Το Πάσχα σε μια μοσχοβίτικη οικογένεια

Η πρεσβυτέρα Γκαλίνα, χήρα του γνωστού πρωθιερέα του Θεοδώρου Σοκολόβ από τη Μόσχα, τα εννέα παιδιά της, καθώς και γαμπροί, εγγόνια και άλλοι συγγενείς, μαζεύονται όλοι το Πάσχα στο σπίτι των Σοκολόβ, ώστε να μοιραστούν τη χαρά της κύριας ορθόδοξης εορτής. Όμως για να είναι πλήρης η χαρά, χρειάζεται σοβαρή προετοιμασία. Η πρεσβυτέρα Γκαλίνα μοιράστηκε μαζί μας κάποιές παραδόσεις για το πώς μπορεί κανείς να περάσει τη Μεγάλη Εβδομάδα και να υποδεχθεί την Ανάσταση του Χριστού μαζί με όλη την οικογένεια.

ΟΛΑ ΞΕΚΙΝΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΘΑΡΙΟΤΗΤΑ

Από τι ξεκινάμε την προετοιμασία για το Πάσχα; Από το καθάρισμα. Μετά την εβδομάδα Προσκύνησης του Σταυρού, αρχίζουμε να τακτοποιούμε το σπίτι. Συνήθως εγώ μαζί με τα κορίτσια γράφουμε τη λίστα με τις εργασίες, που πρέπει να κάνουμε. Ξεχωριστά οι δουλειές για τα αγόρια. Σημειώνουμε και τα ονόματα κιόλας, ποιος και τι πρέπει να κάνει. Π.χ., ο Κόλια πρέπει να καρφώσει κάτι, ο Βολόντια να κολλήσει ή να επισκευάσει κάτι... Όλη τη βαριά δουλειά, όπως το να βάλουν ή να βγάλουν κουρτίνες, την κάνουν πάντα τα αγόρια, και όλα τα υπόλοιπα οικιακά τα κάνουν τα κορίτσια. Σκουπίζουμε όλες τις εικόνες στο σπίτι, ετοιμάζουμε πασχαλινά στολίδια. Τη Μεγάλη Παρασκευή τα παιδιά στολίζουν το σπίτι με αυγουλάκια, λουλουδάκια και κοτοπουλάκια.

Η πρεσβυτέρα Γκαλίνα και ο πατήρ Θεόδωρος Σοκολόβ στα νεανικά τους χρόνια

Βασικά, όλη τη γενική καθαριότητα την ολοκληρώνουμε μέχρι την Κυριακή των Βαΐων . Και σιγά-σιγά αρχίζουμε ν’ αγοράζουμε τα προϊόντα για την παρασκευή των τσουρεκιών και του «πάσχα» (ένα ρώσικο παραδοσιακό πιάτο από μυζήθρα), όπως αλεύρι, μαγιά, λεμόνια, καρύδια, ζαχαρωμένα φρούτα και όλα τα υπόλοιπα. Επίσης, είναι μεγάλη χαρά για μένα το να πλύνουμε τα τζάμια του σπιτιού. Μόλις τα πλύνουμε, αμέσως έρχεται το προαίσθημα της εορτής, την περιμένεις, είναι ήδη κάπου εδώ κοντά. Όταν βάλουμε τις κουρτίνες πάνω από καθαρά τζάμια και γύρω να λάμπουν οι εικόνες, στο σπίτι επέρχεται η πασχαλινή διάθεση!

Η Κυριακή των Βαΐων είναι μια ιδιαίτερη μέρα! Στα παιδιά αρέσει πάντα αυτή η εορτή. Είναι το τέλος της νηστείας, το σπίτι είναι έτοιμο, φέρνουμε από τον ναό τα βάϊα, στολίζουμε το σπίτι με αυτά και ο αέρας στο σπίτι γεμίζει με γιορτινή ατμόσφαιρα... Όμως μπροστά μας έχουμε τη Μεγάλη Εβδομάδα και συντονίζουμε τις σκέψεις μας στα γεγονότα της εβδομάδας που ακολουθεί, η οποία, όμως, περνάει πολύ γρήγορα.

Η πρεσβυτέρα μαζί με τον μεγαλύτερο γιο της, τον Νικόλαο

ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΠΑΓΩΣΕ!

Φέτος, ακόμη από τις πρώτες εβδομάδες της νηστείας, τα κορίτσια είχαν ορίσει τη σειρά για το πότε και ποια θα παρασκευάζει τα τσουρέκια. Εγώ, ως μητέρα, είμαι πάντα πρώτη σ’ αυτήν τη σειρά, για να τεστάρω τα προϊόντα, τον φούρνο, αν είναι όλα εντάξει. Φέτος η Άνετσκα (η μικρότερη κόρη, που είναι 13 χρονών) για πρώτη φορά θέλησε να φτιάξει τσουρέκια μόνη της. Νωρίτερα μόνο βοηθούσε τις μεγαλύτερες αδελφές της. «Μανούλα, θέλω μόνη μου να ζυμώσω το ζυμάρι και να φτιάξω τα τσουρέκια κι εσύ απλώς να με παρακολουθείς» -είπε η Άνετσκα. Όμως το ζύμωμα θέλει ανδρική δύναμη, γιατί είναι πολύ βαριά δουλειά. Συνήθως τα κορίτσια κανονίζουν με τα αγόρια ποιος θα τις βοηθάει, ανάλογα με τον ελεύθερο χρόνο των αγοριών. Επειδή ο Σεραφείμ δουλεύει, ο πατήρ Σέργιος, σύζυγος της κόρης μου της Λιούμπα, έχει ακολουθίες, ο Βολόντια είναι μαθητής στο σχολείο. Τα τσουρέκια τα φτιάχνουμε τις πρώτες τρεις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας, δηλαδή τη Δευτέρα, την Τρίτη και την Τετάρτη. Κάποιες φορές τα κορίτσια προσκαλούν τις φίλες τους, οι οποίες θέλουν να μάθουν να φτιάχνουν τσουρέκια και «πάσχα». Αυτές τις μέρες, όποιος πλησιάζει την πολυκατοικία μας, αμέσως ξέρει ότι το Πάσχα είναι κοντά, επειδή η είσοδος της πολυκατοικίας και ο δρόμος μυρίζουν με άρωμα τσουρεκιών, ξύσμα λεμονιού και βανίλια. Όλα αυτά θυμίζουν την πασχαλινή χαρά.

Την Πέμπτη το πρωί όλοι πάμε στην εκκλησία και κοινωνούμε. Μετά αρχίζουμε να ετοιμάζουμε το «πάσχα». Συνολικά το «πάσχα» για να ετοιμαστεί θέλει ένα εικοσιτετράωρο. Στην αρχή βάζουμε τη μυζήθρα κάτω από κάποιο βάρος και παράλληλα ετοιμάζουμε όλα τα υπόλοιπα υλικά, όπως κόβουμε τα καρύδια, τρίβουμε το ξύσμα λεμονιού κ.τ.λ. Όταν η μυζήθρα στεγνώσει, την περνάμε μέσα από την κρεατομηχανή. Μετά τη βάζουμε σε μία κατσαρόλα να βράσει. Όταν η μάζα κρυώσει, προσθέτουμε καρύδια και ξύσμα λεμονιού, τη βάζουμε σε φόρμες και την αφήνουμε στο ψυγείο να παγώσει.

Μια φορά, εγώ και ο πατήρ Θεόδωρος δίναμε συνέντευξη και ήταν ακριβώς τις πρώτες μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας. Ήμασταν νέοι τότε, αν και είχαμε ήδη πέντε παιδάκια. Η δημοσιογράφος στη συνέχεια αναθυμόταν: «Καθόμασταν μαζί με τον πατέρα Θεόδωρο στο δωμάτιο, συζητάγαμε, και ξαφνικά μπαίνει η πρεσβυτέρα Γκαλίνα, χαρούμενη, με λαμπερά μάτια και λέει: «Φεντιούσα (χαϊδευτικό για τον Θεόδωρο), το «πάσχα» πάγωσε!» Και ο πατήρ Θεόδωρος, με την ίδια χαρά, γυρίζει προς την πρεσβυτέρα και λέει: «Ναι; Πάγωσε;!» Μου έκανε εντύπωση τότε εκείνη η κατάσταση των δύο καρδιών, που είχαν μια ενότητα, μια κοινή χαρά!».

Μου ήταν ενδιαφέρον ν’ ακούσω μια άποψη από ένα τρίτο πρόσωπο, δηλαδή πώς φαινόμασταν. Χάρη σ’ αυτές τις αναμνήσεις, καταλαβαίνω καλύτερα ότι αυτό το παγωμένο «πάσχα» ήταν σαν σύμβολο της αγάπης μας με τον Φεντιούσα!

Στην οικογένειά μου στη Λευκορωσία δεν βράζουν «πάσχα», αλλά τρώνε μυζήθρα χωρίς βράσιμο. Όταν παντρεύτηκα, τότε υιοθέτησα τις παραδόσεις της οικογένειας Σοκολόβ. Αυτοί πάντα φτιάχνουν τσουρέκια και «πάσχα». Όταν είδα για πρώτη φορά πώς γίνονται όλα, τα θεώρησα αξιοθαύμαστα! Η μητέρα του πατρός Θεοδώρου, η πρεσβυτέρα Ναταλία, τα έμαθε σε όλους. Εμένα με είχε μάθει η Λιούμπα, η αδελφή του πατρός Θεοδώρου, γιατί τον πρώτο καιρό μέναμε στο σπίτι τους.

Θυμάμαι πώς έφτιαξα το πρώτο μου «πάσχα». Η Λιούμπα έψαλλε στη χορωδεία κι έπρεπε να πάει στην εκκλησία, γι’ αυτό με παρακάλεσε: «Γκαλίνα, η μυζήθρα είναι έτοιμη, πρέπει μόνο να τη βάλεις στο μάτι και να βράσει. Όταν κρυώσει, θα προσθέσεις όλα τα υλικά και θα γεμίσεις με τη μάζα τις φόρμες». Και τι νομίζετε έκανα; Έβαλα τη μυζήθρα στο μάτι και μετά σκέφτομαι ότι μάλλον έπρεπε να προσθέσω κι όλα τα υπόλοιπα συστατικά, δηλαδή τα καρύδια, τα ζαχαρωμένα φρούτα και το ξύσμα λεμονιού. Έτσι κι έκανα. Έβαλα στην κατσαρόλα όλα τα υλικά και τα έβρασα. Το «πάσχα» μου άλλαξε χρώμα, αντί να είναι άσπρο έγινε καστανό! Και δεν μπορούσα να καταλάβω πού έκανα λάθος. Όταν η Λιούμπα γύρισε από εκκλησία και είδε το «πάσχα», στεναχωρήθηκε πολύ. «Τι έκανες; Σου είχα πει να τα βάλεις όλα, όταν κρυώσει το “πάσχα”!» Αμέσως ζήτησα συγγνώμη από τη Λιούμπα, η οποία, βέβαια, αμέσως με συγχώρεσε. Όμως ήμασταν αναγκασμένες να φτιάξουμε καινούργιο «πάσχα». Τώρα, όταν μαθαίνω κάποιον να μαγειρεύει το «πάσχα», του επαναλαμβάνω μερικές φορές και τονίζω ότι όλα τα υλικά τα προσθέτουμε στο τέλος.

Σεργκέι Μπελομπορόντοβ (νυν ιερέας Σέργιος, άνδρας της Λιούμπα)

ΧΑΡΑ ΚΑΙ ΘΛΙΨΗ

Εκτός από το «πάσχα» και τα τσουρέκια, στην οικογένειά μας πάντοτε μαγειρεύουμε την πηχτή. Ο πατήρ Θεόδωρος ήξερε πώς να τη φτιάξει, έμαθε κι εμένα. Πάντα το πρωί πήγαινε για ψώνια κι αγόραζε τα απαραίτητα υλικά. Τα έβαζε στην κατσαρόλα να βράσουν και το βράδυ η πηχτή ήταν έτοιμη. Το ψυγείο ήταν όλο γεμάτο από κρεατικά. Τα αυγά τα βάφουμε τη Μεγάλη Πέμπτη!

Όταν φτιάχνουμε τσουρέκια, μας αρέσει πολύ ν’ ακούμε τις ψαλμωδίες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ή τις ομιλίες του Μητροπολίτη Βλαδιβοστόκ και Πριμόρσκ κ. Βενιαμίν (Πουσκάρ) για τα Πάθη του Χριστού, που είναι ένα ωραίο σύνολο, αφιερωμένων στη Μεγάλη Εβδομάδα. Οι ομιλίες αυτές βοηθούν εξαιρετικά τους πιστούς να έχουν τη σωστή διάθεση. Γιατί ζεις τη Μεγάλη Εβδομάδα και παράλληλα φτιάχνεις κουλούρια. Όλες οι πράξεις πρέπει ν’ ακολουθούνται από προσευχή. Επίσης, ακούμε και τις καταγραφές των κηρυγμάτων του πατρός Θεοδώρου (Σ.Σ.: Ο πατήρ Θεόδωρος πέθανε το 2000 σε τροχαίο, όντας σε ηλικία 41 ετών).

Είναι μια ιδιαίτερη κατάσταση που ζεις αυτές τις μέρες, χαρούμενη και θλιβερή ταυτόχρονα. Μέσα σου νιώθεις όλο και περισσότερο να γεμίζει η καρδιά με την αναμονή της πασχαλινής χαράς και παράλληλα βιώνεις τις θλιβερές καταστάσεις αυτών των ημερών. Στις σκέψεις μεταφέρεσαι στην Ιερουσαλήμ, σαν ν’ ακολουθείς τον Κύριο όλες αυτές τις μέρες. Ακούς για τα Πάθη Του και ο ίδιος συμπονάς με όλη σου την καρδιά. Ξέρεις καλά ποια μέρα και ποια γεγονότα έλαβαν χώρα στην Ιερουσαλήμ. Πού ήταν ο Χριστός, πώς συμπεριφέρονταν οι μαθητές Του, και νιώθεις ότι κι εσύ κάπως είσαι συμμέτοχος αυτών των γεγονότων. Γι’ αυτό, όταν ακούσεις για πρώτη φορά να ψάλλουν το «Χριστός Ανέστη!», τα λόγια που φύλαγες μέσα σου σε όλη τη νηστεία και ιδιαίτερα τη Μεγάλη Εβδομάδα, αμέσως αγάλλεται η ψυχή σου, διότι έχει τελεστεί πραγματικά το γεγονός!

Καθάρισμα σπιτιού πριν το Πάσχα. Στον τοίχο κρέμεται το πορτραίτο του πατρός Θεοδώρου Σοκολόβ

Το ζύμωμα είναι έργο για ανδρικά χέρια

Ο Βολόντια Σοκολόβ, ο μικρότερος γιος

Η Άνετσκα, η μικρότερη κόρη, και η Λιούμπα Σοκολόβ αλείφουν με αυγό τα στολίδια για τα τσουρέκια

ΜΕΓΑΛΟ ΣΑΒΒΑΤΟ

Είναι ένα θαύμα για την ψυχή, γιατί πριν η ψυχή θλιβόταν κι έκλαιγε και την επόμενη στιγμή γεμίζει με χαρά και αμέσως θέλεις να τη μοιραστείς με τα παιδιά, τους οικείους, με όλους όσοι μπαίνουν στο σπίτι. Δεν ξέρω πώς να σας μεταφέρω ακριβώς αυτό το συναίσθημα. Μάλλον, ο καθένας με τον δικό του τρόπο ζει αυτό το μυστήριο υποδοχής της Ανάστασης του Κυρίου. Ο Θεός δίνει σε κάθε άνθρωπο τη δυνατότητα να το ζήσει, άσχετα αν νήστευε ή όχι. Ακόμη κι ένας άθεος μπορεί να αισθανθεί το Πάσχα! Μπορεί με το μυαλό του να μην μπορεί να το αποδεχθεί και να το συνειδητοποιήσει, όμως π.χ. θα πει: «Αχ, τι ωραίος καιρός που είναι σήμερα», γιατί η ψυχή του, στο βάθος της, έτσι κι αλλιώς, νιώθει αυτήν τη χαρά, επειδή κατά τη φύση της είναι χριστιανική. Αυτό είναι κάτι, που ο Θεός το προσφέρει σε κάθε άνθρωπο!

Η ακολουθία του Μεγάλου Σαββάτου είναι θαυμάσια! Επειδή είμαστε μεγάλη οικογένεια, χωριζόμαστε σε όσους θα πάνε στην εκκλησία και όσους θα μείνουν στο σπίτι. Εγώ αγαπώ ιδιαίτερα τη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου και προσπαθώ πάντα να βρίσκομαι στην εκκλησία αυτήν την ημέρα. Όταν βγαίνω από τον ναό μετά τη Λειτουργία, θέλω να φωνάξω σε όλους: «Χριστός Ανέστη!». Γιατί νιώθω ότι έχει ήδη αναστηθεί ο Χριστός και ότι εκεί στα Ιεροσόλυμα το Άγιο Φως έχει ήδη κατεβεί πάνω στον Άγιο Τάφο του Κυρίου... Όταν μπαίνω στο σπίτι, δεν μπορώ άλλο να συγκρατώ όλη αυτήν τη χαρά και αρχίζω να φιλώ και ν’ αγκαλιάζω τον καθένα, ψιθυρίζοντας: «Χριστός Ανέστη!». Έχω σφοδρή επιθυμία να βάλω κάποιες ηχογραφήσεις με πασχαλινές ψαλμωδίες μεγαλόφωνα.

Παλιά, όταν τα παιδιά ήταν μικρά, ετοιμάζαμε για τον καθέναν ένα καλαθάκι με ένα μικρό τσουρέκι και αυγουλάκια και πηγαίναμε όλοι μαζί στην εκκλησία να τ’ αγιάσουμε (Σ.Σ.: Στη Ρωσική Ορθοδόξη Εκκλησία υπάρχει η παράδοση την παραμονή του Πάσχα οι πιστοί να φέρνουν στην εκκλησία τσουρέκια και αυγά, για να τ’ αγιάσει ο ιερέας, ώστε μετά την πασχαλινή ακολουθία πρώτα να φάνε αυτό το αγιασμένο φαγητό). Τώρα οι γαμπροί μου, δηλαδή είτε ο πατήρ Σέργιος είτε ο πατήρ Μιχαήλ, αγιάζουν τα τσουρέκια στο σπίτι. Είναι τόσα πολλά τα τσουρέκια, που είναι αδύνατο να τα πάμε όλα στην εκκλησία. Αλλά για τα μικρά παιδιά, τα εγγόνια μου, συνεχίζουμε να ετοιμάζουμε τα καλαθάκια, για να μπορέσουν να συμμετάσχουν στον αγιασμό. Είναι πολύ φωτεινή μέρα και ακριβώς το Μεγάλο Σαββατο περιμένεις ν’ ακούσεις: «Σηγασάτω πάσα σάρξ βροτεία...». Είναι αδύνατον να εκφράσω τι γίνεται μέσα στην ψυχή εκείνην τη στιγμή. Δεν το βλέπουμε με τα μάτια μας, αλλά το αισθανόμαστε, το ξέρουμε, το ζούμε πραγματικά.

ΝΑ ΖΕΙΣ ΚΑΙ ΝΑ ΧΑΙΡΕΣΑΙ!

Φυσικά, όταν η οικογένεια έχει πολλά κορίτσια, πρέπει να ετοιμαστούν και όμορφες ενδυμασίες. Πάντα σκέφτομαι πώς να τους στολίσω για το Πάσχα, προσπαθώ ν’ αγοράσω κάτι καινούργιο, είτε φορεματάκι είτε φούστα είτε παπουτσάκια είτε κάποια στολίδια για τα μαλλιά. Τα παιδιά πρέπει να αισθανθούν οπωσδήποτε την ανανέωση. Αυτή η εξωτερική πράξη επηρεάζει και την εσωτερική κατάσταση. Όταν ήμουν μικρή (μέναμε στο χωριό), η μητέρα μου προσπαθούσε πάντοτε να ράψει ένα καινούργιο φόρεμα για κάθε κόρη. Εν τω μεταξύ, ήμασταν δέκα παιδιά στην οικογένεια! Έτσι έχω εξοικειωθεί κι εγώ με αυτήν την παράδοση.

Το απόγευμα, όσοι πάνε στην πασχαλινή ακολουθία τη νύχτα, αρχίζουν να στολίζονται, να φτιάχνουν τα μαλλιά τους. Εκείνην τη στιγμή νιώθω μίαν ανέκφραστη χαρά, μου αρέσει πολύ αυτή η περίοδος. Τ’ αγόρια και τα κορίτσια μεταμορφώνονται! Επίσης και τα παιδιά αρέσκονται πολύ σε αυτές τις στιγμές προετοιμασίας, γιατί προβλέπουν ότι σε λίγο θα ψάλλουν το «Χριστός Ανέστη!», θ’ αγκαλιάζονται με όλους, θα μοιράζονται τη χαρά, η οποία δίνει φτερά στη διάρκεια όλης της χρονιάς. Μας δίνει τόσο μεγάλη πίστη! Ακόμη και αν συμβεί κάτι δυσχερές, το αποδεχόμαστε ως θέλημα Θεού.

Μετά την πασχαλινή ακολουθία επιστρέφουμε στο σπίτι κατά τις πρωινές ώρες. Τα παιδιά, χαρούμενα, μπαίνουν στην πολυκατοικία και φωνάζουν: «Χριστός Ανέστη!» Τους λέω: «Σιγά, ο κόσμος κοιμάται!» Ενώ κι εγώ το ίδιο θα ήθελα, να δοξάζω τον Θεό μαζί τους, ώστε να ξυπνήσουν όλοι και να μάθουν.

Κοιμόμαστε περίπου τρεις-τέσσερις ώρες και το πρωί πάμε τα μικρά παιδιά στη Θεία Λειτουργία να κοινωνήσουν. Τα μεγάλα παιδιά εκείνην την ώρα συνεχίζουν τον ύπνο τους. Χαίρομαι όταν μένω στο σπίτι με τα μικρά, το ίδιο χαίρομαι και όταν πάω στην εκκλησία με τα μεγάλα. Το πρωί ανοίγουμε το παράθυρο στον δεύτερο όροφο και παίζουμε την ηχογράφηση του «Χριστός Ανέστη!», που ψάλλει η Λαύρα, καθώς και το χτύπημα καμπανών. Τα παιδιά τρέχουν και φωνάζουν «Χριστός Ανέστη» κι εμείς, σαν παιδιά, τους απαντάμε. Στο σπίτι έρχονται τα παιδιά, οι κουμπάροι, τα εγγόνια, οι καλεσμένοι και όλοι αγκαλιάζονται και φιλιούνται. Έτσι, όλοι μαζί, περίπου είκοσι άτομα, ψάλλουμε τις πασχαλινές ψαλμωδίες. Η χαρά είναι μεγάλη! Αυτή η ενότητα και η αγάπη της οικογένειας είναι καρπός αγάπης, που ζει μέσα σου, την οποία σου είχε υποσχεθεί ο Θεός και σου την έδωσε! Να ζεις και να χαίρεσαι! Ο Θεός μάς δίνει μια τέτοια χαρά, ως δείγμα εκείνης που μας περιμένει στη μέλλουσα ζωή.

Μετά την πρωινή Λειτουργία, όλοι μαζί τρώμε τα τσουρέκια και τσουγκρίζουμε αυγά. Και βέβαια, κάθε φορά πάνω στο τραπέζι μας έχουμε το αναμμένο κερί, ως σύμβολο του ότι ο πατήρ Θεόδωρος βρίσκεται αόρατα μεταξύ μας! Στο τραπέζι τραγουδάμε παιδικά πασχαλινά τραγούδια. Όποιος μπει στο σπίτι μας αυτήν την ημέρα, θα βρεθεί οπωσδήποτε στο πασχαλινό τραπέζι μαζί μας. Το απόγευμα πάντα πηγαίνουμε στον τάφο του πατέρα μας και ψάλλουμε τις πασχαλινές ψαλμωδίες. Είναι η παράδοση της οικογένειάς μας!

Ο Πρωθιερέας Θεόδωρος Σοκολόβ με την οικογένεια και τους φίλους