Με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία

Την παραμονή του πολέμου στην Ουκρανία είπα σε μια γνωστή μου ουκρανή από το Ντονέτσκ, που ζει μόνιμα στην Κύπρο, την πρόβλεψή μου ότι η Ρωσία θα επέμβει στις ανατολικές ρωσόφωνες επαρχίες του Χάρκοβ, Λουγκάνσκ, Ντονέτσκ και Μαριούπολης, για να τις ενώσει με την Κριμαία. Εξ άλλου και ο πρόεδρος Μπάϊντεν αρχικά μίλησε για μια περιορισμένη επιχείρηση. Τελικά αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι ένας γενικός εμφύλιος πόλεμος με πολλά θύματα και εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες. Θα εξηγήσω κατωτέρω τον χαρακτηρισμό του πολέμου ως εμφυλίου. Αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι η βοήθεια του πολωνικού λαού προς τους ουκρανούς πρόσφυγες, διότι η Πολωνία και η Ουκρανία έχουν ιστορικές διαφορές μεταξύ τους. Εννοώ την κατοχή και εποίκηση των δυτικών περιοχών της Ουκρανίας από την Πολωνία κατά τον Μεσοπόλεμο, τις σφαγές δεκάδων χιλιάδων πολωνών χωρικών το 1942 και 1943 στην Βολυνία και την Γαλικία από τις ουκρανικές εθνικιστικές οργανώσεις ОУН - УПА (Οργανισμός Ουκρανών Εθνικιστών - Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός) και τις εν συνεχεία αντεκδικήσεις των πολωνών παρτιζάνων. Αυτά έγιναν όταν ακόμη η Ουκρανία ήταν υπο γερμανική κατοχή. Η Πολωνική Βουλή (Sejm) στις 22 Ιουλίου 2016 χαρακτήρισε τα εγκλήματα των ουκρανών εθνικιστών ως γενοκτονία, ενώ η σύγχρονη Ουκρανία ηρωοποίησε τους αρχηγούς των τότε ουκρανικών εθνικιστικών οργανώσεων, οι οποίοι βαρύνονται και για την συνεργασία τους με τους Ναζί. Για την σύγχρονη ιστορία της Ουκρανίας συστήνω το βιβλίο του πολωνού Richard Sakwa: Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands, London 2016. Ο ρώσος ιστορικός Αλεξέϊ Μίλλερ έγραψε για την γένεση του ουκρανικού εθνικισμού: Alexei Miller, The Ukrainian Question in the Russian Empire, Kyiv 2013. Εκδόθηκε στα ρωσικά και στα αγγλικά και είναι διαθέσιμο στο Διαδίκτυο.

Χαρακτήρισα τον πόλεμο στην Ουκρανία ως εμφύλιο πόλεμο, διότι η Ρωσία και η Ουκρανία δεν είναι διαφορετικές χώρες. Κατ’ αρχάς η ονομασία Ουκρανία (ρωσικά και ουκρανικά Ουκραΐνα) σημαίνει συνοριακή περιοχή και αποδόθηκε κατά καιρούς σε διάφορες περιοχές της Ρωσίας. Προέρχεται από την αρχαία σλαβική λέξη κράϊ που σημαίνει άκρη (προφανώς και οι δύο λέξεις, η σλαβική και η ελληνική, έχουν κοινή ινδοευρωπαϊκή προέλευση). Οι έλληνες έδωσαν παλαιότερα στην σημερινή Ουκρανία το όνομα Μικρορωσία και αυτή η ονομασία ήταν εν χρήσει στην Ρωσική Αυτοκρατορία. Η Ρωσία και η Ουκρανία, έχουν κοινή ιστορία ως περιοχές της αρχαίας Ρους, έχουν κοινή γλώσσα (η σχέση της ουκρανικής με την ρωσική είναι παρόμοια με την σχέση της κυπριακής διαλέκτου με την κοινή ελληνική) και επιπροσθέτως είναι όλοι ορθόδοξοι, εκτός από τους ουνίτες των δυτικών περιοχών της Γαλικίας, της Μπουκοβίνας και της Υπερκαρπαθίας. Εξ άλλου μετά από συμβίωση αιώνων ρώσων και μικρορώσων (ουκρανών) στην Ανατολική και Νότια Ουκρανία έγιναν εκεί τόσοι μικτοί γάμοι, που δύσκολα εντοπίζεις καθαρόαιμο ρώσο ή ουκρανό. Στο τέλος της συνομιλίας μου με την προαναφερθείσα ουκρανή από το Ντονέτσκ την ερώτησα για την καταγωγή των γονέων της. Μου είπε ότι ο πατέρας της είναι ρώσος και η μητέρα της ουκρανή. Μου εξήγησε ότι η μητέρα της αρχικά υποστήριζε τους ουκρανούς εθνικιστές, αλλά μετά από αυτό που έκαναν στην Οδησσό στράφηκε εναντίον τους. Επεξηγώ ότι πρόκειται για την θηριωδία των ουκρανών εθνικιστών που στις 2 Μαΐου 2014 έκαψαν πολλούς αθώους ανθρώπους παγιδευμένους σε κτήριο.

         Δεν επιθυμώ να γίνω αναλυτής της τραγωδίας ενός εμφυλίου πολέμου και να επιμερίσω ευθύνες στις δύο εμπλεκόμενες αδελφές χώρες, που αγαπώ όσον και την πατρίδα μου. Αυτό θα το κάνουν οι μελλοντικοί ιστορικοί με νηφαλιότητα και αμεροληψία. Όμως θα αναφερθώ στις σχετικές ευθύνες της Δύσης. Το ΝΑΤΟ, παρά την διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, άρχισε να επεκτείνεται προς ανατολάς εκμεταλλευόμενο την αδυναμία της Ρωσίας κατά την δεκαετία του 1990 και βομβάρδισε την Σερβία. Ειδικά για την Ουκρανία ο αμερικανός ειδικός Zbigniew Brzezinski έγραψε κυνικά ότι «χωρίς την Ουκρανία η Ρωσία παύει να είναι Ευρωασιατική Αυτοκρατορία» (Peter Rutland, An Unnecessary War: The Geopolitical Roots of the Ukraine Crisis, in: Wilczewska - Sakwa (eds), Ukraine and Russia, Bristol 2016, 123). Στις 26 Ιουνίου 1997 πενήντα αμερικανοί ειδικοί στην εξωτερική πολιτική έστειλαν ανοικτή επιστολή στον πρόεδρο Κλίντον τονίζοντας ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ στα ανατολικά θα αποσταθεροποιήσει την Ευρώπη (armscontrol.org/act/1997-06/arms-control-today/opposition-nato-expansion). Στις 17 Φεβρουαρίου του 2008 το Κόσοβο ανακήρυξε την ανεξαρτησία του από την Σερβία και οι δυτικοί το αναγνώρισαν. Τον Απρίλιο του 2008 το ΝΑΤΟ αποφάσισε ότι η Ουκρανία και η Γεωργία θα γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ. Επιστέγασμα αυτής της ασύνετης αμερικανικής πολιτικής ήταν η ανάμειξη αμερικανών πολιτικών στα εσωτερικά της Ουκρανίας το 2013 και 2014 με την ενθάρρυνση των επαναστατών της Πλατείας Μαϊντάν του Κιέβου. Μετά την εκδίωξη του φιλορώσου προέδρου της Ουκρανίας Γιανουκόβιτς η Ρωσία κατέλαβε την ρωσόφωνη Κριμαία και με δημοψήφισμα την ενέταξε στην Ρωσική Ομοσπονδία, ενώ οι ρωσόφωνοι του Ντονμπάς ανακήρυξαν την αυτονομία τους (Edward Walker, Between East and West: NATO Enlargement and the Geopolitics of the Ukraine Crisis, in: Wilczewska - Sakwa (eds)…, 134 – 147). Για την σύγκρουση της αρχής της αυτοδιάθεσης με την αρχή του σεβασμού των κρατικών συνόρων βλέπε στο Διαδίκτυο: Patricia Carley, Self - Determination: Sovereignty, Territorial Integrity, and the Right to Secession.

       Τέλος παραθέτω την άποψη του Αλεξάντρ Σολζιενίτσιν για το ουκρανικό ζήτημα, που περιέχεται στο βιβλίο του «Ρωσία, Δύση, Ουκρανία», Μόσχα 2018 σ. 145. Το βιβλίο περιέχει συνεντεύξεις του Σολζιενίτσιν σε δυτικά και ρωσικά μέσα και μου το έστειλε η γυναίκα του συγγραφέως Νατάλια Σολζιενίτσινα. Ο μεγάλος συγγραφέας σε συνέντευξή του στο περιοδικό Forbes (16 Απριλίου 1994) λέγει τα εξής: «Εγώ ο ίδιος είμαι σχεδόν κατά το ήμισυ ουκρανός, μεγάλωσα με τους ήχους της ουκρανικής γλώσσας, αγαπώ τον πολιτισμό της, εύχομαι εκ καρδίας κάθε επιτυχία στην Ουκρανία, όμως εντός των πραγματικών, εθνικών της συνόρων, χωρίς την αρπαγή ρωσικών επαρχιών». Επεξηγώ ότι προηγουμένως ο συγγραφέας έκανε αναφορά στα ρωσικά εδάφη της σημερινής Ανατολικής και Νότιας Ουκρανίας, που ο Λένιν παραχώρησε στην Σοβιετική Ουκρανία το 1919 και στο «δώρο» της Κριμαίας που ο Χρουτσόφ έκανε στην Ουκρανία το 1954.

Υ.Γ. Άκουσα προσφάτως τον πρόεδρο της Ουκρανίας Ζελένσκι να απευθύνεται στην Ρωσία με διάθεση συμβιβασμού λέγοντας ότι προτίθεται να αποδεχθεί την ουδετεροποίηση της Ουκρανίας και να αναγνωρίσει την ρωσική γλώσσα για τις ανατολικές περιοχές. Όντως η δίωξη της ρωσικής γλώσσας στην Ουκρανία, μιας γλώσσας που επικρατεί ακόμη και στο Κίεβο και στην οποία έγραψε ο μεγαλύτερος ουκρανός συγγραφέας ο Γκόγκολ, ήταν ένα μεγάλο λάθος. Όταν για πρώτη φορά επισκέφθηκα την τότε υπό την Ουκρανία Κριμαία, εξεπλάγηκα βλέποντας ότι σε ένα ρωσόφωνο τόπο οι δημόσιες πινακίδες ήταν όλες στα ουκρανικά. Μεγαλύτερη έκπληξη ένιωσα, όταν στο ρωσόφωνο Χάρκοβ αναζητούσα ματαίως στα βιβλιοπωλεία ρωσικά βιβλία.

* Ιερέας της Ρωσικής Εκκλησίας της Μητροπόλεως Λεμεσού.