Η Λευκορωσική Λαύρα, ονόματι «Κουτσέινο»

Το 2023 η Ιερά Μονή των Θεοφανείων Κουτσέινσκι γιορτάζει την επέτειο των 400 χρόνων από την ίδρυσή της. Κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου, στη λευκορωσική πόλη Όρσα, εις ανάμνησιν της ίδρυσης εκεί του μοναστηριού το 1623 και προς τιμήν της Εικόνας της Παναγίας της Όρσα, πραγματοποιήθηκαν επίσημες ακολουθίες, λιτανείες και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Ποια είναι η ιστορία και πώς ζει σήμερα αυτή η παλιά και μοναδική Λαύρα της Λευκορωσίας;

Δίπλα στην ένδοξη πόλη Όρσα

Ο χρόνος μοιάζει με ποταμό, ο οποίος σχεδόν ανεπαίσθητα, αλλά απαρέγκλιτα μεταφέρει τα νερά του σ’ ένα άγνωστο αύριο. Ο Δνείπερος, στις όχθες του οποίου χτίστηκε η αρχαία πόλη της Όρσα, συνεχίζει να ρέει αργά-αργά προς τη μακρινή Μαύρη Θάλασσα, όπως σχεδόν εννιάμισι αιώνες τώρα. Και η πόλη, που αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην «Ιστορία των Περασμένων Χρόνων» το 1067, πέρασε δύσκολους καιρούς και ταραχές κατά τη διάρκεια της ιστορίας της. Οι πόλεμοι του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας, ύστερα της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας και στη συνέχεια της Ρωσικής Αυτοκρατορίας έχουν αλλάξει σημαντικά την εμφάνιση της Όρσα. Η πόλη ξαναχτίστηκε πολλές φορές. Τι να κάνουμε, αφού η ιστορία αποδείχτηκε ανελέητη για την πόλη αυτή;

Η Όρσα ήταν πάντοτε -ή τουλάχιστον πριν τα γεγονότα του 1917- «στολισμένη» μ’ έναν μεγάλο αριθμό εκκλησιών

Βλέποντας τις παλιές φωτογραφίες, μπορεί κανείς να πει με βεβαιότητα ότι η Όρσα ήταν πάντοτε -ή τουλάχιστον πριν τα γεγονότα του 1917- «στολισμένη» μ’ έναν μεγάλο αριθμό εκκλησιών. Αυτό σημαίνει ότι εκεί ζούσαν άνθρωποι ευλαβείς και θεόφιλοι. Καθώς και τα χρονικά αναφέρουν ότι από τον 16^ο αιώνα έως τον 18^ο αιώνα η Όρσα ήταν σημαντικό θρησκευτικό κέντρο. Τα μεταγενέστερα έγγραφα του 1909 πιστοποιούν ότι εκείνην την εποχή στην Όρσα υπήρχαν 7 ορθόδοξες εκκλησίες, 2 ρωμαιοκαθολικές και 13 παρεκκλήσια, για 17.000 κατοίκους.

Τον πιο σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ορθοδοξίας στα εδάφη της περιοχής της Όρσα έπαιξε το Μοναστήρι των Θεοφανείων Κουτσέινσκι. Η μοναδική Λαύρα της Λευκορωσίας ανεγέρθηκε στην Όρσα, στην αριστερή όχθη του Δνείπερου, εκεί όπου εκβάλλει ο μικρός ποταμός Κουτσέινκα. Από το όνομα του ποταμού πήρε τ’ όνομά του και το μοναστήρι.

Παλιά ζωγραφιά του Μοναστηριού Κουτσέινσκι

Η μονή αυτή συμπεριλαμβάνει μερικά μοναστήρια, τα οποία λέγονταν επίσης «Κουτσέινσκι»: Στο Μπαρκολάμποβο, στο Μστισλάβλ, στο Μιόρι, στο Λουκόμλ.

Πολλά ιερά κειμήλια της Λαύρας εξαφανίστηκαν χωρίς ίχνη στον πύρινο ανεμοστρόβιλο των πολέμων και των δύσκολων καιρών

Η ακμή της μονής διήρκεσε μόνο περίπου 30 χρόνια, δηλαδή από το 1623 έως το 1654. Κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας και της Ρωσίας άρχισε η παρακμή της. Πολλοί κάτοικοι της μονής Κουτσέινσκι αναγκάστηκαν τότε να την εγκαταλείψουν.

Ο πόλεμος του 1812 έφερε ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή στην ιερά μονή, καθώς τα στρατεύματα των εισβολέων τη λεηλάτησαν με βάρβαρο τρόπο και την κατέστρεψαν. Πολλά ιερά κειμήλια της Λαύρας εξαφανίστηκαν χωρίς ίχνη στον πύρινο ανεμοστρόβιλο των πολέμων και των δύσκολων καιρών. Όμως, τα τελευταία και πιο σοβαρά τραύματα προκλήθηκαν από τα χέρια των αθεϊστών στις αρχές του 20^ου αιώνα.

Αυτές οι πληγές δεν έχουν επουλωθεί μέχρι και τώρα. Αλλά τι έχει απομείνει από την παλιά δόξα και το μεγαλείο της Λαύρας Κουτσέινο; Γιατί, κάποτε, εκεί υπήρχαν πολλά κτίρια που χτίστηκαν από τα χέρια μοναχών και ευσεβών τεχνιτών.

Λαύρα

Πριγκίπισσα Γιελένα Σολομορέτσκαγια Η ιστορία της Λαύρας Κουτσέινσκι είναι παράδοξη σε κάποιο βαθμό, επειδή η ακμή της σημειώθηκε στις αρχές του 17^ου αιώνα, την εποχή που καταβαλλόταν κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε να ξεριζωθεί η Ορθόδοξη πίστη, με βάση την τότε πρόσφατη ανακήρυξη της Ένωσης του Μπρεστ^[1] και της Ένωσης του Λιούμπλιν σε όλο το έδαφος της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας (η Όρσα αποτελούσε τότε μέρος της).

Παρά τη σκληρή πολιτική της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας, η αδελφότητα της Μονής των Θεοφανείων στο Μογκιλιόβ προσπάθησε να ιδρύσει ένα καινούργιο ορθόδοξο ανδρικό μοναστήρι. Ο Ιερομόναχος Ιωήλ (Τρουτσέβιτς), ως μέλος αυτής της αδελφότητας, απευθύνθηκε στον διάσημο ζηλωτή της Ορθοδοξίας, μεγιστάνα και σλάχτσιτς^[2] Μπογκντάν Στετκέβιτς, με αίτημα να επιτρέψει την ίδρυση ενός μοναστηριού στα εδάφη του.

Ο Μπογκντάν Στετκέβιτς και η γυναίκα του, η πριγκίπισσα Γιελένα Σολομορέτσκαγια, όχι μόνο επέτρεψαν την ανέγερση του μοναστηριού, αλλά κι έδωσαν τα λεφτά γι’ αυτό το έργο, γεγονός το οποίο έλαβε χώρα στις 19 Σεπτεμβρίου του 1623. Η κατασκευή του ξεκίνησε την ίδια χρονιά. Το πρώτο κτήριο ήταν το Καθολικό των Θεοφανείων. Πάντως, πέρασαν 12 ολόκληρα χρόνια πριν ολοκληρωθεί. Ο ναός καθαγιάστηκε το 1635, από τον Μητροπολίτη Κιέβου Πέτρο (Μογκίλα).

Ο Αρχιμανδρίτης Ιωήλ (Τρουτσέβιτς) Ο ξύλινος ναός με πέντε τρούλους τοποθετήθηκε πάνω στον ποταμό Δνείπερο, σε ύψος σαράντα μέτρων. Εσωτερικά, χάρη στις προσπάθειες των ξυλόγλυπτών, για τους οποίους φημιζόταν η Όρσα, διακοσμήθηκε μ’ ένα τέμπλο με έξι επίπεδα. Οι τοίχοι του ναού ήταν αγιογραφημένοι με πολυάριθμες τοιχογραφίες, η λίστα των οποίων στην περιγραφή του ναού πήρε τέσσερις σελίδες.

Δυστυχώς, στις 14 Ιουνίου του 1891 ένας κεραυνός χτύπησε το κτήριο του Καθολικού και ο ξύλινος ναός κάηκε ολοσχερώς. Μόνο η πέτρινη εκκλησία της Αγίας Ζωοδόχου Τριάδος σώθηκε μέχρι σήμερα.

Ταυτόχρονα με τους ναούς, στο έδαφος της μονής ανεγέρθηκαν τα κελλιά και τα βοηθητικά κτήρια. Στον ποταμό Κουτσέινκα υπήρχε ένας μύλος με πέτρινο φράγμα, επειδή το μοναστήρι είχε επίσης δάση και οργωμένα χωράφια. Οι μοναχοί συντηρούσαν ένα νοσοκομείο, ένα σχολείο για τα παιδιά των ενοριτών κι έναν ξενώνα για προσκυνητές. Στο πρώτο μισό του 17^ου αιώνα (σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Μητροπολίτη Πέτρου (Μογκίλα)), στο μοναστήρι ζούσαν τουλάχιστον 200 μοναχοί.

Τα μυστικά και οι θρύλοι του Κουτσέινο

Το Καθολικό των Θεοφανείων Όπως λένε οι ειδικοί, που ξέρουν την ιστορία της μονής, το 1910 οι μοναχοί του μοναστηριού ανακάλυψαν έναν υπόγειο ναό κάτω από τις στάχτες του Καθολικού των Θεοφανείων.

Η εκκλησία εκείνη ήταν αφιερωμένη στην Ανάσταση του Λαζάρου. Αποτελούσε ένα μικρό υπόσκαφο χώρο, έκτασης περίπου 11 τετραγωνικών μέτρων, με θολωτές τοξωτές οροφές. Δίπλα στον ναό υπήρχαν δυο δωμάτια. Πιθανώς εκεί φυλάσσονταν το ταμείο και το αρχείο της μονής.

Υπάρχουν, επίσης, αναφορές ότι απ’ αυτόν τον ναό ξεκινά μια υπόγεια δίοδος, που οδηγεί προς τα βόρεια, κάτι το οποίο δεν έχει ακόμα διερευνηθεί πλήρως.

Η Εικόνα της Παναγίας της Όρσα

Στο μοναστήρι Κουτσέινσκι υπάρχει ένα ιερό κειμήλιο, που συνδέεται στενά με την ιστορία της μονής. Οι πληροφορίες γι’ αυτό το ιερό, που είναι γνωστές στους καιρούς μας, είναι ελάχιστες.

Το 1631 η εικόνα της Παναγίας της Όρσα εμφανίστηκε μ’ έναν θαυμαστό τρόπο στην πόλη Όρσα, δίπλα στο μοναστήρι των Θεοφανείων

Το 1631 η εικόνα της Παναγίας της Όρσα εμφανίστηκε μ’ έναν θαυμαστό τρόπο στην πόλη Όρσα, στις όχθες του ποταμού Κουτσέινκα, δίπλα στο μοναστήρι των Θεοφανείων, και από τότε θεωρείται προστάτιδά του.

Το πώς έγινε αυτό παραμένει άγνωστο. Όμως υπάρχουν δύο πιο αναλυτικές ιστορικές αναφορές για την ευλογημένη βοήθεια της όσους Την τιμούσαν.

Έτσι, σύμφωνα με τον μύθο, η Παναγία εμφανίστηκε στο όνειρο του Οσιομάρτυρα Αθανασίου του Μπρεστ, ο οποίος από το 1627 ήταν ένοικος του μοναστηριού Κουτσέινσκι. Η Ουράνια Βασίλισσα του υπέδειξε ότι αυτός πρέπει να πάει στο μοναστήρι Κουπιάτιτσκι στο Πινσκ και προέβλεψε τον μαρτυρικό θάνατό του. Και ο εορτασμός προς τιμήν αυτής της εικόνας γίνεται στις 2 Αυγούστου και στις 18 Σεπτεμβρίου, ημερομηνίες αφιερωμένες στη μνήμη του Αγίου Αθανασίου.

Η Εικόνα της Παναγίας της Όρσα Ένας άλλος ένοικος του Κουτσέινο, ο διάσημος τυπογράφος Σπιριντόν Σόμπολ, επίσης αξιώθηκε να λάβει την υποστήριξη και την παρηγοριά από την εικόνα της Παναγίας της Όρσα.

Δυστυχώς, η ίδια η θαυματουργή εικόνα έχει εξαφανιστεί χωρίς ίχνη. Υπάρχει μία άποψη ότι κατά την Εποχή των Αναταραχών^[3] αυτή η εικόνα, μαζί με όλη την περιουσία της μονής, μεταφέρθηκε στο Βαλντάι (μία πόλη στη Ρωσία), στο Μοναστήρι των Ιβήρων.

Όμως, ένα αντίγραφό της, που αγιογραφήθηκε τον 17^ο αιώνα, διατηρείτο στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Τριάδος στο Μινσκ. Στις 13 Ιουλίου του 2001 δωρήθηκε στην Επισκοπή του Βίτεμπσκ και μεταφέρθηκε στην Όρσα, στην αρχή στην παλιά εκκλησία του Προφήτη Ηλία (όπου το 1997 δημιουργήθηκε ένα γυναικείο μοναστήρι) και αργότερα, το 2014, στο μοναστήρι Κουτσέινσκι και συγκεκριμένα στην εκκλησία της Αγίας Τριάδος.

Συνεχίζεται…