Η χαρά της Κοίμησης

Η Κοίμηση της Υπεραγίας Θεοτόκου. Μικρογραφία χειρογράφου

Σήμερα γιορτάζουμε την Κοίμηση της Θεοτόκου, μια από τις πιο παράξενες γιορτές της Εκκλησίας. Είναι γιορτή της αποχώρησης. Γιορτή της δικής Της αναχώρησης και της δικής μας... ορφάνιας;

Οι προσευχές και οι ύμνοι της γιορτής μας καλούν να χαιρόμαστε τον θάνατο της Θεοτόκου. Αυτό είναι απολύτως κατανοητό: γνωρίζουμε ότι πηγαίνει στον Υιό και Θεό Της, ότι «ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπε», ότι με τις δακρύβρεχτες προσευχές Της σκεπάζει όλη τη γη. Πέρα από αυτό, όπως πολύ παραστατικά μας ενημερώνει το απόκρυφο, «η Παναγία δεν είναι στον ουρανό», επειδή περπατάει στη γη και σώζει τους αμαρτωλούς. Ακριβέστερα, η Υπεραγία Θεοτόκος είναι και στον ουρανό και στη γη. Η καρδιά Της χωράει όλο τον κόσμο, επειδή αγάπησε τον Θεό και τους ανθρώπους, επειδή συσταυρώθηκε εσωτερικά με τον Υιό Της και πάνω από αυτόν τον νοερό Σταυρό, ακολουθώντας τον Ιησού, άπλωσε τα χέρια Της για να αγκαλιάσει και τον ουρανό και τη γη.

Και όμως, θλίψη σφίγγει την καρδιά. Τη θλίψη αυτήν πρέπει να την νιώσει κανείς ολοκληρωτικά. Εξάλλου, για να ψάλλουμε με χαρά το «ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες», με άλλα λόγια, για να δούμε μέσα στο θάνατο αυτό που είναι μεγαλύτερο από το θάνατο, πρέπει πρώτα να συνειδητοποιήσουμε το ίδιο το γεγονός, το φυσικό, ορατό γεγονός της αναχώρησής Της. Δεύτε, πιστοί, ας συρρεύσουμε στο Υπερώο της Σιών μαζί με τους Αποστόλους, για να είμαστε παρόντες στο μεγαλύτερο, μετά τον Θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού, μυστήριο του θανάτου.

Η Μητέρα του Θεού είναι η καλύτερη και τελειότερη εικόνα της Μεταμόρφωσης της ανθρώπινης προσωπικότητας

Σίγουρα οι απόστολοι εκείνη τη στιγμή έπρεπε να ένιωσαν ως άνθρωποι ορφανοί. Έφυγε Εκείνη που όχι μόνο γνώριζε τον Χριστό «ανθρωπίνως» καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον και που θυμόταν τα παραμικρά γεγονότα της ζωής Του, τα παραμικρά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς Του και της εμφάνισής Του, αλλά και κουβαλούσε μέσα της το θαυμαστό μυστήριο: τον Άνθρωπο που πέτυχε τη θέωση εν ζωή, που έγινε «Η τιμιωτέρα τῶν Χερουβείμ, καὶ ἐνδοξοτέρα ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ». Η Μητέρα του Θεού είναι η καλύτερη και τελειότερη εικόνα της Μεταμόρφωσης της ανθρώπινης προσωπικότητας. Η Θεοτόκος έφερε μέσα Της τον καρπό για χάρη του οποίου δημιουργήθηκε ο ουρανός και η γη, δημιουργήθηκε η ανθρωπότητα, και για χάρη του οποίου ο Υιός του Θεού κατέβασε τους ουρανούς και κατέβηκε στη γη. Για χάρη Της, και μέσα από Αυτήν για χάρη μας, ιδρύθηκε η Εκκλησία. Μπορούμε μάλιστα να ισχυριστούμε με τόλμη ότι όταν η Προαιώνια Βουλή του Τριαδικού Θεού «λάμβανε απόφαση» να δημιουργήσει τον άνθρωπο, γνωρίζοντας ότι η δημιουργική αυτή πράξη θα σημαδευόταν από το σημείο του Σταυρού, η ύπαρξη και μόνο της Θεοτόκου στο σχέδιο του Θεού θα μπορούσε να αποτελεί το «τελικό επιχείρημα»: ναι, ο άνθρωπος θα επιτύχει τον σκοπό για τον οποίο θα δημιουργηθεί, επειδή θα προσφέρει το καλύτερο δώρο στον Θεό: την «Μητέρα Παρθένον» (όπως ψέλνουμε σε στιχηρό του Εσπερινού των Χριστουγέννων).

Και τώρα αυτό το ζων Ευαγγέλιο φεύγει. Φαίνεται εξαιρετικά σημαντικό ότι στην Καινή Διαθήκη υπάρχουν πολύ λίγα λόγια για τη Θεοτόκο και απολύτως τίποτα για την αναχώρησή Της. Η ζωή Της ήταν ήσυχη και απαρατήρητη· σύμφωνα με τη σκέψη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ήταν ζωή ησυχαστική. Η αναχώρησή Της ήταν ακόμη πιο ήσυχη. Ίσως, η σημασία αυτής της Ζωής και αυτής της Κοιμήσεως δεν αποκαλύφθηκε εύκολα και αμέσως ακόμα και στους Αποστόλους και σε ολόκληρη την Εκκλησία. Μόνο σταδιακά οι Χριστιανοί συνειδητοποίησαν τον μυστηριώδη αλλά πανίσχυρο ρόλο της Υπεραγίας Θεοτόκου στη σωτηρία μας και άρχισαν να απευθύνονται στον Χριστό με τα ανήκουστα μέχρι τότε λόγια: «Δια της Θεοτόκου ελέησον ημάς».

Ο σκοπός της σωτηρίας επιτεύχθηκε: ένας Άνθρωπος πέτυχε τον ύψιστο σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε

Γι΄αυτό, στον πυρήνα του γεγονότος της Κοιμήσεως είναι η σιωπή. Όχι τόσο η παράδοση, σύμφωνα με την οποία και οι δώδεκα βρέθηκαν προνοητικά στον τάφο της Παναγίας, κάτι που αποτελεί τη βάση της καθιερωμένης ιερής ακολουθίας της εορτής. Εάν αυτό συνέβη ακριβώς έτσι ή εάν η παράδοση αυτή αποτελεί μια κάποια απεικόνιση της πνευματικής αλήθειας του γεγονότος, το ερώτημα αυτό, ας μου επιτραπεί, είναι δευτερεύον. Το κυριότερο είναι ότι το ώριμο στάχυ έσκυψε προς τη γη, ο καλύτερος καρπός έπεσε στα χέρια του Θεού. Ο σκοπός της σωτηρίας επιτεύχθηκε. Ένας Άνθρωπος πέτυχε τον ύψιστο σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε.

Η Μητέρα όσων συγκεντρώθηκαν εκείνη τη στιγμή στο νεκροκρέβατό Της και όλων «τῶν πιστευσόντων διὰ τοῦ λόγου αὐτῶν» (Ιω. 17: 20) έφευγε. «Ἰδοὺ ἡ Μήτηρ σου» (Ιω. 19: 27). Ο Κύριος ορίζει ως μητέρα του αγαπημένου Του μαθητή τη Μητέρα Του και τιμά τον ίδιον με το να «λάβει Αὐτὴν εἰς τὰ ἴδια», δηλαδή να Την αναλάβει υπό την προστασία του (επειδή εκείνη την εποχή η χήρα δεν είχε κοινωνικά δικαιώματα), και να την φροντίζει. Ο Ιωάννης, απόστολος της θεωρίας, που διείσδυσε στα βαθύτερα μυστήρια της Οικονομίας του Χριστού, αυτός που ακουμπά στο στήθος του Ιησού και «αντλεί τις πηγές της θεολογίας», αξιώνεται να υποδεχτεί στο σπίτι του την Μεγαλύτερη από τους Αγίους. Αλλά στο πρόσωπό του ολόκληρη η Εκκλησία κυοφορεί τον πιο ενδόμυχο καρπό της, κρύβοντας στα έγκατά της την Θεοτόκο (όπως κάποτε και η Θεοτόκος όταν έκρυβε τον Υιό).

Τη νύχτα των Παθών, τότε που φαινόταν ότι η ύπαρξη της μελλοντικής Εκκλησίας διέτρεχε κίνδυνο και ότι έπρεπε να σώσουν την κατάσταση με το σπαθί (ο Πέτρος) ή με μεσολάβηση (ο Ιωάννης), τότε μόνο η Θεοτόκος έδειξε πάνω σε τι εδράζεται η Εκκλησία και πώς είναι ανίκητη: με την παραμονή στο Σταυρό, με την «ασθενεία» της (Β΄ Κορ. 11: 30), με την αδυναμία της, με την ολοκληρωτική παράδοσή της στους σταυρωτές. Και μόνο σε μια τέτοια αδυναμία συντελείται η επιφοίτηση της ανίκητης δύναμης του Αγίου Πνεύματος, της δύναμης της Ανάστασης.

Και έτσι, μόνο συνειδητοποιώντας Ποια είναι, μπορεί κανείς να κατανοήσει το νόημα της αναχώρησής Της. Ίσως, οι Απόστολοι, συγκεντρωμένοι στον τάφο, να θυμόντουσαν, όπως και εμείς τώρα: «Οὐκ ἀφήσω ὑμᾶς ὀρφανούς· ἔρχομαι πρὸς ὑμᾶς» (Ιω. 14: 18)· «ἐὰν γὰρ Ἐγὼ μὴ ἀπέλθω, ὁ Παράκλητος οὐκ ἐλεύσεται πρὸς ὑμᾶς» (Ιω. 16: 7)· «ἰδοὺ Ἐγὼ μεθ᾿ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος» (Μτ. 28: 20).

Η Θεοτόκος δεν θα μας αφήσει ορφανούς, θα έρθει σε μας, αν και με διαφορετικό τρόπο, καλύτερο από ό,τι ήταν δυνατό όσο ζούσε. Αν δεν φύγει προς τις «μονές», για τις οποίες δημιουργήθηκε ο άνθρωπος, τότε και η παρηγοριά από εκεί δεν θα μας αγγίξει και δεν θα ανανεώσει την ελπίδα και την πίστη μας. Τώρα όμως, που Μία από εμάς – όχι μόνο «ο άνθρωπος Χριστός Ιησούς» (Α΄ Τιμ. 2: 5), αλλά και, μετά από Αυτόν, ο καλύτερος Άνθρωπος που έζησε ποτέ στη γη – βρίσκεται ήδη εκεί όπου πρέπει να είμαστε όλοι, μπορούμε, με το άγγιγμα της χάρης Της, να προβλέψουμε, να προϊδεαστούμε «ἃ ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν» (Α΄ Κορ. 2: 9). Τώρα που η Παναγία Παρθένος, ακολουθώντας τον Χριστό, πέρασε τις πύλες του θανάτου χωρίς να καεί ούτε για μια στιγμή από την πνοή της κόλασης, μπορούμε κι εμείς, κρατώντας την άκρη της Εσθήτας Της, να ελπίζουμε σταθερά ότι την ώρα του θανάτου μας δε θα είμαστε μόνοι. Και να περιμένουμε το θάνατο ως «κοίμηση», ως μια χαρούμενη Συνάντηση που ξεπερνά τη θλίψη του χωρισμού. «Χαίρετε, αμαρτωλοί, τους δικαίους θα τους οδηγήσει στον Παράδεισο ο Απόστολος Πέτρος, ενώ τους αμαρτωλούς η ίδια η Μητέρα του Θεού» (Άγιος Δημήτριος του Ροστόφ).

Κρατάμε κάτω από το πέπλο της σιωπής αυτό που συνέβη με το σώμα της Παναγίας. Σε αντίθεση με την Καθολική Εκκλησία, η οποία έχει θεσπίσει το δόγμα της σωματικής ανάληψης της Θεοτόκου, η Ορθόδοξη Εκκλησία δογματικά και εδώ αφήνει τα αποσιωπητικά, παρόλο που έχει τις αγιασμένες από την Παράδοση παραδόσεις. Και αυτή η στάση είναι ίσως η μόνη που είναι αντάξια Εκείνης η ζωή της οποίας κυλούσε στην πληρότητα της ταπεινής σιωπής. Αλλά και πάλι τα λειτουργικά κείμενα λένε με βεβαιότητα: «Τό Σεπτόν Σου Σῶμα, Κόρη, διαφθοράν, καί ἐν μνήματι οὐκ οἶδεν, ἀλλ’ ἔνσωμος, μεταβέβηκας ἐκ γῆς πρός Οὐρανόν». Τι χαρά να γνωρίζουμε ότι Κάποια από εμάς έχει ήδη εισέλθει στη χαρά της Ανάστασης του Χριστού, τόσο πνευματικά όσο και σωματικά!

Εμείς μπορούμε να μαρτυρήσουμε ότι ο «ρόλος» της Θεοτόκου στις τύχες του κόσμου και στη σωτηρία μας γίνεται όλο και μεγαλύτερος

Όσο για μας, εμείς μπορούμε να μαρτυρήσουμε ότι ο «ρόλος» της Θεοτόκου στις τύχες του κόσμου και στη σωτηρία μας γίνεται όλο και μεγαλύτερος, ή, ίσως, απλώς μας αποκαλύπτεται όλο και πιο ξεκάθαρα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ασκητές των τελευταίων αιώνων (π.χ. ο Άγιος Σεραφείμ, «ο αγαπημένος εκλεκτός της Θεοτόκου») μας προτρέπουν να καταφεύγουμε ιδιαίτερα στην προσευχητική μεσιτεία της Υπεραγίας Θεοτόκου: «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, δια της Θεοτόκου ελέησον ημάς», «Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς!». Η φωνή Εκείνης που «σιωπούσε» κατά τη διάρκεια της επίγειας ζωής της, τώρα μιλάει όλο και πιο δυνατά και πιο καθαρά, λέγοντας τα ίδια λόγια που ειπώθηκαν ήδη από Εκείνη πριν από 2000 χρόνια: «ὅ,τι ἂν λέγῃ ὑμῖν, ποιήσατε» (Ιω. 2: 5). Και εμείς Την ακούμε. Ιδιαίτερα καλά Την ακούνε οι άγιοι (γιατί σε όσους Τον αγαπούν θερμά, ο Χριστός σε αυτούς χαρίζει μια ιδιαίτερη, ανέκφραστη αγάπη για τη Μητέρα Του), αλλά και κάθε χριστιανική ψυχή. Διότι η Υπεραγία Θεοτόκος έγινε «ἐπιστολὴ Χριστοῦ, ἀναγινωσκομένη ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων» (Β΄ Κορ. 3: 3), ακόμη και από φαινομενικά άπιστους, ακόμα και από αυτούς που φαινομενικά είναι εκτός Εκκλησίας. Η Θεοτόκος έκανε των αδυνάτων αδύνατον και έτσι έφτασε σε κάθε ψυχή:

Ἐν τῇ Γεννήσει τὴν παρθενίαν ἐφύλαξας, ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε· μετέστης πρὸς τὴν ζωήν, μήτηρ ὑπάρχουσα τῆς ζωῆς, καὶ ταῖς πρεσβείαις ταῖς σαῖς λυτρουμένη, ἐκ θανάτου τὰς ψυχὰς ἡμῶν.