Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Κάμενι, το περιδέραιο των νησιωτικών μοναστηριών του Ρωσικού Βορρά

«Θηβαΐδα του Βορρά». Ο Ρωσικός Βορράς δεν έλαβε αυτή την ονομασία τυχαία. Εδώ ασκήθηκαν χιλιάδες Άγιοι και εκατοντάδες Όσιοι Αγίασαν. Οι Όσιοι δεν εμφανίζονται από μόνοι τους, τους δημιουργούν τα μοναστήρια. Όπως στην Θηβαΐδα της Αιγύπτου, έτσι και εδώ, στα βόρεια άκρα της Ρωσίας, ιδρύονταν μοναστήρια: ένδοξα, ισχυρά, μεγάλα αλλά ταυτόχρονα απαρατήρητα, λιτά και φτωχά.

Ιερά Μονή Οσίου Κυρίλλου Μπελοζέρσκι. Η προσευχή του μοναχού. Φωτογραφία: Αρχιεπίσκοπος Βόλογκντα και Βελίκι Ουστιούγκ Μαξιμιλιανός   

Για την ιστορία, τον ρόλο και την σπουδαιότητα των διαφόρων μοναστηριών της Βόρειας Θηβαΐδας, μιλήσαμε με τον Καθηγητή, Διδάκτορα Ιστορίας και διδάσκοντα στο Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Πολιτισμών Αλεξάντρ Βασίλιεβιτς Καμκίν.

– Αλεξάντρ Βασίλιεβιτς, γιατί είναι σημαντικά τα νησιωτικά μοναστήρια για την Ορθόδοξη Ρωσία, όσο για την παλαιά τόσο και για την σημερινή; Ακόμα, τι σημασία έχει το πού βρίσκεται το μοναστήρι, σε δάσος, σε βουνό, σε νησί;

Αλεξάντρ Βασίλιεβιτς Καμκίν. – Η τοποθεσία παίζει ρόλο. Τα νησιωτικά μοναστήρια καταλαμβάνουν μια ξεχωριστή θέση στο πολιτιστικό τοπίο και την πνευματικο-θρησκευτική ζωή του Ρωσικού Βορρά. Πέρα από το γεγονός ότι μερικά από τα μοναστήρια είναι φημισμένα σε όλη την Ρωσία, είναι πανέμορφα αρχιτεκτονικά συγκροτήματα, μέρη όπου μαζεύονται προσκυνητές εδώ και αρκετούς αιώνες και είναι από τη συνεχή προσοχή των αρχών, αυτό που τα κάνει ελκυστικά είναι η ιδιαίτερη τοποθεσία τους. Αυτή ήταν που συνέδεσε τα πολλά νοήματα, δημιουργώντας τελικά το φαινόμενο ενός νησιωτικού μοναστηριού. Ένα από τα νοήματα οφείλεται στην ιερότητα που είχαν τα νησιά ακόμα από την αρχαία ειδωλολατρική εποχή. Σημαντικό ρόλο συντέλεσε και η μυθοποίηση του νησιού στη συλλογική ιστορική μνήμη, ως ιδέα ιδιαίτερου τόπου, χωριστού από την καθημερινότητα. Τέλος, το δικό του νόημα έθεσε και ο χριστιανισμός στην εικόνα της νησιωτικής Μονής, βλέποντας στην σχέση μοναστηριού και νησιού έναν δρόμο λυτρωτικής άσκησης, ιδανικές συνθήκες για πνευματική συγκέντρωση, ένα χώρο μεταμόρφωσης και αλήθειας.

– Πώς άρχισαν να εμφανίζονται τέτοια μοναστήρια στη Ρωσία;

– Μέχρι τον 15^ο αιώνα, τουλάχιστον τέσσερα μοναστήρια είχαν ιδρυθεί στον Βορρά της Ευρώπης: οι Μονές Βαλαάμ και Κονεβέτσκι στη λίμνη Λάντογκα, Παλεόστροβσκι στη λίμνη Ονέγκα και Κάμενι στη λίμνη Κούμπενσκοε. Πέρα από την όλη ποικιλία των εκδόσεων σχετικά με το χρόνο της ίδρυσης τους, η ακόλουθη εικόνα μπορεί να χρησιμεύσει ως αρωγός. Η Μονή Βαλαάμ, σύμφωνα με μια εκδοχή, ιδρύθηκε από τους ιεραπόστολους Σέργιο και Γερμανό τον 10^ο αιώνα. Στην εκκλησιαστική λογοτεχνία, ο ιεραποστολικός ρόλος του μοναστηριού τονίζεται από ένα διάσημο επεισόδιο στο θρύλο του κηρύγματος του Αποστόλου Ανδρέα στα εδάφη των Ανατολικών Σλάβων. Εκεί γίνεται αναφορά στην επίσκεψη του αποστόλου στο νησί Βαλαάμ και την ανέγερση ενός σταυρού σε αυτό.

Ο όσιος Κορνήλιος, πιθανότατα, στα τέλη του 12^ου αιώνα, ίδρυσε τη Μονή Παλεόστροβσκι στο νησί Παλεόστροβ στη λίμνη Ονέγκα.

Νήσος Κάμενι

– Πώς και από ποιον ιδρύθηκε η Μονή Κάμενι;

– Η Μονή Κάμενι ιδρύθηκε το 1260 από τον Μέγα Πρίγκιπα Γκλέμπ Βασίλκοβιτς του Μπελοζέρσκ, ο οποίος, κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας στην λίμνη Κουμπένσκοε, έδωσε όρκο να ανεγείρει ένα μοναστήρι σε εκείνο το μέρος εάν σωθεί. Το πλοίο του ναυάγησε σε ένα μικρό πέτρινο νησί, στο οποίο, σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, ήδη βρίσκονταν ιεραπόστολοι μοναχοί.

Στο τέλος του 14^ου αιώνα, ιδρύθηκε η Μονή Γεννήσεως της Θεοτόκου στο νησί Κόνεβετς, στη Λίμνη Λάντογκα. Ιδρύθηκε από τον Όσιο Αρσένιο του Νόβγκοροντ. Προ της ιδρύσεως, ζούσε για τρία χρόνια στο Άγιο Όρος και ασκήθηκε πνευματικά στη Μονή Βαλαάμ.

– Ποια καθήκοντα είχαν τα νησιωτικά μοναστήρια, εκτός από την «αυτονόητη» προσευχή;

– Μεταξύ τω πρώτων μοναστηριών μπορούμε να παρατηρήσουμε κάποια κοινά σημεία. Πρώτον, βρίσκονται στους πιο σημαντικούς δρόμους για τον Βορρά. Δεύτερον, όλα τα μοναστήρια βρίσκονται στα βορειοδυτικά σύνορα των ρωσικών οικισμών, στις μεγαλύτερες λίμνες του Βορρά. Τρίτον, ο ιεραποστολικός χαρακτήρας αυτών των μοναστηριών είναι αναμφίβολος.

Αυτή την παράδοση δεν διέκοψε ούτε η Μονή Σολοβέτσκι στη Λευκή Θάλασσα, η οποία υπάρχει από το 1429. Οι ιδρυτές της είναι οι Όσιοι Σαββάτιος, Γερμανός και Ζωσιμάς. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι στο πρόσωπό τους συνδέθηκαν τρία ρεύματα «ιδρύσεων», τα οποία κατά τη στιγμή εκείνη καταλάμβαναν τον Ρωσικό Βορρά. Το πρώτο προήλθε από το Νόβγκοροντ (ο Ζωσιμάς γεννήθηκε στο Νόβγκοροντ), το δεύτερο προήλθε από το μοναστήρι του Κυρίλλου-Μπελοζέρσκι, το οποίο έχει τις πνευματικές του ρίζες στη περιοχή της Μόσχας (σε αυτή τη Μονή τελέσθηκε η κουρά του Σαββάτιου), το τρίτο αντανακλούσε τις πνευματικές αναζητήσεις της Βόρειας Ρωσίας (ο Γερμανός πολύ πριν από την ανέγερση του Σταυρού έκανε άσκηση στην ακτή της Καρέλια κοντά στον ποταμό Βίγκ). Ήταν το πρώτο μοναστήρι που ιδρύθηκε όχι σε λίμνη, αλλά σε θαλάσσιο νησί.

– Πώς ιδρύονταν οι Μονές στη Βόρεια Ρωσία στην μεταγενέστερη περίοδο;

– Το 1490, στο νησί Κλίμενετσκι, στη λίμνη Ονέγκα, ο Ιωνάς, γιος του τοποτηρητή του Νόβγκοροντ Ιωακείμ, ιδρύει ένα μοναστήρι. Αυτός, όπως και ο Μέγας Πρίγκιπας Γκλέμπ, ναυάγησε στην ακτή αυτού του νησιού ύστερα από καταιγίδα.

Εκείνη την περίοδο εμφανίζονται μοναστήρια σε νησιά σχετικά μικρών βόρειων λιμνών στο εσωτερικό της περιοχής. Έτσι, το 1427, ο Όσιος Μαρτινιανός ίδρυσε μια Μονή σε μικρό νησί της λίμνης Βόζε. Ο Όσιος Ζωσιμάς ίδρυσε ένα μοναστήρι στο νησί της λίμνης Βορμπόζομσκι στον δρόμο Μπελοζέρσκ-Μόσχα.

Το 1517, ο Όσιος Κύριλλος, πνευματικό παιδί του Κορνήλιου Κόμλσκι, ίδρυσε μοναστήρι στο νησί Κράσνοε στη Νέα Λίμνη. Εξ’ αρχής η Μονή Κυρίλλου Νοβοζέρσκ θα επωφεληθεί από τους ευεργέτες μεγάλους πρίγκηπες και των βασιλείς της Μόσχας, οι οποίοι την επισκεπτόντουσαν και της έδωσαν πλούσια δώρα και κτήματα.

Το 1520, στο νησί Βαζεόζερα (Βέζινο), 12 χιλιόμετρα από τη Μονή Αλεξάνδρου-Σβίρσκι, ο Όσιος Νικηφόρος ίδρυσε άλλο ένα μοναστήρι. Ο ιδρυτής ήταν μαθητής του Αλεξάνδρου Κύριλλο-Νοβοζέρσκι. Την ίδια περίοδο, στο νησί της μικρής λίμνης Μπάμπιε στην επαρχία του Τότεμ, ιδρύθηκε το ασκητήριο Αγίου Νικολάου στο Μπαμποζέρσκι. Το 1630, στο νησί της λίμνης Μπελαβίνσκι, βόρεια της Βόλογκντα, ο μοναχός Μάρκος της Μονής Αγίου Ιλία Βόλογκντα ιδρύει ομώνυμο ασκητήριο. Η ίδρυση μοναστηριών στα μικρά νησιά του ποταμού Σούχονα χρονολογείται στην ίδια εποχή: στο νησί Γκλέμποβι το ασκητήριο Μπορισογκλέμπσκι και στο νησί Ντέντοβο το ασκητήριο Αγίας Τριαδας. Η ίδρυση του τελευταίου συνδέεται με τον Βοεβόδα του Τοτέμ Λοπουχίν, τον πατέρα της πρώτης συζύγου του Πέτρου, βασίλισσας Ευδοκίας.

Έτσι, στα τέλη του 17^ου αιώνα, εμφανίστηκαν τουλάχιστον άλλα εννέα νησιωτικά μοναστήρια στα βαθιά εδάφη του Βορρά. Ακόμα, αυτή τη περιόδου ιδρύθηκαν οι πρώτες θυγατρικές μονές της Μονής Σολοβέτσκι, οι σκήτες Άνζερσκι και Αγίας Τριάδας.

Το 1656, ο Πατριάρχης Νίκων ίδρυσε την Μονή του Τιμίου Σταυρού στη Λευκή Θάλασσα. Η Μονή βρίσκεται στο νησί Κίι στον Κόλπο της Λευκής Θάλασσας, οκτώ χιλιόμετρα από την στεριά, ως ανάμνηση για τη σωτηρίας του Νίκον το 1630, όταν αυτός, ακόμα μοναχός του μοναστηριού Άνζερσκι, βρέθηκε σε μεγάλη καταιγίδα και ναυάγησε σε αυτό το νησί. Ύστερα από αυτό, ορκίστηκε να ανεγείρει εκεί ένα μοναστήρι, το οποίο και εκπλήρωσε ως πατριάρχης.

Αυτή είναι μια γενική εικόνα για την ίδρυση, οργάνωση της ζωής και των δραστηριοτήτων των νησιωτικών μοναστηριών του Βορρά.

Συνεχίζεται...