Είναι αλήθεια ότι όλα είναι θέλημα Θεού;

Ο Ιώβ και οι φίλοι του. Ζωγράφος: Βλαδίμηρος Μποροβικόβσκι, 1810

«Όλα είναι θέλημα Θεού», αυτή η φράση είναι γνωστή σε όλους. Οι χριστιανοί την χρησιμοποιούν σε διάφορα πλαίσια, είτε ταιριάζει στην περίσταση ή όχι και τόσο. Στις περισσότερες περιπτώσεις η φράση αυτή χρησιμοποιείται όταν πρόκειται για κάποιο συγκεκριμένο γεγονός. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος διαγνώστηκε με καρκίνο. Τότε λέει: «Όλα είναι θέλημα Θεού». Με αυτά τα λόγια ο άνθρωπος αναγνωρίζει ότι αυτή η ασθένεια είναι μέρος της Πρόνοιας για αυτόν και την αποδέχεται με ταπεινότητα. Όμως, αν με τις ασθένειες τα πράγματα είναι κάπως κατανοητά, τι συμβαίνει όταν το κακό το προκαλεί ο ίδιος ο άνθρωπος; Για παράδειγμα, όταν μαθαίνουμε ότι μέσα σε 50 ημέρες βομβαρδισμών σκοτώθηκαν 5300 παιδιά παλαιστινίων, είναι δυνατόν να πούμε: «Όλα είναι θέλημα Θεού»; Αυτό είναι το ίδιο με το να πούμε: Ο Θεός το θέλει. Πράγματι το θέλει ο Θεός; Και αν όχι, τότε γιατί συμβαίνει αυτό;

Οι άγιοι πατέρες πάντα διακρίνουν αυστηρά το «κατ’ευδοκίαν» θέλημα του Θεού από το «κατά παραχώρησιν»

Ας ξεκινήσουμε με την παραδοχή ότι οι άγιοι πατέρες πάντα διακρίνουν αυστηρά το «κατ’ευδοκίαν» θέλημα του Θεού από το «κατά παραχώρησιν».

Ο Ιωάννης Κασσιανός ο Ρωμαίος γράφει: «Πρέπει να πιστεύουμε ακράδαντα ότι τίποτα σ’ αυτό τον κόσμο δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη Χάρη του Θεού. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε, πράγματι, ότι το καθετί συμβαίνει είτε «κατ’ ευδοκίαν» είτε «κατά παραχώρησιν» δική Του. Το καλό γίνεται «κατ’ ευδοκίαν» και με τη βοήθεια Του. Το κακό πάλι συμβαίνει «κατά παραχώρησιν», αλλά δική Του και πάλι. Έτσι μας εγκαταλείπει η Χάρη Του – εξαιτίας της αμαρτίας και της σκληροκαρδίας μας – στην τυραννία του δαίμονα ή στα ατιμωτικά πάθη».

Όπως βλέπουμε, ο Ιωάννης Κασσιανός κάνει αυστηρή διάκριση ανάμεσα στο κατ’ευδοκίαν θέλημα του Θεού και στο κατά παραχώρησιν. Την ίδια άποψη υποστηρίζει και ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός:

«Τα έργα της Πρόνοιας άλλα γίνονται από ευδοκία και άλλα από παραχώρηση· και από ευδοκία γίνονται όσα, χωρίς αντίρρηση, είναι αγαθά, ενώ από παραχώρηση πολλά και διάφορα».

Στη συνέχεια απαριθμεί πολλά παραδείγματα παραχώρησης του Θεού: όταν οι δίκαιοι περιέπιπταν σε συμφορές, βάσανα, παθήματα για τον ζήλο άλλου, όταν έπεφταν σε αισχρές πράξεις για τη διόρθωση χειρότερου πάθους κ.λπ.

Αλλά και ποιος θα τολμήσει να αποδώσει στο θέλημα του Θεού τις αμαρτίες και τα διάφορα κακά που γίνονται στον κόσμο; Ο ίδιος ο Θεός λέει ότι μισεί την ανομία των ανθρώπων (Αποκ. 2: 6). Εδώ αναπόφευκτα συναντάμε έναν πολύ σημαντικό παράγοντα, όπως είναι η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου. Γιατί έπεσε ο Αδάμ; Μήπως ο Κύριος το ήθελε, μήπως ήταν θέλημά Του; Μη γένοιτο! Αυτό το ήθελε ο Αδάμ, όχι ο Θεός. Ωστόσο, ο Θεός παραχώρησε να συμβεί αυτό για λόγους που έχουν να κάνουν με το απαραβίαστο της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός λέει για αυτό τα εξής:

«Απ’ αυτά που ανήκουν στην εξουσία μας τα αγαθά προηγουμένως τα θέλει και ευδοκεί να γίνουν, ενώ τα πονηρά και τα πράγματι κακά ούτε προηγουμένως ούτε ύστερα τα θέλει. Τα παραχωρεί για το αυτεξούσιο».

Ο Θεός παραχώρησε να συμβαίνει το κακό για λόγους που έχουν να κάνουν με το απαραβίαστο της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου

Αν υποθέσουμε ότι ο Θεός βούλεται να συμβαίνει κακό στον κόσμο, τότε αναπόφευκτα παρουσιάζεται μπροστά μας ένα τρομακτικό ον που χαίρεται για τον πόνο και τον θάνατο των δημιουργημάτων Του. Όμως, «ὁ Θεὸς θάνατον οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ τέρπεται ἐπ᾿ ἀπωλείᾳ ζώντων» (Σοφ. Σολ. 1: 13). Και ο απόστολος Ιωάννης ο Θεολόγος δηλώνει ρητά ότι οι αρχές που διέπουν αυτόν τον κόσμο, δηλαδή «ἡ ἐπιθυμία τῆς σαρκὸς καὶ ἡ ἐπιθυμία τῶν ὀφθαλμῶν καὶ ἡ ἀλαζονεία τοῦ βίου», δεν είναι σύμφωνες με το θέλημα του Πατέρα, αλλά με το θέλημα των ανθρώπων: «οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ πατρός, ἀλλ᾿ ἐκ τοῦ κόσμου ἐστί» (Α΄ Ιω. 2: 16).

Ναι, ο Κύριος πράγματι είπε: «ἐν τῷ κόσμῳ θλῖψιν ἕξετε» (Ιω. 16:33). Αλλά άλλο πράγμα είναι οι θλίψεις για χάρη του Χριστού και της διδασκαλίας Του, και άλλο πράγμα είναι η απώλεια της ψυχής. Για το λόγο αυτό πρέπει να διακρίνουμε τους πειρασμούς. Για τους πειρασμούς που στερεώνουν την πίστη μας, ο απόστολος Ιάκωβος είπε: «Πᾶσαν χαρὰν ἡγήσασθε, ἀδελφοί μου, ὅταν πειρασμοῖς περιπέσητε ποικίλοις» (Ιακ. 1: 2). Εντελώς διαφορετική υπόθεση είναι οι πειρασμοί που ενέχουν την απώλεια της ψυχής. Ακόμη και ο ίδιος ο Κύριος μας πρόσταξε να προσευχόμαστε για να γλιτώνουμε από αυτούς τους φοβερούς πειρασμούς: «...Καί μή εἰσενέγκης ἡμᾶς εἰς πειρασμόν...».

Ωστόσο, στον κόσμο υπάρχουν πολλά τρομακτικά παραδείγματα εκφάνσεων του λεγόμενου «θελήματος του Θεού».

• Γιατί σκοτώνονται μοναχοί: αφού πλανηθούν, απαγχονίζονται, ρίχνονται σε γκρεμούς, στη φωτιά, σε πηγάδια; Αυτό αποτελεί πράγματι έκφανση του θελήματος του Θεού;

• Γιατί εκατομμύρια αβάπτιστα βρέφη πεθαίνουν χωρίς να δουν το φως του κόσμου; Και αυτό είναι θέλημα Θεού;

• Γιατί σε αμέτρητους πολέμους, που αποκαλούνται κοινωνικό κακό, πεθαίνει τεράστιος αριθμός ανθρώπων, μεταξύ των οποίων παιδιά και άμαχοι; Είναι και αυτό θέλημα Θεού;
• Γιατί διεφθαρμένοι δικαστές καταδικάζουν σε θάνατο αθώους και αθωώνουν ενόχους, ανοίγοντας με αυτόν τον τρόπο μπροστά τους ένα ευρύ πεδίο για να πράττουν αμέτρητα κακά; Άραγε, όλα αυτά και πολλά άλλα συμβαίνουν κατά το θέλημα του Θεού;

Βεβαίως, σε καμία περίπτωση ούτε υπάρχει τέτοιο θέλημα Θεού ούτε μπορεί να υπάρχει. Αυτό το λένε πολλοί άγιοι. Ωστόσο, όλα αυτά συμβαίνουν. Άρα, συμβαίνουν σύμφωνα με κάποιες άλλες αρχές και πνευματικούς νόμους. Αυτό είναι η παραχώρηση του Θεού.

Κάποιος μπορεί να θυμηθεί τα λόγια του Σωτήρα: «Ένα ζευγάρι σπουργίτια δεν πουλιέται για ένα μόνο ασσάριο; Κι όμως, ούτε ένα απ’ αυτά δεν πέφτει στη γη χωρίς το θέλημα του Πατέρα σας» (Μτ. 10:29). Ωστόσο, εδώ δεν πρόκειται για το ότι ο Θεός ευνοεί το θάνατο των πουλιών, αλλά για την Θεία Πρόνοια. Ο Θεός γνωρίζει πόσες τρίχες έχει ο άνθρωπος και ξέρει για το θάνατο του κάθε πουλιού, ακόμα και του πιο μικρού. Την ίδια σκέψη εκφράζει και ο Άγιος Χρυσόστομος:

«Για να μη νομίσουν ότι όταν φονεύονται και σφάζονται το παθαίνουν αυτό επειδή τους εγκαταλείπει ο Θεός, πάλι εισάγει το λόγο σχετικά με την πρόνοια του Θεού. Δεν είναι τόσο χαμηλής αξίας τα σπουργίτια ώστε να πωλούνται δύο στην τιμή του ενός ασσαρίου; Ωστόσο, ούτε εκείνα θα συλληφθούν χωρίς το θέλημα του Θεού. Διότι δεν λέει αυτό, ότι με τη δική του ενέργεια πέφτουν σε παγίδα, διότι αυτό είναι ανάξιο του Θεού, αλλά ότι τίποτα από αυτά που γίνονται δεν διαφεύγει της προσοχής του».

«Και όμως ούτε ένα από αυτά πιάνεται ως θήραμα χωρίς το Θεό όχι με την έννοια του ότι συνεργεί, αλλά ότι παραχωρεί» (Ευθύμιος Ζιγαβηνός)

Όποιος θεωρεί θέλημα Θεού την καταστροφή των ανθρώπινων ψυχών και σωμάτων, ξεχνά τα λόγια του Χριστού: «Οὕτως οὐκ ἔστι θέλημα ἔμπροσθεν τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς ἵνα ἀπόληται εἷς τῶν μικρῶν τούτων» (Μτ. 18: 14). Δεν υπάρχει θέλημα Θεού για να χαθεί κανένας, είπε ο Κύριος. Όμως, αυτό συμβαίνει.

Η σκέψη ότι στον κόσμο δεν ενεργεί μόνο το θέλημα του Θεού, αλλά και το θέλημα του Σατανά, στο οποίο ο Κύριος παραχωρεί να ενεργεί, επιβεβαιώνεται και από το εκλεκτό σκεύος του Θεού. Γράφει στην πρώτη επιστολή του προς τους Θεσσαλονικείς: «διὸ ἠθελήσαμεν ἐλθεῖν πρὸς ὑμᾶς, ἐγὼ μὲν Παῦλος καὶ ἅπαξ καὶ δίς, καὶ ἐνέκοψεν ἡμᾶς ὁ σατανᾶς» (Α΄ Θεσ. 2: 18). Και τώρα ας ακούσουμε πώς ερμηνεύει αυτό το σημείο ο ιερός Θεοφύλακτος:

«Τί λέγεις ὦ μακάριε Παῦλε; Ὁ σατανᾶς σὲ ἐμπόδισε; Ναί, λέγει, μὲ ἐμπόδισε, διὰ τί δὲν ἦτον ἔργον, κι θέλημα Θεοῦ· εἰς μὲν γὰρ τοὺς Ρωμαίους γράφει, ὅτι ὁ Θεὸς ἐμπόδισεν αὐτόν, κι δὲν ἐπῆγεν εἰς Ρώμην (Ρώμ. ἄ, 13). Λέγει δὲ κι ὁ θεῖος Λουκᾶς εἰς τὰς Πράξεις, ὅτι τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἐμπόδισε τὸν Παῦλον, καὶ τὸν Σιλὰν νὰ μὴ λαλήσουν τὸν λόγον τοῦ Εὐαγγελίου εἰς τὴν Ἀσίαν (Πράξ. ἰστ΄, 6) ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν πρὸς Κορινθίους δευτέραν Ἐπιστολήν, λέγει ὁ αὐτὸς Παῦλος, ὅτι ἐμποδίσθη ἀπὸ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον νὰ ὑπάγη εἰς Κόρινθον· (κι ὅρα τὸν 17 στίχ. τοῦ α΄ κεφ. τῆς αὐτῆς ἐπιστολῆς) ἐδῶ δὲ λέγει, ὅτι τὸ ἐμπόδιον ὅλον, ὅπου δὲν ἐπῆγεν εἰς Θεσσαλονίκην, ἦτον μόνον τοῦ Σατανᾶ, μὲ τὸ νὰ ἔφερεν εἰς τὸν Παῦλον πειρασμοὺς φοβερούς, κι ἀνελπίστως, κατὰ θεϊκὴν δηλαδὴ παραχώρησιν».

Δεν θα μπορούσε να πει κάποιος κάτι πιο πειστικό. Περισσότερες λεπτομέρειες για τις σατανικές ενέργειες στον κόσμο μπορείτε να διαβάσετε στο βιβλίο του Ιώβ.

Λοιπόν, στην Αγία Γραφή και στους αγίους πατέρες βρίσκουμε ότι αυτές οι δύο έννοιες πρέπει να διακρίνονται αυστηρά, χωρίς όμως σε καμία περίπτωση να συγχέονται. Με βάση όλα τα παραπάνω, μπορούμε να διατυπώσουμε δύο ορισμούς:

• Το θέλημα του Θεού είναι αυτό που ο Θεός ευνοεί, αυτό που θέλει και επιθυμεί και αυτό στο οποίο συνεργεί. Αυτό είναι, κατά κανόνα, το καλό και το αγαθό. «Τοῦτο γάρ ἐστι θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὁ ἁγιασμὸς ὑμῶν» (Α΄ Θεσσ. 4:3).
• Η παραχώρηση του Θεού είναι αυτό που ο Κύριος δεν επιθυμεί, αλλά επιτρέπει να συμβεί για ορισμένους λόγους (συνήθως λόγω της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου).

Ο Θεός ποτέ δεν ευνοεί το κακό. «Ἅγιοι ἔσεσθε, ὅτι ἅγιός εἰμι ἐγὼ Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν» (Λευ. 11:44). Αλλά Εκείνος ξέρει να μετατρέπει το κακό σε καλό και αναγκάζει το κακό να υπηρετεί για το καλό. Ωστόσο, παρόλα αυτά, Εκείνος παραμένει πάντα εχθρός του κακού. Αυτό επιβεβαίωσε ο πατριάρχης Ιωσήφ: «Ὑμεῖς ἐβουλεύσασθε κατ᾿ ἐμοῦ εἰς πονηρά, ὁ δὲ Θεὸς ἐβουλεύσατο περὶ ἐμοῦ εἰς ἀγαθά, ὅπως ἂν γενηθῇ ὡς σήμερον καὶ τραφῇ λαὸς πολύς» (Γέν. 50: 20). Δηλαδή, ο Κύριος επέτρεψε να συμβεί αυτό. Διότι αυτό που έκαναν οι αδελφοί του Ιωσήφ, τότε που ήθελαν να τον σκοτώσουν (τον έριξαν σε ένα πηγάδι, τον πούλησαν ως σκλάβο), δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι θέλημα του Θεού. Ο Ιωσήφ χαρακτήρισε αυτές τις πράξεις των αδελφών του ως κακό, και το κακό δεν μπορεί να αποδοθεί στο θέλημα του Θεού. «Ο Θεός δεν επιτρέπει μια δοκιμασία, αν από αυτό δεν βγει κάτι καλό» (Όσιος Παΐσιος ο Αγιορείτης). Ωστόσο, η ευθύνη των ανθρώπων σε καμία περίπτωση δεν αίρεται: «οὐαὶ τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται» (Μτ. 18: 7).

Η έννοια της αμαρτίας, που κυριαρχεί στον κόσμο, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να ταυτιστεί με το θέλημα του Θεού

Επομένως, ας μην εκτιθέμεθα ως αδαείς, κάθε φορά που ακούμε για κάποιο κακό που έχει γίνει και εμείς να λέμε από συνήθεια: «Όλα είναι θέλημα Θεού». Η έννοια της αμαρτίας, που κυριαρχεί στον κόσμο, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να ταυτιστεί με το θέλημα του Θεού. Και το θέλημα του Θεού, «τὸ ἀγαθὸν καὶ εὐάρεστον καὶ τέλειον» (Ρωμ. 12: 2), ποτέ δεν προβλήθηκε σε διεφθαρμένη ή εγκληματική μορφή. «Ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν ἐκ τοῦ διαβόλου ἐστίν, ὅτι ἀπ᾿ ἀρχῆς ὁ διάβολος ἁμαρτάνει» (Α΄ Ιω. 3: 8). Ο κόσμος υποκλίνεται στο κακό όχι επειδή το θέλει ο Θεός, αλλά επειδή το θέλει ο φιλάμαρτος άνθρωπος.