Πως να εμφυσήσετε στα παιδιά την αγάπη του Θεού. Μέρος Β

Πώς να αναθρέψω το παιδί μου με την αγάπη τού Θεού και τής Εκκλησίας, έτσι ώστε αφομοιώνοντάς την από την παιδική ηλικία ήδη, να μην την απωλέσει και να μην την ανταλλάξει με τους πειρασμούς αυτού του κόσμου στην περίοδο τής νεότητας; Αρκεί άραγε να φέρνω το παιδί τακτικά στην εκκλησία ή και στο Κατηχητικό την Κυριακή; Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς για να κάνουν πιο ισχυρή την παρουσία τού Θεού στην καρδιά των παιδιών; Και τι δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να κάνουν;

Απαιτείται σύνεση

Φωτογραφία: Αλέξανδρος Οσόκιν

Ιερέας Αλέξανδρος Σούμσκι:

- Πρώτα απ 'όλα έρχεται το παράδειγμα που δίνουν οι ίδιοι οι γονείς. Εάν αυτοί αγαπούν τον Θεό και ζουν μια εκκλησιαστική ζωή, τότε και το παιδί θα αγαπά τον Θεό. Αυτό είναι το πιο σημαντικό πράγμα, η βάση των πάντων. Στις μονογονεϊκές οικογένειες, εκεί δηλ. που δεν υπάρχει μαμά ή μπαμπάς, φυσικά, υπάρχει ένα πρόβλημα. Η ιδανική περίπτωση είναι όταν υπάρχει μητέρα και πατέρας, να είναι και οι δύο πιστοί, να αγαπούν τον Θεό και να ζουν με την Εκκλησία.

Για την διδασκαλία τής εκκλησιαστικής ζωής του παιδιού, καλύτεροι οι μικροί βηματισμοί. Δεν πρέπει ποτέ να παραφορτώνουμε πνευματικά το παιδί

Το δεύτερο σε σημασία είναι το να εισαγάγουμε κάποιες συνήθειες στην ζωή τού παιδιού, π.χ. την προσευχή στο σπίτι, την νηστεία και το να ακολουθεί το ημερολόγιο των νηστειών. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί σε ό,τιδήποτε θέλουμε να πετύχουμε, χρειαζόμαστε καλές συνήθειες, και όσο πιο γρήγορα τις υιοθετήσουμε όσο το καλύτερο. Και εδώ καλούμαστε να επιδείξουμε σύνεση, επειδή πρέπει να τηρήσουμε την αρχή των «μικρών βηματισμών» σε ό,τι αφορά στην διδασκαλία τής εκκλησιαστικής ζωής στο παιδί. Δεν πρέπει να «μπουκώνετε» το παιδί με πνευματικότητα. Δεν πρέπει να το μπουκώνετε! Αν βάζετε με την βία μια μεγάλη ποσότητα τροφής στο στόμα τού παιδιού σας, δεν θα μπορέσει να την μασήσει, θα πνιγεί και στη συνέχεια θα φοβάται να φάει. Το ίδιο ισχύει και για την πνευματική τροφή. Δυστυχώς, έχουμε πληθώρα τέτοιων αρνητικών παραδειγμάτων για το πώς οι γονείς των νεόφυτων – στους νεόφυτους ειδικά απαντάται τέτοια σκληρότητα πάρα πολύ συχνά - θέλουν τα πάντα από τα παιδιά τους εδώ και τώρα και τα βασανίζουν. Κάτι τέτοιο πρέπει να αποφευχθεί.

Διάκονος Βλάντιμιρ Βασίλικ:

- Για να εμφυσήσετε στο παιδί σας την Αγάπη για το Θεό, πρέπει ο ίδιος να «καίγεστε» (Σ.Μ.: σαν κερί που δεν σβήνει) από αυτήν την Αγάπη. Μόνο τότε θα «ανάψει από εσάς» η καρδιά των παιδιών. "Κοντά στον άγιο, αγιάζεις", όπως λένε. Και, φυσικά, πρέπει να οδηγήσουμε το παιδί στο μέρος όπου αγαπούν τον Θεό και αγαπούν τον συνάνθρωπο. Εκεί όπου υπάρχει ένα καλό πνευματικό περιβάλλον.

Είναι λυπηρό το γεγονός που παρατηρούμε σε ορισμένες ενορίες, να θεωρούν τα παιδιά καταθλιπτικό στοιχείο. Επειδή δεν στέκονται στη γραμμή, κάνουν πού και πού μερικούς ήχους και κινήσεις, διαταράζοντας, τάχα, την τάξη τής Λατρείας, γενικά δεν είναι «ενήλικες και στρατιωτικό προσωπικό». Επιπλέον, συμβαίνει, κατά καιρούς, αυτοί οι ίδιοι που απαιτούν από τα παιδιά να είναι τέτοιοι «στρατιωτικοί», να μην αποτελούν οι ίδιοι παράδειγμα σεβασμού και φόβου τού Θεού. Συμβαίνει επίσης κάποιοι να κουβεντιάζουν κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης τού Ευαγγελίου - και να απαιτούν ταυτόχρονα πλήρη ευλάβεια και άνευ όρων πειθαρχία από τα παιδιά.

Για το παιδί, η συνάντηση με τον Θεό είναι μια ελεύθερη, χαρωπή συνάντηση

Φωτογραφία: Y. Kostygov / Expo.Pravoslavie.ru

Πρωθιερέας Αλέξιος Ουμίννσκι:

- Ναι, η διατύπωση τού ερωτήματος είναι πολύ απλή. Η απάντηση όμως είναι απείρως πολύπλοκη. Κι αυτό γιατί, γενικά, η Αγάπη είναι κάτι που με δυσκολία μπορεί κανείς να εμφυσήσει. Κι η λέξη "εμφυσήσετε" δεν είναι απολύτως ακριβής, διότι εδώ μιλάμε για κάτι το αλλόκοτο στην φύση του. Πώς μπορεί και φυτρώνει ένα κλαδί σε ένα οποιοδήποτε δέντρο; Ή πώς εμβολιαζόμαστε με εμβόλιο κατά κάποιας ασθένειας; Θα χρησιμοποιούσα άλλη διατύπωση για την Αγάπη. Ειδικά για την Αγάπη του Θεού.

Η Αγάπη για τον Θεό έχει την ίδια φύση με την Αγάπη γενικά. Αν και η Αγάπη του Θεού είναι υψηλότερη κατ΄ουσίαν. Υπάρχει η φυσική Αγάπη, αλλά υπάρχει αγάπη πέραν τής φύσης, η υπερφυσική. Αυτή είναι η Αγάπη του Θεού - πάνω από τη φύση. Κι αυτό γιατί η ανθρώπινη αγάπη είναι ατελής. Ακόμη και τέτοιες υψηλές εκδηλώσεις αγάπης όπως η αγάπη των γονέων για τα παιδιά, των παιδιών για τους γονείς, αυτή μεταξύ συζύγων, η αγάπη για τούς φίλους, για τούς συγγενείς, είναι πεπερασμένες. Η Αγάπη, όμως, τού Θεού είναι η εκπλήρωση της πιο σημαντικής εντολής που έχει αφήσει ο Κύριος για μάς: με όλη σου την καρδιά, με όλη σου την διάνοια, με όλη σου την δύναμη. Και δεν είναι αυτό κάτι που μπορείς να το πάρεις από κάπου απ΄έξω - αυτό πρέπει να το βάλουμε καλά στο μυαλό μας. Δεν μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε ως εμβόλιο, να σας κάνουν κάπου, ας πούμε, ειδικό εμβόλιο αγάπης και να κάνετε κάποιου είδους έγχυση στην καρδιά, στο μυαλό, στη σκέψη, έτσι ώστε ξαφνικά να μεταλλαχτεί σε ενεργό δύναμη. Το μόνο που μπορούν να κάνουν τα παιδιά είναι να κληρονομήσουν αυτήν την αγάπη. Όπως συμβαίνει και με όλα τα πιο σημαντικά, τα πιο ακριβά, οι μεγαλύτεροι θησαυροί κληρονομούνται από εκείνους στους οποίους αυτοί ανήκουν χάριν τού δικαιώματος κληρονομίας.

Οι γονείς πάντα συσσωρεύουν κληρονομιά για τα παιδιά τους με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Αλλά η κληρονομιά είναι κληρονομιά. Μπορείτε να αφήσετε κληρονομιά ένα κομμάτι γής, ένα σπίτι, χρήματα, κοσμήματα. Αλλά πολύ συχνά τα παιδιά κληρονομούν από τους γονείς τους και κάτι το μή υλικό. Αυτό μπορεί να είναι: εντελώς αόριστα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, μερικές φορές ο βηματισμός, το βλέμμα, το χαμόγελο, ο στραβισμός, το γέλιο, ο τόνος τής φωνής – πράματα που, πώς να το κάνουμε, δεν μπορείς να τα μεταδόσεις. Μερικές φορές ακόμη και τα παιδιά κληρονομούν το στυλ στην συγγραφή μιας επιστολής ή χειρόγραφου από τούς γονείς τους.

Αλλά υπάρχει και κληρονομικότητα διαφορετικής φύσης: κληρονομείται το «χτίσμα» τής ανθρώπινης ψυχής. Ό,τι θεωρείται πνευματικό δώρο. Έτσι φτάνουμε στις «δυναστείες» στα επαγγέλματα: οι δυναστείες των δασκάλων, των καλλιτεχνών, των αρχιτεκτόνων, των γιατρών ... Γιατί σε αυτές τις περιπτώσεις τα παιδιά κληρονομούν από τους γονείς τους μια φιλοδοξία για κάποιο είδος δημιουργικής έκφρασης. Είναι και οι ιερατικές δυναστείες που πάντα είχαμε και που, δόξα τον Θεό, εξακολουθούν να υπάρχουν. Και η κληρονόμηση μιας τέτοιας φιλοδοξίας είναι, αφενός και κατά κάποιο τρόπο, εντελώς ακατανόητη και, αφετέρου, κατανοητότατη. Κι αυτό συμβαίνει γιατί όταν οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να κληρονομήσουν κάποιες γενικές ιδιότητες/ποιότητες, όπως για παράδειγμα, την ευγένεια, την τιμή των προγόνων τους, την ανδρεία τους και τον ηρωισμό ή οποιεσδήποτε άλλες πνευματικές ιδιότητες, τότε τονίζουν διαρκώς όλα αυτά μιλώντας για τούς προγόνους τους δημιουργώντας παραστάσεις που εμπνέουν. Κι επιπλέον φροντίζουν να συντηρούν αυτές τις ιδιότητες και στους εαυτούς τους.

Το ίδιο συμβαίνει και με την πίστη στον Θεό. Αν η πίστη είναι ζωντανή στις ψυχές των γονιών, τότε, φυσικά, τα παιδιά θα μάθουν την πίστη με τον πιο φυσικό τρόπο, αναπνέοντας τον ίδιο αέρα τής πίστης ο οποίος γεμίζει και το σπίτι και την οικογένεια. Είναι σαν να κληρονομούν την γλώσσα και τη κουλτούρα τού λόγου. Δεν κάνουμε κάποια ειδική προσπάθεια για να μάθουμε στα παιδιά μας πώς να μιλούν ρωσικά. Απλά μάς ακούνε πώς μιλάμε, μαθαίνουν από εμάς να μιλάνε αυτήν την γλώσσα. Ταυτόχρονα, είναι προφανές ότι αν τα παιδιά μεγαλώνουν σε μια μορφωμένη, ευφυή οικογένεια, όπου όλοι διαβάζουν πολύ, όπου συνηθίζουν να διαλογίζονται και να συζητούν πολλά σημαντικά και σοβαρά πράγματα, τότε τα παιδιά μαθαίνουν την σωστή και όμορφη γλώσσα καθώς και σύνθετες έννοιες κι εκφράσεις. Κι εκεί όπου δουλεύουν όλη την ώρα τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, και κάθε τρίτη λέξη των γονιών είναι ένας άσεμνος ευφημισμός, τότε το παιδί αρχίζει κι αυτό να μιλάει άσεμνα, χωρίς καν να το συνειδητοποιεί κιόλας. Και μετά δεν διορθώνεται αυτό στο σχολείο ούτε κι από τον καλύτερο δάσκαλο.

Kαι η Αγάπη για τον Θεό μεταδίδεται κάπως έτσι. Σε αυτήν την οικογένεια όπου η Αγάπη αυτή συνιστά το πραγματικό περιεχόμενο τής ζωής τού πατέρα και τής μητέρας, εκεί όπου αυτή η Αγάπη είναι ζωντανή, επειδή γεννήθηκε στον άνθρωπο από την ζωντανή συνάντηση με τον Θεό, και αυτή η Αγάπη εμφανίζεται στα παιδιά. Ναι, μερικές φορές μια συνάντηση με τον Θεό συμβαίνει με θαυματουργό τρόπο. Αλλά το παιδί συναντά τον Θεό μέσω των γονιών του. Επειδή οι γονείς, έχοντας συναντήσει τον Θεό, τον λατρεύουν, ζουν εν Θεώ και αγιάζουν την ύπαρξή τους με τη συνάντηση αυτή.

Η συνάντηση με τον Θεό αλλάζει τον άνθρωπο, τον κάνει διαφορετικό από τούς άλλους. Αυτός που γνώρισε τον Θεό και εκείνος που δεν τον γνώρισε, αντιδρούν διαφορετικά στις χαρές και στις θλίψεις, στα κέρδη και στις απώλειες, στις δυσκολίες τής ζωής, στα άλυτα προβλήματα, στις εξωτερικές και εσωτερικές κρίσεις ... Αντιδρούν διαφορετικά ακόμη και στο πώς οι άλλοι συσχετίζονται με αυτούς. Και αυτές οι αντιδράσεις στον κόσμο, αυτή η εμπειρία τής αναμέτρησης με την καταστροφή, τής αναμέτρησης με τα προβλήματα, τής "συνάντησης" με την χαρά, τής "συνάντησης" με το κέρδος, τής "αναμέτρησης" με την απώλεια θα μεταβιβαστούν σίγουρα στο παιδί, καθώς και η αντίληψη ότι οι άλλοι αντιδρούν διαφορετικά. Ένα παιδί που γεννήθηκε σε μια οικογένεια όπου υπάρχει Αγάπη για τον Θεό, θα δει πώς συμβαίνει αυτό στην οικογένεια και πώς συμβαίνει σε άλλα μέρη. Και μέσα από αυτήν την παρατήρηση, μπορεί να γεννηθεί στην ψυχή τού παιδιού μια θαυμάσια αίσθηση τής Αλήθειας τής ζωής, που δεν είναι ακόμη κατανοητή από αυτό, που δεν την καταλαβαίνει ο νους, αλλά απορροφάτε, όπως απορροφάτε η γλώσσα κι η ορθή ομιλία, όπως προαναφέραμε. Και η ορθότητα των πνευματικών εννοιών θα γίνει κτήμα τού παιδιού. Και μέσω αυτού, το παιδί θα αντιληφθεί τον κόσμο.

Είναι σημαντικό, φυσικά, πώς επικοινωνούν οι γονείς με τον Θεό στην προσευχή, πώς προσεύχονται, πώς προετοιμάζονται για την προσευχή και με πόσο ζήλο προσεύχονται. Κι αυτό είναι κάτι που θα απορροφηθεί επίσης από το παιδί.

Επόμενο: ο τρόπος επίλυσης των οικογενειακών συγκρούσεων. Όλοι μαλώνουν, πιστοί και άπιστοι, άνθρωποι που γνώρισαν τον Θεό και άλλοι που δεν Τον συνάντησαν. Σε μια οικογένεια που ζει εν Θεώ, οι συγκρούσεις επιλύονται με ταπεινότητα, ξεπερνώντας η κάθε πλευρά τον εαυτό της. Το παιδί το βλέπει, το αισθάνεται αυτό. Και τα παιδιά τραυματίζονται, φυσικά, από τις θερμές διαμάχες των γονέων, αλλά τραυματίζονται περισσότερο όταν οι γονείς δεν μιλούν ο ένας με τον άλλο, όταν δεν αφουγκράζονται ο ένας τον άλλον. Στην επιφάνεια βλέπει κανείς ειρήνη και ησυχία, στο βάθος όμως δεν υπάρχει αγάπη. Το παιδί αντιλαμβάνεται αυτήν την δυσαρμονία. Η σχέση τού ενός γονέα προς τον άλλον είναι επίσης ένα μάθημα αγάπης (ή μη) για το παιδί.

Με όλα αυτά, το παιδί μαθαίνει να αγαπάει τον Θεό, γιατί έχει ήδη «πρόσβαση» σε αυτήν μέσα από την ζωή των γονέων του.

Η πειθαρχία είναι καλή. Αλλά δεν οδηγεί στην αγάπη

Και εδώ, δυστυχώς, η αγάπη γίνεται αντιληπτή μέσω τής εμφύσησης. Και πολλοί γονείς πιστεύουν ότι να διδαχθεί το παιδί να αγαπάει τον Θεό είναι θέμα «τεχνικής φύσεως». Για παράδειγμα, τού δίνουμε με το ζόρι το βιβλίο των προσευχών και το υποχρεώνουμε να διαβάζει τον Κανόνα σε μια ακατανόητη γι’ αυτό γλώσσα, κι αυτό από την ηλικία των πέντε. Περαιτέρω, απαιτούμε από το παιδί να μην φύγει από την Λειτουργία (πριν αυτή τελειώσει), το αναγκάζουμε να νηστεύει ακόμη κι όταν είναι δύσκολο και ακατανόητο γι 'αυτό. Δηλαδή, επιβάλλουμε στο παιδί ορισμένους «κανόνες», οι οποίοι, στην πραγματικότητα, προορίζονται για ενήλικες. Αλλά κάτι τέτοιο που μοιάζει με μοναστικό Τυπικό, είναι απαραίτητο για την εκπαίδευση ανθρώπων που έχουν συνείδηση των πράξεων τους και που διακατέχονται από κάποια ελάχιστη πνευματική πειθαρχία. Η πειθαρχία είναι καλή μεν, δεν οδηγεί στην αγάπη όμως. Ακριβώς ό,τι είναι το πλαίσιο για ένα κόσμημα, είναι η πειθαρχία για την Χάρη. Αλλά και πλαίσιο χωρίς κόσμημα είναι κάτι χωρίς καμία εντελώς αξία. Ο πολύτιμος λίθος είναι καλός, αλλά χωρίς πλαίσιο δεν μπορείτε να το φορέσετε. Υπάρχει ένα κόσμημα - η Χάρη του Θεού, η Χάρη της Θείας Αγάπης, και υπάρχει η εσωτερική μας πειθαρχία για να «στεγάσουμε» αυτή την Χάρη. Η πειθαρχία είναι δευτερεύουσα σε σχέση με την Χάρη. Και οι γονείς έχουν την ψευδαίσθηση ότι το παιδί μπορεί να εκπαιδευτεί στην Αγάπη του Θεού, ότι μια οδυνηρή επιβολή κανόνων, πειθαρχίας μπορεί να κάνει το παιδί να κερδίσει αυτήν την Αγάπη. Στο τέλος συμβαίνει το αντίθετο όμως.

Ένα παιδί που δεν έχει προσευχηθεί ποτέ στη ζωή του, αλλά απλά πρόφερε ακατανόητες λέξεις, δεν θα αισθανθεί ποτέ αγάπη. Ένα παιδί που δεν αισθάνθηκε χαρά κατά την διάρκεια της Λειτουργίας δεν θα καταλάβει την αγάπη. Ένα κατηχητικό σχολείο όπου το παιδί νιώθει όπως σε ένα κανονικό σχολείο, με εργασία για το σπίτι η οποία και βαθμολογείται δεν πρόκειται να μάθουν στο παιδί την αγάπη. Αγάπη σημαίνει μεγάλη χαρά και ελευθερία. Εκεί που δεν υπάρχει ελευθερία, αγάπη δεν μπορεί να υπάρξει. Αυτό το τελευταίο, θα ήθελα οι γονείς να το βάλουν βαθιά στο μυαλό τους.

Θέλω για τούς γονείς να έχουν παιδιά που αγαπούν τον Θεό. Αλλά πρέπει οι ίδιοι πρώτα να αγαπήσουν τον Θεό με ορθό τρόπο. Και αυτή η Αγάπη θα μεταδοθεί με φυσικό τρόπο στα παιδιά μας, αν τα αγαπάμε και δεν θέλουμε να τούς συμπεριφερόμαστε σαν παιχνίδια που τα χειραγωγούν οι γονείς. Μερικές φορές η γονική ματαιοδοξία και υπερηφάνεια μπορούν να καταστρέψουν τα πάντα.

Πολλοί από τους γονείς έγιναν πιστοί όταν ήταν ήδη ενήλικοι, και στην παιδική τους ηλικία δεν προσευχήθηκαν ούτε μια φορά, δεν νήστεψαν ποτέ, δεν πρόσφεραν ποτέ υπηρεσία σε έναν συνάνθρωπό τους. Κι όταν γεννιούνται τα παιδιά – να που αρχίζουν οι πειραματισμοί με αυτά. Κι ενεργώντας έτσι, αποτυγχάνουν πλήρως να συνειδητοποιήσουν ότι το παιδί παραμένει παιδί, και ότι η συνάντηση με τον Θεό είναι για το παιδί μια ελεύθερη, χαρούμενη συνάντηση. Αυτό είναι ένα θαύμα. Τόσο για τον ενήλικα όσο και για το παιδί. Η συνάντηση με τον Θεό είναι πάντα ένα θαύμα. Για το παιδί, μπορεί γενικά να μοιάζει με παραμύθι. Και αναμένει μέσα από την πίστη του να συμβούν εκπληκτικά και παραμυθένια πράματα στην ζωή του ... Και συμβαίνουν όντως στα παιδιά, αντίθετα από εμάς τούς ενήλικες. Δεν πρέπει με κανένα τρόπο να « στεγνώσουμε» το παιδιού με επιβολή πειθαρχίας – το μόνο που θα καταφέρουμε είναι να χάσουμε το παιδί.

Ας κρατάμε πάντα στο μυαλό μας το ακόλουθο: το παιδί πρέπει να κατανοεί/αφομοιώνει πολύ καλά τα λόγια τής προσευχής του στον Θεό και η προσευχή του πρέπει πάντα να είναι ζωντανή, επειδή το παιδί είναι ζωντανό. Και να θυμόμαστε επίσης ότι το παιδί δεν μπορεί να διατηρήσει την προσοχή του για περισσότερο από 10΄ ακόμη και στην πιο όμορφη Λειτουργία. Μπορείτε να τού δώσετε την ευκαιρία να είναι αυτό που θέλει στη Λειτουργία: είτε να έρθετε μαζί αργότερα, είτε να τον αφήνετε να βγαίνει από την εκκλησία μερικές φορές ... Ή μήπως περιμένετε από μια ψυχούλα 7-8 ετών να κάτσει να ακούσει ένα κήρυγμα 40΄; Ή να κάτσει να ακούσει πώς 20 ολόκληρα λεπτά διαβάζουμε τα Περί Υγείας και Περί Αναπαύσεως στην, πιθανόν, πνιγηρή ατμόσφαιρα τού ναού; Πρέπει λοιπόν με κάποιο τρόπο, με πολύ προσοχή κι επιμέλεια να βεβαιωνόμαστε ότι το παιδί δεν κουράζεται, ότι το παιδί δεν έχει «λυγίσει» από την πολλή πειθαρχία, και ότι η προσευχή και η νηστεία είναι κάτι που το θέλει το ίδιο τα παιδί. Για να είναι η λατρεία και η Κοινωνία η μεγαλύτερη χαρά του. Και ποτέ μετά την Κοινωνία να μην επιπλήξουμε το παιδί γιά το πώς συμπεριφέρονταν κατά την διάρκεια τής Λειτουργίας, ποτέ να μην τού βάζουμε τις φωνές ή να παραποιούμαστε γενικά .. Ας είμαστε υπομονετικοί.

Η συνάντηση τού παιδιού με τον Θεό συνεπάγεται πολλά και πολύ, πολύ λεπτά πράγματα. Κι αυτά, όπως κάθε κόσμημα, χάνονται πολύ εύκολα. Ως εκ τούτου, θα ήθελα να συμβουλεύσω τούς γονείς να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί.