"Βρήκαν με τι να μάς κάνουν να φοβηθούμε": Σέρβοι τού Κοσσυφοπεδίου περί καραντίνας

Το μέλος τής ανθρωπιστικής οργάνωσης «Πομοράβλγε Κοσσυφοπεδίου», Στέφαν Μίρκοβιτς μιλά για την παρούσα κατάσταση των Σέρβων τού Κοσσυφοπεδίου και των Μετοχίων. «Ο περιορισμός τής ελεύθερης κυκλοφορίας για τους Σέρβους, πιστέψτε με, δεν είναι κάτι το καινούριο. Ξέρουμε πολύ καλά τι σημαίνει να κλείνεσαι μέσα". Κι όμως, οι Ορθόδοξοι Σέρβοι έχουν ακόμη λόγους να χαίρονται. Ακόμα και σε αυτές τις δύσκολες στιγμές. Από πού πηγάζει αυτή η χαρά, γιατί οι Χριστιανοί δεν το βάζουν κάτω – αυτά είναι τα θέματα τής συνομιλίας μας:

Μέλη της ανθρωπιστικής οργάνωσης "Πομοράβλγε Κοσσυφοπεδίου"

– Χωρίς πίστη, οι Σέρβοι δεν θα κρατούσαν ούτε μια μέρα. Και αυτό δεν είναι παθητικότητα, ούτε υπερβολή: ολόκληρη η ιστορία τού Κοσσυφοπεδίου και τών Μετοχίων, καθώς και ολόκληρης της Σερβίας, είναι γεμάτη με πόνο, αίμα. Το Κοσσυφοπέδιο μπορεί να το αποκαλέσει κανείς πληγή τού λαού μας η οποία αιμορραγεί ασταμάτητα. Η υπενθύμιση γίνεται αδιαλείπτως: η ζωή με εν Χριστώ συνδέεται πάντα με δοκιμασίες. Με την καθημερινή ανάγνωση του Ευαγγελίου: «εἰ ἐμὲ ἐδίωξαν, καὶ ὑμᾶς διώξουσιν·» (κατά Ιωάννη 15,20). Το σπουδαιότερο είναι, νομίζω (και δεν είμαι μόνος να το νομίζω αυτό αλλά οι περισσότεροί μας), να μείνουμε με τον Θεό. Να μην αναθεματίζουμε τούς διώκτες μας, οι οποίοι, σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, πιστεύουν ότι «υπηρετούν τον Θεό», ας μην μεμψιμοιρούμε, αλλά ας κάνουμε την δουλειά μας, να προσευχόμαστε και να δουλεύουμε. Εδώ στο Κοσσυφοπέδιο, αυτό πιάνει, μάλλον, πιο πολύ τόπο. Η εντολή περί ανάγκης για προσευχή για τούς εχθρούς γίνεται κάπως πιο κατανοητή. Γι'αυτό οι ναοί μας στο Πομοράβλγε Κοσσυφοπεδίου, όπως και παντού στο Κοσσυφοπέδιο, είναι συνήθως γεμάτοι. Φυσικά, λόγοι για προσευχή υπάρχουν πολλοί, και δεν περιορίζονται μόνο στο βίωμα των διωγμών. Αλλά και για τούς διωγμούς πρέπει να προσευχηθούμε έτσι δεν είναι;

Ας μην μεμψιμοιρούμε, αλλά ας κάνουμε απλά τις δουλειές μας – να προσευχόμαστε και να εργαζόμαστε

– Και τι γίνεται με τους ναούς τώρα κατά τη διάρκεια τής επιδημίας; Λειτουργούν στην Εκκλησία; Χρησιμοποιούν οι αρχές του «ανεξάρτητου Κοσσυφοπεδίου» τον ιό ως δικαιολογία για το κλείσιμο εκκλησιών;

– Όχι, οι ναοί και τα μοναστήρια στο Κοσσυφοπέδιο και στα Μετόχια δεν είναι κλειστά. Αυτά που έμειναν μετά τα πογκρόμ, εννοώ. Αυτή η ιστορία με τον ιό είναι βέβαια εξαιρετικά δυσάρεστη, και εξαιτίας της, οι Ακολουθίες πραγματοποιούνται είτε χωρίς καθόλου ενορίτες, είτε με την παρουσία πολύ λίγων πιστών, τέτοια είναι τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των ανθρώπων από την επιδημία. Η αδυναμία παρακολούθησης τής Λειτουργίας είναι μια σοβαρή δοκιμασία. Η καλή πλευρά αυτού είναι, πιστεύω, ότι οι άνθρωποι αρχίζουν να λαχταρούν την Εκκλησία, την Λειτουργία. Και να βλέπατε μόνο σε τι είδους γιορτή μετατρέπεται ο φαινομενικά «συνηθισμένος» ερχομός τού ιερέα στο σπίτι κάποιου όταν προσκομίζει τα Άγια Δώρα και κοινωνεί ολόκληρη η οικογένεια! Είναι μια μικρή γιορτή και θρίαμβος τής Ορθοδοξίας, όταν οι άνθρωποι παίρνουν την κοινωνία συνειδητά, και όχι από συνήθεια ή «επειδή είναι απαραίτητο». Ακόμη κι η προετοιμασία για την Κοινωνία γίνεται πολύ πιο σοβαρά. Ουδέν κακόν αμιγές καλού.

Πανόραμα Γκνίλαν

«Είπατε, οι ιερείς έρχονται στο σπίτι ...»

– Ναι, τηλεφωνούν τον παπά τής ενορίας και τον προσκαλούν, συμφωνούν την ώρα της επίσκεψης κι αυτός, φυσικά, έρχεται.

«Μα υπάρχουν πραγματικά αρκετοί ιερείς;»

– Εδώ θα πω με υπερηφάνεια και χαρά για τους Σέρβους: ναι, αρκετοί. Σήμερα, ξέρετε, είναι πολλοί οι ιερείς που θέλουν να υπηρετήσουν στο Κοσσυφοπέδιο και στα Μετόχια. Ωστόσο, νιώθει κανείς μια ιδιαίτερη σχέση απέναντι στην «Σερβική Ιερουσαλήμ» και το να υπηρετεί κανείς εδώ, μόνο δοκιμασία δεν θεωρείται, αλλά αποτελεί αντίθετα τιμή. Πρέπει σε αυτό το σημείο να σημειώσω για το παρών Σεμινάριο των Αγίων Κύριλλου και Μεθόδιου στο Πρίζρεν ότι ο αριθμός των μαθητών αυξάνεται εκεί, κι ότι η παρεχόμενη εκπαίδευση είναι μια από τις καλύτερες, θεωρώ, όχι μόνο στην Σερβία, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Φυσικά, οι περιστάσεις καθώς και το περιβάλλον μέσα στο οποίο σπουδάζουν για τέσσερα χρόνια, αφήνουν επίσης ένα ιδιαίτερο αποτύπωμα στους σπουδαστές τού Σεμιναρίου.

Το να υπηρετήσει κανείς εδώ, όχι μόνο δεν θεωρείται δοκιμασία, αλλά αποτελεί και τιμή

– Αλλά όχι για τούς αδύναμους, έτσι δεν είναι;

– Όχι για τους αδύναμους, στα σίγουρα.

– Ποιές άλλες αλλαγές υπήρξαν στην ζωή των Σέρβων τού Κοσσυφοπεδίου στις νέες συνθήκες «μάχης κατά του ιού»;

– Είτε στο Πομοράβλγε, είτε στο υπόλοιπο Κοσσυφοπέδιο, οι Σέρβοι είναι αναγκασμένοι να ζήσουν σε νέες συνθήκες, οι οποίες, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν είναι και πολύ νέες.

– Πώς και «δεν είναι πολύ νέες»;

– Πολύ απλό: ήδη πριν από την καινούρια κατάσταση, είχαμε συνηθίσει στο γεγονός ότι δεν θα σού επιτρέψουν πάντα να ταξιδέψεις πίσω στην πατρίδα σου, και αν πας, τότε με δική σου ευθύνη και το ρίσκο δικό σου. Συνηθίσαμε στον εξευτελιστικό έλεγχο, στις ελλείψεις προϊόντων, σε «ξαφνικό» κλείσιμο σερβικών καταστημάτων.

Πόλη Παρτές και λόφος Βίζοτσα

Τώρα ένα από τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι η έλλειψη φαρμάκων. Εάν πριν από αυτήν την κατάσταση με τον ιό μπορούσαμε να αγοράζουμε τα απαραίτητα φάρμακα σε πόλεις εκτός των διοικητικών συνόρων, τα οποία τα νέα αφεντικά τού Κοσσυφοπεδίου αποκαλούν επίμονα «κρατικά», τώρα είναι απλά πλέον κλειστά και είμαστε αναγκασμένοι να στραφούμε σε «κρατικά» φαρμακεία τού «ανεξάρτητου Κοσσυφοπεδίου», και αυτά, με τη σειρά τους, δεν μάς παρέχουν την βοήθεια που χρειαζόμαστε. Το να ζεις σε συνθήκες «περιορισμένης ελεύθερης κυκλοφορίας», δεν είναι τίποτε το απίστευτο! Πολλά από τα παιδιά μας, ακόμη και τους νέους, δεν έχουν δει άλλα χωριά, πόλεις, εκτός από τα δικά τους. Τι να μιλάμε τώρα για Βελιγράδι, ή ακόμα περισσότερο για Αγία Πετρούπολη ή για Μόσχα, όταν, για παράδειγμα, μερικά από τα παιδιά από το Παρτές – την πόλη στην οποίο ζω – δεν έχουν δει με τα μάτια τους το Ούζιτσε ή την Στουντένιτσα, τον Δούναβη και Δρίνο... Δεν κλαίγομαι – λέω τα πράματα όπως είναι.

Πόλη Παρτές

Είμαστε ήδη συνηθισμένοι στο γεγονός ότι αν πάμε στην πατρίδα μας, τότε με δική μας ευθύνη, και δικό μας το ρίσκο

– Όσον αφορά στην ζωή τής νεολαίας, ποιες θεωρείται ότι είναι οι κυριότερες δυσκολίες; Ας ελπίσουμε όχι τα φάρμακα ..

– Όπως πριν από αρκετά χρόνια, έτσι παραμένει και μεγαλώνει: δουλειά και σπίτι, εννοώ την δυνατότητα να ζήσει ειρηνικά, χωρίς φτώχεια. Για να βρει τώρα ένας Σέρβος δουλειά στο Κοσσυφοπέδιο, πρέπει να συμβεί θαύμα. Εάν πρωτύτερα ήταν δυνατό να πιάσεις, χωρίς δυσκολίες, δουλειά σε κάποιο είδος γεωργικής εταιρείας ή συνεταιρισμού, τώρα σχεδόν όλοι οι ιδιωτικοί οργανισμοί τής Σερβίας έχουν καταστραφεί. Nα εργαστείς στους Αλβανούς; Είναι μεν δυνατόν, αλλά σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να έχει κανείς υπόψη του όχι μόνο το γλωσσικό εμπόδιο – αυτό ξεπερνιέται σε τελική ανάλυση – αλλά και να είσαι προετοιμασμένος ότι πιθανώς θα γίνεις αντικείμενο ταπείνωσης, διάκρισης, χλευασμού. Δεν νομίζω ότι είμαστε όλοι έτοιμοι να το κάνουμε αυτό. Παρεμπιπτόντως, σχετικά με τις διακρίσεις: ας τολμούσατε ποτέ να μην δώσετε δουλειά σε έναν Αλβανό στις μέρες τής σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας! «Ζωντανό θα σάς έτρωγαν», τρόπος τού λέγειν. Υπάρχει βέβαια η δυνατότητα να βρεί κανείς δουλειά στα εναπoμείναντα στο Κοσσυφοπέδιο επίσημα Σερβικά ιδρύματα (διοικήσεις, αγροτικά ιατρεία, σχολεία), αλλά δεν έχει θέση για όλους. Τα επίπεδα ανεργίας είναι απλώς τρομακτικά.

Όσο για Πανεπιστημιακές σπουδές, πολλοί απόφοιτοι των σχολείων μας πηγαίνουν στο Πανεπιστήμιο τής Πρίστινα, το οποίο στεγάζεται προσωρινά στην Μιτρόβιτσα Κοσσυφοπεδίου, στο σερβικό τμήμα του, στη βόρεια ακτή του Ίμπαρ. Άλλοι πάνε να σπουδάσουν στη Νις, άλλοι στο Βελιγράδι.

– Και μετά γυρίζουν πίσω;

– Δύσκολη ερώτηση. Δυστυχώς, δεν γυρίζουν όλοι. Αλλά γυρίζουν ..

– Ποια είναι η τυπική σερβική οικογένεια στο Πομοράβλγε Κοσσυφοπεδίου σήμερα; Πατέρας, μητέρα, δύο παιδιά;

– Υπάρχουν και τέτοιες οικογένειες, αλλά, ευτυχώς, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός μεγάλων οικογενειών: οικογένειες με τέσσερα, πέντε, έξι ή κι ακόμα περισσότερα παιδιά. Κι αυτές ακριβώς οι οικογένειες είναι η ελπίδα μας. Είναι αλήθεια ότι πολλές από αυτές ζουν κάτω από το όριο τής φτώχειας. Προσπαθούμε να τις βοηθήσουμε όσο είναι δυνατόν. Με βαριά καρδιά βλέπεις αυτές τις οικογένειες να αγωνίζονται κυριολεκτικά για μια αξιοπρεπή ζωή – ίσως φτωχική, αλλά όχι στο επίπεδο επαιτείας τουλάχιστον. Κι όταν βλέπεις τα σπίτια τους με τις πεσμένες στέγες, τούς τοίχους σε άθλια κατάσταση ... Τα σπίτια στενόχωρα, πολύ συχνά δεν υπάρχει καν μπάνιο. Όταν τα παιδιά έχουν λίγα ρούχα, αδελφοί και αδελφές δανείζονται ο ένας από τον άλλον. Σχισμένα σακίδια με τρύπες. Πρωινό – ψωμί με κρεμμύδια και αυγά. Ούτε λόγος να γίνεται για κινητά τηλέφωνα ή υπολογιστές – απλά δεν υπάρχουν. Βλέποντας όλα αυτά, νιώθεις έναν «κόμπο» στον λαιμό, νιώθεις ότι θέλεις να κλάψεις, και τα παιδιά σε κοιτάνε και δεν καταλαβαίνουν γιατί τρίβεις τα μάτια σου: είναι χαρούμενα με τον δικό τους τρόπο. Ευχαριστούν τον Θεό στην προσευχή για τα πάντα. Παρατήρησα, όμως, ότι είναι πολύ ταπεινά: τα ρωτάς αν χρειάζονται κάτι και σού απαντούν: "Όχι, ευχαριστώ, έχουμε τα πάντα". Γελάνε, παίζουν μαζί σου, σε καλούν ξανά να τα επισκεφθείς και προσπαθείς να κρατηθείς να μην σε πιάσουν τα κλάματα στο κατώφλι όταν φεύγεις.

– Για μένα, αυτό ήταν πάντα και παραμένει ένα μυστήριο: πώς εσείς οι Σέρβοι μπορείτε να ζείτε κάτω από δύσκολες συνθήκες αλλά να κρατάτε άσβηστη την ελπίδα, ακόμη και την εμπιστοσύνη ότι όλα θα πάνε καλά.

– Η εμπειρία μάς διδάσκει ότι ο Θεός δεν σε αφήνει αν ζεις εν Θεώ. Αλλά δεν θα πρέπει να μείνετε με την εντύπωση ότι όλα στο Κοσσυφοπέδιο μας είναι σκοτάδι απελπισίας, φόβος και τρόμος. Ας μιλήσουμε καλύτερα για τα παιδιά που μάς βοηθούν να αισθανθούμε χαρά, φως και ελπίδα. Για τα παιδιά που σε κάνουν να νιώθεις ευτυχής που ζεις στο Κοσσυφοπέδιο.

Για παράδειγμα, ο Βίντοσαβ Βάσιτς από το Πάρτες. Ειλικρινά σάς λέω, πρόκειται για μια μεγαλοφυΐα: έχει καταλάβει τις πρώτες θέσεις και χρυσά μετάλλια από την συμμετοχή του σε μερικούς καταπληκτικούς διαγωνισμούς και Ολυμπιάδες στα Μαθηματικά και στην Επιστήμη των Υπολογιστών. Έχει ήδη λάβει προσφορές από τα Πανεπιστήμια μας – τον θέλουν να σπουδάσει εκεί. Ένας καθηγητής μας μάλιστα διατύπωσε την άποψη: «Κατά τα φανόμενα πρόκειται γιά έναν νέο Τέσλα: (ΣτΜ: ο Νίκολα Τέσλα, 1856-1943, ήταν Σερβο-Αμερικάνος εφευρέτης, μηχανολόγος και ηλεκτρολόγος μηχανικός γνωστός για την εφεύρεση τού πηνίου που φέρει το όνομά του. To πηνίο Τέσλα είναι είδος συντονιζόμενου μετασχηματιστή και χρησιμοποιείται για την παραγωγή υψηλής τάσης, χαμηλού φορτίου (εναλλασσόμενο ρεύμα) ηλεκτρικής ενέργειας). Είμαι ενθουσιασμένος με τις γνώσεις και την επιμονή τού Βάσιτς». Πιθανότατα να είναι όντως έτσι. Ο Βίντοσαβ είναι ένα από τα οκτώ παιδιά τής οικογένειας. Δεν θα σας μιλήσω για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ζει η οικογένεια αυτή. Αλλά το σπουδαιότερο, όπως μού φάνηκε, είναι ότι, παρά την καταθλιπτική φτώχεια, αυτός, όπως κι όλα τα παιδιά, περιβάλλεται από αγάπη – κι αυτήν την αγαπάει δεν την αγοράζεις κι όλα τα λεφτά τού κόσμου να δώσεις. Πήγαμε να τούς επισκεφτούμε, ο Βίντοσαβ μάς υποδέχτηκε σαν πραγματικός οικοδεσπότης, μάς ετοίμασε ακόμη και καφέ. Ήταν ντροπαλός όταν έδειχνε τα μετάλλια και τούς επαίνους του – αυτός ντροπαλός ενώ οι γονείς κυριολεκτικά άστραπταν από υπερηφάνεια. Τού δωρίσαμε έναν υπολογιστή που αγοράσαμε με τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν. Αρνήθηκε στην αρχή, λέγοντάς μας, «γιατί σε εμένα», αλλά επιμείναμε ότι δεν τού τον δίνουμε γιατί είναι τόσο καλός και σπουδαίος, αλλά χάριν τής αγάπης και τού σεβασμού που τρέφει για την επιστήμη. Αυτά μας τα λόγια και τον έπεισαν τελικά. Ευχαρίστησε αργότερα. Φαίνεται ότι κέρδισε και πάλι την πρώτη θέση σε κάποιον διαγωνισμό. Μού άρεσε πολύ που ήταν πραγματικά σεμνός, δεν επαινούσε τον εαυτό του.

Οικογένεια Μαξίμοβιτς, στο Κορέτιστι

Ένα άλλο παράδειγμα, η οικογένεια Μαξίμοβιτς, από το χωριό Κορέτιστι, με έξι παιδιά. Όταν φτάσαμε, έπεφτε μια ελαφριά βροχή, ο ουρανός ήταν γκρίζος, φύσαγε. Ανοίγουν την πύλη, και τι να δούμε: λες και είχε βγει ο ήλιος: χαμόγελα, χαιρετισμοί. Ο Βλάνταν Μαξίμοβιτς, ο μεγαλύτερος από τούς γιους του, 13 ετών, βάλθηκε αμέσως να μάς δείξει το τρακτέρ το οποίο κληρονόμησε από τον παππού του και το οποίο ο ίδιος επισκεύασε με τον πατέρα του: «Έχουμε ένα κομμάτι γής, αρκετές εκατοντάδες τετραγωνικά μέτρα – το δουλεύουμε με το τρακτέρ. Ξέρετε τι όμορφο πράμα είναι να το οδηγείς! Καλαμπόκι, πατάτες, ντομάτες – όλα παραγωγής μας. Ελάτε μέσα, καθίστε δίπλα στη σόμπα». Καθίσαμε στο τραπέζι, κι αρχίσαμε την κουβέντα. Έθεσαν το θέμα: "Άσχημο να ζεις εδώ – πρέπει να φύγουμε". Για να πει ο Βλάνταν απότομα: «Να φύγουμε από εδώ; Από τη γη των παππούδων μας; Όχι, βέβαια. Ας είμαστε υπομονετικοί».

Είδαμε ότι υπάρχουν Σέρβοι στο Κοσσυφοπέδιο που δεν το βάζουν κάτω

Η αδερφή του, η μικρή Νικολίνα, ήταν αρχικά ντροπαλή, καθότι μη συνηθισμένη σε καλεσμένους, αλλά στην συνέχεια πήρε θάρρος και άρχισε να μάς δείχνει τα σχέδια με τα οποία τα παιδιά διακοσμούσαν τούς τοίχους του σπιτιού όπου ζει όλη η οικογένεια. Και τι όμορφα σχέδια! Σχεδόν νωπογραφίες, θα έλεγα. Σαν να περπατάς μέσα σε ένα παραμυθένιο κάστρο: βλέπεις λουλούδια στην μια μεριά, πλοία στην άλλη, ουρανό, ήλιο ... Όλα αυτά αφήνουν μια πολύ φωτεινή εντύπωση. Ήρθαμε να προσφέρουμε λίγη βοήθεια, και σε αντάλλαγμα λάβαμε υποστήριξη στο εκατονταπλάσιο: είδαμε ότι υπάρχουν Σέρβοι στο Κοσσυφοπέδιο που δεν το βάζουν κάτω, το ξεπερνάν και πραγματικά αγαπούνε την οικογένειά τους, τον λαό τους. Όλα αυτά έχουν μεγάλη αξία γι΄αυτούς, πιστέψτε με.

.

Και στο πόλη που ζώ, το Πάρτες ζούν δύο αδέλφια: ο Γιόβαν κι ο Νίκολα Στόικοβιτς, 12 και 10 ετών. Εξαιρετικοί μουσικοί – παίζουν ακορντεόν. Δεν νοείται γιορτή χωρίς το ντουέτο τους. Τα αδέλφια είναι οι καλύτεροι τής σχολής μουσικής στον τομέα τους. Πρόσφατα, όταν ξεκίνησε ολόκληρη η ιστορία τού ιού (να πάρει η ευχή), να τι έκαναν: ήρθαν στο νοσοκομείο και έπαιξαν για μια ώρα προσφέροντας ηθική και ψυχολογική υποστήριξη στους γιατρούς μας, οι οποίοι, ακόμη και πριν την πανδημία, εξοντώνονταν στην δουλειά. Απλά έπαιξαν το "Εκεί μακριά" (ΣτΜ: σερβικό παραδοσιακό τραγούδι τού Α΄ παγκοσμίου πολέμου) και πολλές άλλες αγαπημένες μελωδίες και τραγούδια.

Οι άνθρωποι χαίρονται, παρά τις τρομακτικές δοκιμασίες

Και πάλι, δεν «παίρνουν τα μυαλά τους αέρα», παρά τις πρώτες θέσεις σε διάφορους διαγωνισμούς, – απλά ήθελαν να βοηθήσουν έστω και με κάτι, να υποστηρίξουν τους ανθρώπους. Όταν παίζουν, βλέπεις τούς ηλικιωμένους μερικές φορές και να χορεύουν. Στην πραγματικότητα, δεν είναι μόνο οι ηλικιωμένοι αλλά και οι νέοι που θυμούνται τα παραδοσιακά τραγούδια και όχι μόνο αυτά που ακούς από τα μεγάλα ηχεία. Οι άνθρωποι χαίρονται, παρά τις τρομακτικές δοκιμασίες.

Μπορώ να διηγηθώ πολλά ακόμη, κι η εξιστόρηση θα γίνει ιδιαίτερα μακροσκελής. Η κύρια ιδέα όμως είναι αυτή: οι Σέρβοι που ζούν στο Κοσσυφοπέδιο και τα Μετόχια δεν υποφέρουν μόνο, αλλά βρίσκουν και πηγές χαράς.

– Περίεργο μείγμα. Τι σάς κάνει να πιστεύετε ότι η χαρά έχει ακόμα θέση στην ζωή τους;

– Κυρίως επειδή πολλοί βλέπουν τον σκοπό και το νόημα τής δοκιμασίας: εάν συνυποφέρεις με τον Χριστό, αν δεν τον προδώσεις, τότε σίγουρα θα βιώσεις την χαρά τής ζωής μαζί Του. Έτσι νομίζω.