Βγαίνουν νικητές όσοι είναι με τον Θεό

Στην επαρχιακή Διοίκηση με τον Βλαντίκα Ευσέβιϊ (Σάβιν) στο Πσκόφ     

Τι διδαχθήκατε στο μάθημα Αγγλικών;

- Φτάνει να έχεις την σωστή κατεύθυνση. Μοιράζεστε αυτήν την εμπειρία με εκείνους που σάς απευθύνονται ως ποιμένα;

- Ναι, βέβαια, αλλά τώρα όλα είναι λίγο διαφορετικά. Υπάρχει και η θρησκευτική ελευθερία. Αν θέλεις να κάνεις τον σταυρό σου περνώντας μπροστά από την εκκλησία - κανείς δεν θα σού πει τίποτε. Και στον πατέρα μου, θυμάμαι, είχε συμβεί κι αυτό: κάποιος από την Διοίκηση της πόλης τού έφερε το παιδί του για να το βαφτίσει, και φεύγοντας, έπεσε πάνω σε έναν συνάδελφό του. Κι ο τελευταίος πήγε αμέσως και τον ανέφερε. Φανταστείτε, ο ίδιος να έρχεται στην εκκλησία, κι αυτός ο ίδιος να πηγαίνει και να κάνει αναφορά για τον άλλον. Και πριν ήταν έτσι: όποιος έκανε πρώτος την καταγγελία, αυτός και την “έβγαζε καθαρή”.

- Ο πάτερ Ντμίτριϊ Σμυρνόφ έλεγε ότι στις μέρες μας υπάρχουν πολλές καταγγελίες: καταγγέλουν στις Αρχές κι αυτές έρχονται και παίρνουν τα παιδιά από τους γονείς τους ...

- Παρόλα αυτά, εκλήθη τότε ο πατέρας μου και ανέφερε ότι επρόκειτο περί κάποιου διοικητικού θέματος αναφορικά με την χρήση γης κοντά στον ναό, και όλα ήταν εντάξει στο τέλος.

- Το κράτησε μυστικό;

- Ναί.

- Και το πρόβλημα καθαυτό δεν το συζητήσατε ποτέ στο σπίτι; Μα καλά, τι πιστοί είναι αυτοί: να έρχεται ο ίδιος στην εκκλησία για παρόμοιο λόγο, και να πάει μεμιάς και να καταγγέλλει τον συνάδελφό του;

- Σε εμάς τα παιδιά, ο πατέρας μάς μίλησε, σε γενικές γραμμές, γι΄αυτήν την περίπτωση μόνο μετά το πέρασμα πολλών χρόνων. Κρατούσε μέσα του πολλά πράματα. Τα μοιράζονταν μόνο με τη μητέρα. Αλλά ακόμα και αν παίζεις με το αυτοκινητάκι σου κάτω από το τραπέζι, όλο και κάτι παίρνει το αυτί σου από όλες αυτές τις συζητήσεις, με κάποιο τρόπο όλα αυτά συσσωρεύονται μέσα σου. Κι όσο μεγαλώνεις, τόσο πιο συνειδητά αντιλαμβάνεσαι όλες αυτές τις συζητήσεις των μεγάλων. Το σημαντικό ήταν που μάς προειδοποιήσαν να μην πούμε σε κανέναν και τίποτε σχετικά με όλα αυτά. Ναι, εμείς οι ίδιοι νιώθαμε πόσο προκατειλημμένοι ήταν οι δάσκαλοι για εμάς.

Είχα μια καθηγήτρια Αγγλικών - πώς με πίεζε! Για 15-20 λεπτά, δηλαδή για σχεδόν το μισό μάθημα, μιλάγαμε για την οικογένειά μας

- Ένα καλό θέμα προς συζήτηση! Εάν, βέβαια, το θέσει κανείς σε σωστή βάση.

- Αυτή το έθετε από την σκοπιά τής σοβιετικής προπαγάνδας. «Θέλεις να είσαι σαν όλους τους άλλους, έτσι δεν είναι; Πιονιέρος;» - Με ζάλιζε συνεχώς με αυτό το θέμα, και μια φορά, μάλιστα, ήρθε με το κόκκινο μαντήλι στα χέρια της, με την πρόθεση να μού το φορέσει με το ζόρι. Νωρίτερα, από τις ίδιες μεθοδεύσεις περάσαν κι οι δύο μεγαλύτερες αδελφές μου, οι οποίες την είχαν κι αυτές δασκάλα – αν και δεν μάθαιναν τόσο αγγλικά όσο το να στέκονται όρθιες με την πίστη τους. Το μόνο που έκανε αυτή η "Αγγλίδα" ήταν να ακονίζει την ικανότητά της να περιπαίζει τα παιδιά.

Και όταν ο δάσκαλος έχει τόση εμμονή με ένα από τα παιδιά, πάντα ξεπετάγονται και σεκονταδόροι. Με πείραζαν στις μικρότερες τάξεις αποκαλώντας με "παπαδάκι". Εκείνη την εποχή πρωτοπροβλήθηκε κάποια ταινία – προσωπικά δεν την είδα, δεν είχαμε καν τηλεόραση στην οικογένειά μας – και ξαφνικά στο λύκειο βάλθηκαν να με αποκαλούν "πάτερ Αρσένιϊ".

- Εκείνη την εποχή, άλλωστε, με τον κινηματογράφο, όπως και με τα κινούμενα σχέδια, τα πράγματα δεν ήταν τόσο άσχημα όπως στην εποχή μας ...

- Αν εμείς, ακόμα μικρά παιδιά, θέλαμε να δούμε κάποια κινούμενα σχέδια - για παράδειγμα, το «Γουίνι το Αρκουδάκι» το οποίο μόλις τότε είχε βγει – τότε συμφωνούσαμε με τούς φίλους μου να τα παρακολουθήσουμε στο σπίτι: επεισόδια είχε κάθε μέρα, και για εβδομάδες, θυμάμαι. Αλλά το να συνευρεθούμε για να παρακολουθήσουμε μαζί, συνέβαινε σποραδικά ..

Η οικογένεια είναι η οπισθοφυλακή σου

- Περιγράψατε το πρόβλημα τού σχολικού εκφοβισμού. Ακόμη και στις μέρες μας συναντούμε τέτοιες περιπτώσεις εκφοβισμού στα σχολεία (στα Αγγλικά, "bullying"), αλλά συναντούμε και προεκτάσεις αυτού στους ενήλικες ("mobbing"). Πώς μπορεί να το αντιμετωπίσει κανείς;

- Αυτό είναι ένα πολύ προσωπικό θέμα: έχει να κάνει με τον χαρακτήρα αυτού που επιλέγεται ως αντικείμενο των επιθέσεων, κι από το πόσο «μακριά» μπορεί να φτάσουν οι θύτες. Προσωπικά, βρήκα πάντα στήριγμα στο ότι οι γονείς μου μού μιλούσαν πολύ στο σπίτι, μού εξηγούσαν τα πάντα, με βοηθούσαν να καταλάβω τι πραγματικά συνέβαινε. Η οικογένεια είναι η οπισθοφυλακή σου. Ακόμα κι αν δεν συμβαίνει κάτι με σένα, αλλά βλέπεις να κακομεταχειρίζονται έναν συνομήλικό σου, πάλι τρέχεις στους γονείς σου και τούς ρωτάς. Το παιδί που έρχεται αντιμέτωπο με κατάσταση βίας, βιώνει ένα σοκ, δεν ξέρει τι να κάνει.

Είναι σημαντικό για τους γονείς να μην απομακρυνθούν από το παιδί, αλλά αντίθετα να επικοινωνούν μαζί του, να τού εξηγούν τα πάντα, να το καθοδηγούν στο χτίσιμο σχέσεων του με τούς άλλους, με τον κόσμο. Να προβλέπουν, με το έμπειρο βλέμμα τους, την εξέλιξη των πραγμάτων. Θυμάμαι τις συμβουλές που μού έδιναν οι γονείς μου: «Αν δείς ότι όλοι έχουν στοχοποιήσει κάποιον, πήγαινε σε αυτόν και προσέφερέ του χείρα βοήθειας. Ακόμα κι αν όλοι οι υπόλοιποι τον περιγελούν, εσύ κάνε το αντίθετο». Και αυτό θα σε «φτιάξει» κι εσένα σαν άτομο – θα γίνεις πιο δυνατός, πιο σθεναρός.

Υποδιάκονος με τον Μητροπολίτη Γιουβενάλιϊ     

Αν δείς ότι όλοι έχουν στοχοποιήσει κάποιον, πήγαινε σε αυτόν και προσέφερέ του χείρα βοήθειας

Θυμάμαι ότι με μερικά πράματα με ορισμένους δασκάλους ήταν σαν σε καταναγκαστικά έργα. Ένιωθα τι με περίμενε.

- "Τροχός βασανιστηρίων", θα λέγαμε ..

- Ναι, μπορούμε να το πούμε έτσι μεταφορικά. Μπορούσαν να σε ρωτούν με έπαρση - κι εσύ να μην είσαι έτοιμος για κάτι τέτοιο. Τουλάχιστον, δεν είχαμε ποτέ προβλήματα συμπεριφοράς. Δεν υπήρξε ποτέ περίπτωση που να καλέσαν τούς γονείς μου να παρουσιαστούν στον Διευθυντή. Εάν κάποιος από τους συμμαθητές έκανε κάτι ανάρμοστο, δεν «τράβαγε» τούς άλλους, όπως συμβαίνει συχνά με τα παιδιά, όπου αρκεί κάποιος να «ξεκινήσει» κάτι και μετά όλοι τον ακολουθούν... Μέσα μου, κρατούσα πάντα απόσταση από οποιαδήποτε εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς: έλεγα στον εαυτό μου ότι αυτό είναι κακό, ότι δεν πρέπει κανείς να συμπεριφέρεται έτσι. Μεγαλώνοντας διαπιστώνεις τα δύο μέτρα και δύο σταθμά με τα οποία ζουν πολλοί, και τα απορρίπτεις. Το ψέμα το αισθάνεσαι πάντα, και το απορρίπτεις.

Το «διπύθμενο» τού καθεστώτος

Όπως, π.χ., όταν η ίδια «δασκάλα Αγγλικών» εξυμνούσε τον Λένιν και μάς έλεγε πόσο καλό είναι να φοράς στο στήθος, κοντά στην καρδιά, την κονκάρδα με το πρόσωπό του, κ.λ.π. κ.λ.π.. Eιδωλολατρία, δηλαδή. Αυτό το ξέραμε από την παιδική ηλικία. Στην εφηβεία μου, έπεσα πάνω σε ένα βιβλιαράκι στην σχολική βιβλιοθήκη, το οποίο αναφέρονταν στην εντολή τής σοβιετικής κυβέρνησης να καταστραφεί ένας ολόκληρος οικισμός. Μετέφερα αυτό που διάβασα στους γονείς μου. Εμπιστευόμασταν και τούς δασκάλους - όχι όπως τώρα, που μπορείς να σηκώσεις το χέρι σου εναντίον τους - εξακολουθούσαμε να έχουμε σεβασμό στους μεγαλύτερους μας: είναι άνθρωποι που έχουν ζήσει μια ολόκληρη ζωή. Ωστόσο, προσέχαμε κιόλας: «Ποτέ δεν ξέρεις...». Ήταν αργότερα, πιθανώς στην 6-7η τάξη, που για πρώτη φορά συνειδητοποίησα το «διπύθμενο» τού καθεστώτος: άλλα σού λένε, εντελώς άλλη είναι η πραγματικότητα.

- Και ποιο ήταν αυτό το βιβλίο;

- Δεν θυμάμαι, κάποιο άλλο με «γιάτ» (ΣτΜ: γράμμα τού παλαιο-κυριλλικού αλφάβητου).

- Πρόσφατα στον εκδοτικό οίκο "Βόλνιϊ Στράννικ" κυκλοφόρησε η "Εικόνα", μια Δυστοπία από την Αμερικανίδα συγγραφέα Georgia Briggs, όπου και εξιστορείται ένα τέτοιο ιδιαίτερο επίτευγμα βιβλιοθηκονόμων: να συλλέγουν και να κρύβουν κατά την διάρκεια ελέγχων, βιβλία που λένε την αλήθεια.

- Έτσι ήταν και με μάς κατά τη σοβιετική εποχή. Αν και σε μάς τα παιδιά, έπαιρνε τ΄αυτί μας πολλά πράματα, πολλά απ’αυτούς που μάς επισκέπτονταν στο σπίτι. Μια «γεύση» τής αλήθειας είχε ενσταλάξει μέσα μας από την παιδική ηλικία. Αργότερα, στο γυμνάσιο, κάπως άρχισαν να «κινούνται» τα πράματα παντού στην χώρα. Νωρίτερα, θυμάμαι ακόμα, Αγία Γραφή, και Ευαγγέλιο τα αντιγράφαν με το χέρι, και διαβιβάζονταν από τον έναν στον άλλον. Και στην 1000η επέτειο τού Εκχριστιανισμού των Ρως, αναδημοσίευαν ξαφνικά την Βίβλο. H δασκάλα τής τάξης μου (ήταν άλλη από αυτήν των μικρότερων τάξεων) ρώτησε κάποτε: "Μα δεν υπάρχει κάποιος τρόπος να βρώ μια Βίβλο;" Το είπα στον πατέρα μου. Και τότε αυτός, για την αποφοίτησή μου, δώρισε σε όλους τούς δασκάλους μας την τρίτομη Ερμηνεία τής Βίβλου τού A.P. Λοπούχιν.

Η «γεύση» τής Αλήθειας έχει ενσταλάξει μέσα μας από την παιδική ηλικία

Η δασκάλα των Αγγλικών είχε ήδη συνταξιοδοτηθεί εκείνη την εποχή.

- Καλά οι δάσκαλοι. Τα παιδιά, πώς βλέπαν εκείνες τις μέρες κάποιον συμμαθητή πιστό;

- Τα παιδιά βλέπαν πώς συμπεριφέρεσαι, για παράδειγμα, με τους φίλους σου. Βλέπαν ότι ακόμα κι αν κάποιος σε πληγώσει, σε προσβάλλει, δεν απομακρύνεσαι από αυτόν. Εάν αυτός ο κάποιος χρειάζεται βοήθεια, την προσφέρεις. Πολλά από τα παιδιά δεν είχαν βιώσει μια τέτοια σχέση πουθενά αλλού. Μπορεί στην αρχή να αναφέρονταν στην οικογένειά μας γελώντας, αλλά στη συνέχεια η ζωή έβαζε τα πάντα στη θέση της. Και ο καθένας έχει ήδη εξάγει από μόνος του τα όποια συμπεράσματά του.

Στις μέρες μας υπάρχει μια άλλη πραγματικότητα – η εικονική

- Για τους Χριστιανούς, αυτό είναι ένα αξίωμα: η ηθική είναι βασικά θρησκευτική. Χωρίς τον Θεό, όλα εξανεμίζονται αργά ή γρήγορα. Άραγε, η Ιστορία τού 20ού αιώνα δεν έχει μαρτυρήσει περί αυτού;

- Προσωπικά ήμουν πολύ τυχερός με τους γονείς μου. Υπήρξαν ειλικρινείς πιστοί. Μάς μάθαν εμάς τα παιδιά, κι αυτό από μικρή ηλικία, να ζούμε σύμφωνα με τις Εντολές. Για όσους δεν έμαθαν όλα αυτά από μικρή ηλικία, φυσικά, είναι πιο δύσκολο. Και οι οδηγίες των γονέων αλλά και ο σεβασμός στο πρόσωπο τού πατέρα και τής μητέρας μάς έσωσαν από πολλά λάθη. Δεν μας επέβαλαν ποτέ τίποτα, αλλά η μητέρα μου έλεγε ότι θα ήθελε, φυσικά, να ακολουθήσουμε όλοι μας τον δρόμο τής διακονίας στην Εκκλησία. Και έτσι κι έγινε: ένας από εμάς, τα αδέλφια, έγινε επίσκοπος, δύο γίναν ιερείς, και οι τρεις αδελφές – πρεσβυτέρες. Μεγάλο μέρος τής εμπειρίας που μάς μετέδωσαν οι γονείς μας, εξακολουθεί να στηρίζει τις οικογένειές μας.

Πρωθιερέας Σεραφείμ Νεντοσέκιν. Ολονύκτια αγρυπνία στον Ιερό Ναό του Μεγαλομάρτυρος. Αγίου Γεωργίου στον λόφο Ποκλόναϊα. Φωτογραφία: Ντμίτρι Κιριούχιν     

Αν και τώρα, με όλη αυτήν την ψηφιοποίηση, ζούμε σε μια διαφορετική εποχή. Ψηφιοποίηση που γκρεμίζει δεσμούς. Σε πόσες οικογένειες, τα παιδιά χάνουν ήδη την στοιχειώδη επαφή με τούς γονείς. Αν παλιότερα τρέχαμε στην μητέρα και τον πατέρα για συμβουλές, τώρα τα παιδιά πάνε πάραυτα στο google στο smartphone τους και θα δουν τι θα τούς πει το Διαδίκτυο ... Κι αν, μεν, η συναίσθηση τής διάκρισης μεταξύ καλού και κακού είναι ήδη ανεπτυγμένη μέσα σου, έχει καλώς, ειδάλλως αυτό το ρεύμα ψυχαγωγικών και καταστροφικών ψεμάτων σε υποδουλώνει. Και σε αποξενώνει από γονείς, δασκάλους, για να μην πω κι από παππούδες και γιαγιάδες.

- Η πολύτεκνη οικογένεια προφυλάσσει από τέτοιου είδους προβλήματα;

- Ναι, το ίδιο το περιβάλλον σε διαπαιδαγωγεί: μπορεί να ήθελες να απορροφηθείς στο gadget, αλλά όλο και κάποιο από τα μικρά παιδιά σε «τραβάει», και σε γυρίσει πίσω στην «οδό τής επικοινωνίας», ή κάποιος μεγαλύτερος θα ΄ρθει να σού ζητήσει κάτι. Έχεις πάντα πολλά πράγματα να κάνεις από κοινού. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να φροντίζουν την σχέση τού ενός παιδιού με το άλλο, για να μην υπάρχουν μαλώματα. Διαφορετικά, θα ακολουθήσουν διαφορετικούς δρόμους στη ζωή.

Διδασκόμασταν πάντα να βλέπουμε το καλύτερο ο ένας στον άλλον, ειδικά οι νεότεροι – να τρέφουμε σεβασμό προς όλους τους μεγαλύτερους. Και με τα μεγαλύτερα από τα παιδιά, υπήρχε πάντα ξεχωριστή συνομιλία, αντιμετώπιση κάποιων αρνητικών στοιχείων: «Δίνεις το παράδειγμα στους νεότερους!», σού λέγανε. Κι αυτό ακριβώς βοηθούσε πολύ στην ανάπτυξη τού αισθήματος ευθύνης. Και οι νεότεροι, από την μεριά τους, προσπαθούσαν να μην απογοητεύσουν τους μεγαλύτερους. Η οικογένεια είναι ένα σχολείο αγάπης που προστατεύει από τα όποια προβλήματα, είναι όλοι μαζί «ένα».