Η εικόνα της Παναγίας του Ποτσάεβ

Η Λαύρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ποτσάεβ είναι μια από τις τέσσερις Λαύρες της Ρωσίας. Πρόκειται για το προπύργιο της ορθοδοξίας που στέκεται στο νοτιοδυτικό άκρο της γης των Ρως, στην περιοχή της Βολινίας (σήμερα, περιφέρεια Τερνοπόλ της Ουκρανίας). Είναι ο τόπος όπου για αιώνες συγκρούονταν αυτοκρατορίες, πολιτισμοί και νοοτροπίες. Μέχρι το 1914, μόλις 8 χιλιόμετρα από δω, ήταν τα σύνορα με την Αυστροουγγαρία. Η δόξα των σεβασμάτων του Ποτσάεβ έφτανε όχι μόνο μέχρι τη γειτονική Γαλικία, αλλά και μέχρι τη Βουλγαρία, τη Βοσνία και τη Σερβία.

Κάποτε, ήταν βουνό κατάφυτο με δάση. Στα σπήλαια του βουνού ασκήτευαν μοναχοί, που ήταν παλαιά έγκλειστοι της Λαύρας των Σπηλαίων του Κιέβου, και οι οποίοι κατέφυγαν εδώ, μετά την καταστροφή της μητέρας των ρωσικών πόλεων (του Κιέβου) από τον Μπατού, το 1240.

Στον ίδιο το 13^ο αιώνα, δύο από τους ανώνυμους ασκητές μαζί με έναν ντόπιο βοσκό, τον Ιβάν Μποσόϊ, αξιώθηκαν να δουν ένα μεγάλο θαύμα: είδαν την Υπεραγία Θεοτόκο να εμφανίζεται μέσα σε πύρινη στήλη, πάνω από το όρος Ποτσάεβ. Στο σημείο όπου η Θεομήτωρ στεκόταν εκείνη τη νύχτα και προσευχόταν, πάνω σε συμπαγή ασβεστόλιθο έμεινε το αποτύπωμα από το δεξιό Πέλμα της Θεοτόκου, που είναι και το αρχαιότερο από τα κειμήλια του Ποτσάεβ. Το Πέλμα πάντα είναι γεμάτο με καθαρό και ιαματικό νερό από την πηγή που ανέβλυσε εκείνη τη νύχτα.

Σύντομα, οι μοναχοί έκτισαν στους πρόποδες του βουνού την πρώτη πέτρινη εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Τώρα, στη θέση εκείνης της εκκλησίας υψώνεται ο τεράστιος Ναός της Κοιμήσεως που κτίστηκε το 1780 σε στιλ μπαρόκ και που αγκαλιάζει το ίδιο το όρος, τα σπήλαια, το Πέλμα και το αγίασμα. Ο ναός υψώνεται σαν το βράχο, μέσα στα άπειρα γύρω-γύρω χωράφια, και φαίνεται από πολλά χιλιόμετρα μακριά, από την ίδια την πόλη του Ποτσάεβ.

Όμως, τότε, τον 13^ο αιώνα, με την κατάρρευση της Ρωσίας και με τη σταδιακή αποκοπή των νοτιοδυτικών της χωρών, παρήκμασε και το μοναστήρι.

Η επόμενη ανασυγκρότηση της μονής χρονολογείται στο μεταίχμιο του 16^ου και 17^ου αιώνα. Το 1559, ο Έλληνας Μητροπολίτης Νεόφυτος που περνούσε από αυτά τα μέρη, σταμάτησε για διανυκτέρευση στο σπίτι μιας ευλαβούς γαιοκτήμονα, της Άννας Γκόϊσκαγια. Για να την ευχαριστήσει της άφησε την εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου που ήταν κωνσταντινουπολίτικης τεχνοτροπίας.

Για τρεις δεκαετίες, η εικόνα βρισκόταν σε εκκλησάκι στο χωριό Ούρλια (8 βέρστια μακριά από το Ποτσάεβ). Στη συνέχεια, άρχισε να εκπέμπει τις νύχτες μια μυστηριώδη λάμψη, κάπως παρόμοια με εκείνη την πύρινη στήλη, μέσα στην οποία, τριακόσια χρόνια πριν, είχε εμφανιστεί εδώ η Ίδια η Πάναγνη. Η οικογένεια της Γκόϊσκαγια το ερμήνευσε ως επιθυμία της Βασίλισσας των Ουρανών να βρίσκεται στην αναστηλωμένη μονή του Ποτσάεβ, όπου και έδωσαν την εικόνα μαζί με πλούσια δώρα. Αυτό συνέβη, όταν ο εκ γενετής τυφλός αδελφός της οικοδέσποινας, ο Φίλιππος Κοζίνσκιϊ, είδε ξανά το φως του, μετά από προσευχή μπροστά στην εικόνα.

Μετά το θάνατο της Άννας, το 1644, όλα τα περίχωρα τα κληρονόμησε ο ανιψιός της, που μισούσε την Ορθοδοξία. Αυτός λήστεψε τη μονή και άρπαξε την εικόνα. Ωστόσο, ο ίδιος και η γυναίκα του, αμέσως μετά, αρρώστησαν πολύ βαριά, και θεραπεύτηκαν μόνο όταν επέστρεψαν την θαυματουργή εικόνα στη μονή.

Από τότε, η θαυματουργή εικόνα παραμένει σε ιδιαίτερη περίτεχνη κορνίζα που έχει τη μορφή αστεριού που λάμπει, στην τρίτη σειρά πάνω από την Ωραία Πύλη του τέμπλου του Ναού της Κοιμήσεως. Από εκεί, την κατεβάζουν ειδικά για προσκυνητές. Η εικόνα της Παναγίας του Ποτσάεβ φημίζεται για τα πολυάριθμα θαύματά της.

Ο εικονογραφικός τύπος της εικόνας του Ποτσάεβ είναι ο τύπος της Ελεούσας. Η Υπεραγία Θεοτόκος κρατάει το Προαιώνιο Βρέφος στο δεξί Της χέρι. Στο αριστερό χέρι έχει μανδήλιον με το οποίο σκεπάζει τον Υιό του Θεού. Σε αντίγραφα της θαυματουργής εικόνας, συνήθως αγιογραφείται και το Πέλμα της Θεοτόκου, στο κάτω μέρος.

Με τις πρεσβείες της Πάναγνης, η μονή παρέμενε πιστή στην ορθοδοξία και στα χρόνια της πολωνολιθουανικής κυριαρχίας, και αντιστεκόταν σθεναρά στην επιβολή της ουνίας σε αυτά τα μέρη.

Η Θεοτόκος προσέφερε τη θαυμαστή Της βοήθεια και στη διάρκεια της άλωσης της μονής από τους Τούρκους, το 1675. Τότε, οι Αγαρηνοί είχαν περικυκλώσει τα ξύλινα κτίσματα της μονής και απειλούσαν να τα κάψουν. Οι μοναχοί γονάτισαν μπροστά στην εικόνα της Θεοτόκου και Την παρακαλούσαν για προστασία.

Και τότε οι Τούρκοι αντίκρισαν στον ουρανό, πάνω από το ναό, ένα τρομερό θέαμα: η Πάναγνη πετούσε πάνω από τη μονή Της με αστραφτερή λάμψη και άπλωνε πάνω από τη μονή το Ωμοφόριό Της, περιστοιχισμένη από στρατιά Αγγέλων με πύρινα σπαθιά. Δίπλα στη Θεοτόκο στεκόταν ο κεκοιμημένος καθηγούμενος του Ποτσάεβ, ο Όσιος Ιώβ, ο οποίος είχε κοιμηθεί το 1651, και ο οποίος μαζί με την επίγεια αδελφότητα Την παρακαλούσε για βοήθεια.

Τυφλωμένοι από την ουράνια λάμψη, οι Αγαρηνοί άρχισαν να σκοτώνουν ο ένας τον άλλον και έτρεξαν μακριά από το τρομερό για αυτούς τόπο.

Παρά τη σταθερή προσήλωσή της στην Ορθοδοξία, η μονή του Ποτσάεβ είχε, το 1713, βίαια παραδοθεί στους ουνίτες και βρισκόταν υπό την κατοχή τους μέχρι την καταστολή της πολωνικής εξέγερσης, το 1831. Όταν επανήλθε στους κόλπους της Ορθοδοξίας, το 1833, η μονή αξιώθηκε την τιμητική ονομασία της Λαύρας και της δόθηκε η «τέταρτη θέση, μετά τις τρείς υπάρχουσες Λαύρες της Ρωσίας» (μετά τη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου, τη Λαύρα της Αγίας Τριάδας και του Αγίου Σεργίου και τη Λαύρα του Αγίου Αλέξανδρου Νέβσκιϊ).

Το τιμώμενο αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας του Ποτσάεβ, σε μια περίοδο κορύφωσης των άθεων διωγμών, είχε μεταφερθεί, το 1930, στη Μόσχα, σε μια εκκλησία που δεν είχε κλείσει ποτέ, την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στο Λεφόρτοβο, όπου και φυλάσσεται.

Η γιορτή της εικόνας της Παναγίας του Ποτσάεβ τελείται στις 23 Ιουλίου, με βάση το χριστιανικό σύστημα χρονολόγησης (την ίδια ημέρα που γιορτάζεται η εικόνα της Παναγίας Πάντων των Θλιβομένων η Χαρά «με τα γρόσια»).

Ναντέζντα Ντμίτριεβα

Από το βιβλίο «Επί Σοι Χαίρει!»