Η αμετάβλητη χάρη και η ανθρώπινη μεταβλητότητα

Ένα κυριακάτικο απόγευμα τηλεφώνησα για μια υπόθεση της εκκλησίας σε μια ενορίτισσά μας, μια ηλικιωμένη γυναίκα. Την βρήκα να κλαίει με λυγμούς. Τι συνέβη; Αποδείχτηκε ότι είχε κοινωνήσει εκείνη την ημέρα, αλλά λίγο μετά τη Θεία λειτουργία τσακώθηκε με την αδελφή της. Η χάρη του μυστηρίου έφυγε και η ψυχή της γυναίκας αντέδρασε σε αυτή την απώλεια με μια πλημμύρα απαρηγόρητων δακρύων. Ήταν αδύνατο να μιλήσουμε για την υπόθεση: στο τηλέφωνο ακούγονταν λυγμοί και αναστεναγμοί που εναλλάσσονταν με κρίσεις δακρύων. Της εξέφρασα την συμπόνιά μου, της είπα κάτι για να την παρηγορήσω, την αποχαιρέτησα και έκλεισα το τηλέφωνο. Είχα όμως βάρος στην καρδιά μου. Αναρωτήθηκα: πότε ήταν άραγε η τελευταία φορά που έκλαψα για την απώλεια της χάρης;

Ένας από τους σύγχρονους ιερείς έχει σημειώσει ότι έχουν ειπωθεί και έχουν γραφτεί αρκετά περί της προετοιμασίας για τη Θεία Κοινωνία, αλλά για το πώς να διατηρήσουμε τη χάρη που λαμβάνουμε στο μυστήριο γνωρίζουμε πολύ λιγότερα. Αυτό όμως δεν είναι πιο σημαντικό; Όταν κοινωνούμε, ελπίζουμε ότι ο Χριστός όχι μόνο θα εισέλθει μέσα μας, αλλά και ότι «θα ποιήσει μονή μέσα μας» (πρβλ. Ιω. 14:23). Δυστυχώς, τις περισσότερες φορές δε συμβαίνει κάτι τέτοιο. Όπως συνέβη στην περίπτωση της γνωστής μου: ο Χριστός ήρθε και έφυγε χωρίς να βρει μέρος «ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνῃ» (Λκ. 9:58). Στην καλύτερη περίπτωση, περιοριζόμαστε σε δάκρυα, στη χειρότερη, το συνηθίζουμε και ακολουθεί μια χρόνια κατάσταση «απολιθωμένης αναισθησίας».

***

Αν ξέραμε να διατηρήσουμε τη χάρη που λαμβάνουμε, δεν θα χρειαζόμασταν συχνή μετάληψη

Η ίδια η Θεία Κοινωνία είναι αμετάβλητη. Η ενέργειά της δε στερεύει, όπως ακριβώς και ο Χριστός είναι αστείρευτος από τη σωτήρια χάρη Του. Αν ξέραμε να διατηρήσουμε τη χάρη που λαμβάνουμε, δεν θα χρειαζόμασταν συχνή μετάληψη. Η Μαρία η Αιγυπτία είχε κοινωνήσει μόνο δύο φορές στη ζωή της: στην αρχή του αγώνα της και λίγο πριν από τον θάνατό της. Αυτό ήταν αρκετό γι’ αυτήν. Η ζωή της στο διάστημα ανάμεσα στην πρώτη και στη δεύτερη μετάληψη ήταν ένας ολομέτωπος αγώνας για τη σωτηρία της. Η Οσία διατήρησε το δώρο του Θεού και άνοιξε την καρδιά της για ακόμη μεγαλύτερη χάρη. Και με μας τι γίνεται; Κι εμείς στην προσευχή πριν από τη Θεία Κοινωνία ζητάμε από τον Χριστό: «τὸν ἁγιασμόν σου ἀνεξάλειπτον ἀπ᾿ ἐμοῦ ποίησον», δηλαδή κάνε ώστε ο αγιασμός Σου να είναι αμετάβλητος μέσα μου (προσευχή του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου). Αλλά κάθε φορά η χάρη απομακρύνεται από εμάς, καθώς συναντάει την πονηρία της καρδιάς, την ακαθαρσία του νου, την υποδούλωση στα πάθη και την έλλειψη αληθινής μετάνοιας. Η δύναμη του μυστηρίου παραμένει αναλλοίωτη, αλλά εμείς είμαστε μεταβλητοί και αδύναμοι.

Η χάρη απομακρύνεται από εμάς, καθώς συναντάει την πονηρία της καρδιάς, την ακαθαρσία του νου και την έλλειψη αληθινής μετάνοιας

Για να διατηρήσουμε τη χάρη, είναι απαραίτητο πρώτα να κατανοήσουμε και να νιώσουμε πώς λειτουργεί. Ο Άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος έχει διατυπώσει θαυμάσιες σκέψεις για το πώς ενεργούν τα Άχραντα Μυστήρια του Χριστού: «Ο Κύριος είναι φως. Το φως που φέρει μαζί του το φέρει και στην ψυχή που Τον δέχτηκε». Τι σημαίνει για εμάς να κοινωνούμε αυτού του φωτός; «Είναι το φως της γνώσης και της κατανόησης ολόκληρης της Οικονομίας της σωτηρίας μας». Εισέρχεται μέσα μας το φως της θεογνωσίας, για το οποίο το απολυτίκιο των Χριστουγέννων λέει: «Ἡ γέννησίς σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἀνέτειλε τῷ κόσμῳ, τὸ φῶς τὸ τῆς γνώσεως». Ας υποθέσουμε ότι πριν από τη Θεία Κοινωνία γνωρίζαμε κάτι για τον Θεό, έστω και αν το γνωρίζαμε σωστά, η γνώση αυτή ήταν εξωτερική, διανοητική. Μετά τη μετάληψη του μυστηρίου, αυτή η γνώση πρέπει να «διαλυθεί και να γίνει ένα με την ουσία του πνεύματος μας», δηλαδή να γίνει μια εσωτερική, καρδιακή γνώση. Η διατήρηση της χάρης της Ευχαριστίας είναι η συνεχής παραμονή του νου μας στις αλήθειες της οικονομίας της σωτηρίας μας και στο καρδιακό βίωμά τους. Το πώς επιτυγχάνεται αυτό περιγράφεται λεπτομερώς στην ιερή θεολογική επιστήμη της σωτηρίας – την ασκητική. Ο άγιος εδώ απλώς δείχνει τον δρόμο.

Ο Κύριος είναι η «ζωοποιός δύναμη», γράφει στη συνέχεια ο άγιος. Ο άνθρωπος που δέχεται επάξια αυτή τη δύναμη θα νιώσει μεγάλο ζήλο για τη σωτηρία της ψυχής. Μέσα σε αυτόν που μεταλαβαίνει «θα αναζωπυρωθεί ισχυρή ενέργεια ώστε όλες οι σκέψεις, οι επιθυμίες και οι προθέσεις να κατευθύνονται προς το καλό και μόνο», και μάλιστα «με μια κάποια ασυγκράτητη δύναμη», λέει ο Άγιος Θεοφάνης. Νιώθεις μέσα σου ζήλο για την αρετή; Τότε διατηρείς τη χάρη της Θείας κοινωνίας.

Η ψυχική ειρήνη είναι σαφής ένδειξη ότι η χάρη της Ευχαριστίας μένει μέσα μας

Ο Θεός είναι και ειρήνη. Στην ψυχή αυτού που μεταλαβαίνει πρέπει να κυριεύσει βαθιά ησυχία, «η τάξη και η ευρυθμία όλων των ενεργειών του πνεύματός μας». Η ψυχική ειρήνη είναι σαφής ένδειξη ότι η χάρη της Ευχαριστίας μένει μέσα μας.

Ο Κύριος είναι και «πυρ καταναλίσκον». Επομένως, όταν φεύγουμε από το ναό θα πρέπει να αισθανόμαστε μια κάποια φλόγα του πνεύματος, πνευματική ζεστασιά. Ίσως ο Απόστολος Παύλος να αναφέρεται στη διατήρηση αυτής της εσωτερικής φωτιάς: «τὸ Πνεῦμα μὴ σβέννυτε» (Α΄ Θεσ. 5:19).

Κάθε σκέψη του Αγίου Θεοφάνη συνοδεύεται από μια ρητορική ερώτηση: «Άραγε, το ίδιο συμβαίνει και σε μας, αδελφοί;». Προφανώς, το ερώτημα του αγίου είναι επίκαιρο και σήμερα και θα παραμείνει επίκαιρο για όλες τις εποχές.

***

Λαμβάνουμε και χάνουμε τη χάρη του μυστηρίου, την χάνουμε και την λαμβάνουμε ξανά. Το ερώτημα είναι θεμιτό: πρέπει να κοινωνούμε πιο συχνά ή πρέπει να μετριάσουμε την τόλμη μας και, μιμούμενοι τον Απόστολο Πέτρο, να πούμε: «Ἔξελθε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι ἀνὴρ ἁμαρτωλός εἰμι, Κύριε» (Λκ. 5:8); Ας εξετάσουμε δύο πρακτικές πτυχές αυτού του θέματος.

Από τη μία πλευρά, η ίδια η πνευματική ζωή ενός ανθρώπου του υποδεικνύει πόσο συχνά πρέπει να κοινωνεί. Αν ο χριστιανός αποφασίσει σοβαρά να αλλάξει τον εαυτό του μέσα στην Εκκλησία, αν εργάζεται προσεκτικά πάνω στον εαυτό του, σίγουρα θα αισθανθεί πότε οι δυνάμεις του εξαντλούνται και πότε χρειάζεται να καταφύγει στη σωτήρια ενέργεια του μυστηρίου. Μπορεί να είναι μία φορά την εβδομάδα, μπορεί δύο φορές τον μήνα, δεν έχει σημασία. Η ίδια η ζωή θα καθορίσει την ανάγκη για πλήρη συμμετοχή στη Λειτουργία. Πλήρη συμμετοχή, διότι η Θεία Κοινωνία είναι το νόημα της Θείας Λειτουργίας, το ύψιστο σημείο της. Ο Κύριος αποκαλύπτεται στα Ιερά Μυστήρια για να εισέλθει μέσα μας και να καθαρίσει το μέσα μας. Αυτός είναι ο σκοπός της Λειτουργίας, μιας εκκλησιαστικής ακολουθίας, κατά την οποία οι πιστοί κοινωνούν το Σώμα και το Αίμα του Χριστού.

Δεν έχουμε τέτοια πίστη και εσωτερική αποφασιστικότητα ώστε να μπορούμε να κοινωνήσουμε μια φορά και να πολεμήσουμε με επιτυχία τα πάθη σε όλη μας τη ζωή

Από την άλλη πλευρά, η συχνότητα μετάληψης των Αχράντων Δώρων επηρεάζει την ένταση της πνευματικής ζωής. Αν δεν έχουμε τέτοιο ζήλο, όπως είχε η Μαρία η Αιγυπτία, αν είμαστε αδύναμοι και χλιαροί, δεν θα έχουμε καθόλου πνευματική ζωή χωρίς τη συχνή μετάληψη. Δυστυχώς, δεν έχουμε τέτοια πίστη και εσωτερική αποφασιστικότητα ώστε να μπορούμε να κοινωνήσουμε μια φορά και να πολεμήσουμε με επιτυχία τα πάθη σε όλη μας τη ζωή. Έχοντας κοινωνήσει την Κυριακή, αισθανόμαστε πνευματική γύμνια ήδη από την Τετάρτη-Πέμπτη ή και νωρίτερα. Τι να κάνουμε; Να πάμε στον Θεό την Κυριακή, να πάρουμε δύναμη και όπλα για να συνεχίσουμε τον αγώνα. «Τὰ γὰρ ὅπλα τῆς στρατείας ἡμῶν οὐ σαρκικά, ἀλλὰ δυνατὰ τῷ Θεῷ πρὸς καθαίρεσιν ὀχυρωμάτων» (Β΄ Κορ. 10:4). Το αδύναμο τσίριγμα της κατ’ ιδίαν προσευχής μας δεν θα μας δώσει ποτέ τη δύναμη και τα όπλα που μας δίνουν η κοινή προσευχή στο ναό και η Θεία Κοινωνία.

Η λειτουργική ζωή σε συνδυασμό με την έντονη εσωτερική εργασία πάνω στον εαυτό μας γεννά μια νέα ποιότητα πνευματικής ζωής. Το μυστήριο είναι μυστήριο γιατί μας αλλάζει εκ των έσω: μας αλλάζει αόρατα, μυστηριωδώς. Αν αγαπάμε τη Λειτουργία και συμμετέχουμε με μετάνοια και χαρά, όλα τα άλλα θα έρθουν. Αν υπάρχει το κύριο, θα υπάρχει και το παράγωγο. Και ο καθένας θα βρει το δικό του μέτρο και τη δική του τάξη.

***

Πλησιάζει μια ακόμα Κυριακή. Η Εκκλησία του Χριστού θα συγκεντρωθεί και πάλι γύρω από το δισκοπότηρο. Αν ζούμε και ευλογήσει ο Θεός, θα μεταλάβουμε και εμείς του φωτός, της ζωοποιού δύναμης, της ψυχικής ειρήνης και του καταναλίσκοντος πυρός. Να ζητάμε από τον Κύριο: «τὸν ἁγιασμόν σου ἀνεξάλειπτον ἀπ᾿ ἐμοῦ ποίησον». Και Εκείνος θα κάνει τα πάντα για να μείνει στην καρδιά μας και εμείς θα προσπαθήσουμε να Τον κρατήσουμε με ταπείνωση, φόβο Θεού, ευγνωμοσύνη και προσοχή στον έσω άνθρωπο. Όμως, το τελικό αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από την αμετάβλητη αγάπη μας για τον Χριστό.