«Δεν με τρομάζει, όταν προσέρχονται λίγοι ενορίτες στις εκκλησίες της Βενεζουέλας»

Ο ιερέας Κιρίλ Ζολτκέβιτς, γεννήθηκε στο Καράκας το 1952. Ξεκίνησε να λειτουργεί με τον παππού του, ο οποίος ήταν ιερέας και ιεραπόστολος στη Σαγκάη από την τσαρική ακόμη εποχή. Από τότε, το αγόρι βρισκόταν πάντα στην εκκλησία. Αποφοίτησε από το γυμνάσιο Χούμπολτ (σ.τ.μ. περιφέρειας της Καλιφόρνια, στις Η.Π.Α) και αργότερα σπούδασε στο πανεπιστήμιο και έλαβε το δίπλωμα της οδοντιατρικής. Φοίτησε στο σεμινάριο και αποφοίτησε από την αρχιτεκτονική σχολή του Ινστιτούτου Σιμόν Μπολιβάρ. Ο πατέρας Κιρίλ, ο οποίος χειροτονήθηκε από τον Επίσκοπο Αλέξανδρο (Μιλεάντ), είναι σήμερα κληρικός της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στο εξωτερικό και συγκεκριμένα της επισκοπής του Καράκας. Ξεκίνησε ως ιερέας, υπηρετώντας στο «Επαρχιακό» τμήμα της Βενεζουέλας: Βαλένθια, Μαρακαϊμπό, Αρτισιμέτο, Πουέρτο Λα Κρουζ, έχοντας εργαστεί ως οδοντίατρος για 30 χρόνια παράλληλα. Σήμερα είναι ο εφημέριος και ηγούμενος της Εκκλησίας της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Καράκας.

Ο ιερέας Κιρίλ Ζολτκέβιτς – Πατέρα Κιρίλ, πέστε μας για την πνευματική σας πορεία. Κυριολεκτικά μεγαλώσατε στην εκκλησία, ο παππούς σας ήταν ιερέας, αυτό προκαθόρισε και το μέλλον σας;

– Η πνευματική μου διδασκαλία ξεκίνησε από τον ιερέα παππού μου. Με έπαιρνε μαζί του στο ιερό, αφότου ήμουν τεσσάρων χρονών. Από τότε, ήμουν μέσα στην εκκλησία και πάντα περιβαλλόμουν από τον κλήρο. Μια μέρα, ο επίσκοπος Αλέξανδρος (Μιλεάντ), ήρθε σε μας. Υπηρετούσε στο Λος Άντζελες, και στη συνέχεια ήρθε σε μας, στη Λατινική Αμερική. Τον διακονούσα. Μια μέρα μου τηλεφώνησε και με ρώτησε: «Κιρίλ, ποια είναι η γνώμη σου για την χειροτονία του πρίγκιπα Αλέξανδρου Αμιλαχβάρι ως ιερέα;» Απάντησα πως, έτσι λένε, Δέσποτα, αυτή είναι απόφαση δική σας, όχι δική μου. Πάντα επιζητούσε, προσπαθούσε, μελετούσε, προετοιμαζόταν... γιατί, όταν κάποιος έλκεται από τον Θεό, είναι απαραίτητο να βοηθά και να προσελκύει, όχι να αποκρούει. Ο επίσκοπος είπε ξαφνικά: «Λοιπόν, θα σου πω πότε να έρθεις στο Λος Άντζελες. θα χειροτονήσω τον Αμιλαχβάρι ως ιερέα και εσένα ως διάκονο και θα τον διακονείς». Αυτό με συγκλόνισε λίγο. Είχα ήδη συνηθίσει την υπακοή κι έτσι πήγα. Υπηρετήσαμε μαζί και βοηθούσα, όσο μπορούσα. Αλλά θα έπρεπε ακόμα να εργαστώ και ως ιδιώτης στην πόλη. Ο πατέρας Αλέξανδρος και εγώ, αποκτούσαμε χρήματα στην καλύτερη περίπτωση μόνο από τα τελετουργικά, αλλά κυρίως κερδίζαμε στην «πολιτική ζωή» μας. Ο πατέρας Αλέξανδρος ήταν πολιτικός μηχανικός σε πετρελαϊκή εταιρεία. Εγώ ήμουν οδοντίατρος και εργάστηκα σε κυβερνητική κλινική για περίπου 30 χρόνια. Με την έλευση της νέας κυβέρνησης, «αποψιλώθηκα» κάποια στιγμή, αλλά κατέστη ευκολότερο αυτό για μένα, επειδή θα ήμουν σε θέση να αφιερώσω περισσότερο χρόνο στον Θεό, εκτός από το γεγονός, ότι μπορούσα να κερδίζω επιπλέον χρήματα σε ιδιωτικό επίπεδο.

Όταν κάποιος έλκεται από τον Θεό, είναι απαραίτητο να βοηθά και να προσελκύει, όχι να αποκρούει

Μετά, ο πατέρας Αλέξανδρος πέθανε. Τότε, με κάλεσε ο επίσκοπος Λάουρους, με χειροτόνησε ιερέα και με έστειλε στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Αλλά μετά από κάποιες, ας πούμε, ανακατατάξεις του προσωπικού, με έστειλαν να ποιμάνω ολόκληρη τη Βενεζουέλα. Αργότερα, η ενορία στην οποία υπηρέτησε ο πατέρας Αλέξανδρος Αμιλαχβάρι, χωρίστηκε από την Εκκλησία του Εξωτερικού, και σε αυτήν τοποθετήθηκε ο γιος του ιερέα. Από τότε, πάντα ταξίδευα στις επαρχίες τακτικά, στο μέτρο του δυνατού. Όταν ξεκίνησε η πανδημία, οι μετακινήσεις σταμάτησαν. Και θα έπρεπε να ταξιδέψω σε όλη τη χώρα για να λειτουργήσω. Είχα ένα αντιμήνσιο από τον Μητροπολίτη Λάουρους, «απεριόριστο», που σημαίνει, ότι μπορούσα να λειτουργήσω, όπου έκρινα κατάλληλο. Από τότε, έχω αφιερώσει ένα μέρος του σπιτιού μου στην προσευχή και λειτουργώ τακτικά εκεί, συμπεριλαμβανομένων και των εορτών. Υπήρχε πρόβλημα με τη βενζίνη στη Βενεζουέλα. Μια το ένα, μια το άλλο! Και έτσι, δεν ήμουν σε θέση να πηγαίνω στην επαρχία – δεν υπήρχε αρκετή βενζίνη, και ήταν αρκετά δύσκολο να προσαρμοστείς στα δρομολόγια των λεωφορείων. Οι ηλικιωμένες κυρίες που με δεχόταν, πέθαναν. Και ακόμη, δεν υπήρχαν πια νέοι…

Ο επίσκοπος Αλέξανδρος (Μιλεάντ). iglesiarusa.info

– Πείτε μας για την ιστορία της ίδρυσης της ενορίας.

– Είχαμε πολλούς ενορίτες από τη ρωσική μετανάστευση, πολλοί ήρθαν μετά τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Υπήρχαν τρεις εκκλησίες στο Καράκας, καθώς και η λεγόμενη «ουκρανική» εκκλησία, της οποίας οι ενορίτες ήταν ουκρανόφωνοι μετανάστες. Προσπάθησαν κάπως να διαχωριστούν από εμάς, τους Ρώσους.

Προσέρχονταν πολλοί άνθρωποι στις εκκλησίες για τις εορτές, ενώ όσοι από αυτούς δεν μπορούσαν να χωρέσουν, στέκονταν στο δρόμο.Οι Ρώσοι κυρίως εγκαταστάθηκαν στις περιοχές, όπου χτίστηκαν ρωσικές εκκλησίες. Το βράδυ, στις γειτονιές, άκουγες να μιλούν μόνο ρωσικά και όχι ισπανικά. Και μέχρι σήμερα έχουν απομείνει μόνο τρεις ή τέσσερις οικογένειες, οι υπόλοιποι είτε έχουν πεθάνει, είτε έχουν φύγει.

Έτσι, ώστε σήμερα βιώνουμε την ακόλουθη κατάσταση: υπάρχουν λίγοι ενορίτες σε όλες τις ενορίες. Οι καθολικοί προσάρτησαν την «ουκρανική» εκκλησία, επειδή κανείς δεν πήγαινε εκεί. Η εκκλησία στο Μαρακάι, καταλήφθηκε. Ενώ και οι Σέρβοι μου ζήτησαν, επίσης, να τους λειτουργήσω, γιατί δεν είχαν ιερέα. Δυστυχώς, κάθε χρόνο οι παλιοί ενορίτες φεύγουν, ενώ οι νέοι είναι πολύ χαλαροί απέναντι στην εκκλησιαστική ζωή. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και οικονομικά προβλήματα στη χώρα. Οι νέοι, που είναι κυρίως μορφωμένοι, αναζητούν μια καλή δουλειά ή φεύγουν εντελώς. Ενθυμούμαι, για παράδειγμα, ότι ο γιος και η κόρη ενός ενορίτη, πήγαν στη Μπογκοτά (σ.τ.μ. πρωτεύουσα της Κολομβίας). Δεν μπορούμε να τους καταδικάσουμε – απλά, οι άνθρωποι αναζητούν μια καλύτερη ζωή. Και οι νέοι μετανάστες ... η κατάσταση δεν μοιάζει καθόλου με τη μετανάστευση της δεκαετίας του 1940 και του 1950.

Η πρώτη μας εκκλησία χτίστηκε το 1947. Μέχρι τη δεκαετία του 1960, υπήρξε μια ορισμένη έκρηξη προσέλευσης, αλλά μετά την αλλαγή της κυβέρνησης, μερικοί μετανάστες φοβήθηκαν και άρχισαν να φεύγουν. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν επαγγελματίες, ταλαντούχοι στην τέχνη τους και πιστοί άνθρωποι. Όπου κι αν έφτασαν, ενώθηκαν και, πάνω απ' όλα, έχτισαν εκκλησίες. Ο κλήρος, επίσης ακολούθησε τους μετανάστες. Και ο επίσκοπος Σεραφείμ έζησε εδώ. Ήταν πολύ πράος και έδωσε το παράδειγμα και στους άλλους. Αλλά στο τέλος της ζωής του, δεν υπήρχε πλέον εδώ η παλιά «βάση» των μεταναστών. Ο δεσπότης απογοητεύτηκε και αποσύρθηκε. Έτσι, σταδιακά, ο κλήρος μας εγκατέλειψε.

– Η κοινότητα σήμερα εδώ αποτελείται από Ρώσους ή υπάρχουν και εκπρόσωποι άλλων εθνικοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών;

– Στη Βενεζουέλα, οι νεοφερμένοι είναι ένας διαφορετικός κόσμος. Έχουν εμφανιστεί πολλοί Λευκορώσοι, οι οποίοι είναι αρκετά πιστοί, αλλά δεν ξέρουν καν πώς να προσεγγίσουν έναν ιερέα για να πάρουν ευλογία. Πρέπει να εξηγήσεις τα πάντα από το μηδέν, αλλά είμαι ευτυχής να το κάνω, αυτό είναι το καθήκον μου. Χαίρομαι, όταν τα παιδιά έρχονται και μετά τρέχουν για να λάβουν τη Θεία κοινωνία, κι αυτό είναι μια πνευματική χαρά για τον ιερέα.

Όταν τα παιδιά έρχονται και μετά τρέχουν για να λάβουν τη Θεία κοινωνία, είναι μια πνευματική χαρά για τον ιερέα

Μετά την πανδημία, στολίσαμε το χριστουγεννιάτικο δέντρο τρεις φορές, τις Απόκριες, ετοιμάσαμε τηγανίτες και οργανώσαμε κάποιο είδος αναψυχής με παιχνίδια για τα παιδιά. Κάνουμε ό,τι μπορούμε. Υπάρχουν και Ρώσοι που έρχονται, αλλά αισθάνομαι ότι είναι ακόμα μακριά πνευματικά. Έρχονται την ημέρα του θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου και ζητούν ένα ευχέλαιο για το μνημόσυνο. Αλλά βλέπω, ότι δεν ξέρουν πολλά. Δεν μπορείς να τους ζητήσεις πολλά, επειδή οι περισσότεροι από αυτούς είναι ενήλικες. Με σοκάρει που πρέπει να βαφτίζω ενήλικες. Αγόρασα μια πισίνα πλήρους εμβάπτισης για το μυστήριο του βαπτίσματος. Μια μέρα μια κυρία ήρθε στην Κοινωνία, τη ρώτησα αν είναι βαφτισμένη και μου απάντησε, ότι δεν ήξερε! Τι πρέπει να κάνει ο ιερέας σε αυτή την περίπτωση; Να την βαφτίσει.

Η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Καράκας. historiasquelaten.com

– Θυμάστε την πιο εντυπωσιακή μεταστροφή κάποιου ντόπιου προς την ορθοδοξία; Ή απλά μια ενδιαφέρουσα περίπτωση;

– Υπήρξε μια τέτοια περίπτωση: μου τηλεφώνησαν και μου ζήτησαν να πάω στο Πουέρτο Λα Κρουζ. Υπήρχε ένας άρρωστος Έλληνας εκεί και μου ζήτησαν να τον κοινωνήσω. Μου φάνηκε παράξενο, διότι υπήρχε ένας Έλληνας ιερέας στη Βενεζουέλα. Πήγα. Στο νοσοκομείο, εξομολόγησα και κοινώνησα αυτόν τον Έλληνα. Ήταν σε άσχημη κατάσταση. Πέθανε λίγο μετά. Μου ζήτησαν να τον διαβάσω. Πήγα ξανά. Συνέβη τα καθολικά Χριστούγεννα, στις 25 Δεκεμβρίου, και υπήρχαν προβλήματα με τη συγκοινωνία. Αλλά έφτασα εκεί. Εξήγησα στην οικογένειά του, ότι πρέπει να προσεύχονται την τρίτη, την ένατη και την τεσσαρακοστή ημέρα. Ήταν ενδιαφέρον, ότι η σύζυγος του Έλληνα ήταν ντόπια και έγινε ορθόδοξη. Τα εγγόνια τους βαφτίστηκαν από καθολικούς ιερείς. Αλλά ο πατέρας τους, μου ζήτησε να δεχτούν την ορθοδοξία. Και έτσι δέχτηκα τις δύο κόρες του, στην εκκλησία μας.
Σε ένα από τα επόμενα ταξίδια μου, το αυτοκίνητό μου χάλασε. Έπρεπε να πάρω το λεωφορείο. Καθόμουν δίπλα σε μια κυρία και μιλούσαμε. Μιλούσαμε για τη θρησκεία. Ήταν πάνω από είκοσι, αβάπτιστη. Ρωτάω, «πώς σε λένε;» Απαντά, «Μιτσέλ». Αλλά το όνομα Μιτσέλ είναι σχεδόν το όνομα Μιχαήλ. Αλλά γιατί την έλεγαν έτσι; Αποδείχθηκε, ότι ο πατέρας της ήταν οπαδός των «Μπίτλς» και αγαπούσε το τραγούδι τους «Μισέλ!» Τι εφιάλτης, σκέφτηκα. Θα μιλούσαμε πάλι. Την επόμενη φορά που πήγα στον Έλληνα, βάφτισα και την Μιτσέλ. Βάφτισα, επίσης, και την κόρη της.

– Πέστε μας για τα πιο εντυπωσιακά γεγονότα στη ζωή της ενορίας τα τελευταία χρόνια (αν όχι τα τελευταία, γενικά σε ολόκληρη την ιστορία της).

– Υπήρχε μια περίπτωση που μου απέφερε πνευματική χαρά. Μια συγγενής ενός ιερέα που υπηρετούσε στη Βενεζουέλα, του πατρός Παύλου, – είχα εξομολογήσει τόσο τον αδελφό του, όσο και τη σύζυγό του, τους κοινωνούσα, τους έκανα το ευχέλαιο και την κηδεία. Αυτή η συγγενής του, ονομάζετο Αικατερίνη, – δεν την είχα δει ποτέ στην εκκλησία. Μου λέει: «Κιρίλ, δεν έχω εξομολογηθεί ποτέ». Της εξήγησα τα πάντα. Εξομολογήθηκε με ειλικρίνεια, της έδωσα την κοινωνία, τη βοήθησα και πέθανε την επόμενη μέρα. Την κηδέψαμε. Πέρασαν άλλοι δύο ή τρεις μήνες, ο φίλος μου πέθανε, ήταν σαν αδελφός για μένα. Μου εμφανίστηκε σε ένα όνειρο και με τραβούσε: «Κιρίλ, πάμε, πάμε!» Του λέω, περίμενε, πού με πας; Με τραβούσε. Ξαφνικά βρισκόμαστε σε ένα τέτοιο περιβάλλον, όπου το φως ήταν λευκό, οι κουρτίνες λευκές... και βλέπω την Αικατερίνη εκεί! Ο φίλος μου εξαφανίζεται ταυτόχρονα. Και αυτή μου φαίνεται νέα. Και την κοιτάζω και εκπλήσσομαι από τα χνουδωτά κόκκινα μαλλιά της. Όμορφη! Και την γνώρισα, όταν ήταν πάνω από 60, και δεν είδα σε αυτήν κόκκινα μαλλιά. Της λέω, «πόσο όμορφη είσαι, κυρα-Κάτια!» Χαμογέλασε. Ρώτησα τον άντρα της: «Αλήθεια, η κυρα-Κάτια είχε κόκκινα μαλλιά;» Και με κοιτάζει με τρόμο, γιατί δεν είχα δει ποτέ τη φωτογραφία της. Και με ρώτησε πώς το ήξερα. Απάντησα, «την είδα». Τέτοιες στιγμές υπήρξαν στη μνήμη μου και επιβεβαιώνουν μόνο την πίστη στον Θεό.

– Είναι δυνατόν (ή αυτό είναι απαραίτητο) να αλληλεπιδράσετε με εκπροσώπους μη ορθόδοξων δογμάτων και άλλων θρησκειών;

– Υπάρχει επικοινωνία, κυρίως με τους καθολικούς. Ένας φίλος μου, είχε έναν καρδινάλιο φίλο, με τον οποίο σπούδαζαν μαζί. Του είπα ότι δεν επιτρέπω την κοινωνία χωρίς εξομολόγηση, κάτι που κάνουν οι περισσότεροι καθολικοί. Αρχίσαμε να μαλώνουμε. Ως αποτέλεσμα, μου είπε: «Ναι, πάτερ, πρέπει να το αποκαταστήσουμε αυτό, συμφωνώ μαζί σας». Αλλά ένα πράγμα είναι να το λέμε, άλλο είναι να το κάνουμε.
Είχαμε πολύ καλές σχέσεις με τους Σέρβους. Αλλά, δυστυχώς, υπάρχει πολλή νεωτερικότητα. Ο οικουμενισμός καταστρέφει τα πάντα.

Περαστικοί σε έναν από τους δρόμους του Καράκας. dk1974.tourister.ru

– Ποιες σοβαρές πνευματικές ερωτήσεις από ενορίτες αντιμετωπίζετε, ως ποιμένας, στο λειτούργημά σας;

– Ποικιλόμορφες – από την πιο απλή και πιο εύκολη, έως την πιο δύσκολη. Αυτό συνέβη το τελευταίο διάστημα... μια μητέρα χάνει το γιο της. Και οι καθολικοί μου ζητούν βοήθεια. Αποδεικνύεται δύσκολο να εξηγηθεί, ότι δεν υπάρχει καθαρτήριο. Η Εκκλησία μας διδάσκει, ότι κάποιος πρέπει να προσεύχεται και να κάνει καλές πράξεις στη μνήμη του αποθανόντος. Οι καθολικοί δεν το έχουν αυτό. Και οι προτεστάντες εδώ, πιστεύουν σε διάφορες σύγχρονες προπαγάνδες, ότι ο Χριστός ήταν στην Ινδία ή στην Κίνα.
Είχα μια δύσκολη υπόθεση για μένα. Το άτομο πάλευε με τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Ο μέλλων υποτακτικός μου, στον οποίο ήλπιζα, υπέφερε από το αλκοόλ. Και αυτοκτόνησε με ένα μπουκάλι. Υπήρχε, επίσης, ένας νεαρός που ήρθε στην εκκλησία. Ο παππούς μου ήλπιζε σε αυτόν, πίστευε ότι θα γίνει ιερέας. Και ο Θεός πήρε αυτόν τον νεαρό. Βρέθηκε με μια παρέα στη θάλασσα και πνίγηκε.

– Το κύριο δίδαγμα κατά τα χρόνια της ιερατικής σας λειτουργίας;

– Υπομονή. Περισσότερη υπομονή. Πολλά πράγματα πρέπει να «καταπίνονται». Ποτέ δεν πρέπει να είναι κανείς λιπόψυχος. Μπορώ επίσης να πω, ότι κάθε στιγμή προσεύχομαι με την προσευχή του Εφραίμ του Σύρου, η οποία απαγγέλλεται κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής. Αυτή είναι το κύριο πράγμα για μένα, ανυψώνει το ηθικό μου.

Περισσότερη υπομονή. Πολλά πράγματα πρέπει να «καταπίνονται». Ποτέ δεν πρέπει να είναι κανείς λιπόψυχος

Δεν με τρομάζει όταν προσέρχονται λίγοι ενορίτες. Όταν ο παππούς μου λειτουργούσε εκεί, έβλεπα έναν γεμάτο από πιστούς ναό. Και στο τέλος της ζωής του, συνέβαινε αυτό, όταν λειτουργούσε μαζί μου και ίσως μαζί με μια γερόντισσα. Ο παππούς μου υπηρετούσε, διακονούσε, δοξολογούσε και διάβαζε. Οι σύγχρονοι κληρικοί, μερικές φορές απογοητεύονται μπροστά σε τέτοιες καταστάσεις. Και δεν με ανησυχεί, γιατί το βιώνω από την παιδική μου ηλικία.

– Εάν ένας προσκυνητής (ή ταξιδιώτης) από τη Ρωσία βρεθεί στη Βενεζουέλα, ποια μέρη θα του συνιστούσατε σίγουρα να επισκεφθεί;

– Η φύση της Βενεζουέλας είναι ένας παράδεισος. Υπάρχουν υπέροχες παραλίες. Υπάρχει μια ζούγκλα – που είναι επίσης υπέροχη! Υπάρχουν βουνά και χιόνι. Υπάρχει μια έρημος. Αιώνιο καλοκαίρι και η φύση αλλάζει ανάλογα με την τοποθεσία σας. Θυμάμαι, ότι ο αδερφός μου έμεινε στις Άνδεις τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, ήταν ζεστά εκεί. Αλλά, εγώ κοιμόμουν εδώ κάτω από δύο κουβέρτες τη νύχτα.

Άνδεις της Βενεζουέλας. lacgeo.com

Υπάρχουν καταρράκτες και ποτάμια εδώ – ό,τι θέλετε. Υπάρχουν ακόμη κροκόδειλοι και φίδια, δηλητηριώδη και αβλαβή. Υπάρχουν φίδια, που καταβροχθίζουν και ολόκληρο αγριογούρουνο. Τα πιράνχας, επίσης, ζουν σε αυτά τα μέρη. Επιτίθενται σε οποιονδήποτε και τον τρώνε μέσα σε λίγα λεπτά σαν μέρος ενός πακέτου.

Υπάρχουν τα πάντα για τους επισκέπτες. Υπάρχει ένα Τελεφερίκ στο Καράκας, ένα καρέλι σχοινοβασίας για την πανοραμική όψη της πόλης. Το «εναέριο βαγόνι» ανεβαίνει στην πλατφόρμα, όπου μπορείτε να χαλαρώσετε, να φάτε, να κάνετε μια βόλτα και να θαυμάσετε την όμορφη θέα στην πόλη και τη φύση της. Στη διαδρομή προς την κορυφή, μπορείτε να δείτε όλο το Καράκας.

– Εν κατακλείδι, θα θέσω την παραδοσιακή μας ερώτηση. Ποια λόγια από την Αγία Γραφή σας εμπνέουν και Σας υποστηρίζουν ιδιαίτερα σε δύσκολες στιγμές της ζωής Σας;

– Τα λόγια για τον πλούσιο και τον Λάζαρο. Οι πλούσιοι δεν νοιάζονται για τη ζωή τους. Γιορτή σαν βουνό κάθε μέρα. Και ήταν ο Λάζαρος, που ήταν ξαπλωμένος κάτω από το φράχτη και έτρωγε τα ψίχουλα από το τραπέζι του πλούσιου, και τα σκυλιά έγλειφαν τις πληγές του. Ο ένας πεθαίνει, όπως και ο άλλος πεθαίνει. Ο πλούσιος πέφτει «κάτω», και ο Λάζαρος μένει «επάνω» με τον Αβραάμ και τον Ισαάκ. Ο πλούσιος ήξερε, ότι ο Λάζαρος υπέφερε, αλλά δεν του έδινε σημασία. Τώρα αυτός ζητάει βοήθεια από τον Λάζαρο, αλλά υπάρχει γκρεμός μεταξύ τους. Αυτό μας λέει ξεκάθαρα, ότι θα φτάσουμε είτε εκεί, είτε εδώ. Ο πλούτος δεν είναι τίποτα, είναι προσωρινός. Ο Σατανάς έδειχνε στον Χριστό, ότι όλα τα πλούτη του κόσμου ήταν δικά του. Αλλά όλα ήταν πούπουλα και στάχτες. Στη Βίβλο, ο πιο πιστή εντολή είναι «πάνω» ή «κάτω».