Ναοί της Παναγιάς στην Αλβανία σώζονται σε σπηλιές.
Στη νησίδα Μαλιγκράντ του αλβανικού τμήματος της λίμνης των Πρεσπών υπάρχει ο ναός της Παναγίας σε μια βραχώδη σπηλιά.
Πρόκειται για παμπάλαιο ναό, αφού σύμφωνα με αρχαιολόγους, ως έτος ίδρυσής της αναφέρεται το 1369.
Από αυτό το ναό προέρχεται η εικόνα της Παναγίας με το Χριστό, που εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο Μεσαιωνικής Τέχνης Κορυτσάς.
Είναι εικονογραφημένη με τα τεχνικά χαρακτηριστικά της σχολής της Οχρίδας, επηρεασμένης από την παράδοση της εποχής των Παλαιολόγων.
***
Η εκκλησία στο Μοναστήρι της Παναγίας στο όρος Κοστάρι του Δελβίνου, στην ανατολική πλευρά της αρχαίας πόλης Φοινίκη, βρίσκεται μέσα σε ένα φυσικό σπήλαιο.
Το βορειοδυτικό τμήμα χτίστηκε για πρώτη φορά το 1332 και, αργότερα, στα έτη 1690-1770, δημιουργήθηκαν ταν υπόλοιπα και ενοποιήθηκαν.
Σκαλισμένο και σκαρφαλωμένο στο βράχο, η Μονή έχει μεγάλη ιστορική αξία. Μεταξύ άλλων, κατά την Οθωμανική περίοδο λειτούργησε σ' αυτό και κρυφό σχολειό.
***
Μέσα σε σπηλιά βρίσκεται και ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Σινγιέ του Βερατίου, που είναι και αυτός θρησκευτικό μνημείο και λειτουργείται...
***
Οι ναοί της Παναγίας και μέσα από τις σπηλιές φανερώνουν τη γλυκύτητά της.
Αλλά και και την ταπεινοσύνη της, καθώς ήξερε να κρύβει βαθιά στην καρδιά της και να κρατάει μυστική κάθε χαρά και αγία καύχηση, που αντανακλούσε σε Αυτή το θείο Μεγαλείο και η Παντοδυναμία του Υιού της.
Είτε σε μικρούς ναούς σπηλιών, είτε σε μεγαλοπρεπείς ναούς, εκείνη μένει η ασύγκριτη. Η αειπάρθενος Θεοτόκος.
Όχι μόνο στο μεγαλείο και στη δόξα, αλλά και στον πόνο. Γι' αυτό καταλαβαίνει και τον δικό μας πόνο.
Εμείς, αδύνατοι, φτωχοί, ανίσχυροι, πονεμένοι, προπάντων αμαρτωλοί και ντροπιασμένοι πολλές φορές, αισθανόμαστε συχνά δειλοί και φοβισμένοι.
Αλλά η Παναγία συμπονεί μαζί μας. Είναι πρόθυμη να μας συμπαρασταθεί. Είναι η Μητέρα όλων μας και κυρίως των αδύναμων.
Είναι το στήριγμα των απροστάτευτων και αδικημένων. Η χαρά των θλιμμένων. Των πλανεμένων οδηγός.
Και θερμοπαρακαλεί συνεχώς για μας τον Υιό της. Στην Παναγία μας έχουμε χρέος να καταφεύγουμε και μεις.
Με βέβαιη την ελπίδα ότι θα πρεσβεύει για μας. Είναι αυτό ανάγκη της ψυχής μας..