Ο Γέροντας Ηλίας μιλά γιά τον Άγιο Σιλουανό, τον Άθω και την έννοια τής προσευχής

Ο Μεγαλόσχημος γέροντας Αρχιμανδρίτης Ηλίας (Νοζντρίν) πέρασε πάνω από δέκα χρόνια στο Άγιο Όρος σε μία από τις σκήτες τής Μονής Αγίου Παντελεήμωνος. Ήταν εκεί που μόλις λίγες δεκαετίες νωρίτερα έκανε υπακοή ο μοναχός Σιλουανός ο Άθωνίτης. Το βιβλίο για αυτό τον άγιο το 1967 έγινε πνευματικός οδηγός για τον σεβαστό πλέον γέροντα, κι εκείνη την εποχή ακόμη δόκιμο στην Μονή των Σπηλαίων τού Πσκόφ, Αλέξιο ^[1].

– Πάτερ Ηλία, είναι γνωστό ότι κάποτε επηρεαστήκατε πολύ από το βιβλίο «Ο γέροντας Σιλουανός ο Αθωνίτης», το οποίο συνέγραψε ο Αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος (Σάχαρωφ). Γιατί σάς επηρέασε τόσο πολύ;

– Όταν διάβασα το βιβλίο τού γέροντα Σιλουανού, ήταν σαν μπροστά μου να άνοιξε ένας φωτεινός χώρος όπου βρήκα αυτό που χρειαζόμουν – απαντήσεις σε μερικές από τις ερωτήσεις μου. Σε γενικές γραμμές, το βιβλίο έδινε μια σαφή εικόνα τού περιεχομένου τής Πίστης μας.

Ο γέροντας Σιλουανός είναι ένας σύγχρονος αναχωρητής. Δεν υπάρχει το παραμικρό ίχνος ψεύδους σε αυτά που λέει, το παραμικρό ίχνος παραπλάνησης. Μιλάει και γράφει με την Χάριν τού Θεού. Ό,τι ο Κύριος τού αποκαλύπτει μέσα από το Άγιο Πνεύμα, το ακούει και το αποτυπώνει αυτούσιο. Είναι ένας άνδρας χωρίς ανώτερη εκπαίδευση, αν και φυσικά πέρασε από κάποιου είδους σχολείο.

Το βιβλίο του έγινε ευρύτερα γνωστό. Δεν το συνέγραψε o ίδιος αλλά ο π. Σωφρόνιος βασισμένος στα λόγια του. Έχει μεταφραστεί – δεν μπορώ με ακρίβεια να πω σε πόσες ακριβώς γλώσσες, αλλά σίγουρα σε περισσότερες από δώδεκα. Οι πιστοί που στρέφονται σε αυτό το βιβλίο αναζητούν αλήθειες, την Αλήθεια – και την βρίσκουν. Είναι αδύνατο να μην επαινέσει κανείς αυτό το βιβλίο και να μην νιώθει ευγνωμοσύνη για τον γέροντα Σιλουανό.

Αναζητούσε την προσευχή που ενώνει με τον Θεό. Ο Κύριος εισάκουσε την επιθυμία του και εμφανίστηκε ο Ίδιος σε αυτόν

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι δεν ήταν ασκητής. Αλλά αναζητούσε την ενότητα με τον Χριστό. Έψαχνε τρόπους να έρθει κοντά στον Κύριο, να τον υπηρετεί, να είναι ένας πραγματικός μοναχός. Το κυριότερο – αναζητούσε την πολύτιμη προσευχή που θα τον ένωνε με τον Θεό. Ο Κύριος εισάκουσε την επιθυμία του και τού εμφανίστηκε ο Ίδιος. «Αν αυτό συνέχιζε», έλεγε ο γέροντας Σιλουανός, «το πιο πιθανό είναι ότι θα είχα λιώσει. Η ψυχή μου θα διαλύονταν από αυτήν την δόξα τής αγάπης και τής χάρης τού Θεού, δεν θα μπορούσε να αντέξει εάν συνεχιζόταν αυτό το όραμα τού Χριστού».

Ο Κύριος άφησε πάνω του ένα τέτοιο ίχνος τής χάριτός Του, τής δύναμης τής χάριτος, που συνέχισε να προσεύχεται ακατάπαυστα μέχρι τον θάνατό του. Φυσικά, καλύτερα να διαβάσετε αυτό το βιβλίο. Πρόκειται για μια αποκάλυψη. Δείτε πώς εκφράζει την εμπειρία του! Πώς έκλαιγε και προσευχόταν! Όταν η Χάρις έφευγε από μέσα του, φώναζε: Κύριε! Και ο Κύριος τον γέμιζε και πάλι με τη δύναμη τής Χάριτος. Η προσευχή του ήταν αδιάκοπη, προσευχόταν ακόμη και στο όνειρό του.

Άγιος Σιλουανός τού Άθω

– Πώς μπορούμε να μιμηθούμε τον μοναχό Σιλουανό στην προσευχή: να κρατάμε τον νού μας στον Άδη και παρ΄όλα αυτά να μην απελπιζόμαστε;

– Είναι απλό: αν κάποιος προσεύχεται, τότε δεν μπορεί να βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους απόγνωσης. Εδώ μιλάμε κυρίως περί ταπεινοφροσύνης. Υπάρχει υπερηφάνεια στον βίο, κοσμική υπερηφάνεια αλλά και υπερηφάνεια πνευματική: όταν κάποιος αποκτά μια ιδιαίτερη εγγύτητα στον Θεό, δυναμώνει με την πίστη, αποκτά την πνευματική εμπειρία, τότε σίγουρα ξεφυτρώνουν σκέψεις μέσα του ότι τάχα είναι ήδη ένα πρόσωπο πολύ υψηλού πνευματικού επιπέδου, και μοιάζει να έχει πειστεί ότι είναι ήδη άγιος. Αυτή η κατάσταση εγκυμονεί πολλούς κινδύνους για τον ασκητή.

Αυτός είναι κι ο λόγος που ο Κύριος δεν δωρίζει σε πολλούς την Χάριν Του σε υψηλό βαθμό, ούτε δωρίζει την δύναμη αυτή που φτάνει μέχρι τα θαύματα, γιατί το άτομο δεν μπορεί να τα βαστάξει όλα αυτά εξαιτίας τής πνευματικής του υπερηφάνειας. Εκεί που φυτρώνει η ανθρώπινη υπερηφάνεια, δεν μπορεί συνάμα να είναι παρούσα και η Χάρις τού Κυρίου.

Μπροστά στον γέροντα Σιλουανό εμφανίστηκε ο διάβολος με την μορφή ανθρώπου. Ο ασκητής αναρωτήθηκε: πώς είναι δυνατόν να προσεύχεται, κι ο διάβολος να μην εξαφανίζεται;

Μπροστά στον γέροντα Σιλουανό εμφανίστηκε ο διάβολος με την μορφή ενός κανονικού ανθρώπου. Ο διάβολος είναι ένα πνεύμα που μπορεί να υλοποιηθεί μόνο με την άδεια τού Θεού. Ο ασκητής αναρωτιόταν πώς ήταν δυνατόν να προσεύχεται και ο διάβολος να στέκεται μπροστά του χωρίς να εξαφανίζεται. Ο Κύριος τού αποκάλυψε το γιατί: ήταν δουλειά τής πνευματικής υπερηφάνειας. Και ότι για να μην αφήσει ο ασκητής να φυτρώσει μέσα του αυτή η υπερηφάνεια, θα έπρεπε να θεωρεί τον εαυτό ως τον μικρότερο και τον πιο αμαρτωλό τού κόσμου: για τις αμαρτίες του ήταν ο κληρονόμος τής κόλασης.

Πρέπει να μην μάς διαφεύγει ποτέ ότι ό,τι έχουμε παραλάβει ως δώρο, επίγειο και πνευματικό, είναι από τον Θεό. Δεν μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι για τίποτα. Ούτε για τα υλικά αγαθά, ούτε για τα ψυχικά επιτεύγματα, ούτε για επιτεύγματα γενικά – για κανέναν γήινο πλούτο. Αν ο Κύριος δίνει κάτι, είναι από αγαθότητα. Ούτε τα ταλέντα, ούτε η δύναμη, ούτε η εργασία – τίποτα δεν είναι δικό μας, αλλά μόνο προϊόν τής αγαθοσύνης τού Θεού. Επομένως, κι όλα τα πνευματικά αγαθά που έλαβε ο γέροντας Σιλουανός με την εμφάνιση τού Σωτήρα, δεν είναι τίποτε άλλο παρά αποτέλεσμα τής αγαθοσύνης τού Θεού.

– Τι μπορεί να προσφέρει ο Άθως στον μοντέρνο άνθρωπο;

– Το Άγιο Όρος φέρει την Χάριν τού Θεού, είναι το περιβόλι τής Μητέρας τού Θεού και, από τον πέμπτο αιώνα, ο τόπος διαμονής μοναχών. Κάπου γύρω στο 10ο αιώνα, με εντολή του Αυτοκράτορα, ο Άθως αφέθηκε εξ ολοκλήρου στους μοναχούς, ενώ παράλληλα απαγορεύτηκε η είσοδος των γυναικών εκεί.

Υπάρχουν ακόμα είκοσι μοναστήρια εκεί. Πολλές σκήτες, ή, όπως ονομάζονται, κελιά. Τέτοιες σκήτες που, όπως οι πρώην δικές μας τού Αγίου Ανδρέα και τού Προφήτη Ηλία, ξεπερνούν ακόμη και κάποια ελληνικά μοναστήρια σε μέγεθος. Είχαμε επίσης περίπου τρείς ντουζίνες ή και περισσότερα κελιά. Οι λεγόμενοι ησυχαστές (ΣτM: καλόγεροι–ερημίτες. Στις γιορτές θα πάνε σε κάποιο τυχαίο μοναστήρι για να πάρουν λίγο φαγητό και να «γυρίσουν πίσω» στην ερημική τους ζωή τους και στον αγώνα τους, που γίνεται με τρόπο ανεξιχνίαστο για τούς λοιπούς, για την Σωτηρία τους) ζούσαν και ζουν εκεί. Πρόκειται περί φτωχών μοναχών που δεν έχουν καν δικό τους κελί, αλλά απλά μένουν όπου τύχει.

Ο Άθως είναι, πάνω απ 'όλα, ο φύλακας τής ορθόδοξης πίστης μας. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο που να δίνει νόημα στη ζωή μας από την σωτηρία τής ψυχής. Τι έλεγε ο Κύριος; Ν' αγαπάς τον Κύριο το Θεό σου μ' όλη την καρδιά σου, μ' όλη την ψυχή σου και μ' όλο το νου σου. (Ματθ. 22: 37–39). Το Άγιο Όρος είναι η υλοποίηση αυτού του χριστιανικού ιδεώδους στο πέρασμα πολλών αιώνων χριστιανικής ιστορίας.

Ιερή Επιστασία τού Αγίου Όρους 1992–93

– Τι απαιτείται από ένα άτομο που θέλει να βρεθεί στο Άγιο Όρος;

– Το Άγιον Όρος υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Υπάρχει η αποκαλούμενη τοπική πνευματική κυβέρνηση – η Ιερά Κοινότητα κι η Ιερά Επιστασία. Υπάρχει στο Άγιον Όρος και κοσμική εξουσία – ο Διοικητής. Δύο φορές το χρόνο πραγματοποιούνται ειδικές συναντήσεις παρουσία τού Διοικητού, εκπροσώπων των υπουργείων Βορείου Ελλάδος. Εκτός από τούς μονίμως παρόντες αντιπροσώπους τής κάθε μονής, επίσης παρόντες είναι και οι ηγούμενοι των μοναστηριών.

Έχουμε το Μετόχι τού Άθω στη Μόσχα και μπορείτε να προσπαθήσετε να πάτε στο Άγιο Όρος μέσα από αυτό. Επίσης, αν κάποιος ήρθε σε κάποιο μοναστήρι στον Άθω, μπορεί να ζητήσει άμεσα να μείνει εκεί. Αν θέλει, για παράδειγμα, να μείνει στο μοναστήρι τού Αγίου Παντελεήμονα, τότε η Ιερή Κοινότητα μπορεί, με τη συγκατάθεση τού μοναστηριού, να αποφασίσει το θέμα τής παραμονής του στο Άγιον Όρος.

– Ποια είναι η διαφορά μεταξύ τού Άθω και τού αναβιωμένου τώρα Ρωσικού μοναχισμού;

– Ο νόμος είναι ένας. Και δεν είναι κανένας άλλος από αυτόν τού Ευαγγελίου. Τίποτε από όσα επιβεβαιώνει η ορθόδοξη πίστη μας και ερμηνεύει η Ορθόδοξη Εκκλησία, δεν μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με τις αλήθειες του Ευαγγελίου τις οποίες οι ιεροί Πατέρες εξήγησαν σε βάθος. Το Άγιον Όρος διακρίνεται απλώς από την ιστορική του συνέχεια. Είναι σαν να συγκρίνουμε ένα εικονίδιο στο οποίο έχει γίνει προσευχή από ένα καινούριο: το πρώτο έχει ήδη λάβει την Χάριν. Ή να ρωτάτε σε τι διαφέρουν ένα άτομο με πνευματική εμπειρία από ένα άλλο που μόλις ξεκινάει την χριστιανική ζωή. Έτσι στον Άθω η εμπειρία της πνευματικής ζωής έχει απλώς συσσωρευτεί. Μπορείτε να μπείτε σε εκκλησία, η οποία μόλις αγιάστηκε ή μπορείτε να μπείτε σε μία στην οποία έχουν τελέσει Λειτουργία εδώ και αιώνες. Δεν θα νιώσει άραγε κανείς αμέσως ότι η Λειτουργία έχει τελεστεί σε αυτήν την Εκκλησία εδώ και πολύ καιρό με όλη της την πληρότητα και λαμπρότητα;

– π. Ηλία, τι είναι πλέον σημαντικό για εμάς τους Ορθόδοξους Χριστιανούς στις μέρες μας;

"Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας" (Εβρ. 13,8). Το ίδιο ισχύει και για τα κατορθώματά μας: ακριβώς όπως ένας άνθρωπος σώθηκε τούς πρώτους αιώνες, κατά τον Μεσαίωνα – έτσι σώζεται και σήμερα. Δεν υπάρχει διαφορά στο πώς πιστεύαμε πριν και πώς πιστεύουμε τώρα στην Αγία Τριάδα, στις άγιες Αλήθειες, στα δόγματα. Ακόμη και ο Σολομών είπε: «καί οὐκ ἔστι πᾶν πρόσφατον ὑπὸ τὸν ἥλιον» (Εκκλησ. 1,9).

– Πώς να μάθουμε να προσευχόμαστε;

Πώς μπορούν οι Ρώσοι να επιστρέψουν στην πίστη; – προσευχηθείτε

– Αυτός που αναζητά την Αλήθεια, που αναζητά πραγματικά για τον εαυτό του το Καλό, θα μάθει. "Αἰτεῖτε, καὶ δοθήσεται ὑμῖν, ζητεῖτε, καὶ εὑρήσετε, κρούετε, καὶ ἀνοιγήσεται ὑμῖν·" (Ματθ. 7,7). Ο Κύριος ευλόγησε: αν θέλετε να μάθετε, θα μάθετε. Είναι αλήθεια ότι κατά την διάρκεια τής σοβιετικής περιόδου υπήρχαν πολλοί πειρασμοί. Ο Κρατικός αθεϊσμός έβαλε το διοικητικό του χέρι στην Εκκλησία, σε ολόκληρόν τον χριστιανικό βίο στην χώρα μας. Στις συνθήκες εκείνων των καιρών, εκείνοι που ήθελαν να σωθούν, έγιναν πιστοί ή μάρτυρες. Υπήρξαν βέβαια κι αυτοί, που δεν μπορούσαν να το αντέξουν, κι εγκατέλειψαν την Πίστη.

– Πώς μπορούν οι Ρώσοι να επιστρέψουν στην πίστη;

– Να προσευχόμαστε. Εκείνος που θέλει να σώσει την ψυχή του θα το προσπαθήσει.