Πώς έλαβε χώρα το 1972 η κρυφή ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Θεοφάνη του Έγκλειστου, τα οποία παρέμειναν κρυμμένα για κάποιο χρονικό διάστημα / Ορθοδοξία

Ἡ ἔνδοξος μνήμη ἐπέφανε, Θεοφάνους τοῦ
ἐγκλείστου, τοῦ ἐν ὁσίοις θαυμαστοῦ καὶ τρισμάκαρος.

Κατά την εορτή των Θεοφανείων το 1998, εγώ μαζί με τον αρχιμανδρίτη Γεώργιο (Τιερτίσνικοβ) επιστρέφαμε από τη Θεολογική Ακαδημία. Έξω υπήρχε μια τεράστια ουρά ανθρώπων, που περίμεναν για αγιασμό. Περνώντας κοντά από την ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη, ο πατήρ Γεώργιος είπε: «Ενώ δεν μπορούν να κάνουν τον κόσμο να συμμετέχει στις εκλογές (1), όταν πρόκειται για τον αγιασμό ο λαός εξακολουθεί να πηγαίνει και ούτε οι καιρικές συνθήκες δεν μπορούν να τον σταματήσουν!»

Στον δρόμο ο πατήρ Γεώργιος μοιράστηκε τη χαρά του μαζί μου. Ήταν μια ξεχωριστή ημέρα γι’ αυτόν, η ημέρα της αναπαύσεως του Αγίου Θεοφάνη (η ημέρα πανηγύρεως του ναού, όπου λειτουργούσε καθημερινά ο ίδιος ο Άγιος Θεοφάνης, ευρισκόμενος στην εγκλείστρα). Ο πατήρ Γεώργιος εξήγησε ότι, κατόπιν εισήγησής του, η ημέρα μνήμης του Αγίου Θεοφάνη ορίστηκε τη 10^η Ιανουαρίου (23^η Ιανουαρίου με το νέο ημερολόγιο), ημέρα γεννήσεως του Αγίου, επειδή το τυπικό δεν προβλέπει να τελούνται ακολουθίες των Αγίων την ημέρα των Θεοφανείων. Ήδη μετά τον θάνατο του πατρός Γεωργίου το όνομα του Οσίου Έγκλειστου, κατόπιν αιτήματος των μοναχών της Λαύρας και με την ευλογία του Παναγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου, καταχωρήθηκε επιπλέον στο γενικό εκκλησιαστικό Μηνολόγιο του επίσημου ημερολογίου του Πατριαρχείου της Μόσχας την ημέρα της αναπαύσεως του Αγίου (6/19 Ιανουαρίου) (2).

Ο αρχιμανδρίτης Γεώργιος ήταν ο πρώτος άνθρωπος στη σύγχρονη ιστορία, που εκλαΐκευσε την κληρονομιά του Αγίου Θεοφάνη

Ο αρχιμανδρίτης Γεώργιος ήταν ο πρώτος άνθρωπος στη σύγχρονη ιστορία, που εκλαΐκευσε την κληρονομιά του Αγίου Θεοφάνη, δείχνοντας ότι τα έργα του είναι επίκαιρα και στις μέρες μας και απαντούν σε πολλές δύσκολες ερωτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Όντας άνθρωπος με μεγάλη εργατικότητα, γεμάτος δημιουργικές δυνάμεις, ο πατήρ Γεώργιος άρχισε τη γνωριμία του με την προσωπικότητα του Αγίου Θεοφάνη και την πνευματική του κληρονομιά ακόμη από τον καιρό που σπούδαζε στη Θεολογική Ακαδημία της Μόσχας.

***

Σήμερα ο βίος και η πλούσια πνευματική κληρονομιά του Αγίου Θεοφάνη είναι γνωστά σε πολλούς. Τα πολυάριθμα έργα του για τη χριστιανική ηθική, οι μεταφράσεις πνευματικών βιβλίων (σε αυτά συμπεριλαμβάνεται και η «Φιλοκαλία»), οι βαθύτερες ερμηνείες της Αγίας Γραφής, οι επιστολές προς διάφορα πρόσωπα, που του ζητούσαν συμβουλή ή πνευματική υποστήριξη, όλα αυτά και πολλά άλλα έχουν εκδοθεί και επανεκδοθεί. Και όμως, πολύ λίγοι ξέρουν το πώς έγινε η ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου. Η ιστορία της επιστροφής των τιμίων λειψάνων στο χωριό Βίσα συνδέεται με την Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος της Λαύρας του Αγίου Σεργίου.

Επιτύμβια πλάκα του Αγίου Θεοφάνη στον ναό, ο οποίος πριν είχε μετατραπεί σε αποθήκη

Ο Επίσκοπος Θεοφάνης θάφτηκε το 1894 στο δεξί παστοφόριο, αφιερωμένο στον Άγιο Βλαδίμηρο, του ναού της εικόνας της Παναγίας του Καζάν, στην Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Βίσα, όπου ο ίδιος πέρασε έγκλειστος 22 χρόνια. Πάνω από τον τάφο του τοποθετήθηκε η επιτύμβια πλάκα από λευκό μάρμαρο, στο οποίο απεικονίζονται τρία βιβλία του Αγίου: Η «Φιλοκαλία», η «Ερμηνεία των Αποστολικών Επιστολών» και το «Περίγραμμα της Χριστιανικής Ηθικής Διδασκαλίας».

Τη δεκαετία του 1920, κατά τη διάρκεια των διωγμών εναντίον των πιστών, το μοναστήρι έκλεισε, το καμπαναριό του ναού καταστράφηκε, τα κτήρια και όλη η περιουσία κρατικοποιήθηκαν και οι μοναχοί εκδιώχτηκαν. Στην περιοχή της μονής, στη συνέχεια, έδρευε ένα δασαρχείο, ένα χοιροτροφείο, μια παιδική χαρά και από το 1938 ένα περιφεριακό ψυχιατρείο. Σ’ αυτά τα δύσκολα χρόνια, τα λείψανα του Αγίου Θεοφάνη βρίσκονταν στη θέση τους, στον βεβηλωμένο ναό της εικόνας της Παναγίας του Καζάν.

Το φθινόπωρο του 1972, υπό την καθοδήγηση του καθηγητή της Θεολογικής Ακαδημίας της Μόσχας ηγουμένου Μάρκου (Λοζίνσκι), ο ιερομόναχος Γεώργιος (Τιερτίσνικοβ), ο ιερέας Γεώργιος Γκλαζουνόβ(3) και ο Γιεβγκένι Ντιντένκο (ο μελλοντικός αρχιμανδρίτης Ελευθέριος) πραγματοποίησαν το ταξίδι στη μονή, στο χωριό Βίσα. Σύμφωνα με τ’ απομνημονεύματα του πρωθιερέα Γεωργίου (Γκλαζουνόβ), ο πατήρ Γεώργιος (Τιερτίσνικοβ) είχε επισκεφτεί τη Βίσα μερικές φορές. Πρώτα ως προσκυνητής και ύστερα μαζί με τον ηγούμενο Μάρκο και τον Γιεβγκένι Ντιντένκο. Μαζί με τον ιερέα Γεώργιο τέλεσαν μνημόσυνο πάνω στον βεβηλωμένο τάφο του Επισκόπου Θεοφάνη και αποφάσισαν να μεταφέρουν τα τίμια λείψανα του Αγίου από αυτόν τον μισοκατεστραμμένο ναό.

Μνημόσυνο δίπλα στη επιτύμβια πλάκα του Επισκόπου Θεοφάνη, στον κατεστραμμένο ναό της εικόνας της Παναγίας του Καζάν. Ο ιερομόναχος Γεώργιος (Τιερτίσνικοβ), ο ιερέας Γεώργιος (Γκλαζουνόβ), ο ηγούμενος Μάρκος (Λοζίνσκι). Εν έτει 1972.

Μαζί με τον ιερέα Γεώργιο τέλεσαν μνημόσυνο και αποφάσισαν να μεταφέρουν τα τίμια λείψανα του Αγίου από αυτόν το μισοκατεστραμμένο ναό

Δεν ήταν δυνατό ν’ ανοίξουμε τον τάφο με τα λείψανα αμέσως, καθώς έπρεπε να καταστρώσουμε ένα σχέδιο με λεπτομέρεια. Ο ιερέας Γεώργιος έπρεπε να συμφωνήσει με την αποθηκάριο(4) ότι θα προσέρχονταν κάποιοι επισκέπτες, δήθεν επιστήμονες, και αυτή θα τους άνοιγε την αποθήκη. Αργότερα ο πατήρ Γεώργιος έλεγε:

«Κρατώντας στο χέρι έναν φακό, κατεβήκαμε μαζί με τον πατέρα Ελευθέριο στην κρύπτη και καθαρίσαμε τα λείψανα. Στη συνέχεια αρχίσαμε να ταξινομούμε με τα χέρια μας όλα τα κομμάτια των λειψάνων και στο τέλος τα μαζέψαμε όλα, τόσο τη σπονδυλική στήλη, όσο και τα οστά. Μετά αρχίσαμε να μαζεύουμε μ’ ένα πινέλο τα όποια υπολείμματα, που τυλίξαμε με πλαστικό. Βρήκαμε και το Ευαγγέλιο, που βρισκόταν στο στήθος του Αγίου. Ήταν σαν καινούργιο, μόνο μετά από το άνοιγμα τα φύλλα άρχισαν να σπάζουν, πιθανώς από την υγρασία. Παρέδωσα αυτό το Ευαγγέλιο στον πατέρα Μάρκο. Τα λείψανα τα μεταφέραμε στο σπίτι μου. Ύστερα μ’ επισκέφτηκε ένας ψηλός κύριος με γυαλιά, έμπιστο πρόσωπο του πατρός Μάρκου. Εκείνος τα μάζεψε όλα, τα τακτοποίησε και τα έβαλε περιποιημένα στη βαλίτσα του. Έτσι τα λείψανα μεταφέρθηκαν στη Λαύρα».

Ο Παναγιώτατος Πατριάρχης Αλέξιος Β΄ στον ναό του Οσίου Σεργίου του Ράντονεζ, στο χωριό Εμμανουίλοβκα, εν έτει 2002 Αυτό έγινε το 1972. Στη Λαύρα ο πατήρ Γεώργιος (Τιερτίσνικοβ), που είχε πτυχίο Ιατρικής Σχολής, έπλυνε, συναρμολόγησε, κατέγραψε τα λείψανα και τα τακτοποίησε.

Με την ευλογία του πνευματικού της Ιεράς Μονής της Αγίας Τριάδος της Λαύρας του Αγίου Σεργίου, του αρχιμανδρίτη Κυρίλλου (Πάβλοβ), τα λείψανα του Αγίου Θεοφάνη τα έκρυψαν στον ναό των Πάντων των Αγίων, που βρίσκεται κάτω από τον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Σύμφωνα με τ’ απομνημονεύματα του αρχιμανδρίτη Ελευθερίου, τα τοποθέτησαν στην αριστερή πλευρά, δίπλα στον τόπο ταφής του Πατριάρχη Ποιμένα. Τα λείψανα τα έβαλαν μέσα στον τοίχο και τα έκλεισαν εκεί, περίπου στο ύψος του θώρακα.

«Δεν ξέρω ποιος άλλος, εκτός του πατρός Μάρκου και του πατρός Γεωργίου (Τιερτίσνικοβ), γνώριζε αυτό το μυστικό», έλεγε ο πατήρ Ελευθέριος, «Το ήξερε ο πατήρ Κύριλλος. Και ύστερα ο πατήρ Γεώργιος το είπε και σ’ εμένα. Ότι, δηλαδή τα λείψανα βρίσκονται εκεί και ότι εκείνος συγκεντρώνει το υλικό για την αγιοκατάταξη του Επισκόπου Θεοφάνη».

Τα λείψανα του Αγίου Θεοφάνη τα έκρυψαν στον ναό των Πάντων των Αγίων, που βρίσκεται κάτω από τον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Το 1988, τα λείψανα του Επισκόπου Θεοφάνη μεταφέρθηκαν στο Ριαζάν, σ’ έναν μικρό τάφο, και την 5^η Ιουνίου, μια μέρα πριν την αγιοκατάταξή του από την Εκκλησία, τοποθετήθηκαν στον ναό του Οσίου Σεργίου του Ράντονεζ, στο χωριό Εμμανουίλοβκα. Εκεί βρίσκονταν, σε νέο τάφο, επί 14 χρόνια.

Το 1990, κάποια κτήρια της παλιάς μονής στη Βίσα επιστράφηκαν στην Εκκλησία και από τότε ξεκίνησε η αποκατάστασή της, ενώ από το 1993 αναγεννήθηκε και η μοναχική ζωή -άρχισε να λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι. Οι ακολουθίες τελούνταν στον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, τον μοναδικό ναό που πρόλαβαν ν’ αποκαταστήσουν εκείνην την περίοδο. Οι αδελφές δεν ζούσαν ακόμα στο μοναστήρι, αλλά πολύ κοντά, επειδή τα κτήρια που θα χρησιμοποιούνταν για κελλιά ήταν ακόμα κατειλημμένα από ασθενείς ψυχιατρείου.

Επιτέλους, την 29^η Ιουνίου του 2002 τα λείψανα του Αγίου μεταφέρθηκαν από το χωριό Εμμανουίλοβκα στον Ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου της γυναικείας μονής στη Βίσα. Τα λείψανα του Αγίου Θεοφάνη του Έγκλειστου επιστράφηκαν στο μοναστήρι ακριβώς 30 χρόνια μετά το γεγονός της μετακομιδής τους στη Λαύρα, το 1972, για να σωθούν από τη βεβήλωση.

Σ.τ.Μ. : Στη Ρωσία η παρουσία στις εκλογές δεν είναι υποχρεωτική .
Συνήθως οι μέρες μνήμης των Αγίων, που συμπίπτουν με τις δεσποτικές εορτές, μεταφέρονται σε επόμενες ημερομηνίες. Όμως στο Μηνολόγιο υπάρχουν μερικοί Άγιοι, τα ονόματα των οποίων παραμένουν στη θέση τους, ως απόδειξη ότι οι ημέρες κοιμήσεώς τους έχουν στενή σχέση με το γεγονός που εορτάζει η Εκκλησία εκείνην την ημέρα. Έτσι, την ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού του Κυρίου εκοιμήθη ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και την ημέρα του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου εκοιμήθη ο Άγιος Τύχων (Μπελάβιν). Τα ονόματα αυτών των Αγίων περιλαμβάνονται, επίσης, στο Μηνολόγιο τις μέρες των δεσποτικών εορτών, με την υποσημείωση «ημέρα της αναπαύσεως».
Ο προϊστάμενος του ναού του Αγίου Σεργίου του Ράντονεζ, στο χωριό Εμμανουίλοβκα της περιοχής του Ριαζάν, που απέχει τρία χιλιόμετρα από τη Βίσα. Ο ναός χτίστηκε και αγιάστηκε με την ευλογία του ιδίου του Αγίου Θεοφάνη κι έναν χρόνο πριν την αγιοκατάταξή του ο Μητροπολίτης Ριαζάν Σίμων (Νόβικοβ) έδωσε την ευλογία του να χτιστεί εκεί ένα ναό, αφιερωμένο στον Άγιο Σπυρίδωνα.
Στον ναό εκείνην την περίοδο βρισκόταν μια αποθήκη, όπου αποθηκεύονταν ρόδες, βαρέλια, σωλήνες, καρφιά και άλλα παλιοσίδερα.