«Κύριε, ελέησον!»

Απόσπασμα από το βιβλίο του Αρχιεπισκόπου Ναθαναήλ (Λβοβ) «Κλειδί για Θησαυροφυλάκιο», που εκδόθηκε το 2006, από την Ιερά Μονή Σρέτενσκιϊ

Όλες οι ιερές ακολουθίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι διαποτισμένες με την κραυγή της προσευχής: «Κύριε, ελέησον!» Είναι η αρχαιότερη προσευχή των ανθρώπων. Η παράδοση της Εκκλησίας λέει ότι οι προγονοί μας, όταν εξέπεσαν και εκδιώχτηκαν από τον παράδεισο, κάθισαν «απέναντι του Παραδείσου» και άρχισαν την ευλογημένη πορεία της μετάνοιας με αυτήν την κραυγή της ψυχής: «Ελέησον!». «Εύσπλαχνε, ελέησόν με, τον πεπτωκότα!» Μετάνοια που εξασφάλισε τη δυνατότητα για τη σωτηρία του ανθρωπίνου γένους από τον Χριστό.   

Τα ιερότατα παλαιοδιαθηκικά έργα, οι ψαλμοί και οι προφητείες, επαναλαμβάνουν ακατάπαυστα αυτή τη λέξη: «Ελέησον». «Ἐλέησόν με, ὁ Θεός, κατὰ τὸ μέγα ἔλεός σου» (Ψαλ.50:3).

Η πρώτη προσευχή, που ακούστηκε στον πρώτο ναό του αληθινού Θεού που κτίστηκε στη γη, ήταν: «Κύριε ο Θεός Ισραήλ, εισακούση της δεήσεως του δούλου σου και ποιήσεις και ίλεως έση» (Γ΄Βας. 8: 30).

Είναι η πρώτη προσευχή που μαθαίνει ένα ορθόδοξο μικρό παιδί και είναι και η τελευταία προσευχή που επαναλαμβάνεται στη συνείδηση ετοιμοθάνατου που σιγοσβήνει.   

Και αν κατά τις ήσυχες μέρες, στο βούρκο της καθημερινής ρουτίνας, πολύ συχνά επαναλαμβάνουμε αδιάφορα τη φράση «Κύριε, ελέησον!», σαν ένα συνηθισμένο πολυτραγουδισμένο ρεφραίν, σε στιγμές που ο κίνδυνος ή τα βάσανα ή η καυστική συνειδητοποίηση της μεγάλης πτώσης σου συντρίβουν την ψυχή, τότε, αυτή η σύντομη κραυγή προσευχής ξαφνικά αποκτά πολύ βαθύ νόημα και δύναμη. Και, όπως ο καταδικασμένος σε θάνατο ενώπιον του δικαστή προσπαθεί να διακρίνει στο βλέμμα του την έσχατη ελπίδα για αθωωτική απόφαση, και όπως ο βαριά άρρωστος κάνει έκκληση στο γιατρό που μπορεί να τον σώσει, έτσι, αρχίζει η ανθρώπινη ψυχή να κράζει προς τον Παντοδύναμο Θεό: «Κύριε, ελέησον!»

Στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουν γραφεί πάρα πολλές εμπνευσμένες και λαμπερές προσευχές. Αλλά, όταν ο θάνατος σε κοιτάζει στα μάτια ή όταν το ανυπόφορο πυρ της ντροπής καίει την ψυχή, τότε δεν μπορείς να βρεις δυνάμεις μέσα σου για να επαναλαμβάνεις τις ήρεμες λέξεις της προσευχής. Αντί για όλες τις άλλες δεήσεις κράζεις το «Κύριε, ελέησον!» και αποκτάς με αυτές τις δύο λέξεις τη βάση που υποβαστάζει όλες τις δεήσεις και τις προσευχές.

Και όταν αποδειχτεί, πέρα από κάθε ελπίδα, ότι αυτή η κραυγή εισακούστηκε, όταν το εύσπλαχνο χέρι απομακρύνει το θανατηφόρο, όπως φαινόταν, αναπόφευκτο κίνδυνο, ή όταν απαλλάξει την ψυχή από το αδιέξοδο, τότε η ψυχή αρχίζει να αγαπά, με σταθερή και αδιάκοπη αγάπη, αυτή τη συντομότατη προσευχή «Κύριε, ελέησον!». Τότε, ήρεμα και φωτισμένα αρχίζει πλέον να την επαναλαμβάνει σε όλες τις φωτεινές και τις σκοτεινές, τις θλιβερές και τις χαρούμενες στιγμές της ζωής της.

Να γιατί με το ρεφραίν «Κύριε, ελέησον!» είναι διαποτισμένες οι ορθόδοξες ιερές ακολουθίες. Η Ορθοδοξία, όπως διδάσκει ο Μητροπολίτης Αντώνιος, είναι κατεξοχήν θρησκεία της μετάνοιας, και, σύμφωνα με τη διδασκαλία του ίδιου Ιεράρχη, είναι ο ναός όλης της ανθρωπότητας. Ό, τι υπάρχει αληθινά καλό, πολύτιμο και σωστό στην οικουμένη, όπου και να βρίσκεται αυτό, στην ουσία ανήκει στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Οπότε, εδώ, στον ορθόδοξο ναό, στην ορθόδοξη προσευχή, στη θέση που της αρμόζει, στις αμέτρητες επαναλήψεις της, πρέπει να βρίσκεται η θεμελιώδης προσευχή της ανθρωπότητας, το «Κύριε, ελέησον!», και ως κραυγή της ψυχής που βλέπει τον εαυτό της στο χείλος του γκρεμού και ως ήρεμη, χαρούμενη, ευχαριστήρια επανάληψη αυτής της προσευχής που έφερε τη σωτηρία.

Και ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά, αλλά και οι λαοί και όλη η ανθρωπότητα πολλές φορές έχουν βρεθεί στο χείλος της καταστροφής και πολλές φορές έχουν σωθεί από αυτήν από το εύσπλαχνο χέρι του Θεού. Πώς να μην επαναλαμβάνουμε πάρα πολλές φορές το «Κύριε, ελέησον!»; Πώς να μην επαναλαμβάνουμε αυτά τα επιβεβαιωμένα σωτήρια λόγια, τώρα που η καταστροφή έχει πλησιάσει την ανθρωπότητα σε τόσο πρωτοφανή έκταση, και που πήρε ξεκάθαρα απτές μορφές και που επίμονα κοιτάει στα μάτια μας;

Εμείς, αναμφίβολα, προμαντεύουμε ότι αυτή η πρώτη προσευχή του ανθρωπίνου γένους, που για πρώτη φορά βγήκε από το στόμα των προπατόρων, μετά την αμαρτία, την πικρή ώρα της εκδίωξης από τον παράδεισο, θα είναι και η τελευταία προσευχή από ανθρώπινα χείλη, όταν μέσα στο πυρ και στη θύελλα, με τη μεγαλόφωνη σάλπιγγα των Αρχαγγέλων θα τελειώσει η ανθρώπινη ιστορία. Τότε που στο δέος των τελευταίων λεπτών δε θα έχουν οι ανθρώπινες ψυχές ούτε δύναμη ούτε χρόνο για άλλες προσευχές, εκτός από αυτήν, την συντομότατη και βαθύτατη: «Κύριε, ελέησον! Λυπήσου και ελέησον!».