΜΜΕ προπαγανδίζουν ενεργά το εξής: «Η ΟΟΕ δεν είναι δική μας Εκκλησία, είναι Εκκλησία της χώρας-εισβολέα, η οποία πρέπει ν’ απαγορευτεί»

Όταν πήγαινα με το ταξί στο Τερνόπολ, ρώτησα επίτηδες τον ταξιτζή, αν γνωρίζει ποια ορθόδοξη εκκλησία βρίσκεται στην οδό Κονοβάλτσα. «Ε, εκεί είναι η ρώσικη εκκλησία», απάντησε ο ταξιτζής. Η απάντησή του, σαν καθρέφτης, αποτύπωσε την κατασκευασμένη ταυτότητα, η οποία προπαγανδίζεται ενεργά από τα ουκρανικά ΜΜΕ και τους πολιτικούς: «Η ΟΟΕ δεν είναι δική μας Εκκλησία, είναι Εκκλησία της χώρας-εισβολέα, η οποία πρέπει ν’ απαγορευτεί». Και προπαγανδίζεται ανεξάρτητα από τα δεδομένα και την πραγματικότητα. Μπορεί άραγε ν’ αποκληθεί «ρωσική εκκλησία» ο ναός, όπου ο προϊστάμενος, οι ιερείς και οι περισσότεροι ενορίτες του είναι Ουκρανοί κι επίσης που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη Δυτική Ουκρανία; Αυτή η ορολογία έχει ιδιαίτερα αρνητική χροιά στο Τερνόπολ, όπου ο ουκρανικός εθνικισμός (και η συνακόλουθη εχθρότητα προς τη Ρωσία και κάθε τι το ρωσικό) χαίρει ισχυρής υποστήριξης.

– Θεωρώ ότι η αιτία, για την οποία οι ντόπιοι κάτοικοι αποκαλούν τον ναό μας «ρωσική εκκλησία», εξηγείται από την προπαγάνδα, μου είπε ο Πρωτοσυγκελλος της Μητρόπολης Τερνόπολ και προϊστάμενος του ναού, πρωθιερέας Στέφανος Μπαλάν.

Μητροπολιτικός Ναός της ΟΟΕ στο Τερνόπολ

Είμαι πολύ ευγνώμων στον πατέρα Στέφανο, για τη δυνατότητα της συνομιλίας μαζί του. Περάσαμε από το Τερνόπολ μαζί με τη σύζυγό μου, όταν επιστρέφαμε από το Ποτσάεβ, στο Τσερνοβτσί. Φτάσαμε εκεί το Σάββατο και προγραμματίζαμε ν’ αναχωρήσουμε την Κυριακή, με το μεσημεριανό λεωφορείο. Αλλά και σ’ αυτό το μικρό χρονικό διάστημα, που είχαμε στη διάθεσή μας, ο πατήρ Στέφανος βρήκε τη δυνατότητα (το Σάββατο, μετά τον Εσπερινό) να μιλήσει μαζί μου, ν’ απαντήσει στις ερωτήσεις και να μοιραστεί τη γνώμη του για την κατάσταση στη δυτική Ουκρανία.

Ο ίδιος γεννήθηκε στην περιοχή του Μπορτσόβ, της περιφέρειας του Τερνόπολ, σε οικογένεια αγροτών. Οι τρεις γιοι της οικογένειας αποφάσισαν όλοι ν’ αφιερώσουν τη ζωή τους στη διακονία για τον Θεό και στη συνέχεια χειροτονήθηκαν ιερείς. Ο Στέφανος μπήκε στην Ιερατική Σχολή στην Αγία Πετρούπολη, μετά από την αποφοίτηση εκ της οποίας, το 1992, χειροτονήθηκε ιερέας και στάλθηκε στο Τερνόπολ για υπηρεσία.

«Όταν ήρθα στο Τερνόπολ, ήταν η περίοδος που μόλις είχε προκύψει το σχίσμα», λέει ο πατήρ Στέφανος. «Ο ναός μας, που είναι αφιερωμένος στη Γέννηση του Χριστού και ο οποίος βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, είχε ήδη καταληφθεί. Η προπαγάνδα πραγματοποιείτο σε όλα τα επίπεδα: Από τους Ουνίτες, τους αυτοκεφαλιστές και το «Πατριαρχείο του Κιέβου». Φυσικά, ο απλός κόσμος δεν μπορούσε να καταλάβει τι γίνεται. Αναγκαστήκαμε να μεταμορφώσουμε έναν χώρο της αρχιεπισκοπής μας σε μια μικρή εκκλησία, όπου προσευχόμασταν και τελούσαμε λειτουργίες επί εξαετία. Σε όλο αυτό το διάστημα μας επιτέθηκαν δύο φορές, μας ξυλοκοπούσαν και μας λήστευαν. Αλλά εμείς επιστρέφαμε και συνεχίζαμε να τελούμε ακολουθίες, μέχρι που οι τοπικές αρχές απαίτησαν επίσημα να εκκενώσουμε τον χώρο».

Πώληση προϊόντων φούρνου δίπλα στον ναό

Ο ναός του πατρός Στεφάνου είναι ο μοναδικός ναός της ΟΟΕ σε όλο το Τερνόπολ

Σύμφωνα με τον πατέρα Στέφανο, οι αρχές, επί τούτου, δεν ήθελαν να παραχωρήσουν κάποιο καινούργιο μέρος για να στεγάσουν την ενορία τους. Μόνο μετά από μεγάλες προσπάθειες του αρχιερέα μας, Σεργίου, κατάφεραν ν’ αποκτήσουν ένα οικόπεδο στη Κονοβάλτσα, όπου βρισκόταν νωρίτερα ένα κολέγιο. Ακριβώς εκεί χτίστηκε ένα μεγάλο εκκλησιαστικό συγκρότημα, το οποίο συμπεριλαμβάνει και τον ναό, που είναι ο μοναδικός ναός της ΟΟΕ σε όλο το Τερνόπολ.

«Εδώ και πολλά χρόνια στον τόπο μας καλλιεργείται μια έντονη εχθρότητα προς την Εκκλησία μας», λέει ο πατήρ Στέφανος. «Το μεγαλύτερο μέρος πληθυσμού μάς αντιλαμβάνονται ως “Μοσκαλί” (Σ.τ.Μ: Υποτιμητική ονομασία των Ρώσων από τους Ουκρανούς εθνικιστές), ως “εχθρούς τους λαού”. Μετά το 2014 (έναρξη της σύγκρουσης στην ανατολική Ουκρανία) και το 2019 (τη δημιουργία της «ΟΕΟ») η κατάστασή μας επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο. Άλλωστε, τρέφαμε ελπίδες μετά την εκλογή του Ποροσένκο, τον πιστέψαμε. Καθώς αυτός αποκαλούσε τον εαυτό του πιστό ορθόδοξο και μάλιστα ήταν και βοηθός στο ιερό, σε μια εκκλησία του Κιέβου. Ωστόσο, ακριβώς επί Ποροσένκο ξεκίνησε η έντονη πίεση στην Εκκλησία μας. Μετά από τη συγκρότηση της «ΟΕΟ» ξέσπασε η ανομία, ξανάρχισαν οι ενεργείς προσπάθειες να καταπατήσουν τους ναούς μας. Και δεν είχαμε κανέναν, στον οποίο να μπορούμε ν’ απευθύνουμε τα παράπονά μας. Όταν ο Ζελένσκι ήρθε στην εξουσία, τα πράγματα είχαν ησυχάσει για λίγο, αλλά τώρα οι καταλήψεις των ναών αρχίζουν πάλι να πληθαίνουν».

Τερνόπολ. Μνημείο αφιερωμένο στον Μπαντέρα

«Για να δείξω τι συμβαίνει στα μυαλά των ανθρώπων, θ’ αναφέρω ένα παράδειγμα. Όταν ξέσπασε το Μαϊντάν στην Ουκρανία, στον ναό μας ήρθε μια μεγάλη ομάδα νέων, κρατώντας ρόπαλα στα χέρια. Θεωρούσαν ότι κρύβουμε μέσα ένοπλους Ρώσους μαχητές. Αναγκαστήκαμε ν’ ανοίξουμε τον ναό, για να τους δείξουμε ότι δεν έχουμε κανέναν μέσα. Μετά απ’ αυτό ηρέμησαν. Φυσικά, δεν μας εξέπληξε μια τέτοια αντίδραση, επειδή μας ταυτίζουν με τη Ρωσία. Τα τελευταία 30 χρόνια εξαπλώνονται τόσες πολλές αρνητικές σκέψεις εναντίον της Ρωσίας, που πολύς κόσμος έχει υιοθετήσει αρνητική άποψη για τη γείτονά μας εξ ανατολών».

– Πείτε μας, είναι πολλές οι καταληφθείσες ενορίες στην περιοχή του Τερνόπολ μετά το 2014;

Χάσαμε τους ναούς, αλλά ο αριθμός των ενοριών δεν μειώθηκε, επειδή οι περισσότεροι ιερείς και ενορίτες μας παρέμειναν πιστοί στην ΟΟΕ

Πολλές εκκλησίες έχουν καταληφθεί, άνθρωποι ξυλοκοπήθηκαν κι εκδιώχτηκαν. Επί Ποροσένκο, δόθηκαν ξεκάθαρες οδηγίες ν’ αφαιρεθεί η περιουσία της ΟΟΕ και να επανεγγραφτεί στην ΟΕΟ. Χάσαμε τους ναούς, αλλά ο αριθμός των ενοριών δεν μειώθηκε, επειδή στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων οι ιερείς μας παρέμειναν πιστοί στην ΟΟΕ, καθώς και οι ενορίτες μας. Φυσικά, στα χωριά ο κόσμος έχει διαφορετικές απόψεις. Πολλές φορές, στις συγκεντρώσεις ενός χωριού (στις οποίες συμμετέχουν όχι μόνο οι ενορίτες μας, αλλά και οι άνθρωποι που δεν είναι πιστοί και δεν έχουν καμία σχέση με την εκκλησία), ψήφιζαν υπέρ της μετάβασης στην ΟΕΟ. Οι αρχές με προθυμία υποστήριζαν τέτοιες αποφάσεις, πραγματοποιούσαν τη διαδικασία επανεγγραφής, μας αφαιρούσαν τα κτήρια. Αλλά εμείς, ύστερα, βρίσκαμε άλλους χώρους για τις ακολουθίες μας ή χτίζαμε κιόλας καινούργιους ναούς, καθώς οι ιερείς και το μεγαλύτερο μέρος της κοινότητας παρέμεναν στην ΟΟΕ.

–Μα πώς είναι δυνατόν να χτίζετε καινούργιους ναούς, όταν το ν’ αποκτήσετε από τις αρχές κάποιο οικόπεδο για την οικοδόμηση ενός ναού στην περιοχή του Τερνόπολ είναι τόσο δύσκολο, έως σχεδόν αδύνατο;

– Αγοράζουμε ιδιωτικά οικόπεδα κι εκεί είτε μετατρέπουμε τα σπίτια, που ήδη υπάρχουν εκεί, σε εκκλησίες είτε τις χτίζουμε από την αρχή, ώστε να έχουμε δυνατότητα να τελούμε τις ακολουθίες.

–Οι τοπικές αρχές λαμβάνουν υπ’ όψιν τους την ΟΟΕ, έστω σε κάποιο βαθμό, ή την αγνοούν πλήρως;

Τυπικά, όλα τα δόγματα είναι ίσα έναντι του νόμου, όμως στην πράξη δεν είναι καθόλου έτσι

– Μας προσκαλούν σε κάποιες εκδηλώσεις. Επίσης, συμμετέχουμε σε συνεδριάσεις του Συμβουλίου Εκκλησιών. Τυπικά, όλα τα δόγματα είναι ίσα έναντι του νόμου, όμως στην πράξη δεν είναι καθόλου έτσι. Είναι σαφές ότι μας αντιλαμβάνονται ως «ρωσική», «μοσχοβίτικη» Εκκλησία. Ο Μητροπολίτης Σέργιος, εδώ και χρόνια, προσπαθεί ν’ αποκτήσει ένα οικόπεδο στο Τερνόπολ, για να χτίσει δεύτερο ναό. Χωρίς αποτέλεσμα. Παρά το κύρος του δεσπότη μας, παρά τα προσωπικά του μέσα, δεν μπορούμε ν’ αποκτήσουμε τίποτα. Ίσως κάποιοι αξιωματούχοι να ήθελαν να μας βοηθήσουν, αλλά φοβούνται την αρνητική απήχηση, που μπορεί να έχει μια τέτοια απόφαση. Εδώ στην εξουσία κυριαρχούν οι ουνίτες, οι οποίοι διάκεινται πολύ εχθρικά απένταντί μας. Υπήρξε ένα περιστατικό σε μια κηδεία. Ένας ουνίτης ιερέας άρχισε να λέει ότι δήθεν εμείς φταίμε, που ο αποθανών σκοτώθηκε στα ανατολικά της χώρας. Είναι θυμωμένοι, επίσης, επειδή περίμεναν άλλο αποτέλεσμα από τον Τόμο. Νόμιζαν ότι όλοι οι δικοί μας πιστοί θ’ αφήσουν την ΟΟΕ και θα σπεύσουν να προσχωρήσουν στη νεοσύστατη «εκκλησία», δηλαδή την ΟΕΟ. Ενώ στην πραγματικότητα μόνο λίγοι προσχώρησαν οικειοθελώς.

Ο πρωθιερέας Στέφανος Μπαλάν και ο Σεργκέι Μούντροβ Σύμφωνα με τον πατέρα Στέφανο, τα τοπικά ΜΜΕ σχεδόν ποτέ δεν δημοσιεύουν κάτι θετικό για την ΟΟΕ, καθώς φοβούνται ότι θα κατηγορηθούν πως υποστηρίζουν τους «Μοσκαλί». Η ΟΟΕ σήμερα δεν έχει παρεκκλήσια στα νοσοκομεία (όλα αυτά είναι κατειλημμένα από τους ουνίτες ή την ΟΕΟ), το μόνο που επιτρέπεται είναι να παραστεί κάποιος ιερέας της ΟΟΕ, στις περιπτώσεις που υπάρχει ανάγκη να κοινωνήσει κάποιον πιστό ορθόδοξο. Πρόσβαση στα εκπαιδευτικά ιδρύματα κατά το πλείστων δεν υπάρχει, με εξαίρεση την περιοχή Κρεμενέτς (κοντά στο Ποτσάεβ) και μερικές άλλες περιοχές, όπου οι ιερείς της ΟΟΕ μπορούν να επισκέπτονται τα σχολεία. Στην κοινωνική σφαίρα τα πράγματα είναι πιο ελεύθερα. Οι κληρικοί της ΟΟΕ είναι ευπρόσδεκτοι τόσο στα ορφανοτροφεία όσο και στα γηροκομεία, τα οποία μάλιστα επισκέπτονται, εκπληρώνοτας τη χριστιανική αποστολή της βοήθειας στον πλησίον.

Σήμερα, το να είναι κάποιος μέλος της ΟΟΕ στην περιοχή Τερνόπολ είναι μεγάλο κατόρθωμα σε σημείο να μπορεί να συγκριθεί με την ομολογία της πίστεως.

– Συχνά οι ενορίτες μας υποφέρουν ακόμη και από τους δικούς τους, μέσα στις οικογένειές τους. Για παράδειγμα, ένα μέλος της οικογένειας πηγαίνει στην εκκλησία, ενώ όλα τα υπόλοιπα μέλη είναι κατά αυτού. Γίνονται καβγάδες, υπάρχει έλλειψη κατανόησης, οι άνθρωποι με δάκρυα φεύγουν από το σπίτι τους, για να πάνε στην ακολουθία. Τους συστήνουμε να κάνουν υπομονή, να δείχνουν αγάπη και πραότητα. Εάν μάθουν στη δουλειά ότι επισκέπτεστε την εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας, θα έχετε πολλά προβλήματα. Στην περιοχή του Τερνόπολ μπορείς να πας όπου θέλεις, ακόμη και στις καταστροφικές λατρείες, αλλά αν πας στην ενορία της ΟΟΕ, τότε είναι κάτι το επιλήψιμο. Δεν ήταν τυχαίο, που κάποτε ήταν κολλημένες σε όλο το Τερνόπολ αφίσες με το ρητό ενός «μητροπολίτη» της ΟΕΟ: «Κάθε κερί, αγορασμένο από τους ναούς της ΟΟΕ, είναι μια σφαίρα βληθείσα εναντίον του Ουκρανού στρατιώτη». Οι καημένοι οι άνθρωποί μας είναι αναγκασμένοι να τ’ ανέχονται όλα αυτά, όλη αυτήν την κακία και την οργή.

Τερνόπολ

– Πάτερ Στέφανε, όλα στη ζωή μας αλλάζουν, τόσο προς το καλύτερο όσο και, δυστυχώς, προς το χειρότερο. Κατά τη γνώμη σας, υπάρχει πιθανότητα στο μέλλον να βελτιωθεί η κατάσταση για την ΟΟΕ;

Δεν περιμένουμε, δυστυχώς, κάποιες σοβαρές αλλαγές προς το καλύτερο

– Είναι λίγες οι πιθανότητες. Στην περιοχή του Τερνόπολ, άσχετα με το ποιος ήταν Πρόεδρος, η διάθεση προς εμάς ήταν σταθερά αρνητική. Τα συναισθήματα νικούν. Δεν καταλαβαίνω από πού πηγάζει μια τέτοια οργή, επειδή οι ομόλογοί μας θεωρούν εαυτούς χριστιανούς και αν είναι χριστιανοί, πρέπει να ξέρουν ν’ αγαπούν και να συγχωρούν. Αλλά δεν μπορούμε ν’ αποδείξουμε την «αθωότητά» μας. Η πολιτική και ο εθνικισμός βρίσκονται στο προσκήνιο. Ο κόσμος νομίζει ότι είμαστε εχθροί, κατακτητές, αυτονομιστές. Ένα τέτοιο είδος αγωγής μεταδίδεται από γενιά σε γενιά και τα παιδιά τα μαθαίνουν από το νηπιαγωγείο, το σχολείο... Σε όλα τα επίπεδα ακούγονται μόνο αρνητικά για εμάς, γι’ αυτό δεν περιμένουμε, δυστυχώς, κάποιες σοβαρές αλλαγές προς το καλύτερο. Νομίζω ότι θέλουν να εξαλείψουν την Εκκλησία μας, όχι μόνο από την περιοχή του Τερνόπολ, αλλά και απ’ όλη την Ουκρανία.