Φοβούνται τις εικόνες και αγαπούν τα ρωσικά ονόματα: Πώς ζει μία ορθόδοξη κοινότητα στη Νότια Αφρική

Στις αρχές του Νοεμβρίου του 2023 μιλήσαμε με τον προϊστάμενο του ναού του Αγίου Ιωάννη του Σιναΐτη στο Κέιπ Τάουν, τον πατέρα Νικόλαο Εστερχέιζεν, που αναφέρθηκε στις δυσκολίες και στις ιδιαιτερότητες του ιεραποστολικού έργου της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (Ρ.Ο.Ε.) στην Αφρική.

Οι ενορίτες του ναού του Αγίου Ιωάννη του Σιναΐτη στον ναό της Αγίας Μαρίας της Αιγυπτίας (Νότια Αφρική). Φωτό: exarchate-africa.ru

«Θέλουμε να είμαστε κανονική Εκκλησία»

– Μπορώ να ρωτήσω για το ιστορικό σας; Πώς ήταν το να υπηρετείτε υπό τη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αλεξάνδρειας και τι σας ώθησε να στραφείτε στο Πατριαρχείο της Μόσχας;

– Είμαι ντόπιος. Ο μπαμπάς μου ήταν Ολλανδός, η μαμά μου Αγγλίδα. Η γυναίκα μου είναι Ρωσίδα. Ήρθα στην Ορθοδοξία από τον Προτεσταντισμό. Σπούδασα στο Ορθόδοξο Ανθρωπιστικό Πανεπιστήμιο του Αγίου Τύχωνα στη Ρωσία, αν και δεν ολοκλήρωσα το πλήρες πρόγραμμα σπουδών, καθώς και σπούδασα στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εκτός Ρωσίας. Πριν από αυτό σπούδασα ζωγραφική στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Αγίας Πετρούπολης. Υπηρέτησα μαζί με Έλληνες κληρικούς στην εκκλησία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, που ήταν η μόνη ορθόδοξη εκκλησία στο Κέιπ Τάουν. Ξεκίνησα ως βοηθός στο Ιερό και στη συνέχεια έγινα διάκονος και ιερέας.

Είναι, μάλιστα, μια Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά το πνεύμα εκεί δεν είναι καθόλου ιεραποστολικό και ήταν πάντα λίγο λυπηρό το γεγονός ότι ο ναός δεν είναι ανοιχτός σε όλους. Οι ιερείς και οι ιεράρχες της Εκκλησίας συχνά ακολουθούσαν εθνικιστικά συμφέροντα κι έδειχναν ελάχιστη ποιμαντική μέριμνα για τους υπόλοιπους, μη Έλληνες, ενορίτες. Οι άνθρωποι έρχονταν, έχοντας επιθυμία να γίνουν Ορθόδοξοι, και οι Έλληνες δεν ήξεραν τι να κάνουν μαζί τους. Πολλοί παραπονέθηκαν γι’ αυτό, ιδιαίτερα στην Τανζανία, την Κένυα, τη Ζάμπια. Με την Αλεξάνδρεια χάσαμε την ευκαιρία να ξεκινήσουμε ένα ιεραποστολικό έργο, καθώς κάνουν τώρα οι Ρώσοι.

Όταν η Εκκλησία της Αλεξάνδρειας άρχισε να υποστηρίζει τους σχισματικούς στην Ουκρανία, αυτή η απόφαση μας φάνηκε λανθασμένη κι επιθυμήσαμε να είμαστε μια κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι άνθρωποι που έρχονται στην Ορθοδοξία από τον Καθολικισμό και τον Προτεσταντισμό περιμένουν ακριβώς αυτό. Δεν θέλουν να καταλήξουν σε μια σχισματική Εκκλησία. Ως εκ τούτου, ήταν εύκολο για εμάς να κάνουμε αυτήν την επιλογή και μεταφερθήκαμε στη Ρ.Ο.Ε. με όλη την κοινότητά μας.

Ιερέας Νικόλαος Εστερχέιζεν

– Ποιοι αποτελούν τον πυρήνα της ενορίας και σε ποιες γλώσσες διεξάγονται οι λειτουργίες;

Είμαστε μια ιεραποστολική εκκλησία, με πολλούς νεοφώτιστους πιστούς

- Συχνά, οι εκκλησίες της Ρ.Ο.Ε. στο εξωτερικό σχεδιάζονται κυρίως για τη ρωσική διασπορά. Αλλά εμείς είμαστε λίγο διαφορετικοί: Είμαστε μια ιεραποστολική εκκλησία με πολλούς νεοφώτιστους πιστούς. Στην ενορία μας το 60% είναι ντόπιοι και μόνο το 40% είναι Ρώσοι. Πολλοί Ρώσοι επισκέπτονται ή ζουν στο Κέιπ Τάουν και αριθμούν περίπου οχτώ χιλιάδες, ενώ στην εκκλησία έρχονται τακτικά περίπου 30 άτομα. Η κατάσταση μοιάζει ίδια, όπως στη Ρωσία.

Λειτουργούμε στα Αγγλικά και τα Σλαβονικά της Εκκλησίας, αλλά προσπαθούμε να προσθέσουμε και άλλες γλώσσες, όπως Kosa και Afrikaans. Έτσι ώστε ο καθένας να μπορεί ν’ ακούει τη μητρική του γλώσσα στη λειτουργία και να αισθάνεται ότι η Ορθοδοξία είναι και γι' αυτόν και ότι δεν είναι απαραίτητο να γίνουν Ρώσοι για να είναι Ορθόδοξοι.

Ταυτόχρονα, σχεδόν όλοι εδώ αγαπούν τα ονόματα των Ρώσων Αγίων και τα επιλέγουν, όταν βαπτίζονται στην Ορθοδοξία. Αν και υπάρχουν κι εξαιρέσεις. Για παράδειγμα, ένας από τους λευκούς ενορίτες μας πήρε το όνομα του μαύρου αγίου Μωυσή Μουρίν, επειδή αρκεί το γεγονός ότι είναι Άγιος και δεν έχει σημασία τι χρώμα έχει το δέρμα του.

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ενορίας είναι η εντατική κατήχηση, επειδή οι άνθρωποι έρχονται από τον Προτεσταντισμό και τον Καθολικισμό και θέλουν να μάθουν περισσότερα για την Ορθοδοξία.

Το Ιεραποστολικό Έργο στη Νότια Αφρική

Η προετοιμασία για την Κοίμηση της Υπεραγίας Θεοτόκου στον ναό του Αγίου Ιωάννη του Σιναΐτη στο Κέιπ Τάουν. Φωτό: exarchate-africa.ru

– Μπορείτε να μας μιλήσετε για το ιεραποστολικό έργο σας; Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες της ιεραποστολής στην Αφρική;

- Η πρώτη μας προτεραιότητα είναι να δημιουργήσουμε μια κοινότητα. Δεν κυκλοφορούμε τώρα στο Κέιπ Τάουν με αφίσες που να λένε «Η Ορθοδοξία είναι η καλύτερη πίστη!». Η αρχή της αποστολής μας είναι η δική μας χριστιανική ζωή. Πρέπει να υπάρχει αγάπη μεταξύ μας, πρέπει να υπάρχει ευλάβεια στις ακολουθίες και πρέπει να διαδίδουμε την αποστολική χριστιανική πίστη μέσ’ από τη λειτουργική μας παράδοση και τα Μυστήρια της Εκκλησίας.

Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι κάτι λείπει από τη χριστιανική τους αίρεση, όπου εκκλησιάζονται, κι έτσι αρχίζουν να μελετούν την ιστορία της Εκκλησίας, συνειδητοποιώντας ότι η αληθινή πίστη είναι η Ορθοδοξία. Αυτοί έρχονται κι εμείς πρέπει να έχουμε μια θέση γι’ αυτούς. Φυσικά, υπάρχουν και παρεξηγήσεις. Σε πολλούς, για παράδειγμα, προκαλείται σύγχυση, όταν βλέπουν τις εικόνες στον ναό, γιατί δεν υπάρχουν στον Προτεσταντισμό. Σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να εξηγήσω ότι αυτή είναι η αρχαία αληθινή χριστιανική παράδοση.

Φωτό: exarchate-africa.ru

Η Εξαρχεία υπάρχει στην Αφρική μόλις δύο χρόνια, αλλά ήδη πολλές ενορίες και πολλοί ιερείς έχουν μεταφερθεί στη Ρ.Ο.Ε. Το ιεραποστολικό έργο προχωράει πολύ πιο ζωηρά και γρήγορα, σε σχέση με ό,τι έκαναν οι Έλληνες τα τελευταία εκατό χρόνια. Τον επόμενο μήνα έχουμε προσκληθεί στο Λιμπόπο (μια περιοχή της Νότιας Αφρικής) από μια κοινότητα, που θέλει ν’ ασπαστεί την Ορθοδοξία. Θα κάνουμε κατήχηση. Υπάρχει ένας πρώην πάστορας εκεί, που θέλει να γίνει Ορθόδοξος και είναι έτοιμος να συγκεντρώσει τους ανθρώπους και να προσευχηθούν μαζί.

Κάθε Πέμπτη βράδυ έχουμε online κατήχηση για ανθρώπους απ’ όλη τη Νότια Αφρική

Κάθε Πέμπτη βράδυ έχουμε online κατήχηση για ανθρώπους απ’ όλη τη Νότια Αφρική. Εκεί συμμετέχουν και χριστιανοί ορθόδοξοι και προτεστάντες και όποιος άλλος ενδιαφέρεται.

– Εκτός από τις ακολουθίες και την κατήχηση, κάνετε κάτι άλλο;

– Μια φορά τον μήνα, μετά τη λειτουργία, μετά τη μια ώρα κατηχητικού σχολείου και μετά τη συγκέντρωση για τσάι, κάνουμε πεζοπορία στα βουνά. Επίσης, κάνουμε διάφορα μαθήματα, λέμε προσευχές, έτσι ώστε η εκκλησιαστική ζωή να μην είναι μόνο μέσα στον ναό. Κάθε Τετάρτη ψάλλουμε τον Ακαθίστο Ύμνο. Για τα Χριστούγεννα προγραμματίζουμε ένα παζάρι και μια συναυλία. Στα Θεοφάνεια όλοι οι ορθόδοξοι συγκεντρώνονται στη θάλασσα. Εδώ ακολουθούμε την ελληνική και τη βουλγαρική παράδοση, κατά την οποία ρίχνουμε τον σταυρό βαθιά στη θάλασσα και οι ενορίτες πρέπει να κολυμπήσουν μέχρι να τον βρουν.

Τον ερχόμενο Νοέμβριο θα πραγματοποιήσουμε μια ορθόδοξη παιδική κατασκήνωση για πέντε ημέρες. Έχουμε περίπου 20 παιδιά κι εφήβους. Μπορεί να έρθουν περίπου άλλα 30 από το Γιοχάνεσμπουργκ. Θα γίνει σ’ ένα αγρόκτημα, περίπου μιάμιση ώρα μακριά από εδώ. Τώρα χτίζουμε εκεί μια μικρή εκκλησία, προς τιμήν της Μεταμόρφωσης του Κυρίου. Έχουμε μερικά άτομα που σκοπεύουν ν’ ακολουθήσουν τον μοναχισμό, συμπεριλαμβανομένου του Μωυσή, τον οποίο ανέφερα πριν. Θα πάνε στη Ρωσία σ’ ένα μοναστήρι και στη συνέχεια, αν θέλει ο Θεός, θα επιστρέψουν εδώ. Και αυτός ο ναός, που χτίζουμε, προορίζεται για το μελλοντικό μοναστήρι.

Χωρίς τρούλους

– Μιλώντας για τον ναό, θα ήθελα να τονίσω ότι είναι πολύ δύσκολο να βρει κανείς τον ναό σας, αν δεν γνωρίζει πού ακριβώς είναι. Μοιάζει με μια συνηθισμένη καφετέρια. Έρχονται συχνά τυχαίοι άνθρωποι εδώ; Κάποιοι τουρίστες, ας πούμε, από τη Ρωσία;

Προσχέδιο του ναού – Σημειώστε ότι η καφετέρια ονομάζεται «The ladder», δηλαδή «Κλίμαξ». Ναι, τυχαίοι άνθρωποι έρχονται μερικές φορές στο καφέ, με βλέπουν με το ράσο μου και μετά μαθαίνουν ότι έχουμε έναν ναό πάνω από το κεφάλι μας κι εκπλήσσονται πολύ. Ίσως όταν χτίσουμε τους χρυσούς τρούλους να προσελκύσουν περισσότερο κόσμο. Αλλά, ξέρετε, δεν θέλουμε ο ναός να θεωρείται απλώς ένα αξιοθέατο. Ψάχνουμε γι’ ανθρώπους που θέλουν ν’ αλλάξουν τη ζωή τους. Τώρα, η μόνη ρωσική ορθόδοξη εκκλησία στη Νότια Αφρική, που όντως μοιάζει με ρωσικές εκκλησίες με τρούλους, είναι η εκκλησία του Αγίου Σεργίου του Ράντονεζ στο Γιοχάνεσμπουργκ. Φυσικά, σχεδιάζουμε να κάνουμε κι εμείς κάτι τέτοιο, έχουμε ήδη ένα πρόχειρο σχέδιο.

Καφέ «The ladder» Για την ώρα, θέλουμε να φτιάξουμε ένα ψηφιδωτό, μια εικόνα κι έναν μικρό σταυρό πάνω από την πλαϊνή είσοδο, για να μη μας προσπεράσετε. Γιατί τώρα κανείς δεν καταλαβαίνει πού βρίσκεται ο ναός. Θέλουμε να προσθέσουμε αφρικανικά σχέδια στις τοιχογραφίες και στο ψηφιδωτό πάνω από την είσοδο, ώστε να υπάρχει κάποια ένδειξη ότι βρισκόμαστε στην Αφρική. Δεν θέλουμε να χάσουμε αυτό το μέρος. Είναι μεν μικρό, αλλά βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Θα κλείσουμε το καφέ και θα το μετατρέψουμε σε τραπεζαρία, όπως στα μοναστήρια. Αλλά αυτό θα γίνει αργότερα.

Τώρα το καφέ αποτελεί το βασικό στήριγμά μας, χάρη σε αυτό μπορώ τουλάχιστον να μην παίρνω χρήματα από τους ενορίτες για τον μισθό μου. Από τη μία πλευρά, το να είσαι ένας εργαζόμενος ιερέας είναι καλό, γιατί είμαι ακριβώς όπως όλοι οι άλλοι, έχω τα ίδια προβλήματα, καταλαβαίνω τους ενορίτες μου. Από την άλλη πλευρά, όμως, οι ενορίτες μου στερούνται της προσοχής μου, επειδή η εργασία στο καφέ μού αφήνει λιγότερο χρόνο για να πραγματοποιώ ιεραποστολικά ταξίδια, να κάνω προετοιμασίες για κατήχηση και να επικοινωνώ μαζί τους.

Πώς πάνε τα πράγματα στην ενορία

Η ακολουθία στον ναό του Αγίου Ιωάννη του Σιναΐτη στο Κέιπ Τάουν. Φωτό: Πατριαρχικό Εξαρχάτο της Αφρικής

– Με ποια μέσα ζει ο ναός; Τι σας λείπει; Στη Ρωσία δεν είναι πρόβλημα ν’ αγοράσει κανείς εκκλησιαστικά είδη. Εδώ πώς είναι τα πράγματα;

– Οι καλοπροαίρετοι άνθρωποι από τη Ρωσία και την Ουκρανία φέρνουν όλα τα απαραίτητα: Θυμίαμα, κηροπήγια κ.λπ. Όλοι εκτιμούμε αυτά που έχουμε, γιατί είναι δύσκολο να αποκτήσουμε κάτι. Ο πρώην Έξαρχος, ο δεσπότης Λεωνίδας, μας χάρισε το Δισκοπότηρο και τον Σταυρό. Αυτά μας βοήθησαν να ξεκινήσουμε την ιεραποστολή μας.

Σε γενικές γραμμές, το Εξαρχάτο στηρίζει τους ιερείς σε όλη την Αφρική με μικρές υποτροφίες. Χρησιμοποιούμε τα χρήματα αυτά για τις ανάγκες του ναού. Επιπλέον, κάθε ενορίτης προσπαθεί να δωρίσει τουλάχιστον λίγα χρήματα στην ενορία και χρησιμοποιούμε αυτά τα λεφτά για να χτίζουμε την εκκλησία στο αγρόκτημα και να παραγγείλουμε τις εικόνες.

Έχουμε μια πολύ ταλαντούχα αγιογράφο, την Ξένια, η οποία αγιογραφεί τις εικόνες χωρίς να πληρώνεται, επειδή είναι πολύ ακριβό να τις φέρουμε από τη Ρωσία. Είναι Ρωσίδα, από το Ζβενίγκοροντ, και ζει εδώ τα τελευταία 10 χρόνια. Πολλές από τις εικόνες στον ναό είναι αγιογραφημένες από αυτήν. Αλλά, ως επί το πλείστον, οι εικόνες είναι δωρεές από ανθρώπους που ζουν εδώ. Το τέμπλο το φτιάξαμε μόνοι μας.

Έκανα επίσης μόνος μου και τα αναλόγια. Είναι λίγο άνισα, αλλά κάνουν τη δουλειά τους. Τα κεριά μάς τα χαρίζουν, πολλά από αυτά φέρνονται από την Ουκρανία, αλλά σκοπεύουμε να τα φτιάχνουμε μόνοι μας στο μοναστήρι, όταν ολοκληρωθεί. Τι λείπει; Λείπουν τα λειτουργικά βιβλία στα Αγγλικά, τα άμφια για βοηθούς στο Ιερό, τα στιχάρια, ένα τετράγωνο κηροπήγιο για την ανάπαυση των ψυχών. Και οι χρυσοί τρούλοι, φυσικά (χαμογελώντας). Αλλά ίσως μπορούμε να τους χτίσουμε κι αργότερα.