Ζούκοβ: πίστη, θαύματα και διωγμοί στη ζωή του Στρατάρχη της Νίκης

Ο Στρατάρχης της Νίκης, «Ρώσος Γεώργιος Τροπαιοφόρος», θρυλικός στρατηγός του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, με αυτά τα προσωνύμια μπήκε ο Ζούκοβ στην ιστορία. Αλλά κανένας, ακόμα και πολύ μεγάλος, ζωγράφος δεν είναι ιδιοφυής κάθε μέρα, τα αθάνατα αριστουργήματα τα δημιουργεί μόνο σε στιγμές έμπνευσης. Έτσι και στο «μυστηριακό εργαστήριο του Θεού», όπως αποκαλούσε την ιστορία ο Γκαίτε, μεγάλες στιγμές είναι σπάνιες. Μια τέτοια στιγμή της δόξας έγινε για το Ζούκοβ ο πόλεμος με το φασισμό. Όλη η ζωή του πριν ήταν μόνο προετοιμασία για αυτόν, και μετά τον πόλεμο, η ζωή του ήταν πληρωμή για τα λάθη, μετάνοια και δρόμος προς τον Θεό.

Ένας ευλογημένος Στρατηγός

Βεβαίως, ήταν ορθόδοξος εκ γενετής, πώς αλλιώς; Στα χωριά της Ρωσίας, πριν το 1917, τα παιδιά τα βάπτιζαν σε βρεφική ηλικία, τα πήγαιναν σε εκκλησιαστικά ενοριακά σχολεία και τα πήγαιναν εκκλησία όχι μόνο στις μεγάλες γιορτές. Και αργότερα, στη Μόσχα, ο θείος του που ήταν γουναράς, στο εργαστήριο του οποίου ο Εγκόρ Ζούκοβ μάθαινε την τέχνη του, τα Σάββατα και τις Κυριακές πήγαινε όλα τα αγοράκια, που μαθήτευαν σε αυτόν, στην πλησιέστερη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην οδό Μπολσάγια Ντμίτροβκα, και στις μεγάλες γιορτές τα πήγαινε στο Κρεμλίνο, στον Ιερό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου και στο Ναό του Χριστού Σωτήρα.

Ο νεαρός Γεώργιος του Κωνσταντίνου Ζούκοβ στο στρατό της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, το 1916 Όπως διηγούνταν οι κόρες του Στρατάρχη αργότερα, τις είχαν βαπτίσει σε μικρή ηλικία. «Ο πατέρας, που είχε μεγαλώσει σε χωριό, ήξερε και τιμούσε τις ορθόδοξες γιορτές, το Πάσχα, την Πεντηκοστή, τα Χριστούγεννα και άλλα. Τις θυμόταν από την παιδική του ηλικία και δεν μπορούσε να μην τις χαίρεται». Ήταν, όμως, Υπουργός Άμυνας της ΣΣΣΔ, μέλος της Προεδρίας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος, βουλευτής του Ανώτατου Σοβιέτ, κομμουνιστής, κάτι που σημαίνει ότι θα έπρεπε εξ ορισμού να ήταν άθεος!  

Πόσο θα είχαν εκπλαγεί, ίσως, όσοι τον ήξεραν ως κομμουνιστή, αν τους έλεγαν ότι σε νεαρή ηλικία, όντας ήδη ομαδάρχης του Κόκκινου Στρατού, είχε πάει στο χωριό Χόλμισι, όπου ζούσε, μετά το κλείσιμο της Ιεράς Μονής Όπτινα, ο τελευταίος από τους μεγάλους γέροντες της Όπτινα, ο γέροντας Νεκτάριος. Εκείνος είχε ευλόγησε τον στρατιώτη Γεώργιο στη διακονία του Θεού, της Πατρίδας και των ανθρώπων. «Θα είσαι δυνατός στρατηγός. Να σπουδάσεις. Οι σπουδές σου θα πιάσουν τόπο», - είχε πει ο γέροντας, όπως διηγείται η Αικατερίνα Ντένεζκινα, κόρη του οικοδεσπότη, όπου ζούσε ο γέροντας Νεκτάριος.

Σπουδές

Και ο Ζούκοβ σπούδαζε δια βίου. Ο Στρατάρχης Μπαγκραμιάν διηγούταν: «Ήμασταν νέοι, και καμιά φορά θέλαμε και να διασκεδάσουμε, να κάνουμε βόλτα. Κάτι που το κάναμε, πηγαίναμε στην πόλη σε εστιατόρια, σε θέατρα. Ο Ζούκοβ σπάνια συμμετείχε στις εξόδους μας. Καθόταν με τα βιβλία του και μελετούσε επιχειρησιακά σχέδια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και άλλων πολέμων. Συχνά άπλωνε μεγάλους χάρτες και, όταν διάβαζε σε βιβλία ή σε κάποιες έρευνες θέματα σχετικά με την τακτική, κυριολεκτικά μπουσουλούσε πάνω στους χάρτες, που ήταν μεγάλοι και δε χωρούσαν στο τραπέζι. Τους άπλωνε πάνω στο πάτωμα και έτσι, περιφερόταν στα τέσσερα, όσο έψαχνε κάτι και ύστερα καθόταν και σκεφτόταν συγκεντρωμένος. Συχνά συνέβαινε εμείς να επιστρέφουμε μετά από διασκέδαση, και αυτός να κάθεται ακόμα στο πάτωμα, έχοντας το νου του σε αυτούς τους χάρτες».

Αυτό το πάθος για τη δια βίου μάθηση το είχε σε όλη του τη ζωή. Ακόμα και όταν μαθήτευε στο θείο του, στη Μόσχα, ο Εγκόρ Ζούκοβ έκανε οικονομίες, αγόραζε βιβλία και τα διάβαζε τις νύχτες. Επίσης, είχε ολοκληρώσει και πρόγραμμα βραδινών μαθημάτων γενικής παιδείας που προσέφεραν μόρφωση επιπέδου ανώτερης εκπαίδευσης. Ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοβ που είχε γνωρίσει τυχαία τον Ζούκοβ, τη δεκαετία του 1920, τον έχει αποκαλέσει «βιβλιόφιλο».  

Όταν δεν πιάνει ο θάνατος…

Η σχέση του Στρατάρχη της Νίκης με τον Άγιο προστάτη του ήταν προφανής, αφού την πρώτη πράξη της άνευ όρων συνθηκολόγησης οι εκπρόσωποι του Γερμανικού αρχηγείου την υπέγραψαν στην πόλη Ρεμς, στις 6 Μαΐου του 1945, ημέρα μνήμης του Αγίου Μεγαλομάρτυρα Γεωργίου του Τροπαιοφόρου*, που συνέπεσε εκείνη τη χρονιά με το ορθόδοξο Πάσχα.

Τον Ζούκοβ, γενικώς, τον φύλαγε ο Θεός. Όταν ήταν μικρός, θα μπορούσε να είχε παγώσει σε μια χιονοστιβάδα, καθώς επέστρεφε από το ενοριακό σχολείο στο σπίτι του, με χιονοθύελλα και μέσα από δάσος. Το ευτύχημα ήταν ότι τον βρήκε έγκαιρα ο πατέρας του. Όταν ήταν 15 χρονών, θα μπορούσε να είχε καεί σε πυρκαγιά, όταν όρμησε σε ξένο σπίτι για να σώσει μια άρρωστη γιαγιά και παιδιά. Θα μπορούσε να είχε σκοτωθεί στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αφού οι πρώτοι δύο σταυροί του Αγίου Γεωργίου του είχαν απονεμηθεί «για εξαιρετικά ανδραγαθήματα θάρρους και αυταπάρνησης στις συρράξεις εναντίον του εχθρού», πράγμα που σήμαινε ότι τα έκανε με κίνδυνο τη ζωή του.

Το 1918, ο Ζούκοβ είχε νοσήσει δύο φορές από τύφο. Το 1936, είχε προσβληθεί από πολύ βαριά βρουκέλλωση, από την οποία παραλίγο να πέθαινε. Το 1937-1938 παραλίγο να τον συλλάβουν ως «εχθρό του λαού», αλλά από θαύμα απέφυγε τη σύλληψη. Για να μην μιλήσουμε και για τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο… Το 1941, καθώς πετούσε προς το Λένινγκραντ, γερμανικά «μέσερσμιτ» επιτέθηκαν στο αεροπλάνο του. Το φθινόπωρο, κάτω από τη Μόσχα, το αυτοκίνητο του Στρατάρχη Ζούκοβ έπεσε πάνω σε Γερμανούς, που μόλις και μετά βίας κατάφεραν να τους αποφύγουν. Μια φορά, μετά από έκρηξη βλήματος τον σκέπασε το χώμα. Ευτυχώς που τον εντόπισαν έγκαιρα… Και στη μάχη του Κουρσκ, στο μέτωπο, όπου επί τόπου «μελετούσε» την κατεύθυνση του ενός καίριου χτυπήματος, από θαύμα δεν τον χτύπησε νάρκη που είχε εκραγεί μόλις λίγα μέτρα κοντά του. Αυτό του άφησε μόνο μωλωπισμό.     

Στη διάρκεια προετοιμασίας για την αντεπίθεση, κάτω από τη Μόσχα, μπορούσε να μην κοιμάται για έντεκα συνεχόμενα εικοσιτετράωρα. Αυτό είναι πάνω από τις δυνάμεις ακόμα και ενός πολύ δυνατού ανθρώπινου οργανισμού. Και αυτό δεν μπορούμε παρά να το αποδώσουμε στην ιδιαίτερη βοήθεια του Θεού.

Το καντήλι του Στρατάρχη

Η πνευματική ζωή, πόσο μάλλον η πνευματική ζωή στρατηγών, δεν είναι φανερή. Λίγοι γνωρίζουν π.χ. ότι ένας άλλος στρατηγός, ο ανίκητος Σουβόροβ, σκόπευε να τελειώσει τις μέρες του σε μοναστήρι, πράγμα για το οποίο είχε υποβάλει αίτηση στον αυτοκράτορα, και, πριν το θάνατό του, είχε συνθέσει και κανόνα μετανοίας. Για να μιλήσουμε για τον Ζούκοβ, αυτά που συνέβαιναν στην ψυχή του δεν τα ήξεραν ούτε οι δικοί του άνθρωποι. Παρόλα αυτά, ο λαός διατηρεί ακόμα την παράδοση ότι ο Ζούκοβ κουβαλούσε μαζί του στα μέτωπα την εικόνα της Παναγίας του Καζάν. Ο Αρχιμανδρίτης Ιωάννης (Κρεστιάνκιν) το έχει επιβεβαιώσει αυτό, στα μέσα της δεκαετίας του 1990.

Ο Ναός-Μνημείο της Ρωσικής στρατιωτικής δόξας, στη Λειψία

Όμως, είναι επιβεβαιωμένο ότι, αμέσως μετά τον πόλεμο, ο Στρατάρχης Ζούκοβ, όταν πληροφορήθηκε για τη θλιβερή κατάσταση του ορθόδοξου Ναού-Μνημείου της Ρωσικής στρατιωτικής δόξας, στη Λειψία (επρόκειτο για Ναό που κτίστηκε το 1913, προς τιμήν της εκατονταετίας της «μάχης των εθνών», τότε που οι ρωσικές, πρωσικές και αυστριακές δυνάμεις είχαν νικήσει το Ναπολέοντα), είχε στείλει εκεί ομάδες ναρκαλιευτών. Όταν είχε έρθει για τα εγκαίνια του Ναού, παρέλαβε προσωπικώς ο ίδιος τις εργασίες τους. Και μάλιστα άναψε εκεί και καντήλι.

Συγχώρεση άνευ όρων

Σήμερα, πολλοί κατηγορούν τον Ζούκοβ ότι «δεν πολεμούσε όπως έπρεπε», δεν αγαπούσε τους στρατιώτες, δεν εκτιμούσε τις ζωές τους. Δε θυμούνται, βέβαια, τα τόσο πολλά που είχε κάνει για την αθώωση των άδικα καταδικασμένων και την απελευθέρωσή τους από τις φυλακές. Ο Κωνσταντίνος Σίμονοβ**, που είχε συναντηθεί με τον Ζούκοβ τη δεκαετία του 1950, διηγούταν αργότερα ότι ο Στρατάρχης επιθυμούσε σφόδρα την αποκατάσταση της τιμής των ανθρώπων, που στη διάρκεια του πολέμου ήσαν αιχμάλωτοι και που είχαν καταδικαστεί ως προδότες της Πατρίδας.

Ο στρατάρχης αγανακτισμένος έλεγε: «Βεβαίως, υπήρχαν και δειλοί, αλλά πώς μπορεί αυτό να ισχύει για πολλά εκατομμύρια αιχμαλώτων στρατιωτών και αξιωματικών του στρατού, ενός στρατού που τελικά αναχαίτισε και αποτελείωσε τους Γερμανούς; Τι, δηλαδή, ήταν άλλοι άνθρωποι, διαφορετικοί από αυτούς που μπήκαν αργότερα στο Βερολίνο; Ήταν από άλλη ζύμη, χειρότεροι, πιο δειλοί;». Θεωρούσε καθήκον του να κάνει το παν για να αποκαταστήσει τη δικαιοσύνη και την ταπεινωμένη αξιοπρέπεια όλων αυτών που είχαν πολεμήσει με τιμιότητα. Ο Σίμονοβ έγραφε: «Ίσως, αυτό το ζήτημα άγγιζε τις πιο δυνατές και βαθιές χορδές της ψυχής του».

Ο Ζούκοβ, όμως, όχι μόνο απελευθέρωσε από τις φυλακές πολλούς συναγωνιστές του, αλλά συγχώρεσε κιόλας όσους δεν άντεξαν τα βασανιστήρια και κατέθεσαν για αυτόν διάφορα παραμύθια. Όπως θυμάται η μεγαλύτερη του κόρη Έρα, ο Ζούκοβ έλεγε για αυτούς: «Αυτοί οι άνθρωποι είχαν βρεθεί σε ακραίες συνθήκες, τους ξυλοκοπούσαν και τους υποτιμούσαν. Δεν ήξεραν τι έκαναν. Δεν τους κρατάω κακία».

Ο Στρατάρχης Ζούκοβ κάτω από την πόλη Έλνα, το 1941

Στα μέσα του 1960, ο Αλέξανδρος Μπούτσιν, που ήταν οδηγός του στη διάρκεια του πολέμου, είχε επισκεφτεί τον Στρατάρχη που ήταν σε δυσμένεια στο εξοχικό του. Έχει γράψει για τη συνάντησή τους: «Ο άκακος χαρακτήρας, που πάντα είχε ο Ζούκοβ, αρχίζει να εκδηλώνεται με τα χρόνια σχεδόν ως χριστιανική ταπείνωση. Μου είναι παράξενο… Αυτό που με στενοχώρησε ιδιαίτερα ήταν το γεγονός ότι συγχωρούσε άνευ όρων και αυτό όλο και διευρυνόταν».

Τι να πει κανείς! Μια φυσιολογική αντίδραση ενός κανονικού σοβιετικού ανθρώπου. Ωστόσο, το κυριότερο στην περίπτωση αυτή είναι η αμερόληπτη μαρτυρία για τη βαθύτερη εσωτερική εργασία που συντελούνταν στην ψυχή του Ζούκοβ στα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Η δυσμένεια είναι σχολείο της ταπείνωσης

Οι άγιοι πατέρες λένε ότι ο χριστιανός, όταν υπομένει διωγμούς, διαβολές, κατηγορίες και κυνηγητό, ακολουθεί τα βήματα του Χριστού. Ο Ζούκοβ ήταν ο μοναδικός Στρατάρχης της Σοβιετικής Ένωσης, που είχε απολυθεί και που είχε υποστεί διωγμούς αυτού του μεγέθους. Είχε απομακρυνθεί όχι μόνο από το στρατό, αλλά και γενικώς από οποιαδήποτε άλλη εργασία. Ζητούσε από το Χρουσιόβ να τον διορίσει κάπου. Θα μπορούσε να είναι αρχηγός στρατιωτικού σώματος ή επικεφαλής στρατιωτικής ακαδημίας ή έστω καθηγητής. Αλλά του απαντούσαν: «Προς το παρόν δεν κρίνεται σκόπιμο να σας προσφέρουμε εργασία».

Εκτός από αυτό, τον Ζούκοβ συνέχεια τον παρακολουθούσαν: τι λέει, πώς αξιολογεί την εσωτερική και εξωτερική πολιτική, αν κριτικάρει τους επικεφαλής του κόμματος και της Κυβέρνησης. Τον καλούσαν στην Κεντρική Επιτροπή και τον εξανάγκαζαν να υποβάλλει γραπτές απολογίες για διάφορες κατηγορίες. Όπως έλεγε ο Στρατάρχης, ο Πρόεδρος της Επιτροπής του Κομματικού Ελέγχου Σβέρνικ, «είχε κρίνει ότι προσφερόταν να με απειλεί και να μου κουνάει το δάκτυλο ώστε να μην ξεχνάω την κατάστασή μου που μπορεί και να χειροτερέψει».

Όμως, ο Ζούκοβ και στα τελευταία χρόνια της ζωής του έλεγε: «Πάντα ένιωθα ότι οι άνθρωποι με χρειάζονται και ότι συνέχεια τους είμαι υπόχρεος». Είναι αυτό που τον έκανε να αρχίσει να γράφει τα απομνημονεύματα για τη ζωή που έζησε. Το βιβλίο που έγραφε οι σοβιετικοί εκδοτικοί οίκοι το απέρριπταν συνέχεια και τον ανάγκαζαν να κάνει διορθώσεις. Τόσο που τη δουλειά που είχε κάνει για αυτό το βιβλίο μπορούμε να το ονομάσουμε ακόμα ένα ανδραγάθημά του.

«Όλα πάνε προς το καλύτερο»

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Στρατάρχης, όντας σε δυσμένεια, υπέμεινε τρομερούς πόνους (το εγκεφαλικό του έχει αφήσει πρόβλημα στο τρίδυμο νεύρο), αλλά κατηγορηματικά αρνούνταν τα παυσίπονα, για να μην εθιστεί. Και υπέμενε. Μόνο μερικές φορές, σταματούσε στα μισά της φράσης. Και όταν ο οξύς πόνος υποχωρούσε λίγο, έλεγε: «Όλα πάνε προς το καλύτερο».

Ακόμα και στο τέλος της ζωής του, δεν καθόταν με σταυρωμένα χέρια: όλο και κάτι μαστόρευε, έφτιαχνε κλωστές για ψάρεμα, έφτιαχνε κατασκευές με ξύλο, ακόμα και πρέμνα ξερίζωνε. Είχε μεγάλη βιβλιοθήκη και συνέχεια κάτι διάβαζε. Και τη μικρότερη του κόρη την ανάγκαζε να διαβάζει κλασική λογοτεχνία.

Έλεγε: «Όταν ο άνθρωπος της ηλικίας μου κοιτάει πίσω, τα βάζει όλα στα ράφια. Έζησα καλά τη ζωή μου; Θεωρώ πως ναι. Είμαι ευτυχισμένος που γεννήθηκα στη Ρωσία και μοιράστηκα με το λαό μου, στον πόλεμο, την πίκρα των πολλών απωλειών και την ευτυχία της Νίκης».

Στην κόρη του που φοιτούσε τότε στην ένατη τάξη κάποτε της είχε πει: «Θα πεθάνω σύντομα και θα μείνεις ορφανή. Αλλά από τον άλλο κόσμο θα σε κοιτάζω και θα σε επισκέπτομαι όταν θα έχεις δυσκολίες». Όπως ομολογεί η ίδια, με αυτές τις λέξεις, είχε σπείρει μέσα της την πίστη στην αιώνια ζωή της ψυχής και στην αόρατη σύνδεση του δικού μας κόσμου με τον άλλον κόσμο. Και όχι μόνο στην απλή σύνδεση αλλά και στη βοήθεια από τη μεριά των δικών μας κεκοιμημένων ανθρώπων και στις προσευχές τους για μας. Σε αυτά που έλεγε δεν χώραγε αμφιβολία. Τα είχε πει με πραότητα, με ηρεμία, αλλά και με γνώση και με πυγμή.

***

Ο Ζούκοβ σαν να έζησε δύο ζωές: τη μια τη θυσιαστική, που ήταν «ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ», τη ζωή του ήρωα, και την άλλη που ήταν γεμάτη δεινά, θλίψεις, προδοσίες, μοναξιά, κυνηγητό, διαβολές και ασθένειες. Σε μια από τις τελευταίες του φωτογραφίες, αποτυπώνεται ένας εξαιρετικά φωτεινός άνθρωπος που έχει συμφιλιωθεί με όλες τις καταστάσεις της ζωής του, αλλά που δεν έχει παραδοθεί. Και ποτέ κανείς δε θα μάθει τι είχε γίνει στην ψυχή του, πριν γίνει αυτός που ήταν. Ο υπομείνας εις τέλος…