Πότε και γιατί το έλατο έγινε σύμβολο των Χριστουγέννων;

Φωτογραφία: https://pixabay.com/

Η διάδοση στις χώρες και ηπείρους

Υπάρχει μια λαϊκή παράδοση, σύμφωνα με την οποία, όταν γεννήθηκε ο Χριστός, τα δέντρα έσπευσαν να Του πηγαίνουν δώρα. Η μηλιά Του έφερε μήλα, η βυσσινιά τα βύσσινα. Μόνο το έλατο δεν πλησίαζε και έκλαιγε σιωπηρά, επειδή φοβόταν μήπως τσιμπήσει το Βρέφος. Αλλά, Αυτός το λυπήθηκε και το στόλισε με στολίδια και γλυκά, γι΄αυτό, και σήμερα το έλατο το στολίζουν στη γιορτή των Χριστουγέννων.

Εκτός από αυτήν την ρομαντική εκδοχή, υπάρχουν και μερικές άλλες σχετικές αφηγήσεις για τη κεντρική θέση που απέκτησε το έλατο ως δέντρο των Χριστουγέννων.

Η πρώτη πληροφορία για το έλατο ως σύμβολο των Χριστουγέννων απαντάται στη διήγηση για το βίο του Αποστόλου της Γερμανίας Αγίου Βονιφατίου. Ο Άγιος Βονιφάτιος, τον 6^ο αιώνα, καθώς μιλούσε σε ειδωλολάτρες για τη γέννηση του Χριστού, γκρέμισε τη βελανιδιά που ήταν αφιερωμένη στο θεό της βροντής Θωρ.

Αυτό που ήθελε ο Άγιος Βονιφάτιος ήταν να καταδείξει την αδυναμία των παγανιστικών ειδώλων. Όμως, η βελανιδιά, πέφτοντας, έριξε κάτω όλα τα γύρω δέντρα, εκτός από το έλατο.

Από τότε, σύμφωνα με το λαϊκό θρύλο, το έλατο καθιερώθηκε ως το κυριότερο χριστουγεννιάτικο δέντρο των γερμανικών φυλών της Κεντρικής Ευρώπης.

Η δεύτερη (γερμανική και αυτή) εκδοχή ανάγεται στο 1513. Σύμφωνα με αυτήν, ο Μαρτίνος Λούθηρος, ο επικεφαλής της Μεταρρύθμισης στη Δυτική Ευρώπη, ξεχώρισε ως αναμορφωτής όχι μόνο στα ζητήματα της πίστης. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, στη διάρκεια ενός βραδινού περιπάτου, την παραμονή των Χριστουγέννων, ο Λούθηρος είχε εντυπωσιαστεί τόσο πολύ από την ομορφιά του χειμερινού δάσους που καλύπτονταν με αστραφτερό χιόνι, ώστε να κόψει ένα δέντρο για να το φέρει σπίτι του. Το δέντρο αυτό αποδείχθηκε ότι ήταν έλατο. Πριν την καινοτομία του Λούθηρου, οι Γερμανοί έβαζαν στα σπίτια τους μια ξύλινη κατασκευή σε μορφή πυραμίδας, κάτω από την οποία έβαζαν δώρα. Σταδιακά, το έλατο κέρδιζε έδαφος ως σύμβολο των Χριστουγέννων και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Αυτό γενικεύτηκε παντού μόνο προς τα τέλη του 17^ου αιώνα. Γερμανοί άποικοι έφεραν το έλατο ως Χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Αμερική. Στη Βουλγαρία, τη Γιουγκοσλαβία, την Αλβανία και την Ελλάδα το έλατο άρχισε να καθιερώνεται μόνο μετά από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το συγκεκριμένο κωνοφόρο δέντρο διείσδυσε ακόμα και σε μουσουλμανικές χώρες (Ιράν και Μαρόκκο), σε μέρη όπου πολύ μικρό τμήμα του πληθυσμού γιόρταζε τα Χριστούγεννα. Στην Τουρκία, τη δεκαετία του 1930, απαγορευόταν με διάταγμα της Κυβέρνησης στους χριστιανούς να βάζουν έλατο τα Χριστούγεννα. Για την απαγόρευση αυτή επικαλούνταν δήθεν «τον κίνδυνο να προκληθούν ζημιές στη φύση».

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο του Ουίνσλοου Γκόμερ, 1858. Εικόνα από την ιστοσελίδα: en.wikipedia.org

Στη Ρωσία, η παράδοση να χρησιμοποιούν έλατα στις γιορτές των Χριστουγέννων εμφανίζεται επί Πέτρου του Α΄. Πριν γίνει αυτό, το σύμβολο των Χριστουγέννων ήταν η φάτνη, που επίσης είχε έρθει από την Ευρώπη. Ανάμεσα στα διατάγματα που ρυθμίζουν διάφορες πλευρές της ζωής όλων των τάξεων, ο Πέτρος Α΄ εξέδωσε και διάταγμα ώστε «στους δρόμους, δίπλα στις εισόδους και στα σπίτια, να γίνεται διακόσμηση από πεύκα και έλατα, κατά τους τρόπους των ξένων παραδόσεων».

Ωστόσο, το έλατο δεν έλεγε να ριζώσει. Στη δεκαετία του 1830, το τοποθετούσαν μόνο σε σπίτια Γερμανών που ζούσαν στην Αγία Πετρούπολη και σε σπίτια των Ρώσων αριστοκρατών. Οι φτωχοί και η μεσαία τάξη το αγνοούσαν. Μόνο προς τα τέλη του 19^ου αιώνα το χριστουγεννιάτικο έλατο μπήκε σε σπίτια όλων των κοινωνικών τάξεων.

Για πολύ καιρό, το έλατο δεν το στόλιζαν. Στα μέσα του 18^ου αιώνα άρχισαν να το στολίζουν, βάζοντας πάνω του καρύδια, γλυκά και ζωγραφισμένα αυγά, στη συνέχεια, και στολίδια από γυαλί. Η πρώτη γυάλινη διακοσμητική μπάλα είχε φτιαχτεί στην Θουριγγία.

Σκοτεινές εποχές

Προπαγάνδα εναντίον των Χριστουγέννων. Το περιοδικό «Άθεος» (1931). Εικόνα από την ιστοσελίδα wikipedia.org.

Το περιοδικό «Τσιζ», 1931, τεύχος 12, σελ.4. Το αυθεντικό φυλάσσεται στην Ρωσική Εθνική Βιβλιοθήκη. Εικόνα: materinstvo.ru

Μετά την πτώση της μοναρχίας, το 1917, η Σοβιετική εξουσία απαγόρευσε το έλατο που το θεωρούσε σύμβολο θρησκευτικής προπαγάνδας. Τόσο το έλατο όσο και ο εορτασμός των Χριστουγέννων παρέμειναν απαγορευμένα έως το 1935, τότε που αποφασίστηκε να γιορτάζεται η Πρωτοχρονιά αλλά όχι τα Χριστούγεννα. Όταν επετράπη η εκκλησιαστική ζωή στη Ρωσία, το έλατο επανέκτησε το στάτους του συμβόλου των Χριστουγέννων.

Κλιματικές παραλλαγές

Όμως, το έλατο δεν είναι παντού ο πρωταγωνιστής των Χριστουγέννων. Για παράδειγμα, οι Μεξικανοί στολίζουν φοίνικες, στη Νέα Ζηλανδία χρησιμοποιούν ποχουτουκάουα, ένα φυτό που είναι γνωστό για τα κόκκινα άνθη που βγαίνουν την παραμονή των Χριστουγέννων. Στη Σαγκάη, παιχνίδια και στολίδια κρέμονται στα κλαδιά της ιτιάς και του μπαμπού. Οι Κινέζοι συνηθίζουν να στολίζουν με ζαχαρωτά φρούτα και ξηρούς καρπούς τα κλαδιά διακοσμητικών μανταρινιών.

Στο Ισραήλ, καταλαβαίνει κανείς ότι ήρθαν τα Χριστούγεννα από το στολισμένο κυπαρίσσι.  

Τέλος, στη ζεστή Αφρική, σύμβολο των Χριστουγέννων είναι το μπάομπαμπ. Στα χωριά, κόβουν μικρά κλαδιά από τα γιγάντια αυτά δέντρα και τα στολίζουν με πολύχρωμες ταινίες και με ματσάκια από χόρτα. Στις πόλεις, οι κάτοικοι συνήθως κρεμάνε στις πόρτες στεφάνια από ιξό, στολισμένο με κουδουνάκια και πολύχρωμες γιρλάντες.