Είναι εύκολο να είναι κανείς ζωγράφος;

Ο Αντόν Οβσιάνικοβ είναι πολύ ενδιαφέρων ζωγράφος από την Αγία Πετρούπολη. Αποφασίσαμε να συνομιλήσουμε μαζί του, για τα έργα του, την πίστη και τα πολλαπλά ταξίδια του στο Άγιον Όρος, καθώς και να συζητήσουμε το αν είναι εύκολο να είναι κανείς ζωγράφος τον καιρό μας.

Αντόν Οβσιάνικοβ

Η φύση είναι μία ανεξάντλητη πηγή κι ένα μεγάλο πεδίο για την εργασία ενός ζωγράφου

– Τα τοπία, ζωγραφισμένα με επιδεξιότητα, λαμβάνουν σπουδαία θέση στα έργα σας. Γιατί σας ενδιαφέρει περισσότερο η φύση;

– Όντως, έτσι είναι, αλλά δεν ζωγραφίζω μόνο τοπία. Στην αρχή νόμιζα ότι αυτή η επιλογή καθορίστηκε από τις συνθήκες. Καθώς σπούδαζα στο κολέγιο Καλών Τεχνών, την περίοδο 1988-1992, την εποχή της Περεστρόικα και μετά την Περεστρόικα, άρχισα από τότε να ζωγραφίζω διάφορα τοπία, μαζί με τον πατέρα και τον αδελφό μου. Το έκανα, να σας πω ειλικρινά, επειδή υπήρχε μεγάλη ζήτηση γι’ αυτές τις ζωγραφιές και ήταν πιο εύκολος τρόπος να κερδίσεις κάποια λεφτά. Στη συνέχεια, όταν ήμουν ήδη φοιτητής της Ακαδημίας Καλών Τεχνών (1996-2002), συνέχισα να ζωγραφίζω τοπία. Εκείνον τον καιρό παρατήρησα ότι, επίσης, έχω κλίση για τη νεκρά φύση. Αλλά, αργότερα, συνειδητοποίησα ότι η επιλογή της νεκράς φύσεως σχετίζεται με τις αναμνήσεις μου από τα παιδικά μου χρόνια. Εγώ και ο αδελφός μου, στη νεανική μας ηλικία, τον περισσότερο καιρό των καλοκαιρινών διακοπών μας τον περνούσαμε σ’ ένα χωριό στη Λευκορωσία, στη γιαγιά και τον παππού, και τον υπόλοιπο στους συγγενείς μας στη Δυτική Ουκρανία, στην περιοχή των Καρπαθίων. Εκεί υπήρχε μια αληθινή χωριάτικη ζωή, με όλες τις ομορφιές και τις ιδιαιτερότητές της.

Το απόγευμα στο χωριό. Έτος 2006. Πανί, ελαιογραφία. 60х80. Ζωγράφος: Αντόν Οβσιάνικοβ.

Στη συνέχεια, αυτή η νοσταλγία για τα παιδικά χρόνια και την τοπική φύση έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ζωή μου. Πάντα αισθανόμουν ότι είμαι άνθρωπος της φύσεως. Δεν μου είναι εύκολο να μένω σε μια μεγάλη πόλη. Για μένα είναι κάτι δεδομένο και αναγκαίο. Πάντα με μεγάλη χαρά προσπαθώ ν’ «αποδράσω» στη φύση και όχι απαραιτήτως για προσχέδια ή για θέματα της τέχνης, αλλά απλώς για να κάνω βόλτα ή να ψαρέψω. Η φύση για μένα αποτελεί έναν απόηχο του παραδείσου, το μέρος το οποίο δεν έχει «μαγαρίσει» ο άνθρωπος.

Με τον παππού και τη μητέρα. Λευκορωσία

Η φύση για μένα αποτελεί έναν απόηχο του παραδείσου, το μέρος το οποίο δεν έχει «μαγαρίσει» ο άνθρωπος

Αν και τέτοια μέρη γίνονται όλο και λιγότερα. Η φύση, χωρίς τη βία από την πλευρά του ανθρώπου, χωρίς τη δυνατή μουσική και τη φασαρία, που προκαλούν οι άνθρωποι, συνδέεται με την ησυχία και τους ήχους που παράγει η ίδια, δηλαδή με το κελάιδισμα των πουλιών, τον ήχο ενός ρεύματος ή του αέρα. Όπως έλεγε ο Άγιος Παΐσιος, η ησυχία είναι σχεδόν προσευχή.

Θα έλεγα ότι έξω στη φύση έχουμε περισσότερες δυνατότητες για την επικοινωνία με τον Θεό, περισσότερες ευκαιρίες ν’ ακούσουμε τον εαυτό μας, να σκεφτούμε για κάτι επιούσιο και αιώνιο. Στην πραγματικότητα, η φύση είναι μία ανεξάντηλη πηγή και γι’ αυτό αποτελεί ένα μεγάλο πεδίο για την εργασία ενός ζωγράφου. Καμιά φορά, φαίνεται ότι οι προγενέστεροι έχουν ζωγραφίσει τα πάντα κι εγώ ό ίδιος έχω πολλά τοπία. Αλλά κάθε φορά, όταν βρίσκω ένα καινούργιο σημείο, εκπλήσσομαι. Νομίζω ότι για μένα όλα αυτά είναι ακόμα συνδεδεμένα με τα παιδικά μου χρόνια, με τη νοσταλγία και τις παιδικές μου αναμνήσεις. Δεν είχαν όλοι τέτοια ευτυχισμένα παιδικά χρόνια, δεν ζούσαν όλοι στο χωριό. Πολλοί περνούσαν τις καλοκαιρινές διακοπές τους σε εξοχικά σπίτια ή σε κατασκηνώσεις, αλλά αυτό δεν είναι το ίδιο με το χωριό. Εγώ είχα τη δυνατότητα να παρατηρώ τη φύση με όλες τις λεπτομέρειές της. Θεωρώ ότι οι πιο σημαντικές αναμνήσεις, τόσο οι καλές όσο και οι άσχημες, προέρχονται από τα παιδικά μας χρόνια. Τα πάντα θεμελιώνονται τότε. Ευχαριστώ τον Θεό και τους γονείς μου, για το ότι τα παιδικά μου χρόνια ήταν τόσο ευτυχισμένα.

Εγώ και ο αδελφός μου δεν είχαμε επιλογή

Μια καλοκαιρινή μέρα. Έτος 2005. Πανί, ελαιογραφία. 30х55. Ζωγράφος: Αντόν Οβσιάνικοβ.

– Πείτε μας, παρακαλώ, πώς γίνατε ζωγράφος;

– Μεγάλωσα μαζί με τον αδελφό μου, έχουμε έναν χρόνο διαφορά. Εκείνος μπήκε πρώτος στην Ακαδημία και ακολούθησα εγώ. Γεννηθήκαμε στη Δυτική Ουκρανία, στην Κολομίγια, μια μικρή πόλη της περιοχής Ιβάνο-Φρανκόβσκ, απ’ όπου κατάγεται η μητέρα μου. Ο μακαριστός πατέρας μου ήταν Λευκορώσος.

Από κάποια άποψη, εμείς με τον αδελφό μου δεν είχαμε επιλογή, επειδή ο πατέρας μας έθεσε ως σκοπό του να γίνουμε ζωγράφοι. Και όχι απλοί ζωγράφοι, αλλά, με συγχωρείτε για την έλλειψη μετριοφροσύνης, μεγάλοι και διάσημοι ζωγράφοι. Γι’ αυτό δεν μπορέσαμε να γίνουμε, για παράδειγμα, ούτε μουσικοί ούτε αθλητές. Δεν ετοιμαζόμασταν ούτε για απασχόληση στον τεχνικό τομέα ούτε στον στρατιωτικό (αν και, πρέπει να το παραδεχτώ, στα παιδικά μου χρόνια ήθελα να γίνω ναυτικός, επειδή μου άρεσε ιδιαίτερα η στολή τους) ούτε σε κανέναν άλλο. Μόλις μάθαμε να καθόμαστε, ο πατέρας αμέσως έβαλε στα χέρια μας τα μολύβια και άρχισε να μας μαθαίνει να ζωγραφίζουμε. Δημιούργησε κιόλας ένα δικό του σύστημα διδασκαλίας.

Προσωπογραφία του πατέρα. Πανί, ελαιογραφία. 70х60. Ζωγράφος: Αντόν Οβσιάνικοβ.

Ύστερα, όταν μεγαλώσαμε, τα έργα μας απέκτησαν επιτυχία σε διάφορες εκθέσεις της Σοβιετικής Ένωσης. Επίσης, αποστέλλαμε τις ζωγραφιές μας και στο εξωτερικό. Θυμάμαι ότι για εμάς ήταν τιμωρία, όταν μας έπαιρναν τους μαρκαδόρους και ζωγραφικά μολύβια. Παρ’ όλο που κάποιες φορές μου φαινόταν ότι ήμασταν σαν σκλάβοι στις γαλέρες, που δεν βλέπουν καθόλου φως. Άλλες φορές είχαμε την επιθυμία να κάνουμε απλές παιδικές δραστηριότητες. Ας πούμε, να πάμε για ψάρεμα.

Ωστόσο, μετά από οχτώ χρόνια στο σχολείο, με έστειλαν στο Κολέγιο Καλών Τεχνών. Και μετά, εντελώς απροσδόκητα και με την Πρόνοια του Θεού, βρέθηκα στον στρατό.

– Γιατί με την Πρόνοια του Θεού;

– Επειδή τότε, το 1992, ήμουν ακόμα ανώριμος στην κοσμοαντίληψή μου. Π.χ., δεν είχα αποφασίσει ακόμα πού να πάω μετά το κολέγιο.

– Όταν καταταγήκατε, ο στρατός ήταν ήδη ρωσικός ή ακόμα σοβιετικός;

– Ήταν ήδη ρωσικός, αλλά στολές φορούσαμε ακόμα τις σοβιετικές. Πριν βρεθώ στον στρατό, ήθελα να προλάβω να μπω στο Πανεπιστήμιο, ώστε ν’ αποφύγω τον στρατό, όπως συνήθιζαν να κάνουν οι περισσότεροι. Αλλά τότε επενέβη ο Κύριος. Ετοίμαζα ήδη τα δικαιολογητικά, για να τα υποβάλω στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο του Γκέρτσεν, στη Σχολή Τέχνης και Γραφικής. Σκεφτόμουν ότι στην αρχή το σημαντικό είναι να μπω στο Ινστιτούτο και μετά βλέπουμε. Διάβαζα για τις εξετάσεις Ιστορίας και Λογοτεχνίας. Κι ωραίο πρωί, στις 8 η ώρα, ήρθαν ο αστυνομικός της περιοχής μας μαζί με έναν ανθυπολοχαγό, με πήραν από το κρεβάτι και μ’ έβαλαν σ’ ένα λεωφοριάκι, όπου ήδη καθόντουσαν και άλλα αγόρια όπως κι εγώ, και μας πήγαν όλους στη στρατολογία.

Στον στρατό συνέβη η πρώτη μου σοβαρή στροφή προς τον Θεό

Κλεισούρα. Έτος 2011. Πανί, ελαιογραφία. 30х40. Ζωγράφος: Αντόν Οβσιάνικοβ

– Είπατε πως ήταν η Πρόνοια του Θεού. Γιατί;

– Ναι, αλλά τότε αυτό το γεγονός μου φαινόταν καταστροφικό. Και πριν είχα λάβει επιστολές από τη στρατολογία, αλλά δεν έδινα προσοχή. Ήξερα ότι το πιο σημαντικό είναι να μην υπογράφω τίποτα. Και να, επενέβη η Πρόνοια του Θεού. Στην αρχή είχα την αίσθηση ότι είχε συντελεστεί καταστροφή. Επειδή ήμουν αρκετά παιδί του σπιτιού. Και ξαφνικά βρέθηκα σ’ έναν χώρο, όπου κυριαρχούν οι βρισιές, η αγένεια και οι προστριβές μεταξύ των ανθρώπων. Αλλά αυτό μου έκανε καλό.

– Είναι ενδιαφέρον. Γιατί έτσι;

- Πρώτον, έγινα πιο δυνατός εσωτερικά. Τότε συνέβη η πρώτη μου σοβαρή στροφή προς τον Θεό. Η μητέρα μου, εκείνον τον καιρό, άρχισε να εκκλησιάζεται και να επισκέπτεται την εκκλησία συνειδητά. Μου έστελνε διάφορα πνευματικά βιβλία στον στρατό. Ιδιαίτερα για το μοναστήρι στην Όπτινα και τους Γέροντες της Όπτινα. Έστειλε και την Κοινή Διαθήκη. Τη διάβασα από την αρχή μέχρι το τέλος, αν και περισσότερο για ενημέρωση. Υπήρχαν, επίσης, και ορισμένες δύσκολες στιγμές. Και τότε κατάλαβα ότι ένας από τους συντομότερους δρόμους προς την προσευχή είναι μέσω των θλίψεων. Και, δεύτερον, σκέφτηκα ότι αν έμπαινα στο Παιδαγωγικό, η σταδιοδρομία μου ως ζωγράφου θα ήταν εντελώς διαφορετική, αυτό είναι προφανές. Γι’ αυτό λέω: «Δόξα τω Θεώ για όλα».

Ένας από τους συντομότερους δρόμους προς την προσευχή είναι μέσω των θλίψεων

– Και τι έγινε μετά;

-Μετά τον στρατό, η πνευματική ζωή μου, δυστυχώς, έσβησε. Επειδή η πνευματική ζωή προϋποθέτει κόπο και αυτοεξαναγκασμό! Έτσι, σε μια «νερόβραστη κατάσταση πέρασα σχεδόν δύο χρόνια, μέχρι να πάω στην Υπερκαρπαθία, στους συγγενείς μου, το 1955. Κάτι ήδη συνέβαινε μέσα μου, αλλά δεν μπορούσα να καταλάβω τι ακριβώς. Μάλλον, εκείνη η αναζήτηση του Θεού, που είχα στον στρατό, αναζωογονήθηκε. Άρχισα πάλι να ενδιαφέρομαι για τα πνευματικά βιβλία (όποια υπήρχαν εκείνην την εποχή). Λοιπόν, πήγα στους συγγενείς και ο καιρός ήταν χάλια, έβρεχε κάθε μέρα, κατά τη διάρκεια της εβδομάδας. Δεν μπορούσα να πάω ούτε στα βουνά ούτε πουθενά κι έτσι καθόμουν στο σπίτι και διάβαζα διάφορα πνευματικά βιβλία, που βρήκα στη θεία μου. Και αυτό ήταν Πρόνοια του Θεού, όπως καταλαβαίνω τώρα.

Η μητέρα μου, εν τω μεταξύ, εκείνον τον καιρό, πήγε μαζί με τις αδελφές της στο Ποτσάεβ και γύρισε πίσω πολύ εντυπωσιασμένη. Το μικρό σπήλαιο του Οσίου Ιώβ, τα άφθαρτα λείψανά του, η πατημασιά της Παναγίας, η θαυματουργή εικόνα Της, όλα αυτά επηρέασαν πολύ τη μητέρα μου. Και άρχισε να μας (εμένα, τον αδελφό μου και τα ξαδέλφια μας) καλεί να πάμε όλοι μαζί εκεί. Ήταν ενδιαφέρον και φοβερό ταυτόχρονα, επειδή ήταν τόσο ιερό μέρος. Τελικά, βρεθήκαμε εκεί. Δόξα τω Θεώ! Ήταν απερίγραπτα ωραία! Φτάσαμε εκεί την παραμονή της εορτής του Οσίου Ιώβ, στις 10 Σεπτεμβρίου, με το νέο ημερολόγιο. Εκείνες οι τρεις μέρες ήταν πολύ γεμάτες! Πρώτον, ετοιμάστηκα για πλήρη εξομολόγηση, για όλη τη ζωή μου, με όλες τις λεπτομέρειες. Δεύτερον, όλοι εμείς κοινωνήσαμε την ημέρα της εορτής. Τρίτον (και αυτό είναι πολύ σημαντικό), εκεί είδα τότε τόσους δαιμονισμένους όσους δεν είδα ούτε πριν ούτε μετά! Και όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν υποκρίνονταν και δεν ήταν ψυχικά διαταραγμένοι, αλλά στ’ αλήθεια ήταν δαιμονισμένοι. Για παράδειγμα, θυμάμαι μια κυρία, η οποία, πλησιάζοντας την εικόνα της Παναγίας του Ποτσάεβ, με ανδρική μπάσα φωνή και με βρισιές έλεγε: «Είμαι από την τηλεόραση, είμαι πρίγκιπας της τηλεόρασης!» Είναι κατανοητό, βέβαια, ότι δεν τα έλεγε η ίδια, αλλά κάποιος άλλος ήταν μέσα της εκείνην τη στιγμή και μιλούσε. Ή, επίσης, πώς μερικοί γεροδεμένοι άνδρες προσπαθούσαν να κάνουν μια γυναίκα να σκύψει, ώστε να προσκυνήσει τα λείψανα του Οσίου Ιώβ, αλλά εκείνη αντιστεκόταν, φώναζε κ.τ.λ. Είδα πολλά τέτοια εκεί. Έτσι, φεύγοντας από το Ποτσάεβ, κατάλαβα ότι η δύναμη του Διαβόλου δεν είναι απλώς επινοήσεις των ανθρώπων, αλλά υπάρχει στην πραγματικότητα.

Χωριό Μις Κιρίλοβσκι. Νησί Άνζερ. Σολοβκί. Έτος 2010. 45х80. Ζωγράφος: Αντόν Οβσιάνικοβ

Φεύγοντας από το Ποτσάεβ, κατάλαβα ότι η δύναμη του Διαβόλου δεν είναι απλώς επινοήσεις των ανθρώπων, αλλά υπάρχει στην πραγματικότητα.

Αφού υπάρχει αυτή η δύναμη, άρα υπάρχει και η αντίθετη. Και την αισθάνθηκα. Επί παραδείγματι, για το γεγονός της παρουσίας της Χάριτος στο σπήλαιο του Οσίου Ιώβ, όπου του φανερώθηκε το Άκτιστο Φως, δεν έχω καμία αμφιβολία! Δεν υπάρχουν ενδιάμεσες καταστάσεις. Κατάλαβα τότε ότι δεν ήθελα να είμαι με τη δύναμη, που υπήρχε μέσα σ’ εκείνους τους καημένους ανθρώπους. Αλλά και στον Θεό δεν είχα φτάσει ακόμα ή φοβόμουν να Τον πλησιάσω πολύ. Έπρεπε να πάρω την απόφαση. Και τότε κατάλαβα τι επιλογή θα κάνω. Όλη αυτήν την αλλαγή μου τη βίωσα εκεί, στο Ποτσάεβ. Επιστρέφοντας στην Αγία Πετρούπολη, άρχισα ν’ αναγκάζω τον εαυτό μου να πηγαίνω στην εκκλησία τις Κυριακές, ανεξάρτητα από το πόσο δύσκολο και ασυνήθιστο ήταν για ’μένα. Συνέχισα, βέβαια, να διαβάζω και πνευματικά βιβλία. Διάβαζα με τις ώρες. Μπορώ να πω ότι η πρώτη περίοδος μου στην εκκλησία, ως νεοφώτιστου, ήταν πολύ έντονη.

– Τι σας επηρέασε στη συνέχεια, ώστε να επιλέξετε τη ρεαλιστική κατεύθυνση στη ζωγραφική, δηλαδή τοπία και νεκρή φύση;

Υπαίθριο εργαστήριο στη Λευκορωσία. Έτος 2019 – Η Ακαδημία μας ή καλύτερα να πω το Ινστιτούτο, ολόκληρη η ονομασία του οποίου είναι «Κρατικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Ζωγραφικής, Γλυπτικής και Αρχιτεκτονικής της Αγίας Πετρούπολης, ονόματι του Ι. Ε. Ρέπιν, της Ρωσικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών», αποτελεί μία από τις παλαιότερες Ακαδημίες Καλών Τεχνών. Η Ακαδημία ιδρύθηκε ακόμη επί Αυτοκράτειρας Ελισάβετ και χτίστηκε επί Αικατερίνης Β΄. Είναι το κύριο ίδρυμα Καλών Τεχνών στη Ρωσία, με παλιές παραδόσεις, όπου σπούδαζαν και δίδασκαν διάσημοι καλλιτέχνες.

Τι ακριβώς επηρέασε εμένα; Στη βάση της Ακαδημίας μας κείται η ρεαλιστική κατεύθυνση. Γι’ αυτό, εάν φοιτείς στην Ακαδημία, πρέπει να είσαι έτοιμος να υιοθετήσεις τη ρεαλιστική παράδοση και να τη συνεχίσεις. Αυτό είναι το ιδανικό, αλλά στην πορεία πολλοί αποκλίνουν απ’ αυτό. Είναι επιλογή του ζωγράφου.

Όποιον δρόμο και να διαλέξουν οι απόφοιτοι της Ακαδημίας, έτσι κι αλλιώς, στην Ακαδημία μελετούν πλαστική ανατομία, σχέδιο, ζωγραφική, σύνθεση, δηλαδή τις βάσεις. Για ’μένα όλα αυτά τα μαθήματα ήταν μια φυσική συνέχεια του «εγώ» μου. Επίσης συνειδητοποιούσα ότι, όταν τελειώσω τις σπουδές και αποκτήσω απόλυτη ελευθερία, δεν θα παρασυρθώ και δεν θ’ αρχίσω να ζωγραφίζω μαύρα τετράγωνα.

Μου άρεσε ν’ αποδίδω την αλήθεια της ζωής. Πάντοτε ήμουν αναζητητής της αλήθειας

Μου άρεσε ν’ αποδίδω την αλήθεια της ζωής. Είναι η εσωτερική μου ιδιότητα, ας πούμε. Πάντοτε ήμουν αναζητητής της αλήθειας. Αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι μια βολική ιδιότητα, γιατί πολλές φορές μπορείς να δαρείς γι’ αυτό. Όμως η αλήθεια της ζωής, ο ρεαλισμός σε όλες του τις έννοιες, τόσο στην τέχνη όσο και στη ζωή, μου είναι οικείος.

Εκτός τούτου, ένα χρόνο πριν γίνω φοιτητής της Ακαδημίας, άρχισα να εκκλησιάζομαι συνειδητά. Έτσι, στη διάρκεια των σπουδών μου, για έξι χρόνια, εκκλησιαζόμουν τακτικά.

Για εμάς, ο απόλυτος δημιουργός είναι ο Θεός. Εμείς οι άνθρωποι καλούμαστε να συνεργαστούμε μαζί Του. Γι’ αυτό, στην περίπτωση που κάνουμε κάτι αντίθετο με το σχέδιο του Κυρίου, της φύσεως του Θεού, τότε προκύπτει κάτι το αρρωστημένο. Ένας αληθινός ζωγράφος πρέπει να πορεύεται μέσα στη συνεργασία, πρέπει ν’ ακολουθεί τον Θεό, να βλέπει τον κόσμο μέσα από τον Θεό και να προσπαθεί να μεταδώσει αυτήν την ομορφιά σε άλλους ανθρώπους.

Γενικά, η περίοδος των σπουδών στην Ακαδημία ήταν αρκετά δύσκολη κι εντατική, ιδιαίτερα τα πρώτα δύο έτη. Στη συνέχεια έγινε λίγο πιο εύκολη. Ποτέ δεν μου περνούσε η σκέψη ότι την Κυριακή, επιτέλους, θα κοιμηθώ όσο θέλω και θα ξεκουραστώ, μετά από μια φορτωμένη με τόσες δουλειές εβδομάδα. Κάθε Κυριακή πήγαινα στην εκκλησία για τη Θεία Λειτουργία. Μετά το μεσημέρι είχα λίγο χρόνο για ξεκούραση και ύπνο. Την επόμενη εβδομάδα όλα πάλι από την αρχή.

Ο Αντόν Οβσιάνικοβ στην προσωπική του έκθεση, στο μουσείο-διαμέρισμα του Ι. Ι. Μπρόντσκι. Δεκέμβριος του 2013

Η Ελλάδα μ’ έκανε να την ερωτευτώ

– Ποια θέση καταλαμβάνουν τα τοπία, που ζωγραφίσατε στην Ελλάδα; Γιατί η Ελλάδα σας προσέλκυσε τόσο πολύ;

– Η Ελλάδα μ’ έκανε να την ερωτευτώ. Αυτό συνέβη κατά το πρώτο ταξίδι μου στο Άγιον Όρος, το 1996, και από τότε δεν με αφήνει. Τα περισσότερα ταξίδια μου στην Ελλάδα σχετίζονται με τον Άθω. Παρακολούθησα κιόλας μαθήματα Ελληνικών, ώστε να μπορώ να επικοινωνώ με τους Αγιορείτες πατέρες. Και η Ελλάδα μού αποκαλύφθηκε μ’ ένα νέο τρόπο. Αγαπούσα αυτήν τη χώρα όλο και περισσότερο.

Από την άλλη πλευρά, μπορείς να πηγαίνεις εκεί ως τουρίστας, απλώς για ν’ απολαύσεις τη θάλασσα, τον ήλιο, τα βουνά και τον γαλάζιο ουρανό. Για ’μένα, όμως, η Ελλάδα αποτελεί την κοιτίδα της Ορθοδοξίας. Μέσω αυτής δεχτήκαμε την πίστη μας. Ας πούμε στην Τουρκία, δεν το λέω για να την αδικήσω, δεν έχω πάει ποτέ. Δεν μ’ ελκύει καθόλου, αν κι έχει τα ίδια τοπία και η ζωή εκεί είναι φθηνότερη. Αλλά εμένα με ενδιαφέρει η ένωση της φύσεως, του πολιτισμού και της πίστης.

Ακρογιαλιά. Χαλκιδική, Ελλάδα. Έτος 2008. Πανί, ελαιογραφία. 40х60. Ζωγράφος: Αντόν Οβσιάνικοβ

Εμένα μ’ ενδιαφέρει η ένωση της φύσεως, του πολιτισμού και της πίστης.

Χάρη στα πολλαπλά ταξίδια μου στο Άγιον Όρος θέλησα να το αποτυπώσω περισσότερο στους πίνακές μου. Εξάλλου, στα ελληνικά τοπία μου δεν υπάρχει μόνο το Άγιον Όρος.

– Πείτε μας παραπάνω, παρακαλώ, για τα ταξίδια σας στο Άγιον Όρος. Γιατί σας προσέλκυσε;

– Το 1996 έλαβε χώρα το πρώτο μου ταξίδι στο εξωτερικό. Ενδιαφερόμουν να δω τον κόσμο, να πάω κάπου εκτός της χώρας μου. Ήταν ακόμα η εποχή πριν το Διαδίκτυο και γι’ αυτό αναζητούσα πληροφορίες για το Άγιον Όρος στα βιβλία. Τότε ήμουν μαζί με τον μικρότερο αδελφό μου και τον νονό μας, μοναχό της Τριαδικής Λαύρας του Αγίου Σεργίου, και μείναμε εκεί αρκετό καιρό -τρεις εβδομάδες. Για ’μένα, στην αρχή του εκκλησιασμού μου, ήταν σημαντικό να καταλάβω ότι η Ορθοδοξία δεν περιορίζεται μόνο στη Ρωσία, ότι δεν είναι μόνο ρωσική πίστη.

Μετά απ’ αυτό το ταξίδι, μας έλειπε πολύ το Άγιον Όρος και τότε αποφασίσαμε ότι πρέπει να πάμε εκεί και τον πατέρα μας. Έτσι, σ’ έναν χρόνο, εγώ, ο αδελφός μου και ο πατέρας μας πήγαμε μαζί στον Άθω. Πήραμε μαζί μας και τα ζωγραφικά σύνεργα (τα είχαμε και στο πρώτο μας ταξίδι) και ζωγραφίζαμε κάτι. Όμως, ήταν δύσκολο να συνδυάζουμε τη ζωγραφική και τα προσκυνηματικά ταξίδια σε μοναστήρια, επειδή ένιωθα ότι το ένα παρεμβαίνει στο άλλο και πρέπει να επιλέξω ένα απ’ αυτά. Στη συνέχεια έκανα και άλλα ταξίδια, τα οποία προέκυψαν κάπως από μόνα τους. Για παράδειγμα, είχα συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο «Άγιον Όρος» και εκπονήσαμε μαζί κάποια σχέδια.

Αργότερα, κάποια στιγμή, αισθάνθηκα την ανάγκη να «φορτώσω τις μπαταρίες μου». Θυμάμαι, ήταν η περίοδος που είχα να πάω στο Όρος για πέντε χρόνια, από το 2008 έως το 2013, επειδή δεν είχα τη δυνατότητα, ούτε οικονομική ούτε όποια άλλη. Αλλά ένιωθα ότι πρέπει να πάω οπωσδήποτε. Από τη μία, δεν είχα καθόλου λεφτά και από την άλλη σκεφτόμουν ότι, αν αυτή η πρόθεσή μου είναι ευάρεστη στον Θεό, τα λεφτά θα έρθουν. Άρχισα να προσεύχομαι και, όντως, μετά από κάποιον καιρό, ήρθαν και τα λεφτά.

Ακόμα και αν δεν ξέρετε Ελληνικά, αξίζει να επισκεφθείτε το Άγιον Όρος. Στις μέρες μας, πολύς κόσμος έχει ήδη πάει εκεί και δεν το θεωρούν κάτι ξεχωριστό. Όμως, όταν εγώ πήγα στο Όρος για πρώτη φορά, εκείνα τα χρόνια πολλοί το θεωρούσαν σαν να πήγα στη Σελήνη. Τώρα, πολλές φορές, αυτά τα ταξίδια έχουν εντελώς τουριστικό χαρακτήρα. Για παράδειγμα, μπορείς να περιέλθεις το Άγιον Όρος μ’ ένα τζιπ.

Ορόπεδο Ουσκονίρ. Καζαχστάν. Έτος 2008. Πανί, ελαιογραφία. 45х80. Ζωγράφος: Αντόν Οβσιάνικοβ

– Πώς σας ωφέλησε η γνώση των Ελληνικών;

– Στην περίπτωσή μου, η γνώση της γλώσσας με πέρασε σε άλλο επίπεδο επικοινωνίας. Μπόρεσα να συνομιλήσω με τους πατέρες και τους γέροντες και αυτό ήταν η χάρη του Θεού για ’μένα, επείδη πολλοί λίγοι από τους συμπατριώτες μου μπορούν να επισκεφθούν κάποιον γέροντα Αγιορείτη και να συνομιλήσουν μαζί του. Και στο Άγιον Όρος ζουν αληθινοί γέροντες, πραγματικοί πνευματικοί πατέρες. Θα σας ομολογήσω ότι πριν από τρία χρόνια υπέστην πάρα πολύ δύσκολες δοκιμασίες στη ζωή μου και θεωρώ ότι επιβίωσα μόνο χάρη στο Άγιον Όρος και τις προσευχές των τοπικών πατέρων. Εάν δεν πήγαινα εκεί, δεν ξέρω τι θα γινόταν.

Για ’μένα το Άγιον Όρος είναι σαν μια «γουλιά» οξυγόνου, χάρη στο οποίο μπορείς να ζεις ήρεμα για κάποιο χρονικό διάστημα

Εκπλήσσομαι από το γεγονός ότι στο Άγιον Όρος λαμβάνεις απάντηση σε κάθε ερώτηση. Βεβαίως, ο Κύριος είναι παντού, καθώς μας βοηθούν και η Παναγία και οι Άγιοι. Όμως εκεί η χάρη είναι πιο έντονη απ΄οπουδήποτε αλλού. Αυτό είναι σίγουρο. Αν πας εκεί με ευλάβεια και προσεύχεσαι, ώστε ο Κύριος να σου δώσει την απάντηση, μέσω κάποιου ανθρώπου, τότε σίγουρα θα τη λάβεις. Επίσης, ακόμη και όταν δεν θέτεις ερωτήσεις, οι απαντήσεις έρχονται από μόνες τους.

Είχα πολλές και διάφορες συνομιλίες με τους πατέρες και τους γέροντες. Για ’μένα το Άγιον Όρος, ιδιαίτερα κατά την περίοδο που στη ζωή επικρατούν δύσκολες συνθήκες, είναι σαν μια «γουλιά» οξυγόνου, χάρη στο οποίο μπορείς να ζεις ήρεμα για κάποιο χρονικό διάστημα. Όμως, δυστυχώς, οι «μπαταρίες» αδιάζουν γρήγορα. Επιστρέφεις από εκεί και σκέφτεσαι ότι τώρα είσαι μια χαρά και θα συνεχίσεις τη ζωή σου ήρεμα, δεν θα έχεις καθόλου ανησυχίες και θ’ αφεθείς στον Θεό. Ο κόσμος, όμως, σε προσγειώνει γρήγορα. Περνάει μια εβδομάδα, δύο, και όλα τελειώνουν.

Η τέχνη δεν είναι πνευματική ζωή, αλλά ψυχική

Βάπτιση. Έτος 2020. Πανί, ελαιογραφία. 125х200. Ζωγράφος: Αντόν Οβσιάνικοβ

– Πώς αντανακλάται στα έργα σας το γεγονός ότι είστε πιστός άνθρωπος; Βλέπετε κάποια σχέση εδώ;

– Καλή ερώτηση. Κάποτε με ρώτησε κάποιος: Η πίστη σε βοηθά ή σ’ εμποδίζει, στην τέχνη που ασχολείσαι; Και όσο και αν φαίνεται παράξενο, εδώ δεν υπάρχει μία απάντηση. Από τη μία, βέβαια, με βοηθά. Εγώ πάντοτε προσεύχομαι και παρακαλώ τον Θεό να ευλογήσει τα έργα μου. Προσπαθώ, πριν ξεκινήσω τη δουλειά, να κάνω τον σταυρό μου και να πω το «Βασιλεύ Ουράνιε». Καταλαβαίνω ότι ο Θεός παρέχει τη βοήθειά Του, δίνει και την έμπνευση, επειδή αυτή δεν υπάρχει πάντα. Όταν, τελικά, έρχεται η έμπνευση, συνειδητοποιείς ότι δεν ζωγράφισες μόνο εσύ, αλλά μαζί σου ζωγράφισε και Κάποιος άλλος.

Ο Θεός παρέχει τη βοήθεια Του, δίνει και την έμπνευση. Όταν έρχεται η έμπνευση, συνειδητοποιείς ότι δεν ζωγράφισες μόνο εσύ, αλλά μαζί σου ζωγράφισε και Κάποιος άλλος.

Από την άλλη, όμως, υπήρχε ένας γνωστός γέροντας, ο αρχιμανδρίτης Σοφρώνιος (Σάχαροβ). Εκείνος στα νιάτα του ήταν ζωγράφος. Η ζωγραφική ήταν το πάθος του. Δεν υπήρχε μέρα, που μη σκέφτεται για τους πίνακές του πριν κοιμηθεί. Είχε έναν δύσκολο δρόμο προς την πίστη και την Ορθοδοξία. Κάποια στιγμή είπε: «Η τέχνη θέλει τον άνθρωπο ολόκληρο, δεν αντέχει την ερασιτεχνία, αλλά και η προσευχή θέλει ολόκληρο τον άνθρωπο. Και τότε πρέπει να κάνεις την επιλογή σου». Ήταν μια έντονη προσωπικότητα, ριζοσπάστης, κι επέλεξε την προσευχή. Έγινε μοναχός και βρέθηκε στο Άγιον Όρος.

Όμως, υπάρχουν άνθρωποι που είναι ικανοί να συνδυάσουν και τα δύο. Όπως υπάρχουν και όσοι δεν δέχονται τα ημίμετρα και πρέπει κάτι να επιλέξουν. Ο πατήρ Σοφρώνιος επέλεξε την προσευχή. Εγώ, βέβαια, δεν είμαι στο μέτρο της προσωπικότητας του πατρός Σοφρωνίου, αλλά καταλαβαίνω ότι οι άπιστοι άνθρωποι συχνά υποκαθιστούν την πνευματική ζωή με την τέχνη, δηλαδή τον πολιτισμό και την τέχνη τα θεωρούν πνευματική ζωή. Αλλά δεν είναι έτσι. Πρέπει να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους. Η τέχνη βρίσκεται στο επίπεδο της ψυχής και η πνευματική ζωή είναι η ζωή μέσα στο Πνεύμα. Όσοι ζουν μόνο με την τέχνη, μπορούν να προκόψουν πολύ περισσότερο από άλλους. Υπήρχαν, βέβαια, και πιστοί ζωγράφοι. Όμως, αν μιλάμε για τους ορθοδόξους πιστούς, ας πούμε της εποχής του 19^ου αιώνα, πολλοί απ’ αυτούς ήταν βαπτισμένοι και κοινωνούσαν, το ερώτημα είναι αν είχαν αληθινή σχέση με τον Θεό.

Έφεραν το σανό . Σκίτσο. Έτος 2020. Πανί, ελαιογραφία. 40х60. Ζωγράφος: Αντόν Οβσιάνικοβ

– Τελικά, σας βοηθά η πίστη σας ή όχι;

– Δεν φαντάζομαι την τέχνη μου χωρίς την πίστη. Αντιστρόφως, και η πίστη βρίσκει την αντανάκλασή της στην τέχνη μου. Αλλιώς δεν γίνεται. Ας πούμε, μπορούμε να ζωγραφίσουμε το Άγιον Όρος. Αν ξέρουμε τις βάσεις της ζωγραφικής, θα το κάνουμε εύκολα, θα ζωγραφίσουμε τα μοναστήρια, τα τοπία. Ωστόσο, για να ζωγραφίσεις το Άγιον Όρος με την ψυχή σου, πρέπει πρωτα να το αγαπήσεις. Μπορώ να πω ότι η πίστη με βοηθά, βέβαια.

Ποιος είναι ο ορθόδοξος ζωγράφος; Δεν είναι απαραιτήτως εκείνος που ζωγραφίζει τους ναούς και τα μοναστήρια. Μπορεί να μην πει ούτε μια λέξη για τον Θεό, αλλά η τέχνη του θα είναι μέσα στο πλαίσιο της Ορθοδοξίας και θα μιλά γι’ Αυτόν. Για παράδειγμα, έχω προσωπογραφίες των γερόντων. Κάποιες τις ζωγράφισα για δική μου ανάγκη, κάποιες τις ζήτησαν άλλοι για δώρα. Αλλά, για να ζωγραφίσεις έναν γέροντα, πρέπει να τον καταλάβεις, να τον αγαπήσεις, να τον νιώσεις. Πρέπει να ξέρεις τη ζωή του και όχι απλώς να ζωγραφίσεις τα χέρια και τα πόδια. Μπορεί κανείς ν’ απεικονίσει την αγελάδα, που πάει να πιει νερό, αλλά μπορεί να τη ζωγραφίσει με τόση αγάπη, επειδή και αυτή είναι πλάσμα του Θεού.

Υπαίθριο εργαστήριο στη Θάλασσα του Αζώφ. Έτος 2017

Μπορεί να μην πει ούτε μια λέξη για τον Θεό, αλλά η τέχνη του θα είναι μέσα στο πλαίσιο της Ορθοδοξίας και θα μιλά γι’ Αυτόν

Από την άλλη μεριά, η πίστη εμποδίζει. Εμποδίζει, με την έννοια ότι καταλαβαίνεις πως ο σκοπός της ζωής μας δεν είναι η τέχνη. Ο καθένας πρέπει να έχει μια ιεραρχία των αξιών και να τα βάζει όλα στη θέση τους. Τολμώ να ελπίζω ότι έχω δομήσει σωστά αυτήν την ιεραρχία και προσπαθώ να μην την καταστρέψω. Από τον καιρό που έγινα συνειδητό μέλος της Εκκλησίας, ο Θεός πάντοτε ήταν στην πρώτη θέση για εμένα. Πρώτα ο Θεός και μετά όλα τα υπόλοιπα. Υπάρχει θέση και για την τέχνη, βέβαια. Όμως, αν ξαφνικά η τέχνη καταλάβει την πρωταρχική θέση, όλα θα γίνουν άνω-κάτω.

Κάθε άνδρας (ο προορισμός της γυναίκας, κατά τη γνώμη μου, συνίσταται στο να είναι σύζυγος και μητέρα) πρέπει να έχει ένα έργο της ζωής του. Αλλιώς, όταν ένας άνδρας δεν ξέρει τίποτα να κάνει, δεν έχει έσοδα προς το ζην και, θεωρώντας τον εαυτό του άνθρωπο της εκκλησίας, προσεύχεται μέρες και νύχτες, τότε η θέση του είναι στο μοναστήρι. Είναι επίσης καλός και σωστός δρόμος, όμως δεν έχει καθόλου σχέση με τη ζωή στον κόσμο και μέσα σε μια οικογένεια.

Ήσυχο βράδυ. Έτος 2008. Πανί, ελαιογραφία. 60х105. Ζωγράφος: Αντόν Οβσιάνικοβ

Αλλά και η τέχνη μπορεί να γίνει είδωλο και αυτό το πράγμα αντιβαίνει στη δεύτερη εντολή του Θεού: «Ου ποιήσεις σε αυτώ είδωλον» (πρβλ. Έξοδος 20,4). Εδώ είναι το πρόβλημα. Όμως, ταυτόχρονα, για να γίνεις καλός ζωγράφος πρέπει να κοπιάσεις πολύ. Κάποτε άκουσα ότι υπάρχει ο κανόνας του επαγγελματία: 100 χιλιάδες ώρες. Δηλαδή, ένας άνθρωπος, που θέλει να γίνει επαγγελματίας στον τομέα του, πρέπει να δουλέψει όχι λιγότερο από 100 χιλιάδες ώρες. Στην τέχνη δεν ισχύει αυτό. Δεν μπορείς να πεις κάποια στιγμή ότι τώρα τα ξέρεις όλα και μπορείς να ξεκουραστείς. Όχι. Για την εξέλιξη στην τέχνη χρειάζεται η εσωτερική εξέλιξη του ανθρώπου, πρέπει να έχει κριτική αντίληψη του εαυτού του και των έργων του. Κάποιες φορές σκέφτεσαι ότι έφτιαξες ένα καλό έργο και μετά βλέπεις τους πίνακες των μεγάλων καλλιτεχνών και μονολογείς: «Τι είναι αυτά που λέω...». Πρέπει να μαθαίνεις όλη τη ζωή σου.

Γκαλερί των έργων του Αντόν Οβσιάνικοβ