Νουθεσίες για τα πνευματικά τέκνα. Μέρος Α.

Ο Αρχιεπίσκοπος Πολτάβα και Περεγιασλάβλ κ. Θεοφάνης (Βασίλι Ντμιτρίγιεβιτς Μπιστρόβ) γεννήθηκε την 31^η Δεκεμβρίου του 1873, στην οικογένεια ενός ιερέα από το χωριό Ποντμόσιε, της περιοχής Λούγκα, της περιφέρειας της Αγίας Πετρούπολης. Μετά τις σπουδές του στο θεολογικό κολέγιο της Λαύρας του Αγίου Αλεξάνδρου Νιέβσκι, μπήκε στην Ιερατική Σχολή της Αγίας Πετρούπολης. Ύστερα, το 1892, συνέχισε τις σπουδές του στη Θεολογική Ακαδημία της Αγίας Πετρούπολης. Το 1896 πήρε το πτυχίο της Ακαδημίας, αλλά έμεινε εκεί ως υποψήφιος καθηγητής για ένα χρόνο. Την επόμενη χρονιά έλαβε τη θέση του αναπληρωτή καθηγητή στην έδρα της Βιβλικής Ιστορίας.

Το 1898 εκάρη μοναχός με το όνομα Θεοφάνης. Την ίδια χρονιά χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος και ύστερα ιερομόναχος. Το 1901 χειροθετήθηκε Αρχιμανδρίτης και διορίστηκε ως αναπληρωτής επόπτης της Ακαδημίας (το 1905 έλαβε τη θέση του επόπτη). Του απονεμήθηκε ο τίτλος «Master Θεολογίας και στη συνέχεια ο τίτλος «Professor extraordinarius». Το 1905 ο Αρχιμανδρίτης Θεοφάνης διορίστηκε εξομολόγος της βασιλικής οικογένειας. Τον Φεβρουάριο του 1909 έγινε Πρύτανης της Θεολογικής Ακαδημίας της Αγίας Πετρούπολης και την ίδια χρονιά χειροτονήθηκε Αρχιερέας στον Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδος της Λαύρας του Αλεξάνδρου Νιέβσκι.

Το 1910 ο επίσκοπος Θεοφάνης ανέλαβε την επισκοπή Ταυρίδας και το 1912 μετατέθηκε σε αυτήν του Άστραχαν. Το 1913 μετατέθηκε από το Άστραχαν στην Πολτάβα.

Το 1917 ο επίσκοπος Θεοφάνης έγινε μέλος της Τοπικού Συνόδου. Το 1918 χειροθετήθηκε Αρχιεπίσκοπος. Υποστήριξε την εκλογή του Πιοτρ Βράνγκελ ως Ανώτατου Διοικητή των Ενόπλων Δυνάμεων της Νότιας Ρωσίας. Τον Νοέμβριο του 1920, μαζί με άλλους αρχιερείς της Νότιας Ρωσίας, ο Αρχιεπίσκοπος Πολτάβα και Περεγιασλάβλ Θεοφάνης μετανάστευσε στην Κωνσταντινούπολη. Από το 1921 ήταν ηγούμενος της Μονής Πετκόβιτσα στο Βασιλείο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, μέλος της «Γενικής συνέλευσης των αντιπροσώπων της Ρωσικής Εκκλησίας στο εξωτερικό», Αντιπρόεδρος της Ιεράς Συνόδου των Επισκόπων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας εκτός Ρωσίας. Έμενε στο ρωσικό μοναστήρι στην πόλη Χερτσεγκνόβι. Από το 1925 υπηρετούσε στον Ιερό Ναό του Αγίου Αλεξάνδρου Νιέβσκι στη Σόφια. Το 1926 διέκοψε την επικοινωνία με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εκτός Ρωσίας, λόγω διαφοράς στην ερμηνεία του δόγματος για τη λύτρωση.

Το 1931 μετακόμισε στο μικρό χωριό Μόουν, δίπλα στην πόλη Αμπουάζ, στον ποταμό Λίγηρα. Προς το τέλος της ζωής του εγκαταστάθηκε στην πόλη Λιμρέ, όπου ζούσε σαν ερημήτης. Πέθανε τη 19^η Φεβρουαρίου του 1940. Θάφτηκε σε δημόσιο νεκροταφείο, στα περίχωρα του Λιμρέ.

Το 2016 η Ιερά Σύνοδος των Επισκόπων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας εκτός Ρωσίας, απαντώντας σε επιστολή του επικεφαλής της Διοίκησης του Πατριαρχείου της Μόσχας για τα θέματα εξωτερικών ιδρυμάτων Επισκόπου Μπογκορόντσκ Αντωνίου, έδωσε έγκριση στην αίτηση των συγγενών του Αρχιεπισκόπου Θεοφάνη για τη μεταφορά των λειψάνων του από το νεκροταφείο του Λιμρέ στην Αγία Πετρούπολη. Την 21^η Ιουλίου ξεκίνησε η διαδικασία της εκ νέου ταφής της τέφρας του Αρχιεπισκόπου Πολτάβα και Περεγιασλάβλ Θεοφάνη. Μετά την εξαγωγή της σορού στο νεκροταφείο της πόλης Λιμρέ, τελέστηκε μνημόσυνο από τον Αρχιεπίσκοπο Μαδρίτης και Λισαβόνας Νέστορα, προσωρινό επικεφαλής της Επισκοπής Κορσούν. Την ίδια μέρα τα λείψανα του Αρχιεπισκόπου Θεοφάνη στάλθηκαν στην Αγία Πετρούπολη.

***

Για την αυτοσυγκέντρωση και τη ζωή μέσα στην κοινωνία

Εσείς ρωτάτε: Πώς μπορείτε να συνδυάσετε την επιδίωξη της αυτοσυγκέντρωσης με τη φροντίδα για τη σωτηρία της ψυχής του πλησίου σας; Θ’ απαντήσω με τα λόγια του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Πρέπει να διαλέξετε κάτι μεταξύ της απόλυτης απομόνωσης και της ζωής μέσα στην κοινωνία. Δηλαδή, πρέπει να είσαστε αυτοσυγκεντρωμένος, αλλά, όταν τύχει και υπάρξει ανάγκη, να μεριμνήσετε για τη σωτηρία της ψυχής του πλησίου. Πρέπει μόνο να έχετε αίσθηση του μέτρου.

Κούραση από την προσευχή

Ρωτάτε: «Τι να κάνω, ώστε η υπερβολική κούραση να μην επηρεάσει τη συγκέντρωση στην προσευχή;». Δεν αναφέρατε για ποια προσευχή πρόκειται, δηλαδή για την προσωπική ή την κοινή. Γι’ αυτό θ’ απαντήσω με δύο τρόπους. Όταν η κούραση αρχίζει να ενεργεί κατά τη διάρκεια κάποιας ακολουθίας στην εκκλησία, πρέπει να διαβάζετε μέσα σας την Ευχή του Ιησού. Αυτή θα συνδράμει στη συγκέντρωση του μυαλού στην προσευχή. Εάν η κούραση θα σας «επιτεθεί» κατά τη διάρκεια της προσευχής στο σπίτι, τότε πρέπει να προτρέψετε τον εαυτό σας στην προσευχή. Στην περίπτωση που η κούραση εξαφανιστεί μετά από αυτήν την προτροπή, τότε ο πειρασμός ήταν αποτέλεσμα δαιμονικής παρέμβασης. Και αν δεν εξαφανιστεί, τότε μπορείτε να συντομεύσετε την προσευχή και να προσευχηθείτε λιγότερο, αλλά με τον νου και την ψυχή.

Νόημα του επιτιμίου

Κάποια γυναίκα, κάποτε, μου είπε: «Ο Ο. Β. μου είπε στην εξομολόγηση ότι, εάν παρατηρήσω ότι διαπράττω κάποια αμαρτία ή κάνω κάτι απρεπές, να κάνω μερικές μετάνοιες. Ήθελα να σας ρωτήσω για αυτό και να ζητήσω τις οδηγίες σας». Είναι ωφέλιμο να το κάνεις, αλλά με σωστή κατανόηση της ουσίας. Και αυτό έγκειται στο γεγονός ότι το επιτίμιο δεν είναι τιμωρία, με τη νομική έννοια της λέξης, για ένα αδίκημα, αλλά είναι πνευματική θεραπεία, η οποία έχει ως στόχο να γλυτώσει τον άνθρωπο από μια συγκεκριμένη πάθηση. Ο αριθμός των μετανοιών πρέπει να εξαρτάται από το είδος του παραπτώματος ή της αμαρτίας.

Για τους πειρασμούς

Όσο για τους πειρασμούς σας, πρώτ’ απ’ όλα δεν πρέπει να σας προκαλούν σύγχυση ή κατάθλιψη. Όλοι οι ασκητές ακολουθούσαν τον δρόμο του αγώνα με τους πειρασμούς.

«Κατάστρεψε τους πειρασμούς», λέει ο Αββάς Ζωσιμάς, «και τους λογισμούς και δεν θα έχεις ούτε έναν Άγιο» (Αββάς Ζωσιμάς. Συνομιλία, 5. Φιλοκαλία. Τόμος 3).

Το θέμα δεν είναι να μην έχεις καθόλου πειρασμούς, αλλά να τους νικάς. Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης λέει: «Ας μην εκπλαγούμε, εάν βλέπουμε στην αρχή του μοναχικού σταδίου τον εαυτό μας πιο εμπαθή από ό,τι στην κοσμική ζωή. Διότι πρέπει να φανερωθούν πρώτα οι κρυφές αιτίες της ασθενείας μας κι έπειτα ν’ αποκτήσουμε υγεία. Προηγουμένως, δε, τα θηρία δεν εφαίνοντο, διότι ήταν κρυμμένα» (Κλίμαξ, Λόγος 26).

Συγκεκριμένα, πρέπει να πούμε για τους πειρασμούς, που προέρχονται από το σώμα. «Μην εμπιστευθής στη ζωή σου το πήλινο σώμα και μην ξεθαρρέψης μαζί του, μέχρις ότου συναντήσης τον Χριστόν». «Όταν ο Διάβολος θελήση να συνδέση δύο μεταξύ τους με αισχρό δεσμό, εξετάζει καλά και τα δύο μέρη και αρχίζει να θέτει το πυρ από τα αδύνατα σημεία που ανακαλύπτει». «Μην προσπαθείς με εύλογα επιχειρήματα και αντιρρήσεις ν’ αποκρούσεις τον δαίμονα της πορνείας, διότι εκείνος έχει με το μέρος του τις ευλογοφανείς προφάσεις, αφού μας πολεμεί με σύμμαχο τη φύσι μας». «Ανάθεσε στον Κύριον την ασθένεια της φύσεώς σου, αναγνωρίζοντας πλήρως την ιδική σου αδυναμία, και τότε θα λάβεις το χάρισμα της σωφροσύνης, χωρίς να το καταλάβεις». (Κλίμαξ, Λόγος 15).

Κατά την επίθεση των άτιμων παθών πρέπει, σύμφωνα με τον Όσιο Βαρσανούφιο τον Μέγα, να προσευχόμαστε: «Κύριε! Να με απαλλάσσεις από τις αμαρτίες μου και τα άτιμα πάθη» ή «Κύριε Ιησού Χριστέ, γλύτωσέ με από τα επαίσχυντα πάθη μου!» (Οδηγός για την πνευματική ζωή). Και αυτός που κατακλύζεται από αυτά τα πάθη, πρέπει πρώτ’ απ’ όλα ν’ απομακρύνεται από τα αντικείμενα πειρασμού και γενικώς ν’ αγαπήσει τη σιωπή και τη μοναξιά.