Πώς να απαλλαγούμε από τα πάθη

Ο Πρωτοσύγκελος Πετρώνιος (κατά κόσμον Πέτρος Τενάσε; 1916-2011) είναι ένας από τους πιο σεβαστούς γέροντες στη Ρουμανία. Για πολλά χρόνια ήταν ηγούμενος του ρουμανικής σκήτης του Τιμίου Προδρόμου (Γέννηση του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή) στο Άγιο Όρος. Είχε μεγάλο κύρος όχι μόνο στο Άγιον Όρος, αλλά και σε όλη την Ελλάδα. Και φυσικά στην πατρίδα του, τη Ρουμανία, όπου χρειάστηκε να μείνει σταθερός στην πίστη του κατά τη διάρκεια του κομμουνιστικού καθεστώτος.

Στην ομιλία του εξηγεί στους αναγνώστες της ιστοσελίδας "Pravoslavie.Ru πώς πρέπει να είναι η ζωή ενός χριστιανού, πώς να καταπολεμήσει στα πάθη του και πώς να έχει μεγάλη πίστη και αγάπη σε έναν κόσμο γεμάτο μίσος.

– Πώς να απαλλαγούμε από τα πάθη;

– Η απάθεια είναι το πιο σημαντικό και το πιο δύσκολο πράγμα, όπως λένε οι άγιοι πατέρες. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να φυτέψει σε έναν κήπο χωρίς να σκάψει και να λιπάνει το χώμα. Αν υπάρχουν σκληροί σβώλοι και ρίζες σε αυτό, πρέπει πρώτα να αφαιρεθούν για να φυτρώσει κάτι. Το ίδιο συμβαίνει και με την αρετή. Ο άνθρωπος πρέπει να καθαριστεί από τις αμαρτίες του για να μπορέσει να φυτέψει αρετές: να μπορεί να προσεύχεται, να έχει αγάπη για τον πλησίον του και ούτω καθεξής. Αν είναι γεμάτος με πάθη, δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Πρέπει πρώτα να εξομολογήσει τις μεγάλες αμαρτίες που τον κάνουν έρμαιο της πνευματικής αναισθησίας. Οι άγιοι πατέρες λένε ότι οι αρετές φυτεύονται στη καρδιά ή στη ψυχή, αφού αυτές έχουν εκλεπτυσθεί με την απόρριψη των κοσμικών ματαιοδοξιών, με τους κόπους και τις θλίψεις, με την προσευχή και την καθαρή ζωή ώστε να γίνουν αποδεκτές.

Ο άνθρωπος είναι πνευματικό ον, δεν μπορεί να βρει την ευτυχία παρά μόνο μέσω του Θεού που τον δημιούργησε

Ο άνθρωπος θέλει να έχει και τα δύο: και να είναι πλούσιος, αναπαυόμενος στην πολυτέλεια και τις απολαύσεις, και να κερδίσει τη σωτηρία και τη δόξα εν Χριστώ. Να προσκολληθεί στις κοσμικές υποθέσεις και να είναι με τον Θεό. Αυτό, όμως, είναι αδύνατον. Είναι σαν να βρίσκεσαι σε έχθρα με κάποιον και μετά θέλεις με μια γρήγορη προσευχή όλα να ιάνουν. Στην πραγματικότητα είμαστε πολύ μακριά από την αληθινή ζωή. Τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού. Οι χριστιανοί τότε είχαν την κλήση προς στην πνευματική ζωή και απαρνήθηκαν την κοσμική λάμψη και τη δόξα, προκειμένου να κερδίσουν την αιώνια δόξα για τον Χριστό. Τώρα όμως ο άνθρωπος επιτρέπει στον εαυτό του να παγιδευτεί από τον εχθρό και να παρασυρθεί από τις ματαιοδοξίες του κόσμου, δεν θέλει να εγκαταλείψει τις αμαρτίες του που τον κάνουν σκλάβο, εξαρτώμενο από αυτόν τον κόσμο και εργαζόμενο για τα υλικά αγαθά, θέλει μια ευτυχισμένη ζωή μέσα σε αυτόν, ελπίζοντας σε υλικά αγαθά, πράγμα που είναι αδύνατον, γιατί ο άνθρωπος είναι πνευματικό ον, δεν μπορεί να βρει την ευτυχία παρά μόνο μέσω του Θεού, που τον δημιούργησε.

– Πως πρέπει να είναι η ζωή ενός χριστιανού;

– Αν ο άνθρωπος έχει πάντα στο μυαλό του την εντολή της αγάπης που έδωσε ο Χριστός: «ἐντολὴν καινὴν δίδωμι ὑμῖν ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους» (κατά Ιωάννην 13:34), τότε η ζωή του γίνεται η εν Χριστώ ζωή, αν κάνει τα πάντα με την ευλογία του Θεού, τη χάρη Του και βλέπει το δώρο του Θεού σε όλα, τότε αφήνει τον εθισμό του στον κόσμο και εισέρχεται στην αγάπη του Χριστού. Η αληθινή ζωή είναι η αγάπη και όχι ο εθισμός, που είναι ανθυγιεινή αγάπη. Η χριστιανική ζωή είναι η επιστροφή του ανθρώπου στην αληθινή του υγεία, την οποία βιώνει ως χαρά, ως πληρότητα ζωής, επειδή ο Χριστός ενώνεται με τον άνθρωπο και ζει μέσα του.

Για να αφεθεί κανείς στο θέλημά του Χριστού ώστε να κατοικεί μέσα στον άνθρωπο καθημερινά, πρέπει να υποταχθεί στις ασκητικές διατάξεις της Εκκλησίας, οι οποίες κάνουν την ψυχή ευαίσθητη και ικανή να έρθει σε επικοινωνία με τον Χριστό. Η νηστεία, η προσευχή, η ταπείνωση είναι τα μέσα που χρησιμοποιούν οι ευλαβείς πατέρες. Καμία δαπάνη δεν είναι απαραίτητη γι' αυτό, επιπλέον, συνδέονται με τη χαρά που φέρνει στην ψυχή η κοινωνία με τον Χριστό.

Ασκώντας την εξουσία πάνω στο σώμα, κάνοντας το νου κυρίαρχο πάνω στις αμαρτωλές επιδιώξεις του σώματος, θα απελευθερωθεί από τα πάθη, θα γίνει κατοικία του Αγίου Πνεύματος, κάνοντας το καλύτερο κυρίαρχο πάνω στο χειρότερο. Με αυτόν τον τρόπο, ο άνθρωπος θα αποκτήσει την πνευματικότητα, την οποία οι άγιοι απέκτησαν με τον ασκητισμό, έτσι ώστε εσωτερικά ο άνθρωπος να ανεβαίνει πνευματικά στο μέτρο της θεότητας του Χριστού.

Αυτό είναι το ιδανικό, η χριστιανική ζωή, η αιώνια ζωή, αν θέλετε. Είναι απαραίτητο να δείξουμε στο σώμα τη θέση του, να το εξευγενίσουμε με την ασκητική και να το πνευματοποιήσουμε. Με αυτόν τον τρόπο εκπληρώνετε τον αληθινό στόχο της ζωής, δηλαδή την απόκτηση του Αγίου Πνεύματος και την πλήρη κατοίκησή Του στην ανθρώπινη ψυχή και το σώμα, που είναι η αληθινή χριστιανική ζωή. Αυτό είναι το αγαθό στο οποίο καλείται ο άνθρωπος, όχι κάποιο καθήκον ή περιορισμός: είναι προς το συμφέρον του ανθρώπου να το επιδιώκει.

Ο Θεός μας καλεί: «ἅγιοι γίνεσθε »! (Α΄ Πέτρ. 1: 16). Δημιούργησε τον άνθρωπο με σκοπό να μετέχουμε του Πνεύματός Του και έτσι να αγιαστούμε. Αυτό είναι το νόημα της ύπαρξης του ανθρώπου πάνω στη γη, να αγιαστεί και να εισέλθει στην τέλεια αγιότητα, στην αληθινή υγεία της ύπαρξής του. Η χριστιανική ζωή πρέπει να είναι μια συνεχής προετοιμασία γι' αυτό, όχι μια εξουθενωτική σκλαβιά στο φαγητό και στο ποτό, όπως είναι η ζωή των ανθρώπων σήμερα.

– Πώς να ζήσουμε μια μέρα στην αγιότητα σύμφωνα με το πρόγραμμα της πνευματικής ζωής, πώς να αυξήσουμε την πίστη και την αγάπη σε αυτόν τον κόσμο που είναι γεμάτος μίσος και χωρίς αγάπη για τους συνανθρώπους του;

– Ένα πρόγραμμα για την πνευματική ζωή; Η αγάπη δεν εκδηλώνεται σύμφωνα με ένα πρόγραμμα. Ο Μέγας Βασίλειος λέει ότι ο πνευματικός άνθρωπος δεν προγραμματίζει τη σκέψη του, αλλά φροντίζει την ψυχή του ανά πάσα στιγμή, δεν έλκεται από τα υλικά αγαθά και η ψυχή του είναι πάντα προσκολλημένη στα πνευματικά και θεία αγαθά. Η αγάπη είναι σταθερή, επειδή είναι αιώνια, και γι' αυτό δεν γίνεται σύμφωνα με ένα πρόγραμμα, αλλά φέρνει φυσικά τάξη σε ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου.

Η αγάπη είναι η αληθινή φύση της ψυχής μας, και η προσευχή είναι ο τρόπος για να την αποκτήσουμε και το πρόγραμμα της ζωής του χριστιανού

Μιλώντας για το πρόγραμμα, αναφέρεται εν συντομία στα λόγια του Αποστόλου: «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε» (Α΄ Θεσ. 5:17). Η αγάπη είναι η πραγματική φύση της ψυχής μας και η προσευχή είναι ο τρόπος για την απόκτησή της και το μόνιμο πρόγραμμα ζωής του χριστιανού. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες συνταγές! Όποιος πιστεύει, αυξάνει την πίστη του, η οποία προέρχεται από τον Θεό, επειδή ανοίγει την ψυχή του στους πνευματικούς θησαυρούς που εμπεριέχονται στον Θεό.

Η μεγαλύτερη εντολή είναι να αγαπάμε τον Θεό και τον πλησίον μας όπως τον εαυτό μας, δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο Θεός εκτιμά εξίσου την αγάπη προς Αυτόν και την αγάπη προς τον πλησίον. Ο άνθρωπος είναι η εικόνα του Θεού και έχει μεγάλη αξία. Οι Πατέρες λένε: «Αν είδατε τον άνθρωπο, είδατε τον Θεό». Ο άνθρωπος φέρει την εικόνα του Θεού. Αν αισθάνεστε ότι ο Θεός έχει απομακρυνθεί από εσάς, τότε πρέπει να συνειδητοποιήσετε ότι το «εγώ» σας έχει απομακρύνει, έχει αποτραβήξει από τον εαυτό σας, και πρέπει να ξαναενωθείτε από τη διασπορά, λατρεύοντας θερμά τον Θεό και τρέφοντας δέος γι' Αυτόν. Ακόμη και στις δοκιμασίες, που μας στέλνονται από τον Θεό, όταν αισθανόμαστε ότι η Χάρη του Θεού έχει απομακρυνθεί από εμάς, είμαστε σε θέση, με τον ίδιο ζήλο και την ίδια πίστη, να καλέσουμε τον Θεό πίσω στην ψυχή μας.

Καθώς η πίστη στον Θεό εξασθενεί, ο άνθρωπος χάνει την αξία του. Αν η πίστη ενισχύεται στην ψυχή μας, εξευγενιζόμαστε από την εσωτερική ολότητα που μας προσδίδει η πίστη. Σήμερα, πολλοί άνθρωποι δεν πιστεύουν πια σε τίποτα, ούτε καν στον εαυτό τους, ούτε καν στους ανθρώπους. Αν ένας άνθρωπος σας είναι χρήσιμος και σας φέρνει χρήματα, είναι καλός, αν όχι, είναι κακός. Αυτός είναι ο ωφελιμισμός, στον οποίο ο άνθρωπος γίνεται αντικείμενο εργασίας και κατανάλωσης, καταναλώνοντας τον εαυτό του. Οι Απόστολοι λένε ότι δεν μπορείτε να αγαπάτε τον Θεό αν δεν αγαπάτε τον πλησίον σας. Αν δεν αγαπάτε τον πλησίον σας, τον οποίο βλέπετε, πώς μπορείτε να αγαπήσετε τον Θεό, τον οποίο δεν βλέπετε (βλ.: Α΄ Ιω. 4:20). Φαίνεται ότι εκείνοι που κυβερνούν τον κόσμο έχουν μετατρέψει τον άνθρωπο σε αντικείμενο, επειδή στη λατρεία τους για το χρήμα δεν μπορούν να αγαπήσουν τον Θεό και θεωρούν τους εαυτούς τους κυρίους του κόσμου και των ανθρώπινων πεπρωμένων αντί για Εκείνον.

– Πάτερ, πείτε μας για την εσωτερική ολότητα όπως η πίστη και η ευσέβεια που προσδίδουν στον άνθρωπο.

Η χριστιανική ζωή είναι μια ένας συνεχείς αγώνας

– Σε γενικές γραμμές, οι απόστολοι διδάσκουν ότι ο άνθρωπος, ο οποίος βγήκε καλός από τα χέρια του Δημιουργού, μετά την πτώση στην αμαρτία προσκύνησε το κακό. Πρέπει λοιπόν να καταπολεμήσει αυτή την κλίση και να την κατευθύνει προς το καλό, προκειμένου να τη θεραπεύσει. Παρόλο που λυτρωθήκαμε και σωθήκαμε από τον Χριστό, δεν βρισκόμαστε στην παραδεισένια κατάσταση, στην οποία δεν υπήρχε το κακό και ο άνθρωπος δεν είχε κλίση σε αυτό. Όπως λένε οι άγιοι πατέρες, ο άνθρωπος έχει την τάση της πεπτωκύιας φύσης, έχοντας τυφλό νου και εξασθενημένη θέληση. Αυτά τον οδηγούν και τον ωθούν στο κακό, στο οποίο τον καλεί ένας αόρατος εχθρός, όπως και στον παράδεισο. Το κακό τον βάζει πάντα σε πειρασμό και ο άνθρωπος πρέπει να αγωνίζεται συνεχώς. Γι' αυτό ο Άγιος Παύλος μας προτρέπει να περιβάλλουμε τον εαυτό μας με την αρετή της δικαιοσύνης, να πάρουμε την ασπίδα της πίστης, με την οποία το μάτι του νου βλέπει εκ των προτέρων αυτούς τους πειρασμούς, να φορέσουμε την πανοπλία για τον αγώνα κατά του πονηρού (βλ. Εφεσ. 6:14-17), όλη την πανοπλία της δικαιοσύνης, να εκπαιδευτούμε σε όλες τις αρετές και να πράττουμε σύμφωνα το θέλημα του Θεού. Η χριστιανική ζωή είναι ένας συνεχείς αγώνας για να τη ζήσει κανείς καλά, πρέπει να ξεπεράσει την τάση της πεπτωκύιας φύσης και να προσπαθήσει να ακολουθήσει τον καλό, αληθινό δρόμο.

– Όμως, πάτερ, υπάρχουν καταστάσεις κατά τις οποίες ο άνθρωπος νικιέται και ακόμη και ο πνευματικός άνθρωπος πέφτει στον πειρασμό.

– Αυτό δεν είναι τυχαίο. Εφόσον ο Θεός γνωρίζει τα πάντα, τα επιτρέπει συνειδητά, οπότε δεν πρέπει να τα θεωρούμε μοιραία. Ένας άνθρωπος έχει κάνει κάτι για το οποίο του δόθηκε ο τάδε πειρασμός, και αν δεν έχει αμαρτήσει με κάποιον τρόπο, τότε θα πρέπει να κατανοήσει την παρούσα πτώση ως ευκαιρία για να ανυψωθεί προς τον Θεό, να κινητοποιηθεί μετά από αυτή την πτώση, ώστε να αποκτήσει την Χάρη του Θεού. Σε κάθε περίπτωση, όποιος υπέπεσε εις τον πειρασμόν δεν είχε πραγματικά καμία κατάσταση νηφαλιότητας. Γνωρίζουμε αρκετά πράγματα, είμαστε χριστιανοί, διαβάζουμε το Άγιον Ευαγγέλιο, αλλά η πίστη μας έχει εξασθενήσει, γιατί τα πουλιά στον ουρανό έχουν πάρει τον σπόρο του λόγου της πίστης που έσπειρε ο Χριστός, και έτσι δεν βρίσκουμε πια υγιή φυσική δύναμη να κάνουμε το καλό.

Η καρδιά γίνεται άγονη και άδεια. Ο Θεός είναι κοντά, όπως λέει ο Απόστολος Παύλος (Φιλιπ. 4:5), αλλά δεν επωφελούμαστε από τη χάρη Του εξαιτίας της αφηρημάδας μας, εξαιτίας των συμβιβασμών που κάνουμε, εξαιτίας της τηλεόρασης, εξαιτίας των κοινωνιών και των οργανώσεων που δεν εργάζονται για τον Θεό. Ο άνθρωπος πρέπει να είναι νηφάλιος, να βαδίζει στο δρόμο του καλού και της αγιότητας και να υπακούει στη θεία διδασκαλία της Εκκλησίας, η οποία δεν χρειάζεται διόρθωση, διότι η σοφία του κόσμου είναι σαν ρυπαρόν κουρέλι μπροστά στον Θεό (βλ.: Ησ. 64:6).

– Κανείς δεν μπορεί να μας προκαλέσει κακό εάν είμαστε με τον Θεό, όλο το κακό στον κόσμο προέρχεται από αυτή την αποξένωση του ανθρώπου από τον Θεό.

– Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας λέει ότι κανείς δεν μπορεί να μας βλάψει χωρίς τη θέλησή μας, ακόμη και ο διάβολος, που έχει όλη του την καρδιά εναντίον μας και θέλει να μας βλάψει, δεν μπορεί να μας κάνει τίποτα χωρίς τη θέλησή μας. Έτσι, κανένας εκτός από τους εαυτούς μας δεν μπορεί να μας κάνει κακό. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος έδωσε ένα παράδειγμα διωγμού των Χριστιανών. Οι Ηγεμόνες και οι δήμιοι που βασάνιζαν τους Χριστιανούς για να τους κάνουν να εγκαταλείψουν την αληθινή πίστη, αν και έκαναν το έργο του Διαβόλου, εντούτοις με τα βάσανά τους βοήθησαν τους Χριστιανούς να αποκτήσουν το νικηφόρο στεφάνι. Οι Χριστιανοί δεν αρνήθηκαν τον εαυτό τους, υπέφεραν, πέθαναν και έλαβαν το στεφάνι της αγιότητας.

Ο εχθρός του διαβόλου βρισκόταν πίσω από τις πλάτες εκείνων που βασάνιζαν τους Χριστιανούς για να αρνηθούν την πίστη τους, τους απειλούσε με θάνατο, ώστε να καταστρέψουν την ψυχή τους. Και τι προέκυψε από όλα αυτά; Είχαν δύναμη και άντεξαν, και η κακή πρόθεση του εχθρού εναντίον τους μετατράπηκε σε δόξα γι' αυτούς, έγιναν μάρτυρες, μεγάλοι ομολογητές, άγιοι της Εκκλησίας. Αν και η πρόθεσή του ήταν αρνητική, ήθελε να κάνει κακό στους ανθρώπους, αλλά η κακή του πρόθεση μετατράπηκε σε σεβασμό και έπαινο για εκείνους εναντίον των οποίων στρεφόταν.

Θέλοντας να κάνει κακό, ο εχθρός παραδίδει τον στέφανο στους αληθινούς χριστιανούς που υπομένουν μέχρι τέλους

Έτσι είναι και τώρα. Οι σημερινές αρχές, καθοδηγούμενες από τον διάβολο, θέλουν να βλάψουν την Εκκλησία διαδίδοντας ύπουλα κάθε είδους δόγματα και πειρασμούς που αποθρασύνουν τον άνθρωπο και την κοινωνία στο σύνολό της. Η πρόθεση είναι κακή, μοχθηρή, διαβολική, δεν απαιτεί την άρνηση της πίστης στον Θεό άμεσα, αλλά την ενσωματώνει διακριτικά στην ανθρώπινη συνείδηση με όλα τα μέσα προπαγάνδας. Και με όλα αυτά, ο διάβολος και όλοι οι υπηρέτες του δεν μπορούν να προκαλέσουν κακό σε έναν αληθινό χριστιανό, επειδή, μη πιστεύοντας στον Θεό και στα πνευματικά αγαθά, βλέπουν το κακό μόνο εξωτερικά, στον πόνο, στη φτώχεια, στην αρρώστια. Θέλοντας να προκαλέσει κακό, ο εχθρός παραδίδει το στέμμα στους αληθινούς χριστιανούς, οι οποίοι υπομένουν μέχρι τέλους.

Γενικά, η Ορθοδοξία δεν διακρίθηκε από επίγειους μακαρισμούς. Ο χριστιανός πρέπει να ζει με πίστη, μόνο έτσι θα ανατρέψει την κυριαρχία του διαβόλου. Ανεχόμαστε τις αρνητικές προθέσεις και ενέργειές του, οι οποίες μας βρίσκουν μέσα από τα κοσμικά πράγματα. Μπορεί να μας προκαλεί βάσανα, εμείς το ανεχόμαστε και εκείνος νομίζει ότι μας προκάλεσε κακό. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν μας έχει προκαλέσει κακό, αλλά μας έχει κάνει καλό, γιατί με το να τα υπομένουμε δείχνουμε πιο έντονα την πίστη μας στον Θεό και θα ανταμειφτούμε γι' αυτό.

Ο Θεός ανταμείβει τον καθένα ανάλογα με τις πράξεις του. Με τη θλίψη για τα υλικά αγαθά, ο άνθρωπος είναι ξεκάθαρα στο έλεος του διαβόλου. Τώρα η δύναμη του διαβόλου στον κόσμο είναι μεγάλη, επειδή έχει μπερδέψει τους φτωχούς ανθρώπους με τόσες πολλές υποσχέσεις και διαφημίσεις επίγειων μακαρισμών. Και μετά από έναν τέτοιο υλισμό και λατρεία του χρήματος, οι άνθρωποι χωρίς πλούτη αισθάνονται δυστυχισμένοι και δεν μπορούν να αρκεστούν στα λίγα και να ζήσουν με ευγνωμοσύνη προς τον Θεό. Όμως, στην έσχατη κρίση όλοι θα δώσουν λογαριασμό για τις πράξεις τους, τα λόγια τους και τις σκέψεις τους, και αν είναι δυστυχισμένοι με υλικές επιθυμίες, τότε είναι σαφές ότι βρίσκονται στην εξουσία του διαβόλου.