Η παιδικότητα και η ενηλικιότητα στην Καινή Διαθήκη

Στην Καινή Διαθήκη το θέμα της παιδικότητας καταλαμβάνει ιδιαίτερη θέση. Μπορούμε άριστα να μιλάμε για την καινοδιαθηκική θεολογία της παιδικότητας, καθώς αυτή η έννοια έχει αρκετά συγκεκριμένο θεολογικό περιεχόμενο.

Για την παιδικότητα μιλάει τόσο ο Ίδιος ο Κύριος, όσο και οι Απόστολοί Του. Βέβαια, ανάμεσα στα αποφθέγματα του Χριστού, των Αποστόλων Πέτρου και Ιωάννη από τη μια και του Αποστόλου Παύλου από την άλλη παρατηρείται μια σημαντική κάπως διαφορά, η οποία, ωστόσο, δε συνιστά αντίφαση. Οι αποκλίνουσες απόψεις για την παιδικότητα στην Καινή Διαθήκη δεν συνιστούν απόκλιση αντίθετων στάσεων, αλλά διαφορετικών προοπτικών, συμφραζομένων, που συμπληρώνουν το ένα το άλλο.

Η παιδικότητα εξετάζεται από αυτούς τόσο με την κυριολεκτική (βλ.π.χ. Εφ.6:4, Κολ.3:21), όσο και με την αλληγορική σημασία. Η παιδικότητα με την αλληγορική της σημασία αναφέρεται στη Θεογνωσία και τον ηθικό αγώνα (άσκηση) με τις δύο διαστάσεις: τη σαρκική και την πνευματική.

Η παιδικότητα στην σαρκική της διάσταση έχει αρνητική σημασία, καθώς χρησιμοποιείται όταν γίνεται αναφορά σε περιπτώσεις ανωριμότητας, ανετοιμότητας, αμυαλιάς, αγνωσίας, αμορφωσιάς, αμάθειας, αγραμματοσύνης, ατέλειας και α-πνευματικής σαρκικής προσέγγισης στη γνώση του Θεού.

Την ίδια στιγμή, η παιδικότητα που εννοείται με αυτόν τον τρόπο αντιπαρατίθεται στην ενηλικιότητα, ως μια ηλικία ωριμότητας, συνειδητοποίησης, γνώσης, μόρφωσης, μάθησης, σοφίας, ετοιμότητας, πληρότητας στη Θεογνωσία.

«Και ἐγώ, ἀδελφοί, οὐκ ἠδυνήθην ὑμῖν λαλῆσαι ὡς πνευματικοῖς, ἀλλ᾿ ὡς σαρκικοῖς, ὡς νηπίοις ἐν Χριστῷ. Γάλα ὑμᾶς ἐπότισα καὶ οὐ βρῶμα. οὔπω γὰρ ἠδύνασθε. ἀλλ᾿ οὔτε ἔτι νῦν δύνασθε· ἔτι γὰρ σαρκικοί ἐστε. ὅπου γὰρ ἐν ὑμῖν ζῆλος καὶ ἔρις καὶ διχοστασίαι, οὐχὶ σαρκικοί ἐστε καὶ κατὰ ἄνθρωπον περιπατεῖτε;» (Α΄ Κορ.3: 1-3, βλ.επίσης Α΄Κορ. 13: 9-11, Εφ. 4: 14-15, Εβρ. 5: 12-14).

Εδώ η παιδικότητα (η νηπιότητα) αναφέρεται στην ανώριμη ηλικία, δηλαδή στη σαρκική κατάσταση του νου. Σύμφωνα με τους αγίους πατέρες, ο νους ή το πνεύμα είναι η ύψιστη δύναμη της ψυχής που είναι όργανο εμπειρικής Θεογνωσίας και αντιτάσσεται στη σάρκα. Η ενηλικιότητα, αντίθετα, σημαίνει την τέλεια πνευματική κατάσταση του νου που έχει γνωρίσει τον Θεό.

Με αυτόν τον τρόπο, στα συμφραζόμενα της φιλάρετης ανάβασης προς τον Θεό και της γνώσης
Του, η σαρκική παιδικότητα βρίσκεται σε αντιπαράθεση προς την πνευματική ενηλικιότητα, όπως συμβαίνει με τον εκφυλισμό που αντιπαρατίθεται στην εξέλιξη.

Στην πνευματική της διάσταση η παιδικότητα είναι απόλυτα θετική έννοια και νοείται ως εικόνα απλής, αγνής, ταπεινής, αναμάρτητης πίστης, η οποία αποτελεί τη βασική και κινητήρια δύναμη όλων των χριστιανικών αρετών, συμπεριλαμβανομένης και της ύψιστης: της αγάπης προς τον Θεό και τον πλησίον (Μτ. 22: 37-40). Εδώ η παιδικότητα νοείται ως αγνή αμόλυντη ηθική αφετηρία και βάση για την μετέπειτα δίκαιη ζωή. Η χριστιανική άσκηση πάντα αρχίζει με την κίνηση της ψυχής που απευθύνεται με μετάνοια και ταπείνωση προς τον Θεό, με την πίστη σε Αυτόν, σύμβολο της οποίας είναι η παιδικότητα.

Δύο φορές ο Κύριος απευθύνεται στους Αποστόλους Του με τη λέξη «τέκνα», και οι δύο βρίσκονται στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο. Την πρώτη φορά ο Χριστός αποκαλεί τους πλησιέστερους μαθητές Του τέκνα στο Μυστικό Δείπνο, μετά την αποχώρηση του Ιούδα, πριν από την προδοσία Του, την καταδίκη Του και τα Σταυρικά Πάθη Του (βλ.Ιω. 13: 33). Τη δεύτερη φορά το κάνει μετά την Ανάστασή Του, όταν εμφανίζεται στους μαθητές στη θάλασσα της Τιβεριάδας (βλ.Ιω. 21:5).  

Η προσφώνηση «τέκνα» αποτυπώνει το αποκορύφωμα της εμπιστευτικής εγγύτητας ανάμεσα στον Ιησού και τους Αποστόλους Του

Η προσφώνηση «τέκνα» αποτυπώνει το αποκορύφωμα της εμπιστευτικής εγγύτητας ανάμεσα στον Ιησού και τους Αποστόλους Του. Ο Σωτήρας μιλάει με τους μαθητές, όπως ο πατέρας με τα αγαπημένα παιδιά του, τους αποχαιρετάει και τους δίνει νουθεσίες για το μέλλον.

Πριν από αυτό, ο Κύριος μιλούσε στους μαθητές Του για τα παιδιά ως εξής:

• «Ἄφετε τὰ παιδία ἔρχεσθαι πρός με, καὶ μὴ κωλύετε αὐτά· τῶν γὰρ τοιούτων ἐστὶν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὃς ἐὰν μὴ δέξηται τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ὡς παιδίον, οὐ μὴ εἰσέλθῃ εἰς αὐτήν» (Μκ.10: 14-15).
• «Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ στραφῆτε καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία, οὐ μὴ εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Ὅστις οὖν ταπεινώσει ἑαυτὸν ὡς τὸ παιδίον τοῦτο, οὗτός ἐστιν ὁ μείζων ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν» (Μτ. 18: 3-4).
• «Ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν, καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις·» (Μτ. 11:25-26).
• «Καὶ ὃς ἐὰν δέξηται παιδίον τοιοῦτον ἓν ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου, ἐμὲ δέχεται·. Ος δ᾿ ἂν σκανδαλίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων τῶν πιστευόντων εἰς ἐμέ, συμφέρει αὐτῷ ἵνα κρεμασθῇ μύλος ὀνικὸς εἰς τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ καταποντισθῇ ἐν τῷ πελάγει τῆς θαλάσσης». (Μτ. 18: 5-6).

Με αυτά τα λόγια ο Χριστός, πρώτον, απορρίπτει την υποτιμητική προσέγγιση των παιδιών και της παιδικότητας ως κάτι ασήμαντου και ανούσιου. Δεύτερον, αναφέρει τα παιδιά ως παράδειγμα για μίμηση και μας καλεί να μαθαίνουμε από αυτά να αποδεχόμαστε ταπεινά τη Βασιλεία του Θεού. Τρίτον, βάζει τα παιδιά πάνω από τους σοφούς του κόσμου τούτου ως μύστες των Θείων αποκαλύψεων. Τέταρτον, κηρύσσει την αγαπητική στάση απέναντι στα παιδιά (να τους δεχόμαστε) ως όρο σωτηρίας.

Τα παιδιά πρέπει να τα προσεγγίζουμε με πολλή προσοχή ως υπόδειγμα των ηθικών τελειοτήτων, δηλαδή, της απόλυτης πίστης, της ειλικρινούς εμπιστοσύνης, της ταπείνωσης, της ανεξικακίας, της αγάπης άνευ όρων, της ολοκληρωτικής ευχαριστίας, του ευλαβούς φόβου, της διαθεσιμότητας για γνώση και τη δημιουργία, της ελπίδας για το καλύτερο, της ετοιμότητας να αλλάζουν και να διορθώνονται. Μέσω της αγάπης προς τα παιδιά, ο πιστός εκδηλώνει την αγάπη του προς τον Χριστό. Όποιος δεν αγαπάει τα παιδιά, δεν αγαπάει ούτε τον Κύριο.   

Η ολοκληρωτική ανοιχτότητα στον Θεό είναι ικανότητα της παιδικής καρδιάς, το σημαντικότερό του ταλέντο. Σύμφωνα με τους αγίους πατέρες, η καρδιά δεν είναι απλά σωματικό όργανο που εξασφαλίζει την κυκλοφορία του αίματος στον οργανισμό, αλλά είναι το κέντρο όλης της ψυχοσωματικής ζωής του ανθρώπου. Από αυτά που συμβαίνουν στην καρδιά, το τι υπάρχει μέσα της και προς τα πού τάσσεται, εξαρτώνται άμεσα από το τι ζει και αναπνέει ο άνθρωπος, το τι είναι στην πραγματικότητα, αφού «ὅπου γάρ ἐστιν ὁ θησαυρὸς ὑμῶν, ἐκεῖ καὶ ἡ καρδία ὑμῶν ἔσται» (Λκ. 12:34). Ακριβώς στην καρδιά συντελείται η αποφασιστική επιλογή ανάμεσα στο θέλημα του Θεού και τους πειρασμούς του πονηρού. Ακριβώς εδώ βρίσκεται η διαχωριστική γραμμή του μετώπου ανάμεσα στον Θεό και τον διάβολο. «Εδώ ο διάβολος αντιπαλεύει τον Θεό, και το πεδίο της μάχης είναι καρδιές των ανθρώπων» (Θ.Ντοστογιέφσκι).

Όταν η παιδικότητα νοείται ως ολοκληρωτική εμπιστοσύνη στον Θεό, τότε η ενηλικιότητα, που είναι αντίθετη σε αυτήν, νοείται ως πονηρία, ανειλικρίνεια, βρωμιά, αυταρέσκεια, υπερηφάνεια, κλειστότητα του ανθρώπου από τον Θεό, έλλειψης εμπιστοσύνης σε Αυτόν.

Τα παιδιά, και ιδιαίτερα τα βρέφη και τα νήπια, έχοντας αγνές καρδιές και ψυχές, είναι ικανά να ακούσουν το κάλεσμα του Θεού και αμέσως να ανταποκριθούν σε αυτό. Γι΄αυτό, είναι ικανά να δουν, να νιώσουν την παρουσία του Θεού στην καρδιά και τη ζωή τους. Η εντολή «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται» (Μτ.5: 8) μιλάει ακριβώς για αυτό.

Με τους ενήλικες όλα είναι τελείως διαφορετικά. Πολλοί, όντας ήδη μολυσμένοι από τα αμαρτωλά πάθη τους, έχοντας σκούρα, βρώμικη καρδιά, συχνά δεν είναι σε θέση να ακούσουν τη φωνή του Θεού. Αν τελικά αυτή η φωνή φτάσει στη συνείδησή τους, αυτοί δεν έχουν τη δύναμη για να απαντήσουν σε αυτή.

Για έναν ενήλικα, που είναι επιβαρυμένος με τις αμαρτίες του, είναι πολύ δύσκολο να αρνηθεί το αλαζονικό θέλημά του, να ξεφύγει από την εξουσία των αμαρτωλών παθών και να ακολουθεί το θέλημα του Θεού. Του είναι πολύ πιο εύκολο να αμαρτάνει υποκύπτοντας στον πειρασμό του πονηρού, παρά να αποφύγει έστω την αμαρτία, για να μη μιλήσουμε για το να κάνει ενάρετη ζωή.  

Για αυτόν τον ελεεινό κατακερματισμό του ανθρώπου πολύ ωραία έχει μιλήσει ο Απόστολος Παύλος:

«Οὐ γὰρ ὃ θέλω ποιῶ ἀγαθόν, ἀλλ᾿ ὃ οὐ θέλω κακὸν τοῦτο πράσσω. Εἰ δὲ ὃ οὐ θέλω ἐγὼ τοῦτο ποιῶ, οὐκέτι ἐγὼ κατεργάζομαι αὐτό, ἀλλ᾿ ἡ οἰκοῦσα ἐν ἐμοὶ ἁμαρτία. Εὑρίσκω ἄρα τὸν νόμον τῷ θέλοντι ἐμοὶ ποιεῖν τὸ καλόν, ὅτι ἐμοὶ τὸ κακὸν παράκειται· Συνήδομαι γὰρ τῷ νόμῳ τοῦ Θεοῦ κατὰ τὸν ἔσω ἄνθρωπον, Βλέπω δὲ ἕτερον νόμον ἐν τοῖς μέλεσί μου ἀντιστρατευόμενον τῷ νόμῳ τοῦ νοός μου καὶ αἰχμαλωτίζοντά με ἐν τῷ νόμῳ τῆς ἁμαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς μέλεσί μου. Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος! τίς με ρύσεται ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου τούτου; (Ρωμ. 7: 19-24).

Στα ηθικο-ασκητικά συμφραζόμενα η έννοια της παιδικότητας που χρησιμοποιεί ο Κύριος συσχετίζεται με την έννοια του πνευματικού εσωτερικού ανθρώπου, όπως την βλέπει ο Απόστολος Παύλος. Η ασκητική πνευματική παιδικότητα ως άμεση ζωντανή εμπιστοσύνη στον Κύριο αντιτίθεται στην σαρκική ενηλικιότητα που σημαίνει μια κατάσταση βαθιάς αμαρτωλής εξάρτησης.

Στην πρώτη του επιστολή ο Απόστολος Πέτρος καλεί τους πιστούς:

«Ἀποθέμενοι οὖν πᾶσαν κακίαν καὶ πάντα δόλον καὶ ὑποκρίσεις καὶ φθόνους καὶ πάσας καταλαλιάς, ὡς ἀρτιγέννητα βρέφη τὸ λογικὸν ἄδολον γάλα ἐπιποθήσατε, ἵνα ἐν αὐτῷ αὐξηθῆτε εἰς σωτηρίαν, εἴπερ ἐγεύσασθε ὅτι χρηστὸς ὁ Κύριος (Α΄ Πετ.2: 1-3).

Ο αγαπημένος μαθητής του Χριστού Ιωάννης ο Θεολόγος απευθύνεται στους πιστούς με τα λόγια «τεκνία», «τεκνία μου», «αγαπητοί», τους αποκαλεί «γεννημένους από τον Θεό», «τέκνα Θεού», σε αντίθεση προς τα «τέκνα του διαβόλου»:

«Πᾶς ὁ γεγεννημένος ἐκ τοῦ Θεοῦ ἁμαρτίαν οὐ ποιεῖ, ὅτι σπέρμα αὐτοῦ ἐν αὐτῷ μένει· καὶ οὐ δύναται ἁμαρτάνειν, ὅτι ἐκ τοῦ Θεοῦ γεγέννηται. 10 ἐν τούτῳ φανερά ἐστι τὰ τέκνα τοῦ Θεοῦ καὶ τὰ τέκνα τοῦ διαβόλου. πᾶς ὁ μὴ ποιῶν δικαιοσύνην οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ Θεοῦ, καὶ ὁ μὴ ἀγαπῶν τὸν ἀδελφόν αὐτοῦ» (Α΄ Ιω.3: 9-10).

Επίσης, ο ίδιος συσχετίζει την παιδικότητα με τα άλλα πνευματικά στάδια της χριστιανικής ζωής: την εφηβεία, τη νεανικότητα, την πατερικότητα:

«Γράφω ὑμῖν, τεκνία, ὅτι ἀφέωνται ὑμῖν αἱ ἁμαρτίαι διὰ τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Γράφω ὑμῖν, πατέρες, ὅτι ἐγνώκατε τὸν ἀπ᾿ ἀρχῆς. Γράφω ὑμῖν, νεανίσκοι, ὅτι νενικήκατε τὸν πονηρόν. Ἔγραψα ὑμῖν, παιδία, ὅτι ἐγνώκατε τὸν πατέρα. Ἔγραψα ὑμῖν, πατέρες, ὅτι ἐγνώκατε τὸν ἀπ᾿ ἀρχῆς. Ἔγραψα ὑμῖν, νεανίσκοι, ὅτι ἰσχυροί ἐστε καὶ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ἐν ὑμῖν μένει καὶ νενικήκατε τὸν πονηρόν» (Α΄ Ιω. 2: 12-14).

Όπως βλέπουμε, ο Απόστολος Ιωάννης ο Θεολόγος εξελίσσει τη θετική πνευματική κατανόηση της παιδικότητας που ριζώνεται στη διδασκαλία του Ίδιου του Κυρίου. Κατά το παράδειγμα του Δασκάλου του, απευθύνεται στους πιστούς ως «τέκνα». Για αυτόν όλοι οι πιστοί είναι παιδιά του Ουράνιου Πατέρα που γεννήθηκαν από τον Θεό και που παραμένουν στην αγάπη Του. Οι άνθρωποι γίνονται παιδιά του Θεού Πατέρα στην Εκκλησία του Χριστού και η γέννησή τους γίνεται με το Μυστήριο του Αγίου Βαπτίσματος. Με μια πιο στενή σημασία η παιδικότητα σημαίνει το πρώτο στάδιο της ανάβασης προς τον Θεό, την αφετηρία για την πνευματική γνώση Του.

Συνοψίζοντας, πρέπει να πούμε ότι η Καινή Διαθήκη μας καλεί να είμαστε ταυτόχρονα και παιδιά και ενήλικες. Παιδιά στην καρδιά, που άνευ όρων πιστεύουμε στον Θεό και Τον εμπιστευόμαστε, και ενήλικες στο νου που υπεύθυνα γνωρίζουμε τον Θεό και τη διδασκαλία Του.

Η παιδικότητα είναι η ρίζα και η αφετηρία της ενηλικιότητας. Η ειλικρινής παιδική πίστη είναι η ρίζα και η έναρξη της ενήλικης Θεογνωσίας

Η παιδικότητα είναι η ρίζα και η αφετηρία της ενηλικιότητας. Η ειλικρινής παιδική πίστη είναι η ρίζα και η έναρξη της ενήλικης Θεογνωσίας. Με το στόμα του Κυρίου και των Αποστόλων Του η Εκκλησία μας καλεί, από τη μια, να παραμένουμε πάντα παιδιά στην καρδιά, να φυλάμε και να μην χάνουμε αυτήν την καρδιακή παιδικότητα. Από την άλλη, να συνειδητοποιούμε ότι είμαστε ακόμα παιδιά, ανώριμα στο νου, και ότι πρέπει να προσπαθούμε με κάθε τρόπο να γίνουμε ενήλικες στο έργο της Θεογνωσίας.

«Αδελφοί, μὴ παιδία γίνεσθε ταῖς φρεσίν, ἀλλὰ τῇ κακίᾳ νηπιάζετε, ταῖς δὲ φρεσὶ τέλειοι γίνεσθε» (Α΄ Κορ. 14: 20).