«Μου ζητήθηκε να περάσω μέσα από το ναρκοπέδιο πρώτος»: η ιστορία ενός ιερέα, ο οποίος είχε πολλές φορές αντικρίσει κατάματα το θάνατο

Στις 6 Νοεμβρίου του 2022, στη ζώνη της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης, σκοτώθηκε ο Πρωθιερέας Μιχαήλ Βασίλιεβ, την ώρα εκπλήρωσης των ποιμαντικών του καθηκόντων. Στις 8 Νοεμβρίου, ο Πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν του απέδωσε το Παράσημο του Ήρωα της Ρωσίας, μετά θάνατον.  

Πρωθιερέας Μιχαήλ Βασίλιεβ

Ο Πρωθιερέας Μιχαήλ Βασίλιεβ ήταν εφημέριος του Ιερού Ναού της Μεγαλομάρτυρος Βαρβάρας, Πατριαρχικό Μετόχι στο Επιτελείο των Στρατηγικών Πυραυλικών Δυνάμεων. Ως στρατιωτικός ιερέας είχε εμπειρία από πολλές εμπόλεμες ζώνες, όπως στην Τσετσενία, στο Κόσσοβο, στη Συρία και άλλες. Είχε πραγματοποιήσει πολλές πτώσεις με αλεξίπτωτο. Στην τελευταία είχε αποκομίσει και κατάγματα στη σπονδυλική στήλη.

Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στις 23 Φεβρουαρίου του 2022. Σε αυτό ο Πρωθιερέας Μιχαήλ μιλάει για αυτά που είχε δει στον πόλεμο και για το τι ένιωθε κάθε φορά που βρισκόταν κοντά στο θάνατο.

Μια φορά είχαμε βρεθεί κάτω από βροχή βομβαρδισμών που επιχειρούνταν από σύστημα εκτόξευσης πολλαπλών πυραύλων БМ-21. Πρόκειται για ένα σύστημα πιο μεγάλο και πιο τρομερό από την «Κατιούσα». Ήμασταν τρείς, εγώ, ένας αβάπτιστος Μπουριάτης και ένας πιστός που ανήκε σε κοινότητα παλαιού τελετουργικού τύπου. Η γη γύρω μας να ταρακουνιέται, να αιωρούνται ξύλα, χώματα. Τρομαγμένοι προσπαθούμε να κολλήσουμε ο ένας στον άλλον. Αισθανόμαστε ότι αυτό είναι το τέλος μας. Δεν είναι ξεκάθαρο πότε θα έρθει ο θάνατος, αλλά νιώθουμε ότι είναι πολύ κοντά. Και εκεί αρχίζω να εξομολογούμαι τα αμαρτήματά μου σε αυτούς τους νεαρούς. Και ξαφνικά αυτοί ακολουθούν και αρχίζουν να μετανοούν και αυτοί. Ήταν εύκολο να εξομολογούμαι γιατί φοβόμουν πολύ. Σε μια τέτοια περίπτωση σημαντικό είναι να υπάρχει κάποιος, στον οποίο μπορείς να εξομολογηθείς…

Φοβάμαι το θάνατο, αλλά με τα χρόνια όλο και λιγότερο. Με τα χρόνια τα συναισθήματα φθείρονται και απλώς κουράζεσαι να φοβάσαι. Όταν βομβαρδίζεσαι για πρώτη φορά, σου φαίνεται ότι όλες οι βολές έρχονται κατά πάνω σου. Αλλά ύστερα καταλαβαίνεις ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον που δύσκολα σκοτώνεται. Για να σε σκοτώσουν, πρέπει να συντρέξουν πολλά πράγματα. Ωστόσο, αν σε σκοτώσουν για κάτι καλό, δόξα τω Θεώ!

***

Δεν έχω καμία επιθυμία να κάνω ανδραγαθήματα. Είμαι πασιφιστής, είμαι εναντίον όλων των πολέμων. Όχι με την έννοια ότι συμμετέχω σε κάποιο κίνημα. Απλώς δεν τον θέλω τον πόλεμο, τον έχω ζήσει αρκετά. Είναι πάντα πόνος, βρωμιά, δεν είναι καθόλου ευχάριστος. Απλώς αναγκάζομαι να ακολουθώ το ποίμνιό μου για να το στηρίζω. Αυτό είναι. Την πρώτη φορά ήταν το Κόσσοβο, ύστερα η Βοσνία, μετά η Τσετσενία και τα λοιπά.

Στο Κόσοβο, παρεμπιπτόντως, μαζί με δημοσιογράφους από την εκπομπή «Vzglyad» γυρίζαμε ντοκιμαντέρ για τα καταστραμμένα ιερά. Πηγαίναμε σε ναούς και παίρναμε αυτά που είχαν απομείνει από τους Αλβανούς: βιβλία, άμφια, αντιμήνσια. Για αυτούς όλα αυτά δεν είχαν καμία αξία. Και εμείς τα πηγαίναμε όλα στον επιχώριο επίσκοπο σε μοναστήρι. Όλα αυτά τα κάναμε μαζί με τους στρατιωτικούς, βεβαίως. Μια φορά, μπήκαμε σε έναν παλαιό ναό που είχαν ανατινάξει. Μαζέψαμε ό, τι είχε απομείνει και αρχίσαμε να βγαίνουμε έξω. Ξαφνικά κάποιος διαπίστωσε ότι για να επιστρέψουμε στα οχήματά μας έπρεπε να περάσουμε μέσα από ναρκοπέδιο. Αρχικά δεν το είχαμε καταλάβει. Ο αρχηγός γυρνάει σε μένα και μου λέει: «Λοιπόν, παππούλη, πέρνα εσύ πρώτος». Τον καταλαβαίνω πολύ καλά. Αυτοί είχαν βρεθεί σε αυτήν την δύσκολη κατάσταση εξαιτίας μου, οπότε, εγώ έπρεπε να τους βγάλω από κει. Επιπλέον, αν ανατιναζόμουν εγώ, δε θα αναγκαζόταν να απολογείται ενώπιον των προϊσταμένων του. Είχε πράξει πολύ σωστά. Δούλεψε η στρατιωτική του ευφυΐα. Η λογική είναι απλή: αν ο ιερέας περάσει, ο Θεός είναι μαζί τους, αν δεν περάσει, ο παπάς «δεν ήταν σωστός» και ο Θεός δεν τον βοήθησε. Άρα, δε χρειάζονται έναν τέτοιο παπά. «Τέλειωσε, φέρτε μας κάποιον άλλον». Ήταν κατά κάποιον τρόπο τεστ αντοχής. Ελπίζω ότι το πέρασα.

***

Πρωτοπήγα ως ιερέας στο Στρατό σε ηλικία 26 ετών. Τότε, ήμουν έφεδρος λοχαγός. Γεννήθηκα σε οικογένεια στρατιωτικού. Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, είχα γύρω μου πάντα στρατιωτικούς. Ζούσαμε σε μια πολύ μικρή στρατιωτική πόλη, χωρίς άσφαλτο, στην Αυτόνομη Περιφέρεια Νένετς. Εκεί, μέχρι τα 17 μου χρόνια, ασχολούμουν με το τρίαθλο των αξιωματικών στρατού: νερό, καυσόξυλα και αποπλύματα. Οπότε, από μικρός ήξερα πολύ καλά τι σημαίνει στρατός. Όταν πηγαίνω, ας πούμε, στις βάσεις των πυραύλων ή των αερομεταφερόμενων, μου φαίνεται ότι είναι ένα μέρος επιπέδου λουξ, σε σύγκριση με τους δικούς μας στρατώνες κτισμένους με μπάζα, ανάμεσα στους οποίους καμιά φορά κυκλοφορούσαν και αδηφάγοι.     

Το λειτούργημά μας ως στρατιωτικών ιερέων ξεχωρίζει από τον τυπικό ενοριακό παπά κατά το ότι εμείς πηγαίνουμε εκεί, όπου πηγαίνει το ποίμνιό μας για να εκτελέσουν σχετικές διαταγές. Βγαίνουμε από τον περίβολο της εκκλησίας και κατευθυνόμαστε προς τους ανθρώπους, οι οποίοι, λόγω των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων δεν μπορούν να ακολουθήσουν την κανονική ροή της ενοριακής ζωής. Δεν υπάρχουν εκκλησίες στα συμβατικά «μυστικά δάση», όπου βρίσκονται.

Πολλοί βλέπουν ότι συχνά το μεγαλύτερο μέρος των ενοριτών είναι γυναίκες. Και πού είναι οι άντρες; Αυτοί ή δουλεύουν ή είναι στο στρατό ή είναι στη φυλακή. Γι΄αυτό, είναι σημαντικό εμείς οι ίδιοι να πηγαίνουμε σε αυτούς. Και πόσο μάλλον στο στρατό. Εκεί υπηρετούν υγιείς, νέοι και μορφωμένοι αξιωματικοί. Είναι άνθρωποι που κάνουν οικογένειες, ανατρέφουν παιδιά, προσφέρουν έργο στην Πατρίδα και στην κοινωνία. Εν πολλοίς, αυτοί ορίζουν το μέλλον μας. Και είναι σημαντικό το κήρυγμά μας να μην τους προσπερνάει, να μπορούμε να τους μεταφέρουμε την καλή είδηση.

Πρέπει ο άνθρωπος να παραμένει πάντα άνθρωπος, πόσο μάλλον όταν έχει διακριτικά. Δεν πρέπει να τον αφήνεις να «αποκτηνώνεται», ακόμα και αν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα τον αναγκάζει. Θυμάμαι, τότε που υπηρετούσα στην Τσετσενία, αναγκαζόμουν να εξηγώ ότι απαγορεύεται να βασανίζει κανείς τους αιχμάλωτους τρομοκράτες. Σήμερα μπορεί να πετύχεις το σκοπό σου με τέτοιες μεθόδους αλλά αύριο θα στραβώσει η ζωή σου. Αν ο εχθρός φέρει αντίσταση, κάνε το καθήκον σου, σταμάτησέ τον με τη δύναμη του όπλου. Αλλά δεν πρέπει να τον βασανίζεις, είναι βδέλυγμα ενώπιον του Θεού. Αυτό δίδασκε ακόμα και ο στρατάρχης Σουβόροβ.

Στον πόλεμο, μπροστά στην αιωνιότητα, πάντα υπάρχει θέμα για συζήτηση. Συνήθως, μιλάμε για τις γυναίκες, για την αγάπη, για το νόημα της ζωής. Σημειωτέον, για την αγάπη προς τον Θεό μιλάμε πιο συχνά παρά για την αγάπη προς τις γυναίκες. Και αυτό είναι κατανοητό. Ακόμα και όταν όλα γίνονται προγραμματισμένα, είναι σπάνιο να μην πουν τα παιδιά, όταν πηδούν από το αεροπλάνο με αλεξίπτωτο στην πλάτη: «Κύριε, βοήθησον!», «Κύριε, ελέησον!» Και μετά η δική μου δουλειά, ως ιερέα, είναι να βοηθήσω αυτήν την παρόρμηση της ψυχής να μετασχηματιστεί σε κάτι βαθύτερο και πιο συνειδητοποιημένο. Να μην είναι απλά θέμα «δούναι και λαβείν»: Συ, Κύριε, ελέησόν με, και εγώ μετά θα ανάψω ένα κερί ή θα κτίσω εκκλησία. Εξηγώ ότι η πνευματική ζωή είναι πιο δύσκολη από το να ξεπερνάς το φόβο του θανάτου, αν και συχνά από κει ξεκινάει. Και στη συνέχεια ανοίγεται ένας ολόκληρος κόσμος, του οποίου μπορείς να γίνεις κοινωνός. Δε χρειάζεται αμέσως να μελετήσεις την ιστορία των Οικουμενικών Συνόδων. Μπορείς να ξεκινήσεις από κάτι απλό: να διαβάσεις το Ευαγγέλιο. Και αν είναι δύσκολο ακόμα και αυτό, μπορώ και εγώ να εξηγήσω πολύ απλά, με παραδείγματα από τη ζωή του Ρωσικού Στρατού στα τελευταία 25 χρόνια.

Θυμάμαι που βάπτιζα στρατιωτικούς στην Αρκτική. Ήταν στο νησί Κοτέλνιϊ. Εκεί είχαμε τοποθετήσει έναν μεγάλο σταυρό στη μνήμη των πρώτων αρκτικών ασκήσεων. Στο νησί υπάρχουν χώροι του Αρχηγείου, όπου μας επέτρεπαν να τελούμε βαπτίσεις. Σχεδόν κανείς δεν εκδηλώνει την επιθυμία να βαπτιστεί από την αρχή. Πρώτα γίνεται προσωπική συζήτηση. Και αν ο στρατιωτικός δει μέσα μου πρώτα από όλα άνθρωπο και όχι έναν ακατανόητο παπά, τον οποίον έστειλαν από κάπου, μετά από διαταγή της διοίκησης, τότε θα εμφανιστεί και η επιθυμία να γίνει μέλος της Εκκλησίας.   

***

Φωτογραφία: vdvhram.ru

Πρόλαβα να επισκεφτώ πολλά μέρη στα 24 χρόνια του λειτουργήματός μου. Στις εμπόλεμες ζώνες βρέθηκα πάνω από 50 φορές. Όπου πηγαίνει το αερομεταφερόμενο ποίμνιό μου, εκεί πηγαίνω κι εγώ. Πώς αλλιώς; Για μένα, με την εμπειρία που έχω, είναι πιο εύκολο σε σύγκριση με τους άλλους ιερείς, οι οποίοι πηγαίνουν εκεί για πρώτη φορά. Ας πούμε, φτάνουμε στη Συρία. Το πιο πιθανό είναι να μην αφήσουν τον ιερέα να πάει πέρα από τη βάση και έτσι όλοι θα είναι ήσυχοι. Υπάρχουν, όμως, μέρη, όπου οι στρατιώτες επιχειρούν και καμιά φορά βρίσκονται εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Εκεί μπορείς να φτάσεις μόνο με κομβόι ή από αέρος. Αυτό είναι μια ολόκληρη στρατιωτική επιχείρηση. Αλλά εκεί είμαι πιο χρήσιμος από όλα.

Δεν ξέρω, τι αισθήματα έχουν οι άνθρωποι, όταν με βλέπουν με αυτή την αρχαϊκή ενδυμασία. Μερικές φορές, όμως, φοράω και καμουφλάζ. Αυτό εξαρτάται από την περίσταση. Ο στόχος του ιερέα δεν είναι να δημιουργεί προβλήματα, αλλά να τα λύνει. Η ενδυμασία μου δεν πρέπει να γίνεται στόχος για να χτυπούν ακριβώς αυτό το τεθωρακισμένο και αυτό το κομβόι, στο οποίο βρίσκομαι. Στο δρόμο μπορείς να ντύνεσαι όπως όλοι οι άλλοι, και μετά να αλλάζεις για να τελείς τις ιερές ακολουθίες με το ράσο. Υπήρξαν διάφορες περιστάσεις. Μερικές φορές, όταν έβλεπαν ότι μέσα σε όχημα υπάρχει ιερέας, πυροβολούσαν στοχευμένα. Γι΄αυτό, και οι τρόποι συμπεριφοράς στην Τσετσενία είναι διαφορετικοί από ότι στη Συρία.

***

Μου αρέσει η φράση «Αν δεν υπηρέτησες στο στρατό δεν είσαι άντρας». Εγώ ο ίδιος δεν έκανα τη θητεία μου στο στρατό, αλλά και δεν «την κοπάνησα». Γι΄αυτό, θα την παρέφραζα ως εξής: «Αν δεν απέφυγες να πας στο στρατό, είσαι άντρας». Κατ΄ αντιστοιχία, είναι το ίδιο αμαρτωλό να αποφεύγει ο άνθρωπος το συζυγικό του καθήκον ή το στρατιωτικό. Οι λεπτομέρειες δεν είναι και τόσο σημαντικές εδώ. Πολλοί έχουν ως μότο σήμερα: «σε όσους χρωστάω, τους συγχωρώ όλους». Θεωρώ ότι είναι αδυναμία του ανθρώπου να πατάξει το εγώ του, τα «δεν μπορώ» του και τα «δε θέλω» του. Ένας σύγχρονος κάτοικος της μεγαλούπολης «δε δίνει φράγκο» για το «πρέπει». Ένας έρχεται στο στρατό με τα πιτάκια της μαμάς. Αυτά τελειώνουν πολύ γρήγορα και καταλαβαίνει ότι δίπλα του υπάρχουν και άλλοι τέτοιοι. Αντιλαμβάνεται ότι η ποιότητα της διατροφής που θα έχει σίγουρα δεν είναι ό, τι το καλύτερο. Ο στρατιώτης καταλαβαίνει ότι «την πάτησε». Οπότε, υπάρχουν δύο εκδοχές: ή να μυξοκλαίει ή να αρχίζει να κάνει κάτι, να μαθαίνει να αναλαμβάνει ευθύνη απέναντι στον εαυτό του και απέναντι στους άλλους σε έναν κόσμο ανηλίκων. Έτσι τα αγόρια γίνονται άντρες.