Αλέξιος Σμιρνόβ Ἕνα ἔτος μετά τό «Οὐκρανικό Αὐτοκέφαλο»

Σέ λίγες μέρες συμπληρώνεται ἕνα ἔτος ἀπό τά γεγονότα πού κυριολεκτικά συγκλόνισαν ὁλόκληρο τόν Ὀρθόδοξο κόσμο καί τόν ὁδήγησαν στόν κίνδυνο ἐκκλησιαστικοῦ σχίσματος παγκοσμίων διαστάσεων. Πρόκειται γιά τίς ἀποφάσεις τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τῆς 11^ης Ὀκτωβρίου 2018. Οἱ ἐν λόγῳ ἀποφάσεις ἀκύρωσαν τίς Συνοδικές ἀποφάσεις τοῦ Πατριαρχείου τῆς Μόσχας σχετικές μέ τό ἀνάθεμα τῶν ὑπαιτίων τοῦ σχίσματος στήν Οὐκρανία, ἀπεκατέστησαν τόν Φιλάρετο Ντενισένκο, τόν Μακάριο Μαλέτιτς καί τούς σύν αὐτοῖς, οἵτινες εὑρέθησαν ἐν σχίσματι, «αὐτούς μέν εἰς τόν ἀρχιερατικόν ἤ ἱερατικόν αὐτῶν βαθμόν, τούς δέ πιστούς αὐτῶν εἰς Ἐκκλησιαστικήν κοινωνίαν». Ἐπίσης ἀνακάλεσαν τήν ἰσχύ τοῦ Συνοδικοῦ Γράμματος Ἐκδόσεως τοῦ ἔτους 1686, τό ὁποῖο ὑπήγαγε τήν Μητροπόλη τοῦ Κιέβου στή δικαιοδοσία τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας, καί ἀνανέωσαν «τήν ἤδη εἰλημμένην ἀπόφασιν ὅπως τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον χωρήσῃ εἰς τήν χορήγησιν Αὐτοκεφαλίας εἰς τήν Ἐκκλησίαν τῆς Οὐκρανίας». ^[1], ^[2]

Σήμερα, ἕναν χρόνο μετά, ὅλο καί περισσότερο διευκρινίζονται καί οἱ αἰτίες τῶν συμβεβηκότων καί ἡ προοπτική ἐξελίξεως τῶν διαμορφωμένων καταστάσεων. Ἡ κρίση ἔφτασε σέ ἀδιέξοδο, ὁπότε εἶναι ἀπαραίτητη ἡ λεπτομερής ἐξέτασή της καί ἡ ἀπάντηση στά ἐρωτήματα «Ποιός φταίει;» καί «Τί πρέπει νά κάνουμε;», ἐξετάζοντας τίς εὐθύνες γιά τά γεγονότα ὄχι μόνο ἀπό τήν πλευρά τῆς Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλά καί ὅλων τῶν ἄλλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, χωρίς ἐξαιρέσεις.

Ἡ πρόληψη εἶναι προτιμότερη ἀπό τή θεραπεία

Ὅπως θυμόμαστε, τόν Ἀπρίλιο τοῦ περασμένου ἔτους (2018), ὁ Πρόεδρος τῆς Οὐκρανίας Πετρό Ποροσένκο συναντήθηκε δύο φορές μέ τόν Πατριάρχη Βαρθολομαῖο καί ἀνακοίνωσε ὅτι ἐκκινεῖ τή διαδικασία χορηγήσεως Αὐτοκεφαλίας στήν μή κανονική «Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας» κατόπιν αἰτήματος δύο σχισματικῶν ὁμάδων, τῆς UOC–KP ^[3] καί τῆς UAOC ^[4]. Καί ἤδη τόν Μάιο 2018 ἡ ἀντιπροσωπεία τῆς Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως ξεκίνησε νά διατρέχει τίς Τοπικές Ἐκκλησίες γιά νά τίς ἐνημερώσει ὅτι ἔχει πρόθεση νά παραχωρήσει τήν Αὐτοκεφαλία στήν Οὐκρανία, παρά τίς ἀντιρρήσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας.

Ἔτσι, πολύ πρίν ἀπό τα γεγονότα τοῦ Ὀκτωβρίου 2018, θά μπορούσαμε νά διαβλέψουμε τίς ἀναμενόμενες ἐξελίξεις. Τό τελευταῖο «προειδοποιητικό μήνυμα» ἦταν ἡ ἀπόφαση τῆς Ρωσικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας νά διακόψει τή μνημόνευση τοῦ Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ἀφοῦ τόν Σεπτέμβριο 2018 τό Φανάρι εἰσέβαλε στήν κανονική δικαιοδοσία τῆς UOC ^[5], ἔχοντας ἀποστείλει τούς ἐξάρχους του στήν Οὐκρανία. Ὅμως, κατά τη γνώμη μας, ἀκόμη καί μετά ἀπό αὐτό ὑπῆρχε ἀρκετός χρόνος γιά νά ἀποφευχθεῖ ἡ ἐπικείμενη καταστροφή.

Τίθεται τό λογικό ἐρώτημα·γιατί ἔπρεπε νά ἐπιτραπεῖ ἡ ἐμφάνιση τοῦ προβλήματος, τό ὁποῖο τώρα πρέπει νά ξεπεραστεῖ «ἡρωικά»; Δέν θά ἦταν πιό ἀποτελεσματικό κάποιοι νά εἶχαν συμβάλει στήν πρόληψή του καί νά μήν εἶχε ἐπιτραπεῖ στό Φανάρι νά κάνει ἕνα λάθος, τό ὁποῖο τώρα ἴσως εἶναι ἀνεπανόρθωτο; Τί θά εἶχε συμβεῖ ἐάν οἱ ἐπίσημες φωνές τῶν Ἐκκλησιῶν μέ τήν κριτική σέ ἐπίπεδο Συνόδων καί Ἱεραρχιῶν δέν ἦταν τρεῖς ἤ τέσσερις, ἀλλά 13 ἀπό τίς 14; Καί ἄν ὅλοι ἔκαναν ἔκκληση νά ὑποστηριχτεῖ ἡ πρόταση πού ἐξέφρασε ἡ Ρωσική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τόν Σεπτέμβριο – νά γίνει Συνοδική ἐξέταση τοῦ οὐκρανικοῦ ζητήματος...

Σέ αὐτό τό πλαίσιο, μποροῦμε νά ἐπισημάνουμε τήν παθητική στάση ὡς ἁπλῶν παρατηρητῶν, πού ἐπέλεξαν οἱ Ἐκκλησίες τῆς Ἑλλάδος καί τῆς Γεωργίας (δήλωσαν ὅτι θά ἀνταποκριθοῦν post factum), τήν ἄρνηση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Βουλγαρίας νά ὑποστηρίξει τήν πρόταση τῶν τριῶν ἱεραρχῶν της γιά τήν πανορθόδοξη ἐξέταση τοῦ ζητήματος κ.λπ. Ἔχει ἐπίσης ἐνδιαφέρον ἡ δήλωση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰώβ (Γέτσα) ὅτι κατά τήν ἐπίσκεψη στίς Τοπικές Ἐκκλησίες κάποιοι συμφώνησαν νά ὑποστηρίξουν τίς ἐνέργειες τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἄν αὐτά ἔχουν πραγματικά συμβεῖ, τότε αὐτές οἱ Τοπικές Ἐκκλησίες φέρουν τήν πλήρη εὐθύνη γιά τήν οὐκρανική κρίση μαζί μέ τόν Πατριάρχη Βαρθολομαῖο, γιατί τοῦ ἔδωσαν ἐλπίδες γιά τήν ἐπιτυχία τοῦ ἐγχειρήματός του.

Αὐτή ἡ συμπεριφορά τῶν Ἐκκλησιῶν μπορεῖ νά δικαιολογηθεῖ ἐν μέρει ἀπό τό γεγονός ὅτι ἡ πολιτική τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἦταν ἐξαιρετικά ἀδιαφανής. Μέχρι τόν Αὔγουστο–Σεπτέμβριο 2018, διαβεβαίωνε ὅτι θά ἐνεργοῦσε μέ κανονικό τρόπο καί μέ πρόθεση μόνο νά βοηθήσει χωρίς νά παρεμβαίνει. Μίλησε γιά αὐτό, π.χ., σε μία προσωπική συνάντηση μέ τήν ἀντιπροσωπεία τῆς UOC τόν περασμένο Ἰούνιο. Πιθανότατα, δέν εἶχε λεχθεῖ κάτι συγκεκριμένο καί κατά τίς συναντήσεις τῆς ἀντιπροσωπείας τῆς Κωνσταντινουπόλεως μέ τούς Προκαθημένους τῶν Τοπικῶν Ἐκκλησιῶν.

Ἐπιπλέον, στήν πραγματικότητα δέν δημοσιεύθηκε οὔτε ἕνα ἔγγραφο, βάσει τοῦ ὁποίου ἡ Κωνσταντινούπολη ἔλαβε ἀποφάσεις. Πέρασε ἤδη ἕνας χρόνος, ἀλλά οἱ Τοπικές Ἐκκλησίες δέν ἔχουν ἀκόμα δεῖ τό γνήσιο κείμενο τῆς ἀναφορᾶς τοῦ Ἐπισκόπου Χριστουπόλεως Μακαρίου (Γρινιεζάκη), ὁ ὁποῖος αἰτιολόγησε τή δῆθεν δικαιοδοσία τῆς Κωνσταντινουπόλεως στήν Οὐκρανία (ὁ Μακάριος χαρακτήρισε ψευδές τό κείμενο, πού δημοσιεύθηκε στήν ἱστοσελίδα τῆς UOC στίς ΗΠΑ καί στό RISU ^[6] τόν Σεπτέμβριο 2018, μετά ἀπό τήν ἐμπεριστατωμένη αὐστηρή κριτική τοῦ περιεχομένου του ἀπό τή Ρωσική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία). Παρομοίως, εἶναι ἄγνωστα τά ἐπίσημα ἐπιχειρήματα, βάσει τῶν ὁποίων τό Φανάρι ἦρε τά ἀναθέματα καί τούς ἀφορισμούς ἀπό τόν Φιλάρετο καί ἀποκατέστησε ὁλόκληρη τήν «ἱεραρχία» τῶν UOC–KP καί UAOC.

Ἡ μυστικότητα πού τηρεῖται ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη, ἐπιβεβαιώνει πόσο θεολογικά ἀβάσιμη καί ἀνίερη ἦταν ἡ δημιουργία τῆς «OCU».

Ἡ ἀντίδραση τῶν Ἐκκλησιῶν μετά τόν «Τόμο Αὐτοκεφαλίας»

Ὅμως, ἀκόμη καί μετά τή χορήγηση τοῦ Τόμου Αὐτοκεφαλίας τῆς «OCU», τήν υἱοθέτηση τῶν λεγομένων «ἀντιεκκλησιαστικῶν νόμων» καί τήν ἀρχή τῶν διωγμῶν τῆς κανονικῆς Οὐκρανικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἀπό τό κράτος, οἱ Τοπικές Ἐκκλησίες δέν μπόρεσαν νά ἀκολουθήσουν μία σκληρή στάση. Πιό δραστήριες παρέμειναν οἱ Ἐκκλησίες τῆς Σερβίας, τῆς Πολωνίας καί τῆς Ἀντιοχείας, οἱ ὁποῖες, ἐκτός ἀπό πολλές δηλώσεις τῶν Προκαθημένων τους κατά τοῦ Οικουμενικού πατριάρχη, ἔλαβαν ἀποφάσεις σέ ἐπίπεδο Συνόδων καί Ἱεραρχιῶν, καί δήλωσαν σαφῶς ὅτι δέν μποροῦν νά ἀναγνωρίσουν τήν «OCU». Δέν μποροῦμε νά μήν ἀναφέρουμε ἐπίσης τήν ἀνακοίνωση τῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρουμανίας, στήν ὁποία ὑποστήριξε τήν ἰδέα συγκλήσεως Πανορθόδοξης Συνόδου. Οἰ ὑπόλοιποι, στήν πλειοψηφία τους, τοποθετήθηκαν εἴτε γενικόλογα, εἴτε δέν ἔλαβαν καμία θέση, ἐπιλέγοντας νά καθυστερήσουν μέ τήν παραπομπή ἐξέτασης τοῦ οὐκρανικοῦ ζητήματος σέ διάφορες ἐπιτροπές.

Ὑπῆρξαν καί μερικές ἀκόμη ἐξαιρέσεις, ἐκτός ἀπό τίς προαναφερθεῖσες Ἐκκλησίες:

Τόν Μάρτιο τοῦ τρέχοντος ἔτους, ἔγινε γνωστή ἡ ἀλληλογραφία μεταξύ τοῦ Προκαθημένου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας καί τοῦ Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Δόθηκε στή δημοσιότητα ἡ ἐπιστολή πού ἀπέστειλε τόν Ἰανουάριο ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀναστάσιος στόν Προκαθήμενο τῆς Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως μέ κριτική ἀνάλυση τῶν ἐνεργειῶν του. Αὐτή ἡ ἀλληλογραφία εἶναι ἐνδιαφέρουσα διότι περιέχει μία διεξοδική θεολογική ἐξέταση τῆς νομιμοποίησης τοῦ σχίσματος, γιά τήν ὁποία ὁ Βαρθολομαῖος δέν εἶχε πειστικές ἀπαντήσεις.

Μέ τή σειρά της, τόν Φεβρουάριο 2019, ἡ Ἐκκλησία τῆς Κύπρου μέ ἐπίσημη ἀνακοίνωσή της, ἀσκεῖ ἔντονη κριτική στή Ρωσική Ἐκκλησία, τήν ὁποία ἐγκαλεῖ γιά τή μή συμμετοχή της στήν Σύνοδο τῆς Κρήτης (ὡς αὐτό νά δικαιολογεῖ τήν ἄρνηση τῆς Κωνσταντινουπόλεως νά ἐξετάσει τό οὐκρανικό στήν Πανορθόδοξη Σύνοδο). Ἐν τούτοις, μερικά σημεῖα ἀσκοῦσαν ἐπίσης κριτική στίς ἐνέργειες τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὅσον ἀφορᾶ τήν «ἀναδρομική ἀναγνώριση» τῶν χειροτονιῶν τῶν «ἐπισκόπων» τῶν «UOC–KP» καί «UAOC».

Οἱ δύο αὐτές ἀντιδράσεις καταδεικνύουν τήν προσπάθεια νά περιοριστεῖ τεχνητά τό πρόβλημα στό ζήτημα τῶν παράνομων χειροτονιῶν σέ σχισματικές ὁμάδες. Τήν ἴδια στιγμή, ἐπιλέγουν νά σιωποῦν γιά τήν παράλογη ἀκύρωση τῆς πράξεως τοῦ 1686 καί τήν εἰσβολή στήν ξένη δικαιοδοσία.

Κάποια ἐλπίδα γιά πιθανή λύση καί ἀποκατάσταση τοῦ status quo ἔδωσε ἡ συνάντηση τῶν τεσσάρων Προκαθημένων τῶν ἑλληνόφωνων Ἐκκλησιῶν στήν Κύπρο τόν Ἀπρίλιο τοῦ τρέχοντος ἔτους (2019). Ὁ Προκαθήμενος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου, Ἀρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος, πρότεινε διαμεσολάβηση στό ἔργο τῆς ἀποκαταστάσεως τοῦ διαλόγου μεταξύ τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί τῆς Μόσχας. Ἀπό πολλές πηγές διέρρευσε ἡ πληροφορία ὅτι οἱ ἑλληνικές Ἐκκλησίες εἶχαν ἕνα σχέδιο γιά τήν ἀκύρωση τοῦ Τόμου Αὐτοκεφαλίας καί τήν ὀργάνωση Συνάξεως τῶν Προκαθημένων, στήν ὁποία ὁ Βαρθολομαῖος θά ἀναγκαζόταν πιθανόν νά ἀκυρώσει τίς ἀποφάσεις του.

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος κατόρθωσε νά συναντηθεῖ μέ τούς Προκαθημένους μερικῶν Τοπικῶν Ἐκκλησιῶν καί ἀνακοίνωσε τή συνάντηση μέ τόν Πατριάρχη Κύριλλο. Ὡστόσο, ὅλα αὐτά ματαιώθηκαν. Ἀργοτέρα, σέ μία ἀπό τίς συνεντεύξεις του, ὁ Χρυσόστομος δήλωσε ὅτι δέν ἦταν ἀρεστή ἡ δραστηριότητά του στόν Πατριάρχη Βαρθολομαῖο. Εἶναι πιθανόν ὅτι σχετίζεται μέ τήν ἐπίσκεψη στήν Κύπρο τοῦ Μητροπολίτη Γαλλίας Ἐμμανουήλ (11 Ἰουνίου), ὁ ὁποῖος, σύμφωνα μέ δημοσίευμα τῆς ἱστοσελίδας «ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ», διαβίβασε τό θυμωμένο μήνυμα τοῦ Πατριάρχη Βαρθολομαίου, παρόμοιο μέ τήν ἐπίπληξη ἑνός διευθυντῆ στούς ὑφισταμένους του.

Κατά σύμπτωση ἤ ὄχι, λίγες μέρες ἀργότερα, στίς 16 Ἰουνίου, ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Θεόδωρος ἀπεκάλυψε σέ συνέντευξή του ὅτι ὁ Χρυσόστομος σκοπεύει νά ζητήσει ἀπό τόν Πατριάρχη Βαρθολομαῖο νά συναντηθεῖ μέ τόν Πατριάρχη Κύριλλο γιά νά συζητήσουν τό οὐκρανικό ζήτημα σε ἀνεπίσημο περιβάλλον.

Φαίνεται ὅτι ὁ στόχος τῆς δραστηριότητας τῶν «Τεσσάρων Κυπρίων» ἦταν νά πείσουν τόν Πατριάρχη Βαρθολομαῖο νά καταδεχτεῖ μία συνομιλία μέ τόν Πατριάρχη Κύριλλο. Ἄν προσέξετε κάποιες λεπτομέρειες τῆς συνέντευξης τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου, θά διαπιστώσετε ὅτι εἶναι διατεθειμένος νά κάνει τά πάντα λαμβάνοντας ὑπόψη τήν Κωνσταντινούπολη καί νά μήν κάνει τίποτα πού θά μποροῦσε νά θίξει τά συμφέροντά του. Αὐτό σημαίνει ὅτι Πανορθόδοξη συνάντηση χωρίς τή συγκατάθεση τοῦ Βαρθολομαίου εἶναι ἀπίθανο νά πραγματοποιηθεῖ. Ταυτόχρονα, ἡ ἴδια ἡ Κωνσταντινούπολη δέν κάνει ἀπολύτως κανένα βῆμα πού νά μετριάζει τίς ἀποφάσεις της καί νά ἀποδεικνύει τήν ἑτοιμότητά της νά ξεκινήσει διάλογο. Ἐπιπλέον, θά συνεργαστεῖ μέ ἐκπροσώπους τῆς «OCU» καί ἐπιδιώκει ἐκπρόσωποι τῶν ἄλλων Ἐκκλησιῶν νά συλλειτουργήσουν μέ τούς σχισματικούς.

Μέ τόν ἕναν ἤ τόν ἄλλο τρόπο, οἱ Κύπριοι δέν μποροῦν νά προτείνουν μία λύση πού θά ἱκανοποιοῦσε πλήρως τήν UOC καί τή Ρωσική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἀφ' ἑνός, καί τήν Κωνσταντινούπολη, ἀφ' ἑτέρου. Οἱ ἀντιθέσεις εἶναι πολύ μεγάλες. Πιθανότατα, ὁ «ἑλληνόφωνος κόσμος» εἶναι διατεθειμένος νά λύσει τό πρόβλημα εἰς βάρος τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὠθώντας τόν Πατριάρχη Κύριλλο νά συμβιβαστεῖ μέ τόν Πατριάρχη Βαρθολομαῖο. Στή συνέχεια, στήν Πανορθόδοξη Σύνοδο τῶν Προκαθημένων, αὐτός ὁ συμβιβασμός (καί, στήν πραγματικότητα, ἡ συνθηκολόγηση τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας) θά ἐπικυρωθεῖ ἀπό τίς ἄλλες Ἐκκλησίες.

Ἤδη στό ἀνακοινωθέν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου, πού δημοσιεύθηκε τόν Φεβρουάριο, διαπιστώνουμε ὑπαινιγμούς γιά τή μορφή αὐτοῦ τοῦ συμβιβασμοῦ – τήν ἑνοποίηση δύο παράλληλων δικαιοδοσιῶν στήν Οὐκρανία, κατά τό «Ἐσθονικό σενάριο». Ταυτόχρονα, τό μέγιστο πού μπορεῖ νά ἀποδεχθεῖ ἡ Κωνσταντινούπολη εἶναι ἡ ἀναχειροτονία τῆς ἱεραρχίας τῆς «OCU».

Ὡς ἐκ τούτου, θά εἴμαστε εἰλικρινεῖς: ἡ οὐδετερότητα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου (ἄν αὐτή δέν ἀποτελεῖ κάλυψη κάποιων σκληρῶν ἐνεργειῶν ἐναντίον τοῦ Βαρθολομαίου) παίζει ἐνεργό ρόλο περισσότερο ὑπέρ τῆς Κωνσταντινουπόλεως παρά ὑπέρ τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Σέ γενικές γραμμές, μέ κάθε συμβιβασμό, ὁ μοναδικός νικητής θά εἶναι ἡ Κωνσταντινούπολη, ἀφοῦ σέ κάθε περίπτωση θά κερδίσει αὐτό πού δέν εἶχε ποτέ, καί ἡ Ρωσική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία θά χάσει ἕνα σημαντικό μέρος αὐτοῦ πού εἶχε. Ἑπομένως, τό status quo δέν θά ἀποκατασταθεῖ.

Ἐπιπλέον, ἡ δικαιολογία γιά τήν οὐδετερότητα, ὅπως ἐκφράστηκε ἀπό τά χείλη τοῦ ἴδιου τοῦ Χρυσοστόμου, εἶναι προφανῶς ἀντιφατική. Σύμφωνα μέ τόν ἴδιο, ἡ υἱοθέτηση τῆς θέσης τῆς μίας πλευρᾶς τῆς σύγκρουσης «μέ μαθηματική ἀκρίβεια θά ὁδηγήσει σέ σχίσμα». Ὅμως γιά τί εἴδους σχίσμα πρόκειται; Ποιά ἀπό τίς Ἐκκλησίες θά τολμοῦσε νά στηρίξει τήν Κωνσταντινούπολη ἄν ἡ πλειοψηφία ἀντισταθεῖ στόν τυχοδιωκτισμό της; Ἀντίθετα, ἡ ἀποφασιστικότητα τῶν Ἐκκλησιῶν εἶχε περισσότερες πιθανότητες νά ἀποτρέψει τό σχίσμα καί θά ἀνάγκαζε τήν Κωνσταντινούπολη νά κάνει παραχωρήσεις.

Δισταγμοί τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

Σέ αὐτό τό πλαίσιο πρέπει νά ἐξεταστεῖ ξεχωριστά ἡ θέση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἡ ὁποία τόν Ὀκτώβριο πρόκειται νά ἐξετάσει τό οὐκρανικό ζήτημα στή Σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας, στήν ὁποῖα θά συμμετάσχουν 80 Μητροπολίτες αὐτῆς τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας. Ἄν ταχθοῦν μέ τήν πλευρά τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἡ ἀπόφασή τους θά στερήσει νοήματος τήν ἀποστολή τῶν Κυπρίων Μητροπολιτῶν, γιατί ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος θά ἑδραιωθεῖ στήν ὀρθότητά του καί θά ἐπιτεθεῖ ἀκόμη πιό δυναμικά στή Ρωσική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.

Γιά σχεδόν ἕναν χρόνο, ἡ Ἐκκλησία ὑπέστη πιέσεις ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη καί ἀπό Ἀμερικανούς διπλωμάτες πού ἐπισκέπτονταν Ἕλληνες ἱεράρχες πολύ συχνά. Ὑπ᾽ αὐτές τίς συνθῆκες, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἱερώνυμος καθυστεροῦσε τήν ἀπαντήση ὅσο μποροῦσε. Ἐν τῷ μεταξύ, μέσα σέ αὐτή τήν Τοπική Ἐκκλησία προέκυψε μία ἔντονη δημόσια θεολογική συζήτηση. Ἀπό τή μία πλευρά, τό Φανάρι ὑποστήριξε ἕνας ἀπό τούς συγγραφεῖς τοῦ Τόμου Αὐτοκεφαλίας, ὁ Καθηγητής Βλάσιος Φειδᾶς καί –ἀπροσδόκητα– ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεος (Βλάχος), καθώς καί ὁρισμένοι ἱεράρχες τῶν λεγόμενων «Νέων Χωρῶν». Ἀπό τήν ἄλλῃ πλευρά, διατύπωσαν τίς θέσεις τους ὁ Μητροπολίτης Κυθήρων κ. Σεραφείμ, ὁ πρωτοπρεσβύτερος Ἀναστάσιος Γκοτσόπουλος, ὁ πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης, ὁ καθηγητής Δογματικῆς Θεολογίας κ. Δημήτριος Τσελεγγίδης, τούς ὁποίους ἐπίσης ὑποστήριξαν ἐξέχοντες Ἕλληνες Μητροπολίτες τῆς «Παλαιᾶς Ἑλλάδας».

Πρίν ἀπό λίγες ἡμέρες, ὁ Μητροπολίτης Κυθήρων κ. Σεραφείμ μίλησε γιά τίς λεπτομέρειες τῶν ἐργασιῶν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἡ ὁποία ἔλαβε χώρα στά τέλη Αὐγούστου 2019. Ἐπιβεβαίωσε τό γεγονός ὅτι μέ τήν πλευρά τῆς Κωνσταντινουπόλεως τάσσονται κυρίως οἱ Μητροπολίτες τῶν «Νέων Χωρῶν», πού ἔχουν διπλή ὑποταγή καί ἐξαρτῶνται σέ μεγάλο βαθμό ἀπό τήν Ἐκκλησία Κωνσταντινουπόλεως, ἐνῶ οἱ ὑπόλοιποι Μητροπολίτες ἔχουν τάση νά ὑποστηρίζουν τή Ρωσική Ἐκκλησία.

Ἡ πρόταση τῶν πρώτων ἐκφράστηκε ἀπό τόν Μητροπολίτη Ἱερόθεο καί διατυπώθηκε σχεδόν ἀμέσως μετά τή Σύνοδο – νά ἀναγνωριστοῦν τά «προνόμια» τῆς Κωνσταντινουπόλεως γιά τή χορήγηση Αὐτοκεφαλίας καί νά γίνει μία καινούργια «ἑνωτική Σύνοδος» τῆς «OCU» καί τῆς UOC, οἱ ὁποῖες πρέπει νά δημιουργήσουν μία κοινή «Ἱερά Σύνοδο» καί νά ἐκλέξουν ἕναν νέο Προκαθήμενο (δηλαδή, αὐτό πού ἐπιθυμοῦσε νά κάνει ὁ Βαρθολομαῖος). Μέ τή σειρά τους, 179 Ἕλληνες κληρικοί, ἔχοντες ἐπικριτική στάση ἔναντι τοῦ Βαρθολομαίου, ἔκαναν ἔκκληση στήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος νά ἀναγνωρίσει τήν Οὐκρανία ὡς κανονικό ἔδαφος τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί νά ἀποφασίσει τή μή ἀναγνώριση τῆς «OCU».

Ὅλα αὐτά καταδεικνύουν ὅτι στούς κόλπους τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος δέν ὑπάρχει ἑνιαία θέση γιά τό οὐκρανικό ζήτημα καί σέ περίπτωση μονομεροῦς ἀποφάσεως ὑπέρ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, μπορεῖ νά ἀπειληθεῖ ἀπό ἕνα ἐσωτερικό σχίσμα. Τί θά ἐπιλέξουν οἱ Ἕλληνες ἱεράρχες – τήν ἀλληλεγγύη μέ τόν Βαρθολομαῖο, πού ἀντιπροσωπεύει, γιά τούς Ἕλληνες, τήν ἑνότητα ὁλόκληρου τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου ἤ τήν πιστότητα στήν Ὀρθοδοξία ὡς σύνολο – θά τό δοῦμε στό ἐγγύς μέλλον.

OCU ὡς πρωταγωνιστής τῆς νέας Οὐνίας

Ἐν τῷ μεταξύ, μέχρι νά μπορέσουν οἱ Τοπικές Ἐκκλησίες νά ἀποφασίσουν ποιός φταίει καί τί πρέπει νά γίνει, ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ἐφαρμόζει μία πολιτική πού ρίχνει φῶς στό γιατί δέν θά ἐγκαταλείψει τό «σχέδιο τῆς Αὐτοκεφαλίας» σέ κάθε περίπτωση.

Ἐννοοῦμε τήν αὔξηση τῆς συχνότητας τῶν ἐπαφῶν μεταξύ Φαναρίου καί Βατικανοῦ. Ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος πέρασε ἀπό τίς γενικολογίες γιά τήν ἀνάγκη ἑνότητας μεταξύ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί τοῦ παπισμοῦ σέ ἕνα συγκεκριμένο σχέδιο γιά τήν «ἀποκατάστασή της». Ἔχοντας τόν ἔλεγχο τῆς ἐπιτροπῆς γιά τόν διάλογο μεταξύ Ὀρθοδόξων καί Καθολικῶν, ἑτοιμάζει μία φόρμουλα ἀποδοχῆς τοῦ πρωτείου τοῦ Πάπα, ἡ ὁποία θά παρουσιαστεῖ σέ ὁλόκληρο τόν Ὀρθόδοξο κόσμο.

Αὐτό ἀποδεικνύεται ἀπό τό ὅτι κατά τή συνάντηση τῆς ἀντιπροσωπείας τοῦ Φαναρίου μέ τόν Πάπα, τόν Ἰούνιο 2019, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἰώβ Γέτσα τοῦ παρέδωσε ἐπιστολή τοῦ Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ὅπου ὁ Προκαθήμενος τῆς Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως σημείωνε ὅτι ἡ προετοιμασία τοῦ κειμένου γιά τόν ἰδιαίτερο ρόλο τοῦ Πάπα στήν πρώτη χιλιετία πρέπει νά ὁλοκληρωθεῖ μέχρι τόν Νοέμβριο τοῦ ἑπόμενου ἔτους (2020).

Πρέπει νά ὑπενθυμίσουμε ὅτι ἡ Ρωσική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἦταν ἡ μοναδική Τοπική Ἐκκλησία, ἡ ὁποία δέν ὑπέγραψε τό λεγόμενο «Κείμενο τῆς Ραβέννας» (τό ὁποῖο ἦταν ἀφιερωμένο στό πρωτεῖο τοῦ Πάπα) καί εἰσῆλθε σέ πολεμική μέ τήν Κωνσταντινούπολη γιά τό ζήτημα τοῦ πρωτείου στήν Ἐκκλησία. Τό Πατριαρχεῖο Μόσχας ἀρνήθηκε ἐπίσης νά συμμετάσχει στή Σύνοδο τῆς Κρήτης, ἕνας ἀπό τούς στόχους τοῦ ὁποίου ἦταν ἡ ἔγκριση τοῦ κειμένου «Σχέσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρός τόν λοιπόν χριστιανικόν κόσμον», τό ὁποῖο, σύμφωνα μέ πολλούς θεολόγους, ἀνοίγει τόν δρόμο γιά εὐρύτερες οἰκουμενικές ἑρμηνεῖες.

Ἑπομένως, δέν θά ἦταν ὑπερβολή νά ποῦμε ὅτι γιά τήν Κωνσταντινούπολη ἡ Ρωσική Ἐκκλησία εἶναι τό ἐμπόδιο στήν πορεία πρός τήν ἐπιβολή μιᾶς νέας οὐνίας ἀπό τή Ρώμη. Στό πλαίσιο αὐτό, τό «σχέδιο Αὐτοκεφαλίας» στήν Οὐκρανία στοχεύει στήν ἀποδυνάμωση τῶν θέσεων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας καί στή σταδιακή περιθωριοποίηση καί τήν ἐλάττωση τῆς ἐπιρροῆς της στόν Ὀρθόδοξο κόσμο. Κατά συνέπεια, θά ἀκολουθήσει ἡ μείωση τοῦ ἐνδιαφέροντος πρός αὐτή ἀπό τήν πλευρά τοῦ Βατικανοῦ, τό ὁποῖο ἐξακολουθεῖ νά θεωρεῖ τό Πατριαρχεῖο Μόσχας ἕνα σημαντικό στοιχεῖο στόν οἰκουμενικό διάλογο (καί ἡ Ρωσική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν βιάζεται νά τοῦ ἀποδείξει τό ἀντίθετο).

Σέ αὐτό τό πλαίσιο, ἡ συνάντηση τοῦ Πατριάρχη Βαρθολομαίου μέ τόν «Προκαθήμενο» τῶν Οὐκρανῶν Οὐνιτῶν παρουσιάζει ἐνδιαφέρον. Κατά τή διάρκεια αὐτῆς τῆς συνάντησης, ὁ Σβιατοσλάβ Σεβτσούκ (Svyatoslav Shevchuk) δήλωσε ὅτι ἀκριβῶς ἡ «OCU» θά ἔπρεπε νά γίνει ὁ κύριος συνομιλητής στόν οἰκουμενικό διάλογο ἀντί τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας (καί αὐτή ἡ θέση προβάλλεται στά ΜΜΕ). Μποροῦμε νά συμπεράνουμε ὅτι τό Φανάρι καί ἡ «UGCC» ^[7] (Οὐνίτες) ἔγιναν φυσικοί σύμμαχοι στόν ἀγώνα τους κατά τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Ἐδῶ καί πολύ καιρό οἱ Οὐνίτες προωθοῦν τήν ἰδέα κοινοῦ Οὐκρανικοῦ Πατριαρχείου τῆς UGCC καί τῶν Ὀρθοδόξων τῆς Οὐκρανίας. Ἀπό τήν πλευρά τῆς «OCU» ἀκούγονται ἐπίσης πολλά συγκεκριμένα μηνύματα ὅτι ἡ δομή της δέν εἶναι ἐναντίον τῆς ἕνωσης καί ὅτι τα κλειδιά της βρίσκονται στό Βατικανό καί... στήν Κωνσταντινούπολη.

Γιά τήν Κωνσταντινούπολη, ἡ Οὐκρανία θά γίνει πεδίο δοκιμῆς γιά τήν οὐνία μέ τήν Καθολική Ἐκκλησία καί τό κοινό «Πατριαρχεῖο» θά γίνει πρότυπο γιά ἕνα οὐνιτικό μοντέλο ἑνότητας μεταξύ Ὀρθοδοξίας καί παπισμοῦ, στό ὁποῖο θά προστεθοῦν σταδιακά καί ἄλλες Τοπικές Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες.

Γιά τήν ἴδια τήν Κωνσταντινούπολη, τό ὄφελος θά εἶναι μία συμφωνία μέ τό Βατικανό γιά τήν ἀναγνώριση τῶν «προνομίων» της στόν Ὀρθόδοξο κόσμο. Ὅλοι θά ὠφεληθοῦν, ἐκτός ἀπό τήν... Ὀρθοδοξία. Καί ὅσο περισσότερο καθυστεροῦν οἱ Τοπικές Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, τόσο πιό ὁρατή γίνεται ἡ ἀπειλή τῆς πλήρους καταστροφῆς τῆς Ὀρθόδοξης ταυτότητας.