Ένας Άγιος Ρώσος λεβέντης

Ως προς αυτό μοιάζει με τον Όσιο Σεραφείμ του Σαρώβ. Ως γνωστόν, ο πατήρ Σεραφείμ ήταν προικισμένος με έξοχη σωματική δύναμη και εξέπεμπε απαράμιλλη φιλικότητα, φιλαδελφία και καλοσύνη με την πιο εξαγνισμένη σημασία της λέξης. Ο Όσιος Σιλουανός ο Αθωνίτης ήταν επίσης άνθρωπος λεβέντικης δύναμης και λεβέντικης καλοσύνης. Δε θα ήθελα να αντιπαραβάλω τους δύο Αγίους και να συγκρίνω τον έναν με μέτρο τον άλλον. Επιπλέον, μην τους φανταζόμαστε ως μυθικούς ήρωες, για τους οποίους πολύ λίγα πράγματα είναι γνωστά από ιστορικής άποψης. Αντίθετα, ήταν πραγματικοί άνθρωποι. Ο περίγυρός τους τούς μνημονεύει με ευγνωμοσύνη και αγάπη. Και εμείς κληρονομούμε τη μνήμη τους και επικοινωνούμε με αυτούς τους ασκητές. Παρόλο που ο ένας ζούσε στον δέκατο ένατο αιώνα, ο άλλος στον εικοστό και εμείς στον εικοστό πρώτο. Ο χρόνος δεν επηρεάζει την αληθινή αγάπη προς τον Θεό και τους ανθρώπους.

Μια φορά, με ρώτησαν: «Έχουμε αναμνήσεις για τον γέροντα Σιλουανό, εκτός από αυτές που έχει γράψει ο αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος Σάχαροβ;» Η ερώτηση με αιφνιδίασε, κοντοστάθηκα για λίγο και μετά είπα κάπως ντροπαλά: «Έχουμε τις αναμνήσεις που έχουν αφήσει μερικοί άνθρωποι, όπως για παράδειγμα, ο Άγιος Νικόλαος της Σερβίας1. Βέβαια, αυτές οι αναμνήσεις όλες μαζί χωρούν σε λίγες σελίδες». Τι έχουμε τελικά; Κατά κύριο λόγο, έχουμε το αρχείο και τις αναμνήσεις του αρχιμανδρίτη Σωφρονίου: ένα ολόκληρο βιβλίο, πολύ γνωστό, με τίτλο «Ο Γέροντας Σιλουανός ο Αθωνίτης». Οι αναμνήσεις για τον Όσιο Σιλουανό και τα όσα είχε πει ο ίδιος ο Σιλουανός αποτελούν το πρώτο μέρος του βιβλίου.           

Όσα και να γράψει κανείς, δεν κινδυνεύει να υπερεκτιμήσει αυτά που έκανε ο αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος. Ο γέροντας Σιλουανός αγιοκατατάχθηκε πενήντα χρόνια μετά την μακαρία κοίμησή του. Η Ορθόδοξη Εκκλησία είχε ενημερωθεί για τον μοναχικό αγώνα του γέροντα Σιλουανού και αναγνώρισε αυτόν τον αγώνα του ως χαρισματικό. Στον αγώνα του για την αγάπη η Εκκλησία διέκρινε την επίμονη προσευχητική στάση ενώπιον του Θεού υπέρ των ανθρώπων. Ο Άγιος Σιλουανός παρακαλάει τον Χριστό για όλους εμάς, και εμείς παρακαλούμε τον γέροντα να συνεχίζει. Χρειαζόμαστε τις προσευχές του για όλους τους λαούς της γης, για όλον τον Αδάμ.

Αρχικά, ο πατήρ Σωφρόνιος είχε σκοπό να εκδώσει τα γραπτά του γέροντα Σιλουανού και μόνο. Τα είχε φέρει από το Άγιο Όρος στη Γαλλία και έδωσε στον εκπληκτικό μας θεολόγο και δογματολόγο Βλαντίμιρ Λόσσκι να τα δει. Δυστυχώς, ο Λόσσκι δεν εκτίμησε αυτά τα γραπτά όσο τους άξιζε. Έδωσε την εξής απάντηση: «Ξέρετε, πατέρα Σωφρόνιε, δε βλέπω σε αυτές τις σημειώσεις τίποτα το ιδιαίτερο, κανένα ιδιαίτερο δογματικό όραμα, που θα άξιζε ιδιαίτερης θεολογικής προσοχής»2. Βεβαίως, μπορούμε να καταλάβουμε τον Λόσσκι. Αν, για παράδειγμα, συγκρίνουμε τα γραπτά του Αγίου Σιλουανού με την θεοπτία των Καππαδόκων Πατέρων, για την οποία μιλούσε εξαίσια ο Λόσσκι, γίνεται αισθητή η μεγάλη διανοητική απόσταση. Ωστόσο, δεν υπάρχει «πνευματική απόσταση», αφού και το ένα και το άλλο γεννήθηκαν μέσα από την υψηλή εμπειρία της επικοινωνίας με τον Ένα Θεό.   

Από την αντίδραση του Λόσσκι, που ήταν ένας πολύ διακεκριμένος θεολόγος, γνώστης των αγιοπατερικών έργων, ο πατήρ Σωφρόνιος κατάλαβε ότι τα γραπτά του Σιλουανού έπρεπε να τα προλογίσει με ένα εισαγωγικό μέρος. Έπρεπε να προετοιμάσει τον αναγνώστη, ώστε να κατανοήσει τα λόγια του Σιλουανού. Γι΄αυτό, έγραψε το εισαγωγικό μέρος, αλλά εκτός από αυτό συμπλήρωσε και το τελευταίο μέρος του βιβλίου με τις σκέψεις του για τον ορθόδοξο ασκητισμό. Εκτός από τα χειρόγραφα του Σιλουανού, ο πατήρ Σωφρόνιος περιέγραψε και ανέλυσε λεπτομερώς τον πνευματικό του δρόμο. Όλα αυτά μαζί ήταν θεμελιώδη και ζωτικά. Με αποτέλεσμα να βγει κατά κάποιον τρόπο μια εγκυκλοπαίδεια μοναχικής πνευματικότητας με συγκεκριμένο παράδειγμα το γέροντα Σιλουανό.

* * *

Πώς να δούμε το δρόμο του Οσίου Σιλουανού σε όλο το μεγαλείο του; Η αγιότητα του Σιλουανού είναι ταπεινή, δε διαφημίζει τον εαυτό της. Ο Αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος παραδεχόταν ότι έζησε στο Άγιο Όρος αρκετά χρόνια, χωρίς να αντιληφθεί ότι στο ίδιο μοναστήρι έκανε το χριστιανικό ανιδιοτελή αγώνα του ο γέροντας Σιλουανός. Ο Όσιος Σιλουανός δεν ήταν πνευματικός, δεν ήταν ιερέας. Λίγοι μοναχοί από αυτούς που τον περιέβαλλαν είχαν καταλάβει την πλούσια πείρα του. Δεν κούραζε τους ανθρώπους με τις συμβουλές του. Δεν πρόβαλλε τους ασκητικούς του κόπους. Ο Επίσκοπος Αθανάσιος (Γιέβτιτς) διηγούταν ότι κάποτε στο Άγιο Όρος είχε μιλήσει με έναν ηλικιωμένο μοναχό, ο οποίος θυμόταν τον Σιλουανό. Ο Σεβασμιώτατος του ζήτησε να πει κάτι για τον Άγιο Σιλουανό. Ο μοναχός αιφνιδιάστηκε: «Ο Σιλουανός! Τι Άγιος να είναι; Έχω πιει τσάι μαζί του!» Και αυτή είναι μια ανάμνηση για τον Άγιο Σιλουανό…

Δεν αποκλείεται και ο Σωφρόνιος να προσπερνούσε τον Σιλουανό, αλλά τα πράγματα ήρθαν αλλιώς. Ο Σιλουανός ο ίδιος τον προσκάλεσε σε συζήτηση, με μια σοβαρή αφορμή. Σε έναν αδελφό που πάλευε τους λογισμούς ακηδίας και που είχε έρθει στο Σωφρόνιο, εκείνος τον συμβούλεψε διακριτικά πώς μπορεί να «στέκεται στα όρια της απόγνωσης». Ο αδελφός αυτός ζήτησε από τον Σιλουανό να του εξηγήσει τη συμβουλή του Σωφρονίου. Τότε ήταν που ο γέροντας επισήμανε στο Σωφρόνιο ότι η συμβουλή του σε γενικές γραμμές ήταν σωστή, όμως, αυτή υπερέβαινε το μέτρο αυτού του μοναχού και γι’ αυτό δεν ταίριαζε στη συγκεκριμένη περίπτωση. Έτσι, από πνευματική ανάγκη ο Σωφρόνιος και ο Σιλουανός οδηγήθηκαν στο να κάνουν μια ειλικρινή συζήτηση.

Μετά τη συζήτηση, ο Σωφρόνιος άρχισε να καταλαβαίνει τι θαύμα του Θεού είναι ο Σιλουανός. Για εφτά χρόνια ο Σωφρόνιος συναναστρεφόταν με τον γέροντα, έγινε μαθητής του και μύστης. Ο γέροντας Σιλουανός του εκμυστηρεύτηκε την αποκάλυψη που είχε πάρει από τον ίδιο τον Χριστό: «Κράτα το νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι». Μεγάλη αποκάλυψη διατυπωμένη με απλά και, στην ουσία, ανεξάντλητα λόγια. Νέα αποκάλυψη για κάτι που ήταν πάντα γνωστό στους ορθόδοξους ασκητές: η σωτηρία συντελείται ανάμεσα στο φόβο και την ελπίδα. Αποκάλυψη για το τι είναι η ελπίδα στον Θεό και τι είναι η απόγνωση και για το πώς να κάνει κανείς τον αόρατο πόλεμο.

Ο Σωφρόνιος είχε συναντήσει τον Σιλουανό στο Άγιο Όρος. Ένας άνθρωπος υψηλής κουλτούρας, διανοούμενος, συνάντησε έναν απλό αγρότη. Και διαπίστωσε ότι η πνευματική πείρα του αγρότη ήταν περιεκτική και υψηλή τόσο πολύ που ο διανοούμενος την επεξεργαζόταν σε όλη τη ζωή του, την ζούσε και ένιωθε την υπεροχή αυτής της πείρας με την υπερκόσμια σοφία της.

Ο Όσιος Σιλουανός και ο πατήρ Σωφρόνιος ήταν «τυχεροί» που συναντήθηκαν. Ο Σωφρόνιος ήταν εξαιρετικά «τυχερός» που βρήκε τον μεγάλο Σιλουανό για να πάρει πολλά από αυτόν. Αλλά και ο Σιλουανός ήταν «τυχερός» που είχε τόσο δεκτικό, προσηλωμένο και ευγνώμονα μαθητή. Ο πατήρ Σωφρόνιος φύλαγε πολύ στοργικά τη μνήμη του γέροντά του. Δεν επισκίασε με την προσωπικότητά του τη φιγούρα του γέροντα Σιλουανού. Δεν έβαλε στο στόμα του τις πρωτοπόρες ιδέες του. Δεν επινόησε την περιπετειώδη βιογραφία του αγιορείτη γέροντα, που ήδη είχε κοιμηθεί τότε. Δε συμπλήρωσε τα λιγοστά στοιχεία για αυτόν με δημιουργήματα ακάθεκτης φαντασίας. Απλώς μοιράστηκε με τους ανθρώπους εκείνη την πραγματική χαρά, την οποία βίωνε, τότε που συναναστρεφόταν με τον Όσιο Σιλουανό. Μοιράστηκε την αίσθηση της απλότητας και της σοφίας του γέροντα Σιλουανού, που ήταν ταυτόχρονα απλότητα και σοφία.

Η ομολογία του Σωφρονίου σημαίνει πολλά. Δόξα τω Θεώ, εξέδωσε το βιβλίο για τον Άγιο Σιλουανό τον Αγιορείτη.

Τελειώνοντας, να προσθέσω ακόμα μια σκέψη για το τι προσφέρει στους ανθρώπους η γνωριμία με τον Άγιο Σιλουανό. Ένας βαθιά πιστός άνθρωπος είπε: «Διαβάζω τον Όσιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο και η ψυχή μου θλίβεται για το πόσο μακριά είμαι από την πραγματική χριστιανική ζωή. Όταν διαβάζω το γέροντα Σιλουανό, η ψυχή μου παρηγορείται και χαίρεται εν Κυρίω, ο Οποίος αγαπάει και εμένα τον αμαρτωλό». Δε σημαίνει, βεβαίως, ότι ο Όσιος Συμεών υστερεί σε κάτι σε σχέση με τον Όσιο Σιλουανό. Αυτό σημαίνει ότι τα γραπτά του Οσίου Σιλουανού επηρεάζουν την ψυχή εμφανώς παρηγορητικά, ακόμα και όταν αφιερώνει πολλά στην μετάνοια και τη συντριβή της καρδιάς, στην κατά Θεόν θλίψη.

Τα γραπτά του γέροντα Σιλουανού είναι ζωντανά λόγια πνευματικής παρηγοριάς. Μα πόσο μας χρειάζονται!