Για τον Άγιο προφήτη Ηλία και για τη ζημιά που προκαλεί η πολυλογία

Ο προφήτης Ηλίας, όπως έχει γραφεί στην Αγία Γραφή, ήταν άνθρωπος σαν κι εμάς· μόνο που αυτός προσευχήθηκε στον Θεό και έκλεισε ο ουρανός, σταμάτησε η βροχή (Ιακ. 5: 17). Ο ουρανός έμοιαζε με πυρακτωμένο χαλκό. Με αυτόν τον τρόπο, ο Ηλίας τιμώρησε τους ανθρώπους για την ασέβεια και την αποστασία από την πίστη. Ο προφήτης προσευχήθηκε ξανά και έβρεξε. Λες και η γη άνοιξε διάπλατα το στόμα της που είχε ξεραθεί από τη δίψα και άρχισε να πίνει το ζωοποιό ύδωρ. Οι νεκρές έρημοι μετατράπηκαν σε πράσινα λιβάδια και χωράφια.   

Αδελφοί και αδελφές! Στη Βίβλο, στο Βιβλίο της Γενέσεως, υπάρχει μια μυστηριώδης διήγηση για το όραμα του Ιακώβ. Ο Δίκαιος Ιακώβ, για να αποφύγει την οργή του αδελφού του, Ησαύ, διανυκτέρευσε σε ερημικό μέρος. Και να που είχε όραμα. Φωτοφόρος άντρας, ως Άγγελος, πάλευε μαζί του. Πάλευαν όλη τη νύχτα. Δεν νικούσε ούτε ο ένας ούτε ο άλλος. Επιτέλους, προς την αυγή ο άγνωστος είπε: “Άφησέ με να φύγω, διότι εξημέρωσε”. Εκείνος απάντησε: “δεν θα ονομάζεσαι πλέον Ιακώβ, αλλά θα λέγεσαι Ισραήλ, διότι αγωνίστηκες δυνατά με τον Θεό, και με τους ανθρώπους θα είσαι δυνατός” (Γεν. 32, 24-28).

Τι σημαίνει αυτό το όραμα και αυτή η παραβολή; Οι Άγιοι Πατέρες την ερμηνεύουν ως εξής: «Ο Κύριος τιμωρεί για την αδικία και την αμαρτία, ακόμα και τους αγίους, τους δίκαιους, αυτούς που αγαπάει. Και ίσως αυτούς τους τιμωρεί ακόμα πιο αυστηρά».

Ο Ιακώβ αμάρτησε. Παραπλανώντας τον πατέρα του πήρε την ευλογία, την οποία ο Κύριος θα του την έδινε έτσι κι αλλιώς. Και να το όραμα. Η προσευχή του Ιακώβ προς τον Θεό φανερώθηκε με τη μορφή τρομερής πάλης. Με την προσευχή του ο Ιακώβ σαν να έπιασε τον Θεό με τα χέρια του και δεν άφησε την Θεία δικαιοσύνη και την Θεία οργή να τον τιμωρήσει.

Η πάλη κράτησε όλη τη νύχτα. Ο Θεός «ήταν δεσμευμένος» με το αγκάλιασμα του Ιακώβ, δηλαδή με την εντατική νικηφόρα προσευχή που εκχέονταν από την καρδιά και την ψυχή του. Εδώ η ευσπλαχνία του Θεού σαν να είχε υπερβεί την Θεία δικαιοσύνη.

Το όνομα Ιακώβ σημαίνει «υποσκελιστής». Το όνομα Ισραήλ σημαίνει «αυτός που βλέπει τον Θεό». Με την προσευχή του ο Ιακώβ είδε μυστηριακά τη δόξα του Θεού, πήρε την χάρη, με την οποία μπορούσε να νικάει το μίσος των ανθρώπων και τον κόσμο. Με τι να νικάει; Με την ελπίδα στη βοήθεια του Θεού. Να νικάει με την αδιάλειπτη εσωτερική προσευχή μετανοίας.

Αδελφοί και αδελφές! Γιατί όμως η δική μας προσευχή είναι τόσο αδύναμη, τόσο ανίσχυρη, τόσο άκαρπη; Γιατί, σαν καπνός, σέρνεται στη γη; Θα αναφέρω τρείς λόγους.

Ο πρώτος λόγος είναι ότι η ζωή μας δεν έχει αντιστοιχία με την προσευχή. Δε ζούμε σύμφωνα με τις εντολές του Θεού. Ο Κύριος, όμως, σαν να λέει: «Αν τηρήσεις το θέλημά Μου, και Εγώ θα εκπληρώσω τις δεήσεις σου. Αν με ακούσεις και Εγώ στην προσευχή σου θα σε ακούσω». Γι’ αυτό η προσευχή μας είναι νεκρή και αδύναμη: δε ζούμε σύμφωνα με τις εντολές του Ευαγγελίου. Η ζωή μας σαν να γίνεται διπλή. Κάπου, σε μια γωνίτσα της ψυχής μας και της συνείδησής μας υπάρχει η πίστη. Στην καθημερινή, όμως, ζωή μας συμπεριφερόμαστε ως ειδωλολάτρες.

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι δε θεωρούμε την προσευχή το σημαντικότερο έργο της ζωής μας, βάση και καρδιά όλων των υπόλοιπων χριστιανικών αγώνων.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει: «Όταν προσεύχεσαι είσαι ζωντανός, όταν ξεχνάς την προσευχή, η ψυχή σου μεταμορφώνεται σε πτώμα γεμάτο σκουλήκια».

Λοιπόν, αδελφοί και αδελφές, ο δεύτερος λόγος που οι προσευχές μας δεν εισακούονται από τον Θεό έγκειται στο ότι δεν συγκεντρωνόμαστε αρκετά στην προσευχή. Δεν καταφέρνουμε αδιαλείπτως να μιλάμε εσωτερικά με τον Θεό. Ο νους μας και η καρδιά μας είναι απασχολημένα με τα παροδικά και τα μάταια. Ακόμα και όταν στεκόμαστε μπροστά στις εικόνες, επαναλαμβάνουμε μόνο τα λόγια της προσευχής, χωρίς να νιώθουμε και να συνειδητοποιούμε το περιεχόμενο που υπάρχει σε αυτά.

Και τέλος, τρίτος και τελευταίος λόγος, είναι το ότι το όπλο της προσευχής μας, το λόγο, τον μετατρέψαμε σε εργαλείο για την αμαρτία και τη διασκέδαση. Ο Άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης γράφει: «Ο Ίδιος ο Ιησούς Χριστός ονομάστηκε Λόγος του Θεού· οπότε, πόσο μεγάλος είναι και ο δικός μας ο ανθρώπινος λόγος και πόσο πρέπει να τον σεβόμαστε!» Και συμπληρώνει: «Όποιος εκουσίως λέει ψέματα σε άνθρωπο, αυτός ακούσια θα ψεύδεται, όταν προσεύχεται στον Θεό».

Η αμαρτία με το λόγο είναι η πιο διαδεδομένη, η πιο συνηθισμένη και γι αυτό η πιο επικίνδυνη για μας. Τα πάντα αρχίζουν από μια «απλή» πολυλογία και τελειώνει με επιορκία, κατάρες και βλασφημία. Γι΄αυτό, πρώτα από όλα πρέπει να αγωνιζόμαστε κατά της πολυλογίας. Θα πείτε: «Ναι, πράγματι, η γλώσσα μας μοιάζει με ανεμόμυλο που αρχίζει να κυλάει με το πρώτο κιόλας φύσημα του αέρα, έναν ανεμόμυλο που έχει, μάλιστα, άδεια τα πτερύγια του. Άλλες φορές πάλι η γλώσσα μας μοιάζει με εξαγριωμένο σκύλο που λύθηκε από την αλυσίδα και δαγκώνει όσους συναντάει στο δρόμο, ακόμα και τον ιδιοκτήτη του. Αλλά τι να κάνουμε εμείς; Μετανοούμε και πάλι αμαρταίνουμε. Δεν μπορούμε να νικήσουμε τη γλώσσα μας. Εκείνη μας νικάει».

Δεν αρκεί να ξέρουμε ότι το δάγκωμα του φιδιού είναι θανατηφόρο, πρέπει επίσης να γνωρίζουμε και πώς να αποφύγουμε αυτό το δηλητηριώδες ερπετό και πώς να ρουφήξουμε το αίμα από την πληγή, αν ήδη μας έχει δαγκώσει και το δηλητήριο διαχέεται στο σώμα μας. Τι να κάνουμε, αδελφοί και αδελφές, για να απαλλαγούμε από την πολυλογία;

Πρώτα από όλα, πρέπει να περιορίσουμε τον κύκλο των συνομιλητών μας. Έτσι, ο μέθυσος που θέλει να απαλλαγεί από την ασθένειά του, δεν πρέπει να συναντιέται με άλλους μέθυσους σαν και αυτόν, όπως και ένας ασθενής πρέπει να αποφεύγει τις αιτίες της αρρώστιας του.

Λοιπόν, χρειαζόμαστε αυστηρή επιλογή των συνομιλητών μας. Συχνά φαίνεται ότι κάνουμε μια αθώα συζήτηση, αλλά στην πραγματικότητα υποκύπτουμε στη πολυλογία που είναι πάθος, πνευματικό μεθύσι και φλυαρία. Ο μέθυσος συχνά ξυπνάει κάτω από φράχτες μέσα στις ακαθαρσίες του, με άδειες τσέπες. Το ίδιο και εμείς, μετά από πολύωρες συζητήσεις, νιώθουμε πνευματικό άδειασμα, νιώθουμε πονοκέφαλο, και το χειρότερο όλων, νιώθουμε την απώλεια της χάριτος.

Η πολυλογία είναι καταστροφική. Ο Πλούταρχος διηγείται ένα περιστατικό. Σε μια κωμόπολη κοντά στην Αθήνα, είχαν έρθει δύο στρατιώτες από τον ηττημένο στρατό των Αθηνών, που ανήγγειλαν την πικρή είδηση. Μπήκαν σε κουρείο, όπου εκείνη την ώρα ο κουρέας είχε σαπουνίσει ήδη το κεφάλι ενός πελάτη και είχε ξυρίσει τα μισά μαλλιά, όταν άκουσε αυτήν την είδηση. Εγκατέλειψε τα πάντα και έτρεξε όσο πιο γρήγορα μπορούσε στην Αθήνα για να αναγγείλει πρώτος την ήττα. Άρχισε να φωνάζει: «ακούσατε ότι ο στρατός των Αθηνών έχει ηττηθεί από τους Σπαρτιάτες;»

Η πόλη αναστατώθηκε. Όμως, στη συνέχεια, οι Αρχές άρχισαν να ερευνούν τι έγινε. Η φήμη δεν επιβεβαιωνόταν. Συνέλαβαν τον κουρέα και ζητούσαν αποδείξεις. Βεβαίως, δεν μπόρεσε να προσκομίσει καμία απόδειξη. Τότε, τον καταδίκασαν σε θάνατο για πρόκληση αναστάτωσης. Τον οδήγησαν στο ικρίωμα όπου ο δήμιος ήδη είχε ετοιμάσει το σπαθί του για να του κόψει το κεφάλι. Ο κουρέας μετανόησε πικρά για το πάθος του με τις ειδήσεις. Έδινε το λόγο του ότι, αν παραμείνει ζωντανός, δε θα ανακατεύεται ποτέ ξανά σε τέτοιες υποθέσεις. Και ξαφνικά ο λαός φώναξε: «Σταματήστε την εκτέλεση!»

Οι κουρασμένοι στρατιώτες έφτασαν επιτέλους στην Αθήνα και επιβεβαίωσαν ότι ο στρατός πράγματι είχε ηττηθεί. Άφησαν τον κουρέα ελεύθερο. Και μόλις συνήλθε, πριν καν κατέβει από το ικρίωμα, αμέσως ρωτάει το δήμιο: «Μήπως έχετε ακούσει τι απέγινε ο στρατάρχης; Αιχμαλωτίστηκε ή σκοτώθηκε;». Το μάθημα δεν το είχε μάθει καλά.

Λοιπόν, αδελφοί και αδελφές! Ο πρώτος όρος του αγώνα κατά της πολυλογίας είναι η επιλογή των συνομιλητών. Το δεύτερο είναι ο έλεγχος των λόγων μας. Πρέπει να εκφράζουμε τις σκέψεις μας όσο το δυνατόν πιο συνοπτικά.

Στην Αρχαία Ελλάδα, στην πόλη Σπάρτη της Λακωνίας, οι κάτοικοι προσπαθούσαν να μιλάνε όσο το δυνατόν πιο λιτά και με μια φράση να αποδίδουν ολόκληρη τη διήγηση. Ο σοφός Πυθαγόρας απαιτούσε από τους μαθητές, πριν εισέλθουν στην κοινότητά του, να περάσουν τρία χρόνια σε κατάσταση σιωπής. Έλεγε ότι ο σοφός πρέπει να μάθει πρώτα να σωπαίνει και μετά να μιλάει.

Και σε κάποια αρχαία μοναστήρια υπήρχε τυπικό της σιωπής. Οι μοναχοί συνεννοούνταν με νεύματα.

Γιατί είναι τόσο αναγκαίο για μας, αδερφοί μου; Γιατί πρέπει να μάθουμε και εμείς να σιωπούμε; Επειδή η σιωπή συσσωρεύει τεράστιες δυνάμεις στην ψυχή του ανθρώπου.

Ο Όσιος Ισαάκ ο Σύρος λέει: «Η σιωπή δημιουργεί, ενώ τα λόγια ρημάζουν!» Κάποιοι άνθρωποι βάζουν στον εαυτό τους κανόνα: να προφέρουν μέσα στην ημέρα μόνο συγκεκριμένο αριθμό λέξεων. Βεβαίως, αυτός ο κανόνας δεν ισχύει για όλη τη ζωή. Είναι για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Αν ένα κλαδί στραβώσει, πρέπει να το γυρίσει κανείς προς την άλλη πλευρά για να το ισιώσει. Αν ένας άνθρωπος αρρωστήσει, του επιβάλλεται αυστηρή δίαιτα για να γίνει καλά.

Εκτός από αυτό, στη συνομιλία πρέπει να αποφεύγουμε τις αχρείαστες επαναλήψεις. Ο υπερήφανος αρέσκεται στο να επαναλαμβάνει την ίδια φράση, λες και θέλει να την εγγράψει στη μνήμη των άλλων. Γενικώς, η πολυλογία είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της υπερηφάνειας. Ο άνθρωπος θεωρεί ότι τα λόγια του είναι πολύτιμα και είναι σαν να απολαμβάνει τον ήχο της φωνής του.

Από την άλλη πλευρά, πρέπει να αποφεύγουμε τις περιττές φράσεις, όπως: «συγγνώμη», «θέλω να σας πω», «ελπίζω να μην σας ενοχλώ» και τα λοιπά. Αυτό είναι επιφανειακή, ψεύτικη ταπείνωση, η οποία συνήθως κρύβει πνευματική υπερηφάνεια. Αν θέλετε να πείτε κάτι χρήσιμο και στο θέμα, δεν υπάρχει λόγος να ζητάτε συγγνώμη. Αν θέλετε να πείτε κάτι άσχετο, δε θα βοηθήσει και η συγγνώμη.

Ο άνθρωπος πρέπει να μάθει να ακούει τους άλλους. Πολλοί από μας δεν ξέρουν να ακούν τον συνομιλητή μας: τον διακόπτουν, δεν του επιτρέπουν να τελειώσει τη σκέψη του.

Επίσης, δεν πρέπει να μιλάμε όταν είμαστε υπό την επήρεια οργής ή άλλων παθών. Για όσα πούμε σε κατάσταση οργής, θα μετανιώνουμε πικρά αργότερα. Εν πρώτοις, πρέπει να ηρεμήσουμε. Κάποιοι συμβουλεύουν σε αυτές τις περιπτώσεις να μην απαντάμε. Όμως, αν αυτό κρίνεται αναγκαίο, τότε πρώτα να διαβάζουμε 33 φορές την ευχή του Ιησού ή, τουλάχιστον, να απευθυνόμαστε στον Θεό με σύντομη προσευχή για βοήθεια και φώτιση. Επίσης, αν μας ρωτάνε κάτι σημαντικό, δεν είναι ανάγκη να δίνουμε αμέσως την απάντηση. Προτιμότερο να την αναβάλλουμε, ίσως, και για την επόμενη μέρα.

Πρέπει γενικώς να αποφεύγουμε να σχολιάζουμε τους άλλους, να τους αξιολογούμε, να τους επαινούμε ή να τους κατακρίνουμε. Κι αυτό, επειδή η καρδιά του ανθρώπου είναι μια βαθιά θάλασσα και εμείς βλέπουμε μόνο την επιφάνειά της. Ένας Άγιος Πατέρας έχει πει: «Αν πάω στον παράδεισο, με τρία πράγματα θα εκπλαγώ. Να μη δω στον παράδεισο εκείνους που νόμιζα ότι θα έβλεπα. Να δω στον παράδεισο εκείνους που δεν περίμενα να δω. Και τέλος, θα εκπλαγώ αν σωθώ και εγώ ο ίδιος!»

Όταν μιλάμε, η κάθε μας λέξη πρέπει να είναι ειλικρινής, πρέπει να βγαίνει από την καρδιά. Η ίδια φράση ανάλογα με το αν προφέρεται από καρδιάς ή τυπικά από συνήθεια, μπορεί να είναι ή απαραίτητη ή αμαρτωλή.   

Για παράδειγμα, όταν συναντιόμαστε, ρωτάμε: «Τι κάνεις;» Αν ενδιαφερόμαστε πραγματικά, πώς ζει ο άνθρωπος, αν θέλουμε να μάθουμε τις ανάγκες του, αν είμαστε έτοιμοι να τον βοηθήσουμε, τότε είναι η φωνή της αγάπης μας. Αλλά αν ρωτάμε τυπικά: «Τι κάνετε;», χωρίς την παραμικρή συμπόνια στον άνθρωπο, τότε ψευδόμαστε και υποκρινόμαστε. Αυτό είναι κενολογία.

Οι Άγιοι Πατέρες έλεγαν: «Όταν μπαίνεις σε συζήτηση, ξεκαθάρισε μέσα σου το σκοπό για το οποίο μιλάς, με ποιον μιλάς, για ποιο πράγμα μιλάς, για ποιο λόγο μιλάς, σε ποιο μέρος μιλάς και για πόσο μιλάς. Αν μαζί με αυτά ταυτόχρονα θα σκέφτεσαι ότι τα λόγια σου θα σε καταδικάσουν ή θα σε δικαιώσουν, τότε θα καταλάβεις, ότι είναι πολύ πιο ασφαλές να σωπαίνεις παρά να μιλάς!»

Αδερφοί και αδελφές! Ο Ηλίας ονομάστηκε προφήτης του Θεού, άνθρωπος του Θεού. Υπάρχουν όμως και οι προφήτες του σατανά. Πώς να ξεχωρίσουμε τους προφήτες του Θεού από τους προφήτες του διαβόλου; Οι προφήτες του Θεού αποκαλύπτουν στους ανθρώπους το θέλημα του Θεού μόνο όταν έχουν την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος. Όσο για τους προφήτες του δαίμονα, αυτοί προφητεύουν, αυτοί μαντεύουν για να παίρνουν χρήματα. Απαντάνε σε ερωτήσεις που τους κάνουν. Η ζωή τους είναι πολύ μακριά από την Ευαγγελική ηθική και όταν «προφητεύουν», προσπαθούν να γίνουν αρεστοί στους ανθρώπους, ενθαρρύνουν τα ανθρώπινα πάθη και τις αρρώστιες για να ικανοποιούν τον όχλο.

Ο Άγιος προφήτης του Θεού Ηλίας, σύμφωνα με το γιο του Σειράχ, ήταν σαν λαίλαπα και ο λόγος του σαν φωτισμένη λαμπάδα (Σειρ. 48: 1-12). Η λαίλαπα καταστρέφει και καθαρίζει τα πάντα στο δρόμο της. Και ο προφήτης Ηλίας, ως λαίλαπα, καταστρέφει την αμαρτία, την ανομία και την ασέβεια. Ο λόγος του, σαν τη λαμπάδα, φωτίζει το δρόμο για όσους αναζητούν τη σωτηρία.

Λοιπόν, αδερφοί και αδελφές! Πρέπει να μιμούμαστε τον προφήτη Ηλία στην αγάπη προς τον Θεό και στο ζήλο για την πίστη. Βεβαίως, σε τέτοια αγνότητα του νου ποτέ δε θα φτάσουμε και δε θα είμαστε Ηλίες, αλλά η μίμηση στην αρετή είναι ήδη υπόσχεση για την ηθική μας τελειότητα και σωτηρία.

Αμήν.