Ηλίας, ο πύρινος προφήτης και συνομιλητής του Χριστού

Ο Προφήτης Ηλίας στην έρημο με τον Άγιο Φλώρο και τον Άγιο Λαύρο. Τμήμα εικόνας, που έχει φιλοτεχνηθεί το τελευταίο τρίτο του 18ου αιώνα. Πηγή: https://regnum.ru/     

Στις 20 Ιουλίου (2 Αυγούστου με το παλαιό ημερολόγιο) τιμάται η μνήμη του Αγίου Προφήτη του Θεού Ηλία, επικριτή των ασεβών βασιλέων, εξουσιαστή της φωτιάς και… προστάτη των Ρωσικών Αερομεταφερόμενων Δυνάμεων.

Ο άνθρωπος του Θεού, οι ιερείς του Βάαλ και οι μόσχοι

Το αντίστοιχο εβραϊκό του ονόματος «Ηλίας», το Ελιγιάχου (‏אֵלִיָּהוּ), σημαίνει «Θεός μου είναι ο Κύριος», ακριβέστερα «Θεός μου είναι ο Γιαχβέ» (Γιαχβέ στα εβραϊκά σημαίνει «Κύριος»). Όμως, ο «Γιαχβέ» δεν ήταν κοινό όνομα, αλλά ήταν το προσωπικό όνομα του Θεού, το οποίο μάλιστα δεν το πρόφεραν.  

Σύμφωνα με την παράδοση που διέσωσε ο Άγιος Επιφάνιος Κύπρου, όταν γεννήθηκε ο Προφήτης, ο πατέρας του είχε δει μία θεία οπτασία. Είχε δει πως «δύο λευκοφορεμένοι άνδρες τον σπαργάνωναν με φωτιά και του έδιναν να φάει φλόγα». Και το μωρό πράγματι έγινε ζηλωτής, πύρινος υπηρέτης του Θεού.

Ο Προφήτης Ηλίας ζούσε στο Βόρειο Βασίλειο του Ισραήλ, στα χρόνια της βασιλείας του ασεβούς βασιλιά Αχαάβ, ο οποίος είχε εξοργίσει τον Θεό, επειδή διέδιδε τη λατρεία του Βάαλ και της Αστάρτης προκειμένου να ευχαριστήσει τη Συροφοινίκισσα γυναίκα του.

Για αυτό ο Ηλίας προφήτευσε σε όλο το Ισραήλ ξηρασία: «Ο Ηλίας (…) είπε στον Αχαάβ: «Ορκίζομαι στον Κύριο που υπηρετώ, τον αληθινό Θεό του Ισραήλ, ότι τα επόμενα χρόνια δε θα πέσει στη γη δροσιά ούτε βροχή, παρά μόνο με προσταγή δική μου» (Γ΄Βασ.17:1).

«Πύρινος» προφήτης

Ο Προφήτης Ηλίας στην έρημο. Ουάσινγκτον Όλστον, 1818. Μουσείο Καλών Τεχνών, Βοστώνη, ΗΠΑ     

Η ξηρασία κράτησε τρία έτη και έξη μήνες. Επιτέλους, ο Θεός έδωσε εντολή στον Ηλία να κάνει «πνευματική διαμάχη» με τους ιερείς του Βάαλ. Ο Ηλίας ήθελε να δείξει όχι μόνο στον βασιλιά Αχαάβ, αλλά και σε όλο το Ισραήλ ποιος είναι ο αληθινός Θεός. Ο Προφήτης είπε στους ιερείς του Βάαλ: «Ας μας φέρουν δύο μοσχάρια κι ας διαλέξουν το ένα για τον εαυτό τους· ας το κομματιάσουν κι ας το βάλουν πάνω στα ξύλα· φωτιά όμως να μη βάλουν. Εγώ θα πάρω το άλλο μοσχάρι και θα το βάλω πάνω στα ξύλα και δε θα βάλω φωτιά. Ας επικαλεσθούν αυτοί το όνομα του θεού τους και θα επικαλεστώ κι εγώ το όνομα του Κυρίου. Όποιος θεός απαντήσει με φωτιά, αυτός θα είναι ο αληθινός Θεός» (Γ΄Βασ.18:23-24).

Οι ιερείς του Βάαλ προσευχήθηκαν πρώτοι. Με τις ώρες φώναζαν το όνομά του, πηδούσαν δίπλα στο θυσιαστήριο, μαχαίρωναν τους εαυτούς τους, αλλά ο φοινικικός θεός δεν ανταποκρινόταν. «Το μεσημέρι ο Ηλίας άρχισε να τους εμπαίζει: «Φωνάξτε πιο δυνατά», τους έλεγε. «Θεός είν’ αυτός! Μπορεί να είναι βυθισμένος σε σκέψεις· μπορεί να είναι κάπου απασχολημένος ή να ταξιδεύει. Ίσως κοιμάται και πρέπει να ξυπνήσει!» (Γ΄Βασ.18:27).

Οι ιερείς του Βάαλ δεν κατάφεραν τίποτα, οπότε, στο θυσιαστήριο βγαίνει ο Προφήτης Ηλίας. Ζήτησε να βρέξουν το μόσχο, τα ξύλα και τις πέτρες του θυσιαστηρίου, ώστε να μην έχει κανείς αμφιβολία στη δύναμη του Ενός Θεού. Και να, με την προσευχή του Προφήτη έγινε το θαύμα: «Τότε έπεσε η φωτιά του Κυρίου και έκαψε εντελώς το ολοκαύτωμα και τα ξύλα, τις πέτρες και το χώμα, κι έγλειψε ως και το νερό του αυλακιού. Όταν το είδαν αυτό, έσκυψαν όλος ο λαός το κεφάλι τους και είπαν: «Ο Κύριος, αυτός είναι ο Θεός· ο Κύριος, αυτός είναι ο Θεός!» (Γ΄Βασ.18:38-39). Οι ιερείς του Βάαλ σφάχτηκαν. Στη γη έπεσε πολλή βροχή. Η πολύχρονη ξηρασία είχε τελειώσει.

Στην Παλαιά Διαθήκη οι εμφανίσεις του Αληθινού Θεού συχνά συνοδεύονταν με φωτιά: «Η δόξα του Κυρίου ήρθε και σκέπασε το όρος Σινά για έξι μέρες. Στα μάτια των Ισραηλιτών φαινόταν σαν φωτιά που λαμπάδιαζε στην κορυφή του βουνού» (Εξο.24:17). Επίσης, στην Παλαιά Διαθήκη συχνά διαβάζουμε ότι ο Θεός «κατακαίει» τους εχθρούς του εκλεκτού λαού. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Βησσαρίωνα (Νετσάεβ), η φωτιά είναι «το σύμβολο της τιμωρούσας αλήθειας του Θεού, της οργής του Θεού», όπως όμως είναι και «το σημάδι του ελέους του Θεού προς τον λαό του Ισραήλ».

Ο Προφήτης Ηλίας ήταν η ζωντανή εικόνα της Κρίσης του Θεού για τους ανθρώπους που δε θέλουν να γνωρίζουν τον Αληθινό Θεό.

Αν ο Προφήτης Ηλίας δεν έχει πεθάνει, τότε πού είναι τώρα;

Ο Προφήτης Ηλίας και η πύρινη άμαξα (τμήμα). Τζουζέπε Αντζέλι, 1740-55. Εθνική Πινακοθήκη, Ουάσινγκτον, ΗΠΑ.     

Όταν βασίλευε ο Ιωράμ (ο γιος του Αχαάβ), ο Ηλίας είχε αποκτήσει, πλέον, τεράστιο πνευματικό κύρος όχι μόνο στο Βόρειο, αλλά και στο Νότιο Βασίλειο. Δε λειτουργούσε πλέον μόνος. Τον βοηθούσε ο πιστός προφήτης Ελισαίος και πολλοί μαθητές. Σύμφωνα με την παράδοση εκείνης της εποχής, τα μέλη των προφητικών σχολών («γιοι των προφητών») ζούσαν στις πόλεις σε μικρές ομάδες, τρέφονταν με άγρια λαχανικά (Δ΄Βασ.4:38-40) και κήρυτταν το λόγο του Θεού (Κρι.6:8-10).  

Λίγο πριν την ανάληψή του, παρουσία του Ελισαίου, ο Προφήτης Ηλίας έκανε μεγάλο θαύμα: «Τότε ο Ηλίας πήρε το μανδύα του, τον δίπλωσε και χτύπησε μ’ αυτόν τα νερά. Αυτά άνοιξαν στα δυο και πέρασαν ανάμεσα οι δύο άντρες πατώντας σε ξηρά» (Δ΄Βασ.2:8).

Όμως, το αποκορύφωμα της ζωής του Προφήτη υπήρξε ένα άλλο γεγονός: «Καθώς προχωρούσαν συζητώντας, φάνηκε ένα άρμα από φωτιά, κι άλογα πύρινα τους χώρισαν τον έναν από τον άλλο. Κι ανέβαινε ο Ηλίας μέσα σε ανεμοστρόβιλο στον ουρανό» (Δ΄Βασ.2:11).

Η Αγία Γραφή τονίζει ότι ο Προφήτης Ηλίας ανελήφθη εν σώματι, και όχι εν πνεύματι. Συχνά θεωρούν ότι ο Προφήτης ανελήφθη με την πύρινη άμαξα στη Βασιλεία των Ουρανών, στον ίδιο τον Θρόνο του Θεού. Ωστόσο, στη Σλαβονική μετάφραση, όπως και στη μετάφραση των Εβδομήκοντα, λέγεται ότι ο Ηλίας είχε αναληφθεί όχι στον ουρανό αλλά «ως εις τον ουρανό»: «καὶ ἀνελήφθη Ἠλιοὺ ἐν συσσεισμῷ ὡς εἰς τὸν οὐρανόν».

Οι Άγιοι Πατέρες δεν έχουν κοινή άποψη για το πού βρίσκεται ο Προφήτης Ηλίας μετά την ανάληψη. Ο Άγιος Βέδα ο Σεβάσμιος θεωρούσε ότι ο Προφήτης είναι στον Παράδεισο. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Αγίου Βέδα, η ανάληψη του Ηλία, βεβαίως, δεν είναι ανάβαση στον Ουρανό (όπως αυτή του Χριστού), αλλά η ανύψωσή του σε ύψος, από όπου αόρατα μεταφέρθηκε στις χαρές του Παραδείσου.

Το ίδιο νομίζει και ο Άγιος Δημήτριος του Ροστόβ. Θεωρεί ότι ο Ηλίας που με την πύρινη άμαξα έχει παρθεί εν σαρκί στον ουρανό, ζει ακόμη εν σαρκί και φυλάγεται από τον Θεό εν αυλαίς του Παραδείσου.

Ωστόσο, ο Άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος διδάσκει ότι ο Προφήτης ανελήφθη σε μυστικό επίγειο μέρος, όπου πρέπει να παραμένει σε κατάσταση σωματικής και ψυχικής ανάπαυσης ώσπου, με το τέλος του κόσμου, ξανά να εμφανιστεί στη γη για να αποπληρώσει το χρωστούμενο του θανάτου. Στο ίδιο μήκος κύματος συλλογίζεται και ο Όσιος Ρωμανός ο Μελωδός. Στο κοντάκιό του για την Ανάληψη του Κυρίου αναφέρεται: «Ἠλίας δὲ ὁ πύρινον ἅρμα ἐπικαθήμενος ἀνῆλθε καὶ οὐκ ἔφθασε τὸν οὐρανόν, ὡς γέγραπται, ἀλλ' ὡς εἰς τὸν οὐρανόν· ὁ Θεὸς δὲ τοῦ Ἐνὼχ καὶ ὁ Θεὸς Ἠλιοῦ ἀνελθὼν εἰς οὐρανοὺς ἐδήλωσεν ὑμῖν· "Οὐ χωρίζομαι ὑμῶν· ἐγώ εἰμι μεθ' ὑμῶν καὶ οὐδεὶς καθ' ὑμῶν"»

Ο τόπος που βρίσκεται ο Προφήτης Ηλίας μετά την ανάληψή του παραμένει μυστήριο. Ένα είναι προφανές: η ανάληψη του Ηλία είναι η προτύπωση της Ανάληψης του Ιησού Χριστού και η προτύπωση της ζωής των δικαίων στη Βασιλεία των Ουρανών. Ο Άγιος Αμβρόσιος των Μεδιολάνων θεωρεί ότι όπως ο Προφήτης Ηλίας ανελήφθη με το πύρινο άρμα, έτσι θα αναληφθεί και η Εκκλησία. Και, αν δεν τον πιστεύουμε, ας πιστέψουμε τον Παύλο, δια του οποίου ο Χριστός έλεγε: «ἁρπαγησόμεθα ἐν νεφέλαις εἰς ἀπάντησιν τοῦ Κυρίου εἰς ἀέρα, καὶ οὕτω πάντοτε σὺν Κυρίῳ ἐσόμεθα».

Γιατί ο Προφήτης Ηλίας εμφανίζεται στην Καινή Διαθήκη;

Ο Άγιος Προφήτης Ηλίας στην έρημο. Τοιχογραφία της Μονής Γκρατσανίτσα, Κόσοβο, Σερβία. Περίπου 1320. Πηγή: https://diomedes2.livejournal.com/     

Στο μεταίχμιο της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης οι άνθρωποι ανέμεναν τη σύντομη επιστροφή του Προφήτη Ηλία στη γη, σύμφωνα με την προφητεία του Μαλαχία, του τελευταίου παλαιοδιαθηκικού προφήτη («Εγώ θα σας στείλω τον Ηλία τον προφήτη, προτού έρθει η μεγάλη και φοβερή ημέρα» (Μαλ.4:5)).

Το πύρινο πνεύμα του Ηλία οι Ισραηλίτες το έβλεπαν αρχικά στη δράση του Ιωάννη του Προδρόμου και μετά στο κήρυγμα του Ιησού Χριστού. Κάποιοι νόμιζαν ότι κάποιος από αυτούς τους δύο είναι ο Ηλίας (Ιω.1:21 Ματ.16:14).

Ωστόσο, ο πραγματικός Προφήτης Ηλίας εμφανίστηκε στον Κύριο Ιησού Χριστού στο όρος Θαβώρ. Μάρτυρες αυτού υπήρξαν οι Απόστολοι Πέτρος, Ιακώβ και Ιωάννης. Είδαν τον Ηλία και τον Μωυσή να συνομιλούν με τον Χριστό στο άκτιστο φως Του: «έλαμψε το πρόσωπό του σαν τον ήλιο και τα ενδύματά του έγιναν άσπρα σαν το φως. Τότε εμφανίστηκε σ’ αυτούς ο Μωυσής και ο Ηλίας, και συνομιλούσαν με τον Ιησού» (Ματθ.17:1-3).

Ο Προφήτης Ηλίας εμφανίστηκε στο όρος Θαβώρ για μια σειρά από λόγους. Πρώτον, για να εκπροσωπήσει τις προφητικές γραφές, όπως ο Μωυσής εκπροσωπεί το Νόμο (Άγιος Ιερώνυμος από τη Στριδώνα). Δεύτερον, για να διαλύσει τις πλάνες των ανθρώπων που θεωρούσαν ότι ο Ηλίας είναι ο Χριστός και για να δείξει ότι ο Χριστός είναι Θεός (αφού εκπέμπει φως), και ότι οι προφήτες είναι δούλοι Του (αυτήν την ερμηνεία πρότεινε ο Άγιος Εφραίμ ο Σύρος). Τρίτον, για να ξέρουν οι άνθρωποι ότι ο Ιησούς είναι ο άρχων της ζωής και του θανάτου, καθώς ο Μωυσής πέθανε και ο Ηλίας ζει (ερμηνεία του Ευθυμίου του Ζιγαβηνού). Τέλος, για να δείξει ότι η «ημέρα του Κυρίου», την οποία προφήτευσε ο Μαλαχίας, έχει ήδη έρθει.   

Θα επιπλήξει τον Αντίχριστο και θα μεταβάλει το νερό σε αίμα

Σύμφωνα με την Εκκλησιαστική Παράδοση, η αποστολή του Προφήτη Ηλία δεν έχει ολοκληρωθεί. Μαζί με τον παλαιοδιαθηκικό δίκαιο Ενώχ, που επίσης είχε παρθεί «ως εις τον ουρανόν», περιμένει τους έσχατους καιρούς και την ενθρόνιση του «ανθρώπου της αμαρτίας», δηλαδή του Αντίχριστου, ο οποίος θα παριστάνει τον Θεό.

Όταν γίνει αυτό, ο Ηλίας και ο Ενώχ θα επιπλήξουν τις ανομίες του Αντίχριστου. Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στην «Αποκάλυψή» του γράφει: «Θα δώσω όμως εντολή στους δύο μάρτυρές μου να προφητεύουν αυτές τις χίλιες διακόσιες εξήντα μέρες φορώντας ρούχα πένθιμα» (Αποκ.11:3).

Ο Όσιος Οικουμένιος Τρίκκης εξηγεί: «μετὰ Ἠλίου τοῦ Θεσβίτου ἥξειν καὶ τὸν Ἐνὼχ προτρέχοντα τῆς δευτέρας Χριστοῦ παρουσίας μέλλοντος ἐφίστασθαι τοῦ ἀντιχρίστου· φασὶ γὰρ αὐτοὺς προελθεῖν καὶ προδιαμαρτύρασθαι ἀπάτην εἶναι τὰ παρ' αὐτοῦ γενησόμενα σημεῖα καὶ ὡς οὐ δεῖ πιστεῦσαι τῷ ἀλητηρίῳ». Η «Αποκάλυψη» επίσης λέει ότι οι προφήτες θα επιπλήττουν τον Αντίχριστο «με εξουσία και δύναμη»: «Αυτοί έχουν εξουσία να κλείσουν τον ουρανό, ώστε να μη ρίξει βροχή τις μέρες που θα προφητεύουν. Έχουν επίσης εξουσία, όποτε το θελήσουν, να μετατρέψουν τα νερά σε αίμα και να χτυπήσουν τη γη με κάθε λογής συμφορές» (Αποκ. 11:6). Σύμφωνα με την προφητεία, ο Θεός θα επιτρέψει οι προφήτες να θανατωθούν για να αναστηθούν μετά από τρεισήμισι μέρες, σηματοδοτώντας το ξεκίνημα της δευτέρας Παρουσίας του Χριστού.  

Τι σχέση έχουν οι Αερομεταφερόμενες Δυνάμεις;

Τον Προφήτη Ηλία τον «όρισαν» προστάτη των Αερομεταφερόμενων Δυνάμεων, εν μέρει λόγω της ημερολογιακής σύμπτωσης: η πρώτη κάθοδος των Αερομεταφερόμενων Δυνάμεων στην ΕΣΣΔ («τα γενέθλια» των Αερομεταφερόμενων Δυνάμεων) έγινε στις 2 Αυγούστου του 1930, την ημέρα που εορτάζεται η μνήμη του Προφήτη Ηλία (με το παλαιό ημερολόγιο – ΣτΜ). Εν μέρει, λόγω του ότι ο Προφήτης, που ήταν αφοσιωμένος και πιστός στο έργο του, πράγματι μπορεί να εμπνέει τους στρατιώτες.

Είναι ενδιαφέρον ότι τον 10^ο αιώνα, πολύ πριν τη Βάπτιση των Ρως, κάποιοι στρατιώτες του Πρίγκιπα Ίγκορ (κατά κάποιον τρόπο, οι πρώτοι εκπρόσωποι των «ειδικών δυνάμεων»), όταν βαπτίζονταν, έλεγαν ότι τιμούν ιδιαίτερα τον Άγιο Προφήτη Ηλία. Και στη σύμβαση του Πρίγκιπα Ίγκορ με τους Βυζαντινούς του 944, βρίσκουμε πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες οι στρατιώτες του Πρίγκιπα «ορκίζονταν στην εκκλησία του προφήτη Ηλία», την πρώτη ορθόδοξη εκκλησία της Ρωσίας του Κιέβου που κτίστηκε, σύμφωνα με την παράδοση, από τους Πρίγκιπες Ασκόλντ και Ντιρ.