Για το Δοχειάρι με αγάπη (Μέρος Α΄)

Το να δουλεύεις στο Άγιο Όρος! Ποιος τεχνίτης δεν ονειρεύεται με τα ίδια του τα χέρια να κάνει ψηφιδωτά στους τοίχους ενός παλαιού μοναστηριού στον Κήπο της Υπεραγίας Θεοτόκου! Το να ζεις και να προσεύχεσαι με τους μοναχούς, κάθε πρωί να μιλάς με τον Γέροντα και να νιώθεις την ιδιαίτερη εγγύτητα του Θεού… Ο Κύριος χάρισε στους ψηφιδογράφους της Ιεράς Μονής της Αγίας Ελισάβετ στην πόλη Μινσκ τη θαυμαστή γνωριμία με το ηλιόλουστο Δοχειάρι. Οι αναμνήσεις από τη Μονή Δοχειαρίου ζεσταίνουν τις καρδιές, γεμίζουν τις ψυχές με φως και θέρμη.

Αυτοί για τους οποίους η δουλειά στο Άγιο Όρος ήταν ευλογία Θεού μιλούν για το πώς ένα από τα μοναστήρια του Αγίου Όρους απροσδόκητα έγινε οικείο, για τον ακατάβλητο και καλόκαρδο Γέροντα, για την προσευχή με την αδελφότητα και για τον καθημερινό τρόπο ζωής στη Μονή, που ζει με το παλαιό μοναχικό τυπικό…

Το Δοχειάρι, η ηλιόλουστη μονή των Αρχαγγέλων

Η Ιερά Μονή Δοχειαρίου είναι ένα από τα είκοσι μοναστήρια του Αγίου Όρους Άθω. Η Μονή που είχε κτιστεί τον 11 αιώνα, εξαπλώθηκε στη νοτιοδυτική ακτή της χερσονήσου. Χάνεται στο πράσινο και κολυμπάει στις ζεστές ακτίνες του ήλιου. Η αδελφότητα θυμίζει κυψέλη, που άλλη δε θα βρεις σε όλο τον Κλήρο της Θεοτόκου. «Ο κάθε μοναχός είναι εργάτης!» - θα ισχυριστείτε εσείς και θα έχετε δίκιο. Αλλά το Δοχειάρι είναι πραγματικά ένα ιδιαίτερο μοναστήρι, εργατικό.

Στο Άγιο Όρος, αν και ισχύει κοινό τυπικό, υπάρχουν και ιδιαιτερότητες. Σε κάποια μοναστήρια οι μοναχοί κάνουν αγιογραφίες, σε κάποια άλλα οι μοναχοί ασχολούνται με μεταφράσεις και συγγραφή βιβλίων. Η αδελφότητα της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου μοιάζει με ομάδα οικοδόμων: επισκευάζει ναούς, κτίρια για διαμονή, χτίζει κελλιά για προσκυνητές, καλλιεργεί λαχανικά και φρούτα. Εδώ τηρούν ευλαβικά τις βασικές εντολές ενός μοναχού – την προσευχή και την εργασία, συμπληρώνοντάς τα με την άσκηση στην αρετή.

Ο κ. Μιχαήλ Λαβσούκ, ψηφιδογράφος στο Εργαστήριο Τοιχογραφίας της Ιεράς Μονής της Αγίας Ελισάβετ:

– Ευτυχήσαμε να στολίζουμε τους τοίχους της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου με ψηφιδωτές εικόνες της Υπεραγίας Θεοτόκου, των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, να κάνουμε ψηφιδωτά για τον παλαιό ναό. Στο Δοχειάρι είναι πολλές οι παλαιές τοιχογραφίες και αυτές, λόγω του κλίματος, χρειάζονται συνέχεια συντήρηση. Κάποια στιγμή η ιεραρχία σκέφτηκε αντί για τοιχογραφίες με μπογιές να κάνουν στη θέση τους ψηφιδωτά. Ιδιαίτερα επιτακτική ήταν η ανάγκη να φτιαχτεί το ψηφιδωτό των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στην είσοδο της Μονής. Ο θαλάσσιος αέρας μαζί με τις ακτίνες του ήλιου ήταν για τις τοιχογραφίες καταστροφικός.

Ο Αρχιεπίσκοπος Ιωνάς με τον γέροντα Γρηγόριο

Οι αγιορείτες μοναχοί έψαχναν πολύ για ειδικούς. Μελετούσαν εργασίες τεχνιτών από την Ελλάδα, τη Ρωσία και την Ουκρανία. Στις σχετικές αναζητήσεις για ψηφιδογράφους βοηθούσε ο τακτικός επισκέπτης της Μονής Δοχειαρίου Αρχιεπίσκοπος Ομπούχοβ κ.Ιωνάς, καθηγούμενος της Ιεράς Μονής της Αγίας Τριάδας και του Αγίου Ιωνά, στο Κίεβο. Επειδή τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες των τεχνιτών της Ιεράς Μονής της Αγίας Ελισάβετ κοσμούν την Ιερά Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ Ζβερίνετσκιϊ στο Κίεβο, ο Σεβασμιώτατος συμβούλεψε τον γέροντα να εξετάσει τις εργασίες του εργαστηρίου μας. Και έτσι, ο τοποτηρητής της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου πατήρ Γαβριήλ και ο αγιογράφος Δημήτριος το 2014 επισκέφτηκαν τη Μονή της Αγίας Ελισάβετ. Το ψηφιδωτό άρεσε στους φιλοξενούμενους και μας κάλεσαν στην Ιερά Μονή Δοχειαρίου.

Φτάσαμε στο Άγιο Όρος, κατατοπιστήκαμε και εκτιμήσαμε τον όγκο των εργασιών. Ο καθηγούμενος της Μονής ευλόγησε να ξεκινήσουμε. Φτιάξαμε πρώτα τα ψηφιδωτά των Αρχαγγέλων που είναι ουράνιοι προστάτες του μοναστηριού. Οι τοιχογραφίες τις οποίες αργότερα αλλάξαμε με ψηφιδωτά, ήταν τοποθετημένες στους τοίχους του πύργου, στην είσοδο του μοναστηριού.

Τις βασικές εργασίες τις κάναμε στο εργαστήριο της Ιεράς Μονής της Αγίας Ελισάβετ. Το ψηφιδωτό είναι αρκετά μεγάλο, το ύψος τους είναι 2,9 και 1,9 μέτρα. Το συνθέταμε τμηματικά. Δούλευαν σχεδόν όλοι οι εργαζόμενοι. Στο Άγιο Όρος, όμως, αν και συναρμολογούσαν δέκα άτομα, χρειάστηκε πάνω από ένα μήνα. Και γενικώς, για τη δουλειά χρειάστηκε ένας ολόκληρος χρόνος. Εκτός από το ψηφιδωτό, διακοσμήσαμε τις κολόνες και τον θόλο στην είσοδο της Μονής.

Το διάστημα που δουλεύαμε στο Άγιο Όρος, διεισδύσαμε στη ζωή της κοινότητας. Ένας προσκυνητής που έρχεται για δύο μέρες, δε θα επικοινωνήσει με τους μοναχούς. Εμείς όμως εργαζόμασταν και προσευχόμασταν μαζί με την αδελφότητα. Αισθανόμασταν ότι είμαστε κοινωνοί κάποιου θαύματος. Βουτήξαμε σε έναν κόσμο που δεν τον βλέπει το απλό μάτι…

***

Στις μέρες μας τα μοναστήρια του Άθω υποδέχονται πολλούς προσκυνητές. Στη διάθεση των επισκεπτών είναι κελλιά, κεράσματα στις τραπεζαρίες και καλά αυτοκίνητα με τα οποία μπορεί κανείς να μετακινείται από το ένα μοναστήρι στο άλλο. Είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1970 η κατάσταση στο Άγιο Όρος ήταν τελείως διαφορετική, σχεδόν τραγική. Πολλές μονές ήταν άδειες, οι μοναχοί ήταν λίγοι, σιγά-σιγά τα μοναστήρια ερημώνονταν. Εκείνα τα χρόνια, στο Δοχειάρι ζούσαν μόνο τέσσερις μοναχοί. Η Μονή ήταν πολύ φτωχή. Οι μοναχοί δεν μπορούσαν να φροντίζουν το μοναστήρι. Λόγω κλίματος όμως οι οικοδομές χρειάζονταν συνέχεια επισκευές. Κάποια στιγμή προέκυψε η ανάγκη να εγκατασταθούν νέοι μοναχοί στο Άγιο Όρος…

Ο κ. Σέργιος Κόζιρ, ζωγράφος του εργαστηρίου τοιχογραφίας:

– Ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος (Ζουμής) ήταν καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου για 38 χρόνια. Τη δεκαετία του 1970 ζούσε με την αδελφότητα στην ηπειρωτική Ελλάδα. Όταν άρχισαν να φέρνουν νέους μοναχούς στο Άγιο Όρος, θέλησε να ασκητεύει στη Μονή Δοχειαρίου. Αρχικά προσπαθούσαν να αλλάξουν τη γνώμη του γέροντα, τον τρόμαζαν με την τραγική κατάσταση του μοναστηριού, του πρότειναν να διαλέξει σκήτη όπου θα ήταν πιο εύκολα, αλλά ο γέροντας ήταν αποφασισμένος να πάει μόνο εκεί. Είχε ακούσει από τους μοναχούς και επισκέπτες του μοναστηριού για το όραμα στο οποίο η Ίδια η Θεοτόκος είχε πει ότι θέλει για ηγούμενο του Δοχειαρίου τον Γρηγόριο. Επιτέλους, με την Πρόνοια του Θεού ο γέροντας πήρε την ευλογία να εγκατασταθεί στην Μονή Δοχειαρίου. Τον Σεπτέμβριο του 1980 αυτός και οι δώδεκα μοναχοί μετακόμισαν στο Άγιο Όρος και ανέλαβε το πολύ βαρύ έργο της αποκατάστασης του μεγάλου μοναστηριού.

Το Δοχειάρι άρχισε να ζει με τυπικό κοινοβίου. Μέχρι τότε οι μοναχοί για 350 χρόνια προσεύχονταν μαζί, αλλά επιβίωνε ο καθένας ξεχωριστά. Μετά την άφιξη του νέου καθηγουμένου, η αδελφότητα πλέον τρέφεται από το ίδιο τραπέζι: είτε όλοι είναι χορτάτοι είτε όλοι νηστικοί. Μάλλον, αυτή η μεταρρύθμιση εκείνα τα χρόνια δεν είχε γίνει μόνο στο Δοχειάρι. Οι αλλαγές είχαν ακουμπήσει και άλλα μοναστήρια του Άθω. Όμως, το Δοχειάρι ήταν από τα πρώτα μοναστήρια όπου είχε καθιερωθεί αυτή η νέα ρύθμιση με την ηγουμενία του γέροντα Γρηγορίου.

Ο κ. Μιχαήλ Λαβσούκ:

– Ο γέροντας κάθε μέρα μας έβλεπε πώς δουλεύουμε. Ως νοικοκύρης ενδιαφερόταν τι θα γίνει εδώ και τι θα γίνει εκεί, και γιατί το κάνουμε έτσι και όχι αλλιώς. Ήταν φανερό ότι ο ηγούμενος ενδιαφέρεται για ό,τι συμβαίνει στο μοναστήρι.

Εμείς επικοινωνούσαμε με τον γέροντα μέσω των ρωσόφωνων πατέρων. Ο καθηγούμενος ήταν πολύ αυθόρμητος άνθρωπος. Δεν χωρούσε σε καλούπι. Ήταν αυθεντικός και ιδιόρρυθμος, κάποιες φορές ακόμα και προκλητικός.

Ο κ. Σέργιος Κόζιρ:

– «Ο μοναχός πρέπει να είναι απλός, φτωχός και με τους κόπους του να βοηθάει τους άλλους. Πρέπει να δουλεύει έτσι ώστε να τρέφει τον εαυτό του και να του μένει για βοήθεια προς τον πλησίον του» - ήταν βασική πεποίθηση του γέροντα. Σήμερα, στη Μονή Δοχειαρίου ζουν ακριβώς έτσι, και αυτό το νιώθεις. Είδαμε πώς δουλεύει η αδελφότητα: οι μοναχοί μαζί φτιάχνουν το κονίαμα, μαζί φτιάχνουν τα θεμέλια του ναού, μαζί πάνε για προσευχή. Όλα είναι απλά. Η αδελφότητα κυκλοφορεί με σαγιονάρες οικοδομής, με σεμνά μπαλωμένα ζωστικά. Σε κάθε γωνιά υπάρχουν καρότσια. Κυκλοφορεί ακόμα και το αστείο: «Στο Δοχειάρι παντού πρέπει να περνάει καρότσι!». Εκεί είναι όλοι στη δουλειά, δεν υπάρχει αργόσχολος. Και αυτό είναι κατόρθωμα του γέροντα Γρηγορίου.

***

«Όπου κάτι απλό εκεί και αγγέλους εκατό…» (ρήση του Αγίου Αμβροσίου της Όπτινα που στην πλήρη της διατύπωση έχει ως εξής «Όπου κάτι απλό εκεί και αγγέλους εκατό, όπου κάτι σύνθετο, εκεί κανένα»– σημ.μεταφρ.) Αν πιστέψουμε τους τεχνίτες μας, στη Μονή Δοχειαρίου, οι άγγελοι είναι πολύ περισσότεροι, αφού η αδελφότητα εκπλήσσει με την απλότητά της. Η στιβαρή και δεμένη οικογένεια από πενήντα περίπου μοναχούς, ανάμεσά τους είναι και 5-7 σλάβοι, ήταν για πολλούς πραγματική αποκάλυψη.

Ο κ. Μιχαήλ Λαβσούκ:

– Εκπλήσσει η απλότητα της αδελφότητας. Καμία έπαρση. Όλοι τους είναι εργάτες, ταυτόχρονα έχουν απίστευτα θαυμαστή σχέση με την τέχνη. Αν δεν τους ήξερα, ποτέ δε θα είχα πιστέψει ότι είναι μοναχοί. Φαίνονται συνηθισμένοι οικοδόμοι. Μεταμορφώνονται μόνο στις ιερές ακολουθίες. Η αδελφότητα μας είδε ως απλούς εργάτες, μάλλον, που τους μοιάζουμε λίγο. Ο γέροντας χαιρόταν που δουλεύουμε για τον Θεό. Αυτό αμέσως μας συγγένεψε. Είναι δύσκολο να το εξηγήσεις. Απλώς νιώθεις την ιδιαίτερη συμπάθεια για τους ανθρώπους και καταλαβαίνεις ότι και αυτοί σε συμπαθούν το ίδιο ειλικρινά.

Ο κ. Αλέξιος Γκούζοβ, ψηφιδογράφος στο εργαστήριο τοιχογραφίας:

- Θυμάμαι ένα ενδιαφέρον περιστατικό. Συνέβη να έχω πάρει από το σπίτι πολύ παλιά ρούχα δουλειάς. Εγώ ο ίδιος δεν περίμενα ότι θα είναι τόσο κουρελιασμένα. Όταν στο Δοχειάρι έβγαλα από την τσάντα μου τη φανέλα, είδα ότι είχε όλο τρύπες. Ένιωθα λίγο άβολα για αυτά τα ρούχα, αλλά ούτως ή άλλως δεν είχα άλλα. Έβαλα τη φανέλα και σεμνά προχωρώ στο μοναστήρι. Βλέπω: ο τοποτηρητής της Μονής με κοιτάει και χαμογελάει. Ταράχτηκα λίγο. Μετά βλέπω ότι όλη η αδελφότητα του μοναστηριού κυκλοφορεί με παλιά μπαλωμένα ζωστικά. Σαν να ενσωματώθηκα στην κολεκτίβα…

Ο κ. Βαντίμ Κριζανόβσκιϊ, ψηφιδογράφος στο εργαστήριο τοιχογραφίας:

– Στο Δοχειάρι βασιλεύει όμορφη σπιτική ατμόσφαιρα. Μόλις βρεθήκαμε στην αυλή του μοναστηριού, μας υποδέχτηκαν ως δικούς τους ανθρώπους. Σε άλλα μοναστήρια του Αγίου Όρους οι μοναχοί έβλεπαν τους επισκέπτες κάπως απόμακρα. Εδώ δεν χρειαζόταν στάδιο γνωριμίας. Αμέσως είχαμε την αίσθηση ότι είμαστε δικοί τους. Στο Δοχειάρι έχει πολύ ήλιο. Ίσως, γι’ αυτό οι άνθρωποι εκεί είναι πιο χαρούμενοι. Δουλεύουν σκληρά, αλλά το κάνουν με αστεία και χαμόγελο.

Ο κ. Αλέξανσρος Τρουσκόβσκιϊ, τεχνίτης του εργαστηρίου υαλόμαζας:

– Η αδελφότητα θύμιζε τις μέλισσες στην κυψέλη. Ασταμάτητα δούλευαν και προσεύχονταν. Από τη μια, είναι σκληροί μοναχοί. Από την άλλη είναι άγγελοι που σε περιποιούνται λες και είσαι μικρό παιδί. Σε φροντίζουν με τόση έγνοια σαν να είσαι ο πιο σημαντικός για αυτούς άνθρωπος. Εκπληκτική προσφορά στους ανθρώπους! Εμείς απομακρυνόμαστε ένας από τον άλλον: «Μην ασχολείσαι, είναι δική μου υπόθεση!». Εκεί όμως η αδελφότητα ζει με την κοινωνία του Ευαγγελίου. Για τον μοναχό της Μονής Δοχειαρίου ο κάθε άνθρωπος που βρίσκεται δίπλα είναι και ο πολυτιμότερος στη γη.

Ακολουθεί η συνέχεια...