«Ήταν τόσο ωραίος τύπος! Και προορατικός!» Νέες αναμνήσεις για τον Αρχιμανδρίτη Παύλο Γκρούζντεβ

Από τις εκδόσεις «Отчий дом» κυκλοφόρησε το βιβλίο «Αγαπώ τους πάντες: Αναμνήσεις για τον Αρχιμανδρίτη Παύλο Γκρούζντεβ». Σε αυτό το βιβλίο περιλαμβάνονται αναμνήσεις ανθρώπων, τους οποίους ο πατήρ Παύλος καθοδηγούσε στην πνευματική ζωή, από απλούς αγρότες μέχρι και ακαδημαϊκούς.

Η Τατιάνα Κυρίλλοβνα Σεντουνόβα , η οποία συναντούσε τον πατέρα Παύλο στο σπίτι του αδελφού της, στο χωριό Βέρχνε-Νικούλσκοε, διηγείται: «Ο πατήρ Παύλος είναι άγιος. Ήξερε τα πάντα για σένα. Έλεγε αυτό που σκέφτεσαι. Ας πούμε μιλούσε με βρισιές και με χτυπούσε στον ώμο. Την επόμενη φορά που πηγαίνω εκκλησία μου λέει: «Αφού υποσχέθηκες στον Κύριο τον Θεό ότι δε θα βρίζεις, τέλος, μην το κάνεις. Τόσο απεχθές, άσχημο και μεγάλη η αμαρτία είναι να βρίζεις». Ό,τι σκεφτόμουν, αυτό και είπε. Από τότε δεν κατέφυγα σε βρισιά ούτε μια φορά, ποτέ. Μέχρι και σήμερα δεν μου περνάει βρισιά από το μυαλό μου. Ο παππούλης τις απομάκρυνε από μένα. Τόσο ωραίος τύπος ήταν! Πω-πω! Και προορατικός! Ας πούμε μόλις σε δει, ξέρει τις σκέψεις σου και τι είσαι, και θα σου τα πει όλα».

Τον Αρχιμανδρίτη Παύλο κάποιοι τον θεωρούσαν απλό και έξυπνο χωρικό, όπως είναι και οι άλλοι. Ενώ άλλοι τον έβλεπαν ως άνθρωπο με ιδιαίτερα πνευματικά χαρίσματα.

Στο βιβλίο «Αγαπώ τους πάντες» περιλαμβάνονται διηγήσεις πολύ διαφορετικών ανθρώπων για τον παππούλη: απλών και μορφωμένων, νέων και ηλικιωμένων, τόσο αυτών που γνώριζαν τον πατέρα Παύλο για πολύ καιρό όσο και αυτών που τον είχαν συναντήσει μόνο μια φορά. Διαλέξαμε από αυτά τα πιο ηχηρά αποσπάσματα που δίνουν μια ιδέα για τη ζωή αυτού του ιδιαίτερου ασκητή.

Το τάισμα των μυρμηγκιών και οι αμαρτίες που «τσιμπάνε»

Ο πατήρ Παύλος ταΐζει τα μυρμήγκια (αριστερά)

– Την αγάπη και τη χάρη που κατοικούσαν μέσα στον πατέρα Παύλο, τις ένιωθαν όχι μόνο οι άνθρωποι, αλλά και κάθε κτίση του Θεού. Διάφορα ζωντανά τον αναζητούσαν και έμεναν κοντά του παντού: στο νεκροταφείο, στη σοφίτα της εκκλησίας, στο ξυλόστεγο, στο υπόγειο, στη σοφίτα του σπιτιού του, στο κελί του παππούλη. Κάποια ακόμα και στα στρώματα και στις πτυχές των ράσων του παππούλη. Ο ίδιος δεν πείραζε κανένα από αυτά.  

Ο πληθυσμός των ζωντανών που περικύκλωναν τον γέροντα, αποτελούνταν από: γάτες, που είχε ο ίδιος, ηλικιωμένες γάτες και σκυλιά που τον επισκέπτονταν τακτικά, χαβαρόνια, κάργιες, κοράκια, την κουκουβάγια, το μπούφο που ζούσε στη σοφίτα της εκκλησίας, αρουραίους, ποντίκια, κοριούς, μυρμήγκια.

Μια μυρμηγκοφωλιά στηριζόταν σε ξύλινο φράχτη της αυλής του από την πλευρά του νεκροταφείου. Ακόμα δύο μυρμηγκοφωλιές υπήρχαν στο ίδιο το νεκροταφείο. Η μια από αυτές βρισκόταν μέσα στο εκκλησάκι, στη θέση της Αγίας Τράπεζας του παλαιού ναού. Ο παππούλης ο ίδιος τάιζε τα μυρμήγκια, αλλά καμιά φορά μου έλεγε και εμένα: «Τόλη, πάρε ένα μισόλιτρο βάζο μαρμελάδα, πήγαινε στη μυρμηγκοφωλιά και ρίξε το εκεί, και αυτά θα τα καθαρίσουν όλα». Μόλις το έριχνες, τα μυρμήγκια κατευθείαν έπεφταν επάνω στο γλυκό και άρχιζαν να το τραβάνε από δω και από κει, τόσο χαρούμενα.

Είναι εκπληκτικό που στον παππούλη ζούσαν μαζί αρουραίοι και ποντίκια, αν και λένε ότι μαζί δεν κάνουν. Εκτός από αρουραίους, ποντίκια και κοριούς τάιζε πολλούς ταυτόχρονα και έλεγε: «Έχω μεγάλη φάρμα, μόνο που είναι ασύμφορη».

…τις νύχτες οι κοριοί με τσιμπούσαν ανηλεώς. Όσοι διανυκτέρευαν στον παππούλη το ένιωθαν. Όταν οι πάσχοντες εξέφραζαν την αγανάκτησή τους, αυτός απαντούσε: «Είναι οι αμαρτίες που σε τσιμπάνε».

(Από τις αναμνήσεις του Ανατόλιϊ Σούσλοβ, δόκιμου του πατέρα Παύλου)

Οι έπαινοι

Στη φωτογραφία δεξιά είναι ο πατήρ Παύλος με τον ακαδημαϊκό Λ.Α.Αρτσιμόβιτς και την κόρη του

– Όταν ο γέροντας ήθελε να επαινέσει κάποιον, έλεγε: «Βλάκα!». Και το «μισόβλακας» ήταν καλό. Η λέξη «βλάκας» σήμαινε ότι ο άνθρωπος έχει ανοιχτό το δρόμο προς την Βασιλεία των Ουρανών. Ο βλάκας δεν είναι άνθρωπος του κόσμου τούτου. Αν, όμως, ο πατήρ Παύλος σε αποκαλέσει έξυπνο, τότε είναι άσχημα τα πράγματα για σένα. Στο στόμα του το «έξυπνος» ήταν η πιο βαριά βρισιά.

(Από τις αναμνήσεις του Ανατόλιϊ Σούσλοβ, δόκιμου του πατέρα Παύλου)

Για τη φυλακή

– Για τη φυλακή ο πατήρ Παύλος δε διηγούταν ιδιαίτερους εφιάλτες. Το αντίθετο. Μιλούσε με ιδιαίτερη ζεστασιά για τις λειτουργίες που κατάδικοι ιερείς τελούσαν στο δάσος πάνω σε ένα κούτσουρο, εκμεταλλευόμενοι την επιείκεια της φρουράς. Ένας από τους παππούληδες κατάφερε, μέσα σε όλες τις περιπέτειές του, να διασώσει το αντιμήνσιο του ναού του. Ο πατήρ Παύλος μας διηγούταν για έναν Κινέζο που συστηνόταν σε όλους ως «σπιόν», δηλαδή «κατάσκοπος». Ήταν η μοναδική ρωσική λέξη που ήξερε. Μας διηγούταν και για τη γιαγιά που είχε φυλακιστεί επειδή ευλογούσε με το σημείο του σταυρού τους στρατιώτες που πήγαιναν στο μέτωπο του πολέμου εναντίον των ναζί.

(Από τις αναμνήσεις του Βιατσεσλάβ Κόρνεβ, κάτοικου του χωριού Μπόροκ, μηχανικού του Γεωφυσικού Παρατηρητηρίου του Ινστιτούτου Φυσικής της Γης της Ακαδημίας Επιστημών της Ρωσίας)

Το θαύμα με μια χούφτα σόδα

Στο χωριό Βέρχνε-Νικούλσκοε, όπου ο Αρχιμανδρίτης Παύλος λειτουργούσε για 32 χρόνια

– Η επόμενη ιστορία ανάγεται στην εποχή που ο πατήρ Παύλος ζούσε στο Τουτάεβ. Μια κυρία είχε έρθει στον παππούλη για συμβουλή. Αφού μίλησαν, η κυρία ετοιμαζόταν να φύγει για το σπίτι. Ξαφνικά, ο παππούλης λέει στη βοηθό του: «Μάνια, βάλε λίγη σόδα για να πάρει μαζί της». Η κυρία αυτή ξαφνιάστηκε: «Παππούλη, δε μου χρειάζεται σόδα, στο σπίτι έχω και σόδα και σκόνη για πλύσιμο». – «Σώπα, βλάκα. Μάνια, δώσ΄της σόδα». Η βοηθός του, χωρίς να καταλαβαίνει τι συμβαίνει, βάζει σόδα σε ένα σακουλάκι και το δίνει στην κυρία. «Και τώρα πήγαινε, αλλιώς θα αργήσεις», – είπε ο πατήρ Παύλος και η κυρία έφυγε.

Φτάνει στο σιδηροδρομικό σταθμό, μπαίνει στο τρένο και ξεκινάει. Μετά από λίγο, ξαφνικά ακούει: «Ωχ, κάτι έπαθε το παιδί, καλέστε γιατρό». Εντοπίζεται γιατρός και πηγαίνει να δει το παιδί. Βλέπει ότι το παιδί έχει πάθει δυνατή δηλητηρίαση. Το παιδάκι ήταν μικρό, είχε σπασμούς, έχανε τις αισθήσεις του κιόλας. Ο γιατρός λέει: «Δε θα καταφέρουμε να τον επαναφέρουμε μέχρι τον επόμενο σταθμό. Μήπως έχει κανείς σόδα;» Και εκεί η κυρία αυτή θυμήθηκε ότι έχει ένα σακουλάκι σόδα από τον πατέρα Παύλο. Έφερε το σακουλάκι με τη σόδα, την αραίωσαν σε νερό και την έβαλαν στο στόμα του παιδιού. Εκείνο έκανε εμετό και καλυτέρευσε η κατάστασή του, ώσπου άρχισε να αναπνέει. Στο σταθμό τον παρέλαβε ασθενοφόρο.

(Από τις αναμνήσεις του Σεργκέϊ Χβάτοβ που φιλοξενούνταν στο χωριό Βέρχνε-Νικούλσκοε σε συγγενείς)

Μια έγκαιρη βάπτιση

– Ο παππούλης μου μιλούσε για τους «κατοίκους» του νεκροταφείου: «Αυτόν τον νεαρό τον βάπτισα στα λουτρά. Ζούσε εδώ… μεθούσε. Από μια στιγμή και ύστερα, άρχισε να με παρακαλάει: «Παππούλη, θέλω να βαπτιστώ. Βάπτισέ με, βάπτισέ με». Του είπα: «Όταν είσαι νηφάλιος και έρθεις χωρίς να έχεις πιεί, τότε θα σε βαπτίσω». Και αυτός μου απαντάει: «Αφού πίνω κάθε μέρα, τι να κάνω;» Αυτό συνεχιζόταν για κάμποσα χρόνια. Κάποια μέρα, τον συναντώ στα λουτρά, στο χωριό Μπόροκ. Με πλησίασε και δε με άφηνε. Λέει: «Σήμερα είμαι τελείως καθαρός, δεν έχω πιει καθόλου. Βάπτισέ με». Κόλλησε και δεν με άφηνε. Άρχισαν να με παρακαλάνε και οι άλλοι: «Έλα, πατέρα Παύλε, βάπτισέ τον. Δε βλέπεις πώς σε παρακαλάει;» Ε, σκέφτηκα: «Κύριε, συγχώρεσέ με. Τόσος κόσμος παρακαλάει για αυτόν». Και τον βάπτισα. Εκεί, στα λουτρά. Φαντάζεσαι θέαμα; Στα λουτρά κάθονται όρθιοι γυμνοί άντρες και εγώ με μακριά γενειάδα να τελώ την βάπτιση. Ήταν τόσο χαρούμενος, τόσο ικανοποιημένος μετά τη βάπτιση! Και μετά, ο καημένος, βγήκε από τα λουτρά, πήγε να περάσει το δρόμο απέναντι και τον χτύπησε αυτοκίνητο. Αυτή είναι η ζωή μας. Βασιλεία των Ουρανών του εύχομαι. Πλέον, κείτεται εδώ».

(Από τις αναμνήσεις του Πρωθιερέα Παύλου Νεντοσέκιν, εφημέριου του Ιερού Ναού της Αγίας Τριάδας στις Βρυξέλες)

Η εξουσία και η απλότητα

Στην Ιερά Μονή Τόλγκσκι

«Και εσύ να συμπεριφέρεσαι πιο απλά. Μην υπερηφανεύεσαι. Να, εδώ, στο Μπόροκ, έχουμε την Ακαδημία Επιστημών. Όμως, όσο πιο έξυπνος είναι ο άνθρωπος, τόσο πιο απλός και προσιτός είναι. Να θυμάσαι, Παύλο: όταν στον άνθρωπο δεν υπάρχει απλότητα, είναι απόμακρος με τους ανθρώπους. Αυτό σημαίνει ότι είναι χαζός και φοβάται να δείξει την κενότητά του, είτε ότι έχει να κρύψει πράγματα και ζει διπλή ζωή. Το ίδιο ισχύει και για μας τους ιερείς. Α, επίσης, αν συναντήσεις άνθρωπο που κρατάει εύκολα κακία, να θυμάσαι ότι είναι χαζός. Οι έξυπνοι δεν κρατάνε κακία ποτέ.

Καμιά φορά συμβαίνει να χειροτονούν έναν ιερέα και να του δίνουν λίγη εξουσία. Πώς αλλάζει! Μετά, σχεδόν όλο το νόημα της ζωής του βρίσκεται στο να κρατάει τον εαυτό του πιο πάνω από τους άλλους. Η δουλειά μας, όμως, δεν είναι με τους δικαίους, αλλά με τους αμαρτωλούς. Ξεχνάμε ότι η δουλειά μας είναι πάντα πάλη με την αμαρτία, με την πνευματική βρωμιά… και εμείς όλο κενοδοξούμε».

(Από τις αναμνήσεις του Πρωθιερέα Παύλου Νεντοσέκιν, εφημέριου του Ιερού Ναού της Αγίας Τριάδας στις Βρυξέλες)

Οι μυστικοί τρόποι του πατέρα Παύλου

– Ο παππούλης είχε και μυστικούς τρόπους. Αγαπούσε να μαγειρεύει και να τρώει με τα χέρια. Αν κάποιος τον επισκεπτόταν και υπερηφανευόταν για τα όμορφα και τα ακριβά του ρούχα, τότε ο γέροντας τον χάιδευε στο μανίκι ή στην πλάτη με λαδωμένα χέρια και… τα ρούχα τέλειωσαν!

Τον γέροντα δεν τον σταματούσε ούτε το σχήμα ούτε η κοινωνική θέση. Θυμάμαι, σε ένα θεόσωστο μέρος είχαμε τράπεζα. Στο κέντρο του τραπεζιού καθόταν ο επιχώριος αρχιερέας και δίπλα του ο πατήρ Παύλος. Εύχονταν διάφορα, έκαναν προπόσεις υπέρ υγείας και τα σχετικά. Ο γέροντας, ως γέρος που δεν έβλεπε καλά, έτρωγε τη ρωσική σαλάτα και τα άλλα κεράσματα με τα χέρια. Ο δεσπότης φορούσε ένα ακριβό μεταξωτό ράσο και ο παππούλης, όταν απευθυνόταν σε αυτόν, συχνά ακουμπούσε το ράσο με τα λερωμένα χέρια. Όμως, ο δεσπότης, προς τιμήν του, συμπεριφέρονταν λες και δε συνέβαινε τίποτα.

(Από τις αναμνήσεις του Ανατόλιϊ Σούσλοβ, δόκιμου του πατέρα Παύλου)

Η προσευχή

Στο νεκροταφείο του χωριού Βέρχνε-Νικούλσκοε. Στη φωτογραφία δεξιά είναι ο Αρκάδιος Σάτοβ (τώρα επίσκοπος Βερεγιάς Παντελεήμων), δίπλα του είναι ο Βλαδίμηρος Βορομπιόβ (νυν πρωθιερέας και πρύτανης του Ορθόδοξου Ανθρωπιστικού Πανεπιστημίου του Αγίου Τύχωνα)

– Συχνά ο πατήρ Παύλος δεν προσευχόταν για κάποιον μόνος του, αλλά ζητούσε και από τους ενορίτες να προσεύχονται. Σε αυτήν την περίπτωση όλος ο ναός γονάτιζε και όλοι παρακαλούσαν τον Θεό για αυτούς που τους βρήκαν θλίψεις ή αρρώστιες. Συνέβαινε, όλη η ενορία να προσεύχεται για ιερείς. Και όταν προσευχόταν ο ίδιος ο παππούλης, φαινόταν ότι μιλάει με τους αγίους όπως μιλάει με ζωντανούς ανθρώπους. Όσοι, μάλιστα, το έβλεπαν αυτό, κυριεύονταν από φόβο.

(Από τις αναμνήσεις της Έλενας Στεπανένκο, που για πολλά χρόνια είχε την πνευματική καθοδήγηση του πατέρα Παύλου)

Χρήματα για μια δύσκολη μέρα

– Ο παππούλης δεν ήταν σπάταλος. Και εμένα με δίδασκε: «Τα χρήματα πρέπει να τα κάνεις καλή διαχείριση, δεν πρέπει να τα σπαταλάς για πλάκα». Όλα τα χρήματα που έρχονταν στα χέρια του, ο πατήρ Παύλος, με την άμεση συμμετοχή μας, τα ταξινομούσε ανάλογα με την αξία τους, τα σιδέρωνε, τα έδενε με κλωστή και τα έβαζε μέσα σε υφασμάτινες σακουλίτσες.

Ο ίδιος ο πατήρ Παύλος δε χρειαζόταν τίποτα. Ξόδευε πολύ λίγα για τον εαυτό του, δε μάζευε χρήματα. Έλεγε: «Μην μαζεύεις χρήματα για δύσκολες μέρες, δε θα έρθουν». Και ακόμα: «Το φέρετρο δε θα το στολίσεις με χαρτονομίσματα, οπότε, μην τα κυνηγάς». Ήταν, όμως, πάντα έτοιμος να βοηθάει τους ανθρώπους, να τους ταΐζει, να τους κερνάει.

(Από τις αναμνήσεις του Ανατόλιϊ Σούσλοβ, δόκιμου του πατέρα Παύλου)

Οι αγροτικές εργασίες

Συνήθως, ο πατήρ Παύλος περπατούσε στο χωριό ξυπόλυτος. Οι συγχωριανοί διηγούνταν ότι ετοίμαζε τεράστια ποσότητα ξύλων μόνος του, και για το σπιτάκι του και για την θέρμανση του ναού. Μετά τις φυλακές δεν του άρεσε το κρύο

– Μια φορά, ο παππούλης διηγήθηκε για το πώς είχε πάει στη Μόσχα. Έλεγε: «Έφτασα, αλλά ούτε μια φάρμα, ούτε ένα χωράφι δεν υπάρχει. Όμως, όσο υπάρχουν βλάκες Βάνια και Μάνια, μπορεί και να ζήσουμε ακόμα». Αυτά τα έλεγε για αυτούς που έμειναν στα χωριά και δουλεύουν.

Ο ίδιος ο παππούλης, όσο είχε δυνάμεις, εργαζόταν συνεχώς. Μια ηλικιωμένη γιαγιά τον είχε επισκεφτεί για πρώτη φορά. Είχε μαζευτεί πολύς κόσμος στο σπιτάκι. Ο παππούλης έφερε φαγητό που το είχε μαγειρέψει ο ίδιος και έφαγαν όλοι. Και μετά λέει: «Το πρωί έχουμε ιερή ακολουθία, πρέπει να φτιάξουμε πρόσφορα». Και άρχισε να ζυμώνει. Η γιαγιά έκπληκτη κοίταζε και φώναζε: «Παππούλης! Τι παππούλης είναι αυτός!» Αυτό συνεχίστηκε όλο το απόγευμα. Είχε ενθουσιαστεί πολύ. Είχε δει πολλά στη ζωή της, αλλά ιερέα σαν αυτόν πρώτη φορά έβλεπε. Ωστόσο, ο πατήρ Παύλος δεν ενδιαφέρονταν καθόλου για τέτοιους θαυμασμούς γύρω από τον εαυτό του και δεν τους ήθελε.

(Από τις αναμνήσεις της Έλενας Στεπανένκο, που για πολλά χρόνια είχε την πνευματική καθοδήγηση του πατέρα Παύλου)

Γιατί δεν ήθελε να είναι άγιος

– Είναι εκπληκτικό, αλλά ο παππούλης είχε ισχυρή μνήμη μέχρι τις τελευταίες μέρες της ζωής του. Θυμόταν τόσα γεγονότα, τόσα περιστατικά από τη ζωή! Θυμόταν σχεδόν κάθε μοναχή από την Ιερά Μονή της Μολόγκας, με τι ασχολούταν και τι έκανε.

Ο πατήρ Παύλος ρωτούσε συχνά: «Όταν πεθάνω, θα προσεύχεσαι για μένα;» Εγώ απαντούσα: «Ναι. Εσύ θα είσαι άγιος, όμως». – «Όχι, δε θέλω. Τότε θα πρέπει να προσεύχομαι εγώ για τους άλλους, ποιος, όμως, θα προσεύχεται για μένα;»

(Από τις αναμνήσεις του Βλαδίμηρου Οβτσίννικοβ, κατοίκου του χωριού Μπόροκ και εργαζόμενου στο Ινστιτούτο Βιολογίας Εσωτερικών Υδάτων)

Για το θάνατό του ο παππούλης έλεγε:

Γεννήθηκα – υπήρξα χρήσιμος, όταν πεθάνω – δε θα σας εγκαταλείψω.

Από εκεί θα σας βλέπω ακόμα καλύτερα.

Εγώ θα πεθάνω, αλλά εσείς να έρχεστε στον τάφο μου και να μου τα λέτε όλα. Θα σας ακούω όλους και θα σας βλέπω.

Χρησιμοποιήθηκαν φωτογραφίες από τα βιβλία: «Αγαπώ τους πάντες: Αναμνήσεις για τον Αρχιμανδρίτη Παύλο Γκρούζντεβ». Εκδοτικός οίκος: Отчий дом, 2023 και «Ο Αρχιμανδρίτης Παύλος Γκρούζντεβ. Έγγραφα για τη βιογραφία. Αναμνήσεις για τον παππούλη. Διηγήσεις του πατέρα Παύλου για τη ζωή του. Επιλεκτικές σημειώσεις από ημερολόγια». Εκδοτικός οίκος: Отчий дом, 2018.