Το Άγιον Όρος δεν είναι γεωγραφία. Το Άγιον Όρος είναι κατάσταση καρδιάς

Για το Άγιο Όρος, το πνεύμα του, τις αρχές και το τυπικό των αγιορειτών μας μίλησαν δύο Έλληνες Μητροπολίτες, που έχουν ανατραφεί σε αυτή την μοναστική πολιτεία, και ένας αγιορείτης. Και οι τρείς μας πείθουν ότι όπου και αν πηγαίνει κανείς, μπορεί εν πνεύματι να βρίσκεται σε αυτό το περιβόλι της Παναγίας.  

Το Άγιον Όρος Άθως

Το θέμα δεν είναι το Άγιο Όρος, αλλά ο Χριστός. Και η υπακοή μας.

Μητροπολίτης Λεμεσού κ.Αθανάσιος (Νικολάου), Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου:

– Το Άγιο Όρος αποκαλύπτονταν για μένα μέσα από την επικοινωνία μου με τους ανθρώπους. Στα 18 μου μπήκα στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και την ίδια χρονιά, με το έλεος του Θεού, γνώρισα στο Άγιο Όρος τον γέροντα Παΐσιο τον Αγιορείτη, που έχει αγιοκαταταχθεί τώρα. Όταν είδα για πρώτη φορά τον γέροντα Παΐσιο, η εμφάνισή του ήταν τόσο απλή και ταπεινή που σε αυτή την απλότητα και σε αυτή την ταπεινότητα κρυβόταν ο μεγάλος θησαυρός του Αγίου Πνεύματος. Ο γέροντας μας είπε τότε:

– Είστε νέοι, να κάνετε μετάνοιες, πολλές μετάνοιες…

Απόρησα!

– Πάτερ, πόσες μετάνοιες πρέπει να κάνουμε την ημέρα;   

– Είστε νέοι, μας λέει, να κάνετε πολλές μετάνοιες…

Ο Μητροπολίτης Λεμεσού κ.Αθανάσιος (Νικολάου)

Με αυτές τις λέξεις, με κάποιο θαυμαστό τρόπο, άρχισαν να ευωδιάζουν τα πάντα γύρω μας: οι βράχοι, οι πέτρες, τα δέντρα, ο αέρας - όλη η συνηθισμένη αγιορείτικη φύση ξαφνικά μεταμορφώθηκε. Εγώ και ο συμφοιτητής μου νιώσαμε αυτήν την αλλαγή. Και τότε ο γέροντας βιαστικά έκλεισε την πόρτα και επέστρεψε γρήγορα στο κελλί του. Την ίδια ώρα, στις καρδιές μας εγκαταστάθηκε μια αίσθηση βαθιάς χαράς. Με γρήγορο βάδισμα ξεκινήσαμε για τις Καρυές, χωρίς να νιώσουμε την ανάγκη να σταματήσουμε για ξεκούραση, καθώς μας κατέκλυζε μια αίσθηση έκστασης . Η ευωδία μας συνόδευε. Περπατούσαμε και αναρωτιόμασταν: «Τι να σημαίνει όλο αυτό;»

Για ένα διάστημα είχα την δυνατότητα να παρακολουθώ τη ζωή του γέροντα Παϊσίου. Είχα δει θαύματα. Από τότε, είχα αποκτήσει τη βεβαιότητα ότι το Ευαγγέλιο είναι πραγματικότητα και ότι τα όσα λέει ο Χριστός μπορούμε, όντως, να τα εφαρμόσουμε στη ζωή.

Είχα αποκτήσει τη βεβαιότητα ότι το Ευαγγέλιο είναι πραγματικότητα και ότι τα όσα λέει ο Χριστός μπορούμε να τα εφαρμόσουμε στη ζωή

Αργότερα, το 1976, όταν με απασχολούσε το ερώτημα «σε ποιόν γέροντα να πάω για καθοδήγηση;», ο γέροντας Παΐσιος, ο οποίος δε δεχόταν υποτακτικούς, με έστειλε στον γέροντα Ιωσήφ τον Βατοπεδινό.

Την ώρα που κυριολεκτικά με έσπρωχνε στην πλάτη, τον ρώτησα: - Ο γέροντας Ιωσήφ ξέρει να κάνει νοερά προσευχή;   

– Αν κάποιοι άλλοι πατέρες είναι δάσκαλοι αυτής της προσευχής, ο γέροντας Ιωσήφ είναι διδάκτωρ, γέλασε ο γέροντας Παΐσιος μπροστά στην αναποφασιστικότητά μου. Και με ευλόγησε να γίνω υποτακτικός του γέροντα Ιωσήφ.

Με αυτόν τον τρόπο, εντάχτηκα και εγώ στα πνευματικά τέκνα του γέροντα Ιωσήφ του Ησυχαστή. Προσκολλήθηκα σε αυτούς, με όνειρό μου να μάθω την προσευχή. Ο γέροντας Ιωσήφ ο Βατοπεδινός ήταν πραγματικός ησυχαστής. Δεν ακολουθούσε το κοινό τυπικό της αδελφότητας. Είχε δικό του τυπικό, το τυπικό του ησυχαστή. Ένα τυπικό που διέφερε ριζικά από το δικό μας, που ήταν προσαρμοσμένο στα μέτρα αδύναμων αδελφών. Βέβαια, αδελφότητα γύρω του σχηματίστηκε αργότερα. Τότε που πήγα σε αυτόν, ήμουν ο μοναδικός του μαθητής.

Ήλπιζα ότι η μοναχική μου ζωή θα είναι αποκλειστικά σχολείο προσευχής: ότι ο γέροντας θα με έβαζε αμέσως στο κελλί, θα μου έδινε ένα τεράστιο κομποσκοίνι και θα με παρακολουθούσε για να προσεύχομαι αδιαλείπτως. Όμως, αυτός μου έδωσε κουβά και σφουγγαρίστρα και με έστειλε να σφουγγαρίζω. Και δεν μπορούσα να έχω αντιρρήσεις του τύπου: «Ήρθα εδώ για να προσεύχομαι και όχι για να πλένω πατώματα!», γιατί θα είχα φύγει κακήν κακώς. Ο γέροντας Ιωσήφ ήταν πολύ αυστηρός. Όσο για την προσευχή, ο γέροντας Ιωσήφ μου είπε μόλις λίγες απλές λέξεις: «Πάρε το κομποσκοίνι, αδιαλείπτως κάνε προσευχή με ταπείνωση και να συγκεντρώνεις το νου σου στα λόγια της προσευχής».

Δεν άργησα να επισκεφτώ τον γέροντα Παΐσιο με το ερώτημα:

– Να, είμαι ήδη 2-3 χρόνια στο Άγιο Όρος, προσπαθώ να προσεύχομαι, αλλά δε βλέπω κανένα αποτέλεσμα…

– Ποιο «αποτέλεσμα» θέλεις; - με ρωτάει.

– Αυτό που διαβάζουμε στα βιβλία.

– Ψόφησε η γάτα μου. Πήγαινε να την αναστήσεις! Μου πρότεινε και, όταν είδε την αμηχανία μου, συμπλήρωσε: – Τι θέλεις; Να κάνεις θαύματα;

Εγώ όμως θυμόμουν εκείνη την ευωδία που είχε διαχυθεί σε όλη τη φύση…

Όμως, το θέμα δεν είναι το Άγιο Όρος, είναι ο Χριστός.

Κάποια φορά, ένας μεγαλόσχημος αγιορείτης μου έχει διηγηθεί, πως κάποτε, στην αδελφότητά του, είχαν καλέσει ένα νεαρό δόκιμο μοναχό να παρουσιαστεί στο στρατό. Αυτός, αν πήγαινε στο στρατό και έμενε στο στρατώνα, μέσα σε κλίμα παλληκαριάς και βωμολοχίας, θα είχε χαθεί για τη μοναχική ζωή. Ο γέροντάς του ανησυχούσε πολύ. Ώσπου, αυτός ο μεγαλόσχημος μοναχός πήγε στο γέροντα και του πρότεινε να στείλουν τον ίδιο στο στρατό αντί για τον αδελφό.

– Θα αντέξεις; Τον ρώτησε ο γέροντας.

– Ναι, είμαι έτοιμος, ακόμα και τώρα.

«Ο Κύριος δεν εγκαταλείπει αυτόν που θυσιάζει τον εαυτό του», μας έλεγε ο γέροντας Παΐσιος

Την ίδια στιγμή έβγαλε τα ράσα, ξύρισε τα γένια και τα μαλλιά, πήγε μαζί με την αστυνομία, που εν τω μεταξύ είχε έρθει, στο στρατό και παρουσιάστηκε αντί για εκείνον. Αυτός και όσοι τον συνόδευαν, διανυκτέρευσαν σε ξενοδοχείο της Ιερισσού. Δίπλα του ακούγονταν τραγούδια και γλέντια, αλλά παρόλο που δεν είχε ράσα, ήταν χωρίς μαλλιά, χωρίς το σχήμα του, όλη τη νύχτα, όπως μου διηγούταν αργότερα ο ίδιος ο μοναχός, που είναι μεγαλύτερος από μένα, βρισκόταν στον παράδεισο. Ποτέ ξανά, ούτε πριν, ούτε μετά, δεν ένιωθε τόσο πλούσια τη χάρη, όπως εκείνη τη νύχτα. «Ο Κύριος δεν εγκαταλείπει αυτόν που θυσιάζει τον εαυτό του», μας έλεγε ο γέροντας Παΐσιος. Την επόμενη μέρα, έστειλαν τηλεγράφημα ότι δε χρειαζόταν να πάει στρατό, οπότε τον μετέφεραν πίσω, στο Άγιο Όρος. Αργότερα, εκείνος ο μοναχός λυπόταν και μου έλεγε: «Έχασα τέτοια χάρη! Επειδή, όταν επέστρεψα, άρχισα πάλι να ακολουθώ το θέλημά μου».  

Ποιος ήρθε εδώ για να ενταφιάσει το Άγιο Όρος;

Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος (Χαζηνικολάου), Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας:

– Θυμάμαι τον τρόπο με τον οποίον έβλεπα το Άγιο Όρος, όταν ήμουν απλός προσκυνητής, για να μην πω τουρίστας. Έψαχνα, βέβαια, κάτι. Όμως, δεν είχα συγκεκριμένο σκοπό που να σχετίζεται με τις εσωτερικές μου αναζητήσεις. Όπως λένε οι αγιορείτες, ο άνθρωπος δε χρειάζεται πολλά πράγματα: κουτάλι, πιάτο, πολύ λίγα ρούχα. Το σημαντικότερο που χρειάζεται ο άνθρωπος στη ζωή είναι ο σκοπός! Και εγώ στη ζωή μου είχα πολλά, αλλά με το σκοπό τα πράγματα δεν μου ήταν ξεκάθαρα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, βέβαια, μου άρεσε η ίδια η φύση και το καθημερινό τυπικό της ζωής στο Άγιο Όρος. Μου άρεσαν και οι άνθρωποι. Ήταν αλλιώτικοι.

Ο Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικόλαος (Χατζηνικολάου)

Μέχρι το 1968, η ζωή στο Άγιο Όρος γινόταν όλο και πιο φτωχή. Τα κτίρια ερειπώνονταν, οι μοναχοί μεγάλης ηλικίας έφταναν στο τέλος τους. Φαινόταν ότι η δόξα του Αγίου Όρους αποτελούσε ήδη παρελθόν. Όταν, το 1963, γιορταζόταν η 1000ετία του Αγίου Όρους, κάποιος από τους υψηλόβαθμους το είχε πει ευθέως: «Μάλλον, έχουμε έρθει εδώ για να ενταφιάσουμε το Άγιο Όρος».  

Όμως, σύντομα, συντελέστηκε θαύμα και, μετά από 5 χρόνια, το Άγιο Όρος έγινε αγνώριστο. Οι νέοι μοναχοί ήταν πολύ περισσότεροι από τους ηλικιωμένους. Η ασκητική ζωή γνώρισε μεγάλη άνοδο. Αναμφίβολα, αυτό, εν πολλοίς, είχε συντελεστεί χάρη στους γέροντες, όπως ο γέροντας Ιωσήφ ο Ησυχαστής, που έχει αναθρέψει πολλούς μαθητές.

Όταν, το 1981, η Ελλάδα μπήκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είχαν διαθέσει κονδύλια για ανακατασκευή του Αγίου Όρους. Αυτό έσωσε τα περισσότερα κτίρια από την ερείπωση. Όμως, αυτό ζημίωσε πάρα πολύ το πνεύμα του Αγίου Όρους! Παντού κατασκεύασαν δρόμους, επειδή τα φορτηγά έπρεπε να κουβαλάνε οικοδομικά υλικά. Οι θόρυβοι και η σκόνη άρχισαν να ενοχλούν την απομόνωση και τη διάθεση προσευχής. Εφαρμόζοντας τους όρους συμφωνίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση κτίστηκαν κτίρια με υψηλό επίπεδο άνεσης που έφερε απίστευτη μέχρι τότε πολυτέλεια στο Άγιο Όρος. Για τους μοναχούς, το γεγονός αυτό προκάλεσε νέους πειρασμούς, επειδή η λιτή μοναχική ζωή πάντα θεωρούνταν ευλογία του Θεού. Στα κοινόβια τα οφέλη που προέκυψαν από αυτή την ανακατασκευή, ίσως, να ήταν πιο πολλά από τη ζημιά, όμως, η ησυχαστική ζωή από αυτούς τους νεοτερισμούς υπέφερε πολύ.

Το Άγιο Όρος είναι ένας τόπος αδιάλειπτης προσευχής που ποτέ δε διακόπτεται

Όμως, το Άγιο Όρος είναι ένας τόπος αδιάλειπτης προσευχής που ποτέ δε διακόπτεται. Εδώ, η χάρη του Θεού είναι αδιαλείπτως παρούσα στην αγιότητα ξεχωριστών μοναχών και σε μυστικά σημάδια.

Είναι γνωστό ότι στις κορυφές των βουνών συμβαίνουν τα σημαντικότερα βιβλικά γεγονότα: στο Όρος Σινά η ανθρωπότητα παρέλαβε τις 10 εντολές. Στο Όρος Θαβώρ έγινε η Μεταμόρφωση, στο Όρος των Ελαιών η Ανάληψη. Το Άγιο Όρος είναι ένα από τα ανώτερα σημεία της γης.

Υπάρχουν τέσσερις θεμελιώδεις αρχές στην αγιορείτικη ζωή.

Πρώτη, ο ησυχασμός, επειδή η μοναχική ζωή στο Άγιο Όρος είναι, πρώτα από όλα, ερημιτισμός και ησυχασμός. Εδώ, ακόμα και τα τυπικά των κοινοβίων είναι πολύ πιο σκληρά σε σύγκριση με αντίστοιχα σε άλλα μέρη του πλανήτη.

Δεύτερη, το αυτοδιοίκητο, επειδή το Άγιο Όρος δεν το διοικούν επίσκοποι, εδώ μόνο θα ενοχλούσαν. Και αυτό, από τη μία, επειδή το Άγιο Όρος βρίσκεται υπό την προστασία του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, και από την άλλη, και αυτό είναι πιο σημαντικό, το Άγιο Όρος το διοικεί η Ίδια η Υπεραγία Θεοτόκος.

Τρίτη, ο οικουμενικός χαρακτήρας, επειδή το Άγιο Όρος είναι οικουμενικό φαινόμενο πάνω στη γη. Δεν είναι ούτε ρώσικο ούτε ελληνικό, ούτε κάτι άλλο ξεχωριστό. Το Άγιο Όρος μας ενώνει όλους: εδώ υπάρχει και η ρώσικη Ιερά Μονή του Αγίου Παντελεήμονα και η σέρβικη Ιερά Μονή Χιλανδαρίου και η βουλγάρικη Ιερά Μονή Ζωγράφου. Από τα 12 κελλιά, τα δύο είναι ρουμάνικα. Σε όλα τα μοναστήρια, ανάμεσα στους εγκαταβιούντες, υπάρχουν εκπρόσωποι όλων των εθνικοτήτων.

Και τέλος, τέταρτη, στο Άγιο Όρος λειτουργεί ο θεσμός του άβατου: στο Άγιο Όρος επιτρέπεται να μπαίνουν μόνο τα πιο απαραίτητα. Επειδή οι γυναίκες δεν είναι απαραίτητες στη μοναχική ζωή, δεν επιτρέπεται η είσοδός τους στο Άγιο Όρος (έτσι συνήθως αναγκάζομαι να απαντάω σε διαμαρτυρίες γυναικών). Επίσης, θεωρώ ότι το Άγιο Όρος πρέπει να έχει απαγορευτικό για τηλεόραση και για περίεργους σαν κι εμένα, όπως ήμουν κάποτε, όταν πρωτοπήγα.

Να δίνετε το εκατό στα εκατό του εαυτού σας, για να πάρετε τόσα και περισσότερα από τον Θεό

Ιερομόναχος Αναστάσιος (Τοπούζης), ο εγκαταβιών στην Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου του Αγίου Όρους:

– Το Άγιον Όρος είναι κλήρος της Υπεραγίας Θεοτόκου και πολύ σημαντικός τόπος, στον οποίο κάθε μέρα, με τη χάρη του Θεού και υπό τη σκέπη της Παναγίας, τελείται προσευχή. Εκεί εξακολουθεί να υφίσταται και να εξελίσσεται ένα ρεύμα, το οποίο εμείς το ονομάζουμε ησυχασμό.

Ο Ιερομόναχος Αναστάσιος (Τοπούζης)

Ο καθένας από μας λαμβάνει ακριβώς τόσα, όσα ο ίδιος είναι έτοιμος να δώσει

Όμως, αυτή η μυστική ζωή του Πνεύματος δεν αποκαλύπτεται μόνο σε αυτούς που κατοικούν στο Άγιο Όρος. Στη φυσική υπάρχει το φαινόμενο των συγκοινωνούντων δοχείων. Αν βάλουμε νερό σε ένα δοχείο, τότε σε όλα τα δοχεία, που συνδέονται με αυτό, το επίπεδο του νερού θα είναι ίδιο. Αυτό, ακριβώς, συμβαίνει και στην Εκκλησία.

Ο Χριστός προφέρει πλουσιοπάροχα τη χάρη. Το θέμα είμαστε εμείς. Ο καθένας από μας λαμβάνει ακριβώς τόσα, όσα και ο ίδιος είναι έτοιμος να δώσει. Πόσο δίνετε από τη ζωή σας στον Χριστό; 70% στον εαυτό σας και μόνο 30% στον Χριστό; Άρα, 30% θα πάρετε πίσω, και τα 70% θα χάσετε! Αυτή η σχέση ποσοστών δείχνει, συμβατικά μιλώντας, το κατά πόσο δίνεται ο καθένας μας στο Άγιο Όρος. Επειδή το Άγιο Όρος δεν είναι γεωγραφία, το Άγιο Όρος είναι κατάσταση καρδιάς. Πρέπει να τα δίνεις όλα, εκατό τα εκατό τα του εαυτού σου, για να λάβεις εκατό τα εκατό τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Όταν εξαντληθούν όλα όσα μπορεί να προσφέρει αυτός ο κόσμος και όταν εξαντλήσουμε πλήρως τον εαυτό μας στην άσκηση του διακονήματος της αγάπης, μόνο σε αυτή την περίπτωση, θα έχουμε τη δυνατότητα να βάλουμε το χέρι στην τσέπη του Θεού και να πάρουμε αυτά που χρειαζόμαστε.

Θα ήθελα να ευχηθώ ώστε όλοι εμείς, με τις πρεσβείες της Υπεραγίας Θεοτόκου μας και των Αγίων, οι οποίοι έζησαν σε ησυχαστική παράδοση, να φτάσουμε σε αυτήν την κατάσταση, για να μπορούμε να δίνουμε τον εαυτό μας στον Χριστό εκατό τοις εκατό και να λαμβάνουμε ανάλογα. Χριστός Ανέστη!