Μοναχός Λουκάς Φιλοθεΐτης «Εξέλθετε εκ μέσου αυτών»

Στις 10 Ιανουαρίου εκοιμήθη ο μοναχός Λουκάς της Ιεράς Μονής Φιλοθέου. Ο γέροντας Λουκάς υπήρξε προϊστάμενος και επίτροπος της Μονής, καθώς και Αντιπρόσωπος και Επιστάτης της Ιεράς Κοινότητος. Ήταν μέλος διάφορων Επιτροπών της Ιεράς Κοινότητος που επιλαμβάνονταν θεμάτων του Αγίου Όρους. Είχε συμμετάσχει ως κεντρικός ομιλητής σε πολλές εκδηλώσεις, κάνοντας γνωστή την αγιορείτικη παράδοση. Από τις μαγνητοφωνημένες ομιλίες του έχουμε επιλέξει τρία αποσπάσματα με διαφορετικό θεματικό περιεχόμενο. Η απομαγνητοφώνηση και η επιμέλεια που κάναμε έχει σεβαστεί σε μεγάλο βαθμό το αυθεντικό πατερικό ύφος του προφορικού λόγου του γέροντα Λουκά. Τα δημοσιεύουμε ως ελάχιστο φόρο τιμής, αγάπης και σεβασμού στη μνήμη του.

Για τον μοναχισμό

Αυτό είναι ο μοναχισμός. Μετάνοια. Η μετάνοια μας ξαναφέρνει στην αληθινή σχέση και προς τον Θεόν και προς τους ανθρώπους και προς τα πράγματα, την κτίση. Ο μοναχισμός είναι η εφαρμογή του Ευαγγελίου. Και επειδή είναι αδύνατο το Ευαγγέλιο να εφαρμοστεί με τελειότητα μέσα στον κόσμο, κάποιους ο Θεός, με κριτήρια που Εκείνος ξέρει, τους καλεί έξω από τον κόσμο, «εξέλθετε εκ μέσου αυτών» (Β’ Κορ. 6, 17) για να μπορέσουν να αγαπήσουν τελειότερα τον Θεό και να βοηθήσουν έτσι και τον κόσμο, γινόμενοι σαν παραδείγματα, εικόνες, καθαρισμένες εικόνες για να μπορεί να παίρνει θάρρος και ο λαός. Βρίσκεται πάντοτε σε μια αμηχανία ο λαός του Θεού: άραγε, μπορεί να εφαρμοστεί το Ευαγγέλιο; Όταν βλέπει, όμως, κάποιους που το εφαρμόζουν, παίρνει θάρρος. Το εφαρμόζουν ο καθένας στα μέτρα του και, όπως λέει ο Άγιος Γρηγόριος, στον Θεό αγαπητό είναι το κατά δύναμιν, ό, τι μπορεί να κάνει ο άνθρωπος. Εξάλλου, όπως έπλασε ο Θεός τον άνθρωπο, αναλόγως περιμένει. Αρκεί αυτά τα τάλαντα, τα χαρίσματα να τα αξιοποιήσει φιλότιμα. Πώς θα αξιοποιηθούν, όμως; Πρέπει να καθαριστεί κανείς, να βγάλει τα παλαιά, του παλαιού ανθρώπου, τα οποία βραχυκυκλώνουν τα χαρίσματα, τις δωρεές του Θεού.

Ο μοναχισμός είναι η εφαρμογή του Ευαγγελίου

Η αμαρτία λειτουργεί αποσυντονιστικά. Η μετάνοια επαναφέρει τον άνθρωπο, αφού αποβάλει το παλαιό, το αφύσικο που είναι η αμαρτία. Η μετάνοια ανακαινίζει τον άνθρωπο, με τρόπο που να μπορεί ο Θεός να κάνει με έναν μετανοημένο άνθρωπο αυτό, το οποίο προηγουμένως ο πονηρός έκανε με έναν χαλασμένο άνθρωπο. Τώρα, με έναν μετανοημένο άνθρωπο ο Θεός κάνει αυτό, το οποίο δε θα μπορούσε να γίνει χωρίς τη μετάνοια. Η μετάνοια διώχνει το αφύσικο για να μπορέσει να λειτουργήσει αυτό για το οποίο είναι κτισμένος ο άνθρωπος. Να λειτουργήσει στην πίστη, την ελπίδα, την αγάπη, σε αυτές τις αρετές που μας οδηγούν προς τον Θεό και των οποίων καρποί, όπως λέει ο Απόστολος Παύλος, καρπός του Αγίου Πνεύματος εστίν αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, αγαθοσύνη, πίστις, πραότης, εγκράτεια. Αυτά γίνονται βιωματικές καταστάσεις μέσα στον άνθρωπο, ο οποίος έβαλε τον Θεό στη ζωή του και άλλαξε. Αλλάζει η ζωή. Αν δεν πάρει αυτό το άγιο θάρρος ο άνθρωπος να απαρνηθεί τον παλαιό εαυτό, όπως μας λέει ο Κύριος: Όποιος θέλει να Με ακολουθήσει, - Εγώ κατέβηκα, εσείς θα ανεβείτε, σας άνοιξα το δρόμο, - θα απαρνηθεί τον εαυτό του. Θα απαρνηθεί ό, τι τον χωρίζει από Μένα. Το δεσμό με τα πάθη.

Παρθενία, ακτημοσύνη, υπακοή, νηστεία, αγρυπνία, προσευχή, αυτά βοηθούν τον άνθρωπο να ξαναβρεί τον χαμένο εαυτό

Αυτό κάνουν οι εντολές που έχουμε, και γενικώς οι μοναχικοί κανόνες που έχουμε. Μας κόβουν τα δεσμά που είχαμε με τα πάθη. Παρθενία, ακτημοσύνη, υπακοή, νηστεία, αγρυπνία, προσευχή, αυτά βοηθούν τον άνθρωπο να ξαναβρεί τον χαμένο εαυτό. Βρίσκοντάς τον, τον ανακαινίζει και ανακαινιζόμενος ο άνθρωπος, - δεν μπορούμε να πούμε ότι η ανακαίνιση γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη, - αλλά ανακαινιζόμενος συνεχώς ο άνθρωπος, γίνεται εύχρηστος στα χέρια του Θεού για να μπορέσει να δώσει μήνυμα και στους συνανθρώπους, στον κόσμο. Ο κόσμος μοιράζεται και όπως ο Χριστός μας ήταν σημείο αντιλεγόμενο, έτσι και ο μοναχισμός, στην προσπάθειά του να εφαρμόσει του Χριστού τις εντολές, γίνεται και αυτός σημείο αντιλεγόμενο. Εκείνοι μεν που το λέει η καρδούλα τους παίρνουν το αγαθό μήνυμα από το μοναχισμό. Οι άλλοι, όμως, σκοντάφτουν, όπως εσκόνταψαν και στο πρόσωπο του Κυρίου. Αλλά εμείς έχουμε χρέος, αμετεώριστοι, αμετακίνητοι να πορευόμεθα το δρόμο μας. Πάντοτε, με ταπείνωση. Χωρίς ταπείνωση, χωρίς τη σφραγίδα της ταπεινώσεως, τίποτα δε γίνεται δεκτό ενώπιον του Θεού.

Όταν ο άνθρωπος αρχίζει να νομίζει ότι κάτι είναι ή κάτι κάνει, άρχισε να χαλάει συχνότητα μέσα. Αυτή τη συχνότητα την επαναφέρουμε (οι άνθρωποι) πάλι με την αυτομεμψία, με το να κατακρίνει κανείς τον εαυτόν του. Και πώς να μην κατακρίνει ο άνθρωπος τον εαυτόν του; Και ιδιαίτερα ο μοναχός, που μόνος προς μόνον, ενώπιος ενωπίω, δεν συγκρίνει τον εαυτό του με τους άλλους που είναι προς τα κάτω, αλλά συγκρίνει τον εαυτό του με τον Θεόν, και κυρίως με εκείνους που προηγούνται στο δρόμο ανακαινιζόμενοι. Και έτσι, αφού είναι τελευταίος από όλους αυτούς, θεωρεί τον εαυτό του έσχατο. Όλοι οι άγιοι τον περνούν, τον προσπερνούν. Όσο βλέπει προς τα επάνω είναι έσχατος. Το κακό, το μέγα λάθος θα είναι αν στρίψει προς τα κάτω, να δει τους άλλους που είναι παρακάτω, και τότε θα νομίζει ότι είναι πρώτος, οπότε γίνεται φαρισαίος. Ενώ είναι τελώνης όταν βλέπει προς τα πάνω, γίνεται φαρισαίος όταν γυρίσει προς τα κάτω. Τι να δώσει, τι παράδειγμα να δώσει, όταν το καλό δεν το κάνει ο ίδιος; Και το καλό δεν είναι το να αδολεσχεί κανείς στη διάνοιά του, το καλό είναι να γίνεται μια βιωματική κατάσταση.

Το καλό είναι να βρίσκει τόπο και τρόπο ο Θεός να μπαίνει στη ζωή του ανθρώπου. Και όπως ο ήλιος είναι φανερός, - αδύνατη η έκφραση! - μα, όπου είναι ο ήλιος, είναι ζωή, είναι φως, είναι χαρά, ειρήνη, γενικώς, είναι μια ζωντανή κατάσταση, αυτός ο ήλιος που είναι η εικόνα του Ηλίου της Δικαιοσύνης, του Χριστού, έχει αυτά τα ωραία ιδιώματα και τον οποίον λάτρευαν νωρίτερα, και η Εκκλησία μας για να σκεπάσει το κτίσμα και να αποδώσει την αγάπη στον Κτίστη λέει: «Ἡ γέννησίς σου, Χριστέ ὁ Θεός ἡμῶν, ἀνέτειλε τῷ κόσμῳ τό φῶς τό τῆς γνώσεως· ἐν αὐτῇ γάρ οἱ τοῖς ἄστροις λατρεύοντες ὑπό ἀστέρος ἐδιδάσκοντο Σέ προσκυνεῖν, τόν Ἥλιον τῆς δικαιοσύνης», αυτός είναι. Ο οποίος βάζει, όπως αυτός ο ήλιος στην υφήλιο βάζει μια τάξη και την ευεργετεί, έτσι και ο Χριστός, όταν μπαίνει στη ζωή και του καθενός και δι΄ αυτού προς τον κόσμο, βάζει μια τάξη. Το φως του, η αγάπη του, η ειρήνη, γενικώς ό, τι έχει ο Χριστός, το περνάει. Μακάριοι, λοιπόν, εκείνοι οι οποίοι γίνονται αγωγοί για να περνάει. Αλλά για να περάσει η χάρις του Θεού, θα πρέπει να καθαριστεί ο άνθρωπος. Οι σωλήνες μαζεύουν πουρί, πώρωση, και το νερό δεν περνάει. Όταν πριν από πολλά χρόνια, κάναμε εδώ την αλλαγή του δικτύου για την ύδρευση, - το προηγούμενο ήταν από το 1935, - είχαμε κάτι σωλήνες από μόλυβδο. Στο κελί μου, εκεί που δούλευε ο τεχνίτης, μου λέει μια στιγμή: Πάτερ, έλα να σου δείξω. Την είχε κόψει τη σωλήνα. Να, λέει, από δω πίνατε το νερό. Όλη η σωλήνα από μέσα ήταν γεμάτη πουρί. Και μόλις που το νερό περνούσε λίγο, σφυριχτά, κάπου στο κέντρο της σωλήνας. Αφού όλο το άλλο είχε γίνει μια πώρωση.

Ακριβώς έτσι είναι και ο άνθρωπος. Όταν περνάει η αμαρτία, είναι ρυπαρό πράγμα, αφήνει πώρωση, πωρώνεται ο άνθρωπος και πλέον δεν έχει αίσθηση. Και θα πρέπει να έρθει τώρα το υγρό του φόβου του Θεού για να διαλύσει αυτή την πώρωση. Όσο ο άνθρωπος είναι σε μια τέτοια πωρωμένη κατάσταση, τι πληροφορία να δώσει στους άλλους; Αφού είναι αναίσθητος ο ίδιος. Πρέπει να γίνει αυτή η κάθαρση, γι αυτό ο Θεός ζητεί την καρδία και όσο καθαρίζεται η καρδιά τόσο φωτίζεται και ο νους, έπειτα. Αν δεν κάνει ο μοναχός αυτά που πρέπει να κάνει για να καθαριστεί η καρδία, πώς είναι δυνατόν να πληροφορήσει και με το παράδειγμα ή και με τα λόγια; Τα λόγια είναι το περίσσευμα, ό, τι περισσεύει από το παράδειγμα. Και αν ο μοναχός αφήνει τον κόσμο για να έλθει να γνωριστεί με τον Θεό, εκείνο που ισχύει σαν παράδειγμα, που το είχαν οι πρώτοι χριστιανοί, ήταν το «παρελθέτω κόσμος και ελθέτω χάρις». Όταν γνώριζαν τον Χριστό, παρότι ζούσαν μέσα στον κόσμο, μετέτρεπαν τον τρόπο της ζωής. Τοπικώς ήταν εκεί, τροπικώς, όμως, άλλαζαν. Άλλαζαν με τη χάρη του Θεού, παίρνοντας κάποιες άλλες διαστάσεις στη ζωή τους, και ένιωθαν αυτό, ότι υπάρχει άλλη ζωή.

Λοιπόν, τι μας εμποδίζει; Μας εμποδίζει η σχέση με τον κόσμο. Το φρόνημα του κόσμου. Παρελθέτω ο κόσμος και ελθέτω η χάρις, για να ζήσουμε. Από τώρα τη ζούσαν, από εδώ. Όταν λέει ο Κύριος «η Βασιλεία του Θεού εντός ημών εστίν», εννοεί ότι καθένας που μετανοεί, έχει την αίσθηση της Βασιλείας του Θεού μέσα του. Διότι ερχόμενος ο Θεός ως πυρ καταναλίσκει την αμαρτίαν και ως φως φωτίζει τον άνθρωπο. Και τον φέρει εις εαυτόν. Και όταν ο άνθρωπος έλθει εις εαυτόν, ενώπιον του Θεού, είναι ένα μόρφωμα ευλαβείας, ευσεβείας. Αφού χαίρει ο ουρανός για τον μετανοούντα, αυτός ο μετανοών γίνεται μια ανυπερήφανη κατάσταση, μια ταπεινή κατάσταση μέσα στον κόσμο. Και χωρίς να λέει τίποτα, με μόνο αυτό που κάνει, που κάνει ο Θεός, η χάρις του Θεού, μέσα στον άνθρωπο, δικαιούται έπειτα να το μεταφέρει και στους άλλους. Αν, όμως, δεν κάνει, τι να μεταφέρει; Με τα λόγια; Μα έχει χίλιους μύριους λογισμούς ο άλλος. Αλλοίμονο αν ένας χριστιανός προσπαθεί να προσφέρει με τους λογισμούς, με τις σκέψεις, με τη γνώση. Τι θα προσφέρει με τη γνώση; Αφού ο άλλος έχει πολύ περισσότερη γνώση. Εκείνος ένα δεν έχει μόνο. Ταπείνωση, η οποία είναι ο τόπος του Θεού. Και όπου κατοικήσει ο Θεός, ο υπέρ φύσιν Θεός, εκεί τα πράγματα υπέρ φύσιν γίνονται.

Ο μοναχισμός είναι ο χριστιανισμός του χριστιανισμού!

Αυτό είναι ένας μοναχός. Ένας μετανοημένος άνθρωπος. Και αν ο χριστιανισμός είναι το προζύμι, με το οποίο θέλησε ο Θεός να σώσει τον κόσμο, ο μοναχισμός είναι ο χριστιανισμός του χριστιανισμού. Τι βάθος έχει αυτό! Ο μοναχισμός είναι ο χριστιανισμός του χριστιανισμού! Οπότε, θα πρέπει αυτά τα οποία φαίνονται δύσκολα για τον κόσμο, τα υπέρτακτα, όπως θα το έλεγαν οι αλλότριοι από την Ορθοδοξία, αλλά είναι όντως κάποια πράγματα τα οποία στο Ευαγγέλιο ο Κύριος δεν τα απευθύνει σε όλους, αλλά τα απευθύνει σε εκείνους, οι οποίοι δύνανται. Αυτοί που βγήκαν από τον κόσμο, όπως τους κάλεσε ο Θεός, σημαίνει ότι έχουν μια κάποια δυνατότητα. Είναι ένα μυστήριο, τώρα, πώς λειτουργεί ο Θεός στις κλήσεις των μοναχών. Πάντως, έχουν μια κάποια δυνατότητα να χωρίσουν, να προχωρήσουν προς την κατεύθυνση αυτή. Και επειδή είναι μια υπέρ φύσιν κατάσταση αυτή, οπωσδήποτε, «οὐ πάντες χωροῦσι τὸν λόγον τοῦτον, ἀλλ᾿ οἷς δέδοται» (Μτ.19:11). Όμως, όπως ξεκινάει κανείς με έναν διάλογο με τον Θεό στη συνείδησή του, θα πρέπει να τον συνεχίσει αυτόν τον διάλογο, όχι συζητώντας, αλλά πράττοντας, πλέον, με αυτό που θα αποφασίσει. Αν αντί να πράττει τις εντολές του μοναχισμού, αρχίζει να συζητεί για τις εντολές, έχασε το σκοπό του. Και αν άφησε τον κόσμο, αλλά τον βλέπει τώρα πάλι με το τι θα μπορούσε να του δώσει ο κόσμος για να ξαναζήσει μέσα, αυτός που αποφάσισε να τον αλλοτριωθεί τον παλαιό εαυτό, τότε, από τη μια να κτίζει και από την άλλη να γκρεμίζει… Ούτε στον εαυτό του θα κάνει κάτι ούτε στους άλλους θα κάνει. Μάλλον, χαλά και την εικόνα του σχήματος, την οποία έδωσε ο Θεός. Του σχήματος του Αγίου Παχωμίου που του δόθηκε εκεί πέρα, από έξω και τα από μέσα… πώς αλλάζει ο άνθρωπος, γίνεται άλλος εξ άλλων.

Αυτή η αλλαγή δεν είναι μια μόνιμη πνευματικά κατάσταση, όμως, επειδή όταν πλησιάζει η χάρις του Θεού, τότε όλα είναι ωραία, όμορφα, όταν ζει κανείς μέσα σε αυτή τη χάρη. Τώρα, έρχεται ο άλλος από δίπλα και λέει να, τώρα εσύ δεν είσαι σαν τους άλλους και κινδυνεύει ο άνθρωπος. Και πολλές φορές συστέλλει ο Θεός τη χάρη του για να μην παίρνουν τα μυαλά αέρα. Και καθώς συστέλλεται η χάρις, ξαναβρίσκει κανείς πάλι τον παλαιό εαυτό του. Βέβαια, αυτό γιατί γίνεται; Εδώ είναι ένα μυστήριο στην οικονομία του Θεού. Μέσω του κάθε ανθρώπου συνυφαίνεται και η σωτηρία όλου του κόσμου. Όσο αυτό και να μας φαίνεται μεγάλο και ακατανόητο, έτσι γίνεται. Και όταν ο άνθρωπος αρχίζει να καθαρίζει τον εαυτόν του, καθώς είναι ένα μέλος από τα μέλη του σώματος της Εκκλησίας του Χριστού, όσο αυτός καθαρίζει τον εαυτόν του, αυτό περνάει και στο σώμα της Εκκλησίας. Και έκανε μια κάποια προσπάθεια. Μάλιστα. Τώρα θα πρέπει ο Θεός να τον αφήσει να πέσει από κει που ξεκίνησε για να καταλάβει ότι ό, τι τον βοήθησε ήταν της χάριτος του Θεού, δικό του δεν έχει τίποτα. Ξαναέρχεται στην ταπείνωση πάλι. Και πάλι να αρχίσει πάλη. Και πάλι και πολλάκις.

Αλλά αυτό, αυτή η παλινδρόμηση να ξαναβρίσκει κανείς τον εαυτόν του, δεν είναι άσκοπο. Γίνεται γιατί κάθε φορά που ξεκινάει κανείς από τον εαυτό του, βοηθά τους συνανθρώπους, βοηθά το Σώμα της Εκκλησίας, τα μέλη της Εκκλησίας. Έτσι; Είναι μυστήριο πώς τα έχει ο Θεός συνυφασμένα αυτά. (Είναι μυστήριο) πώς κάποιος προσπαθώντας να τηρήσει την απόφαση αυτή της μετανοίας και να την κάνει κάτι δημιουργικό, κάθε μέρα, κάθε μέρα, όσα χρόνια και να ζήσει, έχει να κάνει κάτι που ξεκινάει από τον εαυτόν του, αλλά, αφού μπήκε ο Θεός της αγάπης, της ταπεινώσεως, ό, τι πλέον ζει ο ανακαινιζόμενος, αυτό το προσφέρει έπειτα ο Θεός δια αυτού προς τον κόσμο. Και αυτός μεν με πειρασμούς και θλίψεις σε μια πάντοτε κατάσταση ταπεινώσεως, ο κόσμος, όμως, ωφελείται. Πώς συμβαίνει; Είναι άδηλα και κρύφια.

Τη συνέντευξη πήρε ο Αθανάσιος Ζωιτάκης το 2011 για το Ρωσικό εκδοτικό οίκο «Святая Гора» (Άγιο Όρος).