Περί τού μοναχού Ιωσήφ τού Ησυχαστή, τού ναού που ανεγέρθη προς τιμήν του, καθώς και περί νοεράς προσευχής. Μέρος Α.

Στις 23 Ιουλίου, εγκαινιάστηκε στην Τιφλίδα ένας μικρός αλλά πνευματικά σημαντικός ναός στην μνήμη τού μοναχού Ιωσήφ τού Ησυχαστή, τού μεγάλου προσευχητή και ασκητή τού 20ου αιώνα.

Προς το παρόν, υπάρχουν περισσότεροι από ένας ναοί τού Οσίου Ιωσήφ σε όλον τον κόσμο, αλλά όλοι ανεγέρθησαν σε μοναστηριακούς χώρους, και σε αυτούς προσεύχονται κυρίως μοναχοί. Ο ναός στην Τιφλίδα είναι στην πραγματικότητα ο πρώτος ενοριακός ναός προς τιμήν του αγίου, ο οποίος χτίστηκε με κύριο στόχο την εξυπηρέτηση των πνευματικών αναγκών τού λαού. Βρίσκεται δίπλα στην Εκκλησία τής Υψώσεως τού Σταυρού, όπου την Θεία Λειτουργία τελεί ο γνωστός γεωργιανός ιερέας και ιεροκήρυκας, πρωθιερέας Θεόδωρος Γκιγκνάτζε. Πρόκειται για τον τρίτο στην σειρά ναό που χτίστηκε σε αυτό το συγκρότημα ναών. Η λειτουργική ζωή που λαμβάνει χώρα εδώ έχει ζωντάνια: ανάμεσα στους τακτικούς ενορίτες μπορεί κανείς να δει νέους και ηλικιωμένους, οι πρώτοι μάλιστα ξεπερνούν αριθμητικά πολύ τούς τελευταίους. Αλλά, μεταξύ των μόνιμων ενοριτών, κι οι άνδρες δεν είναι λιγότεροι από τις γυναίκες. Όλα αυτά μπορούν να εξηγηθούν από την ιδιαίτερη στάση που έχει υιοθετήσει αυτή η κοινότητα, η οποία συνίσταται στην εστίαση στην εγκαθίδρυση μιας ζωντανής και προσωπικής σχέσης με τον Θεό μέσα από την προσευχή τού Ιησού και μέσα από την Ευχαριστία.

Η αφιέρωση ενός ναού, προορισμένου για τούς λαϊκούς, στον Άγιο Ιωσήφ τον Ησυχαστή, που ήταν πασίγνωστος και πολύ έμπειρος στην πρακτική τής προσευχής του Ιησού, κουβαλάει από μόνη της έναν συμβολισμό. Δεν είναι τυχαίο ότι η είσοδος σε αυτήν την μικρή νησίδα Αθωνίτικου ησυχασμού στην σύγχρονη μητρόπολη είναι διακοσμημένη με μια επιγραφή που καλεί σε προσευχή: "Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ Θεού, ελέησόν με". Οι ιεροί πατέρες, συμπεριλαμβανομένου του μοναχού Ιωσήφ, αλλά και πολλοί εξομολογητές της εποχής μας, συμπεριλαμβανομένου τού πρωθιερέα τού ναού αυτού, τού πάτερ Θεόδωρου, καλούν επίσης μέσα από τα γραφόμενά τους σε τακτική, αν όχι συνεχή, προσευχή, και ειδικά με αυτήν την προσευχή.

Προφανώς, μια τέτοια αφιέρωση είναι σύμφωνη με τον γενικότερο προσανατολισμό τού πάτερ Θεόδωρου και των πνευματικών του παιδιών στην πρακτική τής προσευχής του Ιησού, ωστόσο, αναμφίβολα, ο ίδιος ο ιερέας μπορεί να μάς τα πει καλύτερα, γι' αυτό και τού δίνουμε τον λόγο.

Όσιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής

Ένα παράδειγμα κάποιου τού αδιαλείπτως τῷ πνεύματι ζέοντος

– Πάτερ Θεόδωρε, τι έκανε τον μοναχό Ιωσήφ τον Ησυχαστή να ξεχωρίζει; Ποια είναι η σημασία τού αγίου αυτού στην πνευματική ζωή όλων των Ορθόδοξων Χριστιανών (και όχι μόνο των Ελλήνων);

– Ο Άγιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής ασκήθηκε σε μια εποχή που στην πνευματική ζωή ήταν αισθητή μια κρίση. Αναφερόμαστε εδώ στην «ένταση» τής ευχαριστιακής ζωής και στη πρακτική τού ησυχασμού - όχι μόνο στο μοναστικό, αλλά και στο κοσμικό περιβάλλον. Αν ρίξουμε μια ματιά στον αγίους ασκητές τού 20^ου αιώνα, είτε στο Άγιον Όρος είτε στην Ελλάδα, σημειώνουμε, τουλάχιστον έτσι το βλέπουμε από την μεριά μας, κάποια άνοδο στην πνευματική ζωή. Βλέπουμε πολλούς, έναν γαλαξία αγίων, των οποίων η αγιοκατάταξη ακόμη συνεχίζεται στον ελληνικό κόσμο. Πολλοί από αυτούς αξίζουν την προσοχή μας. Συγκεκριμένα, ένας από τους αγαπημένους μου αγίους είναι ο Σιλουανός ο Αθωνίτης. Επίσης, το πνευματικό του παιδί, ο ήδη αγιοκαταταγμένος Αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος (Σαχάρωφ). Επίσης, ο Γέροντας Παΐσιος αλλά και πολλοί άλλοι ...

Πολλοί από αυτούς υπήρξαν εξαιρετικοί ασκητές, αλλά παρ 'όλα αυτά ο Άγιος Ιωσήφ ξεχωρίζει ανάμεσά τους για την παραγωγικότητα του. Συχνά λέω ότι είναι ο πιο παραγωγικός άγιος τού 20ού αιώνα σε ότι αφορά στους καρπούς τού ασκητισμού του. Και μέσα στο «καρπούς», βάζω και έναν ποσοτικό δείκτη. Υπάρχουν σήμερα πάρα πολλές εστίες πνευματικής ζωής που αποτελούν συνέχεια τής σχολής του. Εκπρόσωποι τής σχολής του δεν βρίσκονται μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό: στον Άθω (ΣτΜ: ο Άθως χαρακτηρίζεται, ανεπίσημα, ως «Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία», αλλά παρ΄όλα αυτά αποτελεί αυτοδιοίκητο τμήμα τού Ελληνικού Κράτους. Συνεπώς το να μιλάμε για «εξωτερικό» στην περίπτωση τού Άθω είναι τουλάχιστον άστοχο), στην Κύπρο, ακόμη και στην Αμερική. Σε αυτό το στάδιο, η Αδελφότητα τού Αγίου Ιωσήφ και οι μαθητές τής θεολογικής του σχολής ίδρυσαν τα ακόλουθα μοναστήρια: στο Άγιο Όρος - 6 μοναστήρια - την σκήτη τής Αγίας Άννας και πολλά ξεχωριστά κελλιά, στην υπόλοιπη Ελλάδα - 18 μοναστήρια, στην Κύπρο – 6, στις ΗΠΑ – 16, στον Καναδά - 2 και στην Ιταλία - 1. Στα μοναστήρια αυτά εγκαταβιώνουν περί τούς 1000 μοναχούς, και ο αριθμός τους συνεχίζει να αυξάνεται. Επιπλέον, υπάρχουν ενοριακές εκκλησίες που είναι συνεχιστές τής σχολής τού Αγίου Ιωσήφ στον κόσμο. Πιστεύουμε ότι ο αριθμός τέτοιων εκκλησιών θα αυξηθεί περαιτέρω.

Κάτι που πρέπει να προσθέσουμε εδώ είναι αυτό που ακούσαμε με τα ίδια μας τα αυτιά στην Ελλάδα, αλλά και στην Κύπρο: τον Άγιο Ιωσήφ τον Ησυχαστή τον αποκαλούν σύγχρονο Γρηγόριο Παλαμά, καθότι αναβίωσε τον ησυχασμό, ακόμη και μεταξύ τών λαϊκών. Τον αποκαλούν, επίσης, τον σύγχρονο Νικόδημο Αγιορείτη, καθώς, όπως και ο τελευτάιος, συνέβαλε στην αναβίωση τής ευχαριστιακής ζωής – εννοώ, μιας έντονης ευχαριστιακής ζωής. Εξάλλου, ο Άγιος Νικόδημος καλούσε, τον 18ο αιώνα, σε συχνή Κοινωνία.

Η προσωπικότητα τού Αγίου Ιωσήφ είχε επίσης μια πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή, η οποία είναι, φυσικά, χαρακτηριστική κάθε αγίου, και που για κάποιον που έχει κάνει γνωριμία με την βιωτή του, είναι ιδιαίτερα ορατή. Την τονίζει, μάλιστα, ιδιαίτερα ο Αθανάσιος, Μητροπολίτης Λεμεσού, λέγοντας: αυτό το ζέον πνεύμα με το οποίο ο Άγιος Ιωσήφ μπήκε στο Άγιο Όρος, αυτό και διατήρησε μέχρι το τέλος τής ζωής του. Δηλαδή, ο Γέροντας υπήρξε ένας ανένδοτος πολεμιστής που δεν έκανε ποτέ πίσω.

Τι χρειάζονται σήμερα οι Χριστιανοί; - Να είναι τῷ πνεύματι ζέοντες

Και τι χρειαζόμαστε οι Χριστιανοί σήμερα, τι χρειάζεται ο κάθε Ορθόδοξος; Να τι χρειάζεται: μια έντονη ευχαριστιακή ζωή, την αναζωογόνηση τής ησυχαστικής πρακτικής στην ψυχή του, ανεξάρτητα από την θέση που έχει στην Εκκλησία, ακόμα κι αν είναι λαϊκός. Αυτό μάς καλεί να πράξουμε κι ο Απόστολος Παύλος, μιλώντας για το τῷ πνεύματι ζέοντες [, τῷ Κυρίῳ δουλεύοντες] (προς Ρωμαίους κεφ. 12 εδ.11), χωρίς το οποίο δεν θα υπήρχε Χριστιανισμός. Ο Άγιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής είναι ένα εντυπωσιακό παράδειγμα κάποιου που ήταν αδιαλείπτως ζέων τῷ πνεύματι.

– Ποιές στιγμές της ζωής του αξίζει ιδιαίτερα να μιμηθούν οι σύγχρονοι Χριστιανοί;

– Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει, για παράδειγμα, η στάση του απέναντι στην τήρηση τού Καταστατικού. Είναι γνωστό ποιο ήταν το Τυπικό αυτής της μικρής Αδελφότητας, τής οποίας ηγείτο ο Άγιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής. Μιλάμε για τις ολονυχτίες - κι πιο συγκεκριμένα, με την μορφή τής νοερής προσευχής τού Ιησού. Στην πραγματικότητα, η Αδελφότητα περνούσε το μεγαλύτερο μέρος τής ζωής της την νύχτα. Κατά τη διάρκεια της ημέρας εργάζονταν για να κάνει έντονη αναζήτηση τού Θεό την νύχτα. Και όχι μόνο έκαναν τα πάντα για αυτό, αλλά και σε καμία περίπτωση δεν παραβίασαν αυτόν το Τυπικό.

Θυμάστε, κι αυτό είναι ένα πολύ γνωστό γεγονός: είχαν οικονομικές δυσκολίες, το μοναστήρι δεν ήταν μεγάλο. Τούς δώσαν ψάρια. Ωστόσο, αν κάθονταν να ασχοληθούν με τα ψάρια, δεν θα μπορούσαν να κάνουν την νυχτερινή προσευχή, ή τουλάχιστον μέρος αυτής, δηλαδή, θα παραβίαζαν το Τυπικό. Αν από την άλλη προετοιμάζονταν για τη νυχτερινή Λειτουργία, όπως έπρεπε, θα χαλάγαν τα ψάρια. Από τον βίο, λοιπόν, τού Αγίου Ιωσήφ, ξέρουμε τώρα ότι τα ψάρια μεν χάλασαν, η δε βραδινή Ακολουθία ετελέστη, ως συνήθως. Ήταν θέμα αρχής ως προς την βραδυνή προσευχή.

Τέτοια είναι η παράδοση όλων των Αγίων, ειδικά των Αθωνιτών Πατέρων, που προσεύχονται τη νύχτα. Αλλά ο Άγιος Ιωσήφ το έδειξε αυτό εμφατικά. Κάτι τέτοιο συναντά κανείς ακόμη και στην πρακτική τής κοινότητάς μας: τα μέλη της, οι λαϊκοί, συμπεριλαμβανομένων αυτών που έχουν οικογένειες, αγαπούν αυτόν τον Άγιο, κι έτσι αγάπησαν και το να σηκώνονται το βράδυ για προσευχή. Και αν δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη δουλειά να κάνουν, που δεν θα τούς επέτρεπε να κάνουν αυτήν την προσευχή, πολλοί από αυτούς καταφέρνουν να το κάνουν αυτό – δηλαδή να προσεύχονται τη νύχτα με την νοερή προσευχή. Και σε αυτούς τούς ανθρώπους συσσωρεύεται μια προσωπική και πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία πνευματικής ζωής.

Συνεχίζεται...