Ο Αρχιμανδρίτης Ραφαήλ (Καρέλιν) για τις πνευματικές ασθένειες της εποχής μας

Ο ασκητής, πνευματικός και συγγραφέας, Αρχιμανδρίτης Ραφαήλ (Καρέλιν), απαντάει στις ερωτήσεις της πύλης pravoslavie.ru.

Ο Αρχιμανδρίτης Ραφαήλ (Καρέλιν) – Πατέρα Ραφαήλ, είχατε μακρά ζωή και προλάβατε διάφορα πολιτικά συστήματα και εποχές. Την κάθε μια από αυτές την χαρακτηρίζουν οι δικές της ιδιαίτερες ασθένειες. Ποια είναι η κυριότερη πνευματική ασθένεια της εποχής μας;

– Θεωρώ πως η κυριότερη ασθένεια της εποχής που διανύουμε είναι το ψέμα και η διπροσωπία που γίνονται τρόπος ζωής του σημερινού ανθρώπου. Η θρησκεία παύει να κυριαρχεί στη ζωή του ανθρώπου και να είναι καθοδηγητής της συμπεριφοράς του. Μάλλον, η θρησκεία εξυπηρετεί και ικανοποιεί ορισμένες ψυχικές ανάγκες, όπως η τέχνη εξυπηρετεί και ικανοποιεί την αισθητική του ανθρώπου.

Στην πραγματικότητα, η θρησκεία, εν πολλοίς, είναι θέμα θέλησης. Η εσωτερική ζωή του χριστιανού είναι συνεχής πάλη με τα πάθη και τις αμαρτωλές συνήθειες, αντιπαράθεση με τον κόσμο, ο οποίος, σύμφωνα με τον Χριστό, «ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται». Αυτή η πάλη φαίνεται βασανιστική για πολλούς σύγχρονους χριστιανούς, γι΄αυτό, η θρησκευτικότητά τους αποκτά εξωτερικές μορφές και παγιώνεται σε αυτές.

Άλλη μια ασθένεια της εποχής μας είναι η αποξένωση των ανθρώπων και η συναισθηματική τους ψυχρότητα. Στην τεχνολογική εποχή, ο άνθρωπος χρειάζεται λιγότερο τη βοήθεια ενός άλλου ανθρώπου και τον εκτιμά λιγότερο: τον αντικαθιστά μηχάνημα. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συντελούν στην τυποποίηση της κρίσης του ανθρώπου. Η τηλεόραση, ο υπολογιστής και άλλα τεχνολογικά εφευρήματα όλο και πιο πολύ αντικαθιστούν τη ζωντανή επικοινωνία: ο άνθρωπος καταφεύγει στον εικονικό κόσμο, ο οποίος γίνεται η δεύτερη πραγματικότητά του. Σε αυτόν τον κόσμο δε φέρει ευθύνη, νιώθει ελεύθερος από υποχρεώσεις και φροντίδες. Ο κόσμος των ψευδαισθήσεων δεν απαιτεί τίποτα. Η πνευματική αποξένωση συχνά μετατρέπεται σε αυτισμό. Ο άνθρωπος νιώθει την μοναξιά του αλλά, και σε αυτήν την περίπτωση, η τηλεόραση και ο υπολογιστής του προτείνουν επικοινωνία από απόσταση, εικονικές σχέσεις χωρίς αγάπη, μια νεκρή επικοινωνία που μοιάζει με επικοινωνία σκιών. Η τεχνολογία μειώνει μεν τη φυσική απόσταση ανάμεσα στους ανθρώπους, αλλά ταυτόχρονα, σε συναισθηματικό επίπεδο, απομακρύνει τον έναν από τον άλλον. Ο άνθρωπος παύει να αγαπάει τον άνθρωπο. Ο πλησίον γίνεται μακρινός. Χάνει την επιθυμία να συναντιέται με φίλους. Αισθάνεται πιο άνετα να κάθεται στον υπολογιστή. Εδώ η φαινομενική άνεση μεταφέρει την επικοινωνία των ανθρώπων σε πραγματιστική βάση.

Η τεχνολογία μειώνει μεν τη φυσική απόσταση ανάμεσα στους ανθρώπους, αλλά, σε συναισθηματικό επίπεδο, απομακρύνει τον έναν από τον άλλον

Η συναισθηματική ψυχρότητα και η αποξένωση αποκτούν διαστάσεις ηθικής κρίσης, η οποία είναι πιο επικίνδυνη από την οικονομική κρίση.

Αυτή η διαδικασία εκδηλώνεται παντού με διαφορετικές μορφές, αλλά στις τεχνολογικά εξελιγμένες χώρες αυτή εκδηλώνεται με μεγαλύτερη δύναμη και καταστροφικότατα.

– Δημιουργείται η αίσθηση ότι στους σύγχρονους χριστιανούς τα ζητήματα δογματικής μπήκαν σε δεύτερο πλάνο. Όταν μιλάνε για την πίστη, αναφέρονται μόνο στην κοινωνική διακονία και τα παρόμοια. Για τις διαφορές στην πίστη δεν συνηθίζουν να μιλάνε. Είναι έτσι;

– Η δογματική σκέψη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πνευματική κατάσταση του ανθρώπου, και ιδιαίτερα με τις μυστικιστικές του διαισθήσεις. Όταν φθίνει η προσευχή και φιλελευθεροποιείται η ηθική, ο άνθρωπος παύει να νιώθει την ενέργεια της χάριτος στην ψυχή του, χάνει την ορθόδοξη σκέψη και την εσωτερική ομολογία της αλήθειας. Είναι χαρακτηριστικό που για τους Αγίους το δόγμα δεν ήταν μια αφηρημένη έννοια, αλλά ήταν ζωντανή αλήθεια και την απόκλιση από το δόγμα την αντιλαμβάνονταν και την ένιωθαν ως απώλεια της χάριτος. Οι σύγχρονοι άνθρωποι την έχουν εξασθενημένη αυτήν την εσωτερική ομολογία. Τα δόγματα τα αντιλαμβάνονται ως φιλοσοφικά αξιώματα και θέσεις. Τα βλέπουν σε επίπεδο σαρκικής νοητικής κρίσης και, γι΄αυτό, σε αυτούς εξαλείφεται το όριο ανάμεσα στην δογματική αλήθεια και στο πνευματικό ψέμα. Ο θεολογικός μαξιμαλισμός των προηγούμενων χρόνων όλο και πιο πολύ εκτοπίζεται από τον ουμανιστικό ανθρωπολογισμό. Ταυτόχρονα, τα ορόσημα προσανατολισμού της αλήθειας χάνονται, τα πνευματικά κέντρα της ύπαρξης και η σκάλα των ηθικών αξιών μετακινούνται και μετατοπίζονται από τις θέσεις τους.

Η δογματική αδιαφορία είναι η τύφλωση εκείνων, στους οποίους οι θρησκευτικές διαισθήσεις έχουν στομώσει ή έχουν ατροφήσει

Η δογματική αδιαφορία είναι η τύφλωση εκείνων, στους οποίους οι θρησκευτικές διαισθήσεις έχουν στομώσει ή έχουν ατροφήσει. Η διανοητική «παμφαγία» προσλαμβάνεται ως ευρυμάθεια και ως πιστοποίηση αγάπης, ακόμα.

Αυτό το ερώτημα είναι πολύ σημαντικό, γι΄ αυτό, ας επαναλάβουμε τη σκέψη μας.

Οι μυστικιστικές διαισθήσεις κάνουν το δόγμα πραγματική, απτή αλήθεια. Ο σύγχρονος άνθρωπος με στομωμένες τις πνευματικές διαισθήσεις του, προσλαμβάνει το δόγμα ως προϊόν συγκεκριμένης χρονικής στιγμής και εποχής. Το βλέπει ως φιλοσοφική αφηρημένη έννοια. Συνειδητά ή ασυνείδητα εφαρμόζει την αρχή της Εξέλιξης στην Εκκλησία και την Αποκάλυψη, και με αυτόν τον τρόπο, κάνει το δόγμα σχετικοκρατική και πλουραλιστική έννοια. Κατά τη γνώμη τους, τα δόγματα μπορεί να τα σέβεται κανείς μέχρι ενός σημείου, όπως σέβονται τους ηλικιωμένους, αλλά μπορεί επίσης να τα αλλάζει ανώδυνα ή να τα αγνοεί. Πρακτική εκδήλωση αυτού του ορθολογισμού στη θρησκεία αποτελεί ο οικουμενισμός, η ουνία και η πολυκέφαλη ύδρα του μοντερνισμού.