Περί μεταμέλειας χωρίς μετάνοια, ή η σημασία του να συγχωρείς τον εαυτό σου

Θλίψη. Ζωγράφος: Μαρία Μπασκίρτσεβα

Στην πατερική παράδοση της κατανόησης του θέματος της αμαρτίας και της καταπολέμησής της, συχνά συναντάμε την ιδέα ότι τα άκρα είναι επικίνδυνα όσον αφορά τη στάση απέναντι στην αμαρτία. Είναι επικίνδυνο, για παράδειγμα, να είσαι «πιστός» στις αμαρτίες σου επειδή έχεις την ελπίδα ότι ο Κύριος αγαπάει τον άνθρωπο και, φυσικά, τα συγχωρεί όλα. Αλλά είναι επικίνδυνο και το αντίθετο άκρο, όταν ένα άτομο μετανοεί για την αμαρτία, αλλά η μετάνοιά του δεν συνδυάζεται καθόλου με την ελπίδα για το έλεος του Θεού και αρχίζει να «τρώγεται» και να απελπίζεται.

Πιθανώς, κάθε ιερέας έχει την εμπειρία της συνάντησης με ανθρώπους που δεν έχουν συγχωρέσει τον εαυτό τους για κάποια λάθη ή αμαρτίες του παρελθόντος. Μια άμβλωση που έγινε κάποτε, η συντριβή ενός παιδιού απ’ το παράθυρο κατά λάθος, μια απρόσεκτα ειπωμένη λέξη με εκτεταμένες συνέπειες…Πολλές καταστάσεις, τις οποίες δεν μπορούμε καν να απαριθμήσουμε, όταν ένας άνθρωπος, έχοντας «σκοντάψει» κάπου ή παραβλέψει κάτι, ύστερα από χρόνια, ακόμα και δεκαετίες «βασανίζει» τον εαυτό του, κλαίει τις νύχτες και με τις αναμνήσεις φέρνει ο ίδιος τον εαυτό του σε απόγνωση. Και παρόμοια φαινόμενα επισκιάζουν σοβαρά την αληθινή ζωή του ανθρώπου, βυθίζοντάς τον σε μακροχρόνια κατάθλιψη. Γι’ αυτό, συχνά πάσχει και η ευημερία μιας ολόκληρης οικογένειας.

Όταν προσπαθείς να μιλήσεις γι’ αυτό με τους ανθρώπους και να τους μεταδώσεις την ιδέα ότι καλό θα ήταν να επιστρέψουν «σε εκείνη τη σελίδα», συνήθως αποκρίνονται: «Πώς μπορώ να συγχωρήσω τον εαυτό μου, όταν…» και αρχίζει η απαρίθμηση των θλιβερών συνεπειών, στις οποίες οδήγησε το λάθος ή η αμαρτία που έγινε. Η λογική μιας τέτοιας συλλογιστικής είναι σαφής: αν τότε στάθηκα η αιτία για σοβαρά παθήματα ή για απώλεια κοντινού ανθρώπου, τότε η αγάπη μου για αυτόν και η συνείδησή μου, δε με αφήνουν να συγχωρέσω τον εαυτό μου και να είμαι ευτυχισμένος. Γι’ αυτό ο άνθρωπος «σταματά» σε μια βαρύθυμη κατάσταση και δεν καταλαβαίνει ότι ήδη αρκετά υπέφερε για την πράξη του και αυτή τη στιγμή η κατάστασή του είναι πηγή του κακού, τόσο για τον ίδιο (για το οποίο μπορεί και να χαίρεται), όσο και για τους οικείους του.

Πρέπει να σημειωθεί, ότι σε τέτοια εσωτερική κρίση βρίσκονται περισσότερο άνθρωποι που δεν πιστεύουν στον Χριστό, επειδή δεν γνωρίζουν τίποτα για τη Λυτρωτική του Θυσία στον Σταυρό. Αλλά συναντάμε κάτι παρόμοιο και σε ανθρώπους της εκκλησίας, τους οποίους κάποτε μια τέλεια πράξη τους οδήγησε στην Εκκλησία, αλλά ποτέ δεν κατάφεραν να συμφιλιωθούν με τον εαυτό τους. Και με τους μεν και με τους δε, είναι σημαντικό να μιλήσουμε πάνω σε αυτό το θέμα, ακριβώς υπό το φως της Λυτρωτικής Θυσίας του Χριστού, γιατί είναι πηγή παρηγοριάς και συγχώρεσης για εμάς.

Αυτό είναι παρόμοιο με τη μεταμέλεια του Ιούδα, ο οποίος μην επιθυμώντας να στραφεί στον Χριστό, δεν ωφελήθηκε καθόλου από τη μεταμέλειά του

Η ρίζα ενός τέτοιου αδιέξοδου πόνου, νομίζω, είναι η μεταμέλεια για μία πράξη χωρίς τη ζωντανή επαφή με τον Θεό. Ένα είδος βαθιάς συναισθηματικά χρωματισμένης μεταμέλειας, αλλά χωρίς μετάνοια με τη χριστιανική έννοια. Ο άνθρωπος «χωνεύει» τα πάντα μέσα του, μην κατανοώντας πώς να κομίσει αυτό τον πόνο στον Θεό, και μερικές φορές, μην επιθυμώντας να το κάνει αυτό, σαν ένα είδος μυστικής αδικίας ενάντια στη «μοίρα» του. Και αυτό είναι παρόμοιο με τη μεταμέλεια του Ιούδα, ο οποίος μην επιθυμώντας να στραφεί στον Χριστό, δεν ωφελήθηκε καθόλου από τη μεταμέλειά του.

Το πρώτο βήμα για να βοηθήσουμε έναν τέτοιο άνθρωπο, είναι να συζητήσουμε το γιατί και το πώς μπορούμε να στραφούμε στον Θεό με τον πόνο μας. Και μια φορά είχα μια τέτοια συζήτηση με έναν άνθρωπο, ο οποίος δεν μπορούσε για πολλά χρόνια να συγχωρέσει στον εαυτό του την αμέλεια, εξαιτίας της οποίας ο εγγονός του έπεσε από το παράθυρο και συνετρίβει. Και ούτε μπορούσε να στραφεί στον Θεό, επειδή κατηγορούσε και Εκείνον που επέτρεψε να συμβεί αυτό.

Τον προσκάλεσα να μιλήσουμε. Αφού τον κάθισα στην ζεστή μας τράπεζα, όπου από τους τοίχους μας κοιτούσαν με αγάπη οι άγιοι Πατριάρχες, προσπάθησα να δημιουργήσω μια ατμόσφαιρα ζεστασιάς και εμπιστοσύνης, ώστε ήδη από την αρχή της κουβέντας να αισθανθεί αυτή την αγάπη με την οποία πάντα μας απευθύνεται ο Κύριος μέσα από διάφορες συναντήσεις και πράξεις. Όταν μας σέρβιραν τσάι, του είπα περίπου τα εξής.

-Θυμάσαι με τι χαρά σας συναντούσα πάντα με τον Ιβάν στον ναό, όταν τον έφερνες στη Θεία Κοινωνία; Από εκείνη τη στιγμή που τον βάφτισα, συναντιόμασταν συχνά, σας επισκεπτόμουν κιόλας και πρόλαβα να τον αγαπήσω, και ακόμα θρηνώ για τον χαμό του, παρόλο που πέρασαν ήδη πέντε χρόνια. Αλλά τώρα σου ζητάω να καταλάβεις: αυτή η αμέλειά σου, δε σου δίνει το δικαίωμα να επιδεινώνεις και να πολλαπλασιάζεις αυτό που συνέβη πριν τόσο καιρό. Μα το γεγονός ότι εξακολουθείς να αυτοτιμωρείσαι και να είσαι απελπισμένος, το ότι έχασες το νόημα της ζωής, αυτό είναι πρόβλημα. Σου φαίνεται ότι εσύ φταις για τον θάνατό του και γι’ αυτό αρνείσαι στον εαυτό σου το δικαίωμα να ζει μια φυσιολογική ζωή. Όμως δεν έχεις δίκιο. Κατ’ αρχάς, επειδή δεν ανήκεις στον εαυτό σου. Θυμήσου τι έλεγε για τους χριστιανούς ο απόστολος Παύλος: «τιμής ηγοράσθητε» (1Κορ.7.23) και «αυτή η τιμή είναι το Αίμα του Χριστού» (άγιος Βασίλειος ο Μέγας). Ο Κύριος, φέροντας τη δική Του Λυτρωτική Θυσία, χύνοντας το Ανεκτίμητο Αίμα Του, πήρε πάνω Του όλο το αφόρητο, για τον άνθρωπο, βάρος των αμαρτιών και των αμελειών. Αλλά σαν απάντηση στη δική Του Θυσία, Αυτός έλαβε από τον Πατέρα όλη την κυριαρχία στον Ουρανό και στη γη, συμπεριλαμβανομένης και της ζωής του κάθε ανθρώπου.

Ρωτάς τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι η ζωή κάθε ανθρώπου έχει αποσχιστεί απ’ τη δουλεία του διαβόλου και δόθηκε στην κυριαρχία Του, και Αυτός Την ελέγχει «την κάθε της λεπτομέρεια» (άγιος Ιγνάτιος Μπραντσάνινοφ). Στην Πρόνοια του Θεού για τον άνθρωπο, περιλαμβάνονται και όλες του οι αμαρτίες και τα λάθη. Πώς όμως; Επειδή ο Θεός έχει γλιτώσει τον άνθρωπο, ο οποίος Του ανήκει, από τις πραγματικά καταστροφικές συνέπειες της αμαρτίας, το αιώνιο μαρτύριο. Η αντανάκλαση του ανθρώπου, η οποία κατευθύνεται από τα λάθη και τις αμαρτίες του, πρέπει τώρα να περιορίζεται στην ειλικρινή μετάνοια ενώπιον του Θεού και την ταπεινή αποδοχή των συνεπειών, τις οποίες ο Ίδιος ο Κύριος θα του επιβάλλει. Και γεγονός είναι ότι πέρα από αυτό -η συγχώρεση του εαυτού του, η απόρριψη αυτού που συνέβη, η απελπισία, η μη θέληση για ζωή- όλες αυτές είναι οι ενέργειες του διαβόλου, ο οποίος επιδιώκει να επιβάλει στον άνθρωπο την άποψή του για τη ζωή του, η οποία ήδη ανήκει στον Κύριο και όχι σε εκείνον. Αυτή είναι μια παράνομη αξίωση του πονηρού στον άνθρωπο, ο οποίος ήδη δεν του ανήκει. Και αν ο άνθρωπος υποκύψει σε αυτή την ενέργεια του διαβόλου, θα καταπατήσει την κυριαρχία του Ίδιου Του Κυρίου, δηλαδή θα αμαρτήσει εις βάρος Του.

Είναι περίπου το ίδιο όπως όταν κάποιος ισχυρός αγόρασε σε υψηλή τιμή έναν σκλάβο, στον οποίο μελλοντικά υπολόγιζε πολύ ο πρώην αφέντης του. Ο σκλάβος είχε ακόμη πολλή σκληρή δουλειά μπροστά του, αλλά ο αφέντης του αναγκάστηκε να τον δώσει για πολλά χρήματα. Και έτσι, ο σκλάβος κατέληξε στον νέο αφέντη, ο οποίος ήδη πλήρωσε για το προηγούμενο έργο του και τον απάλλαξε από το μέλλον που είχε ετοιμαστεί γι’ αυτόν. Τον ντύνει με καινούργια, όμορφα ρούχα, τον ταΐζει με την καλύτερη τροφή και τον προμηθεύει με όλα τα απαραίτητα για τη ζωή. Μα ξαφνικά αυτός ο σκλάβος, για κάποιο λόγο αφού ξέχασε τον νέο του αφέντη, επιστρέφει στην προηγούμενη, χαμηλού επιπέδου δουλειά, λερώνοντας τα καινούργια ρούχα. Και αυτό είναι παρόμοιο με το πώς ο -από τον Θεό σταλμένος- ισραηλινός λαός, που οδηγήθηκε από τον Μωυσή στην Αίγυπτο, ήθελε να επιστρέψει στη σκλαβιά του και να φτιάξει πλίνθο από πηλό και άχυρο.

Ρωτάς πώς μπορούν να ζήσουν οι γυναίκες που κάποτε από ανοησία έκαναν άμβλωση, επειδή αυτό είναι μια συνειδητή τρομερή αμαρτία και όχι αμέλεια. Μερικές φορές δεν μπορούν να βρουν ηρεμία για δεκαετίες. Ναι, βέβαια, είναι πιο δύσκολο γι’ αυτές, η αμαρτία τους είναι πολύ πιο τρομερή από τη δική σου αμέλεια. Αλλά όσο παράξενο και να ακουστεί, η μοίρα του αθώου δολοφονημένου παιδιού τους επίσης δεν αποκλείεται από την Πρόνοια του Θεού, η οποία είναι κοινή για όλους. Ναι, φυσικά, η μοίρα τους είναι περισσότερο «κρυμμένη» από το βλέμμα μας, όμως η Εκκλησία μας διδάσκει ότι οι ψυχές τους θα είναι απαλλαγμένες από το αιώνιο μαρτύριο, αλλά κανένας ενήλικας δεν μπορεί να το πει αυτό για τον εαυτό του με σιγουριά. Αυτά, αφού δεν πλύθηκαν στα νερά του Βαπτίσματος, δε θα έχουν την τιμή να εισέλθουν στην κατοικία της Βασιλείας, αλλά πιστεύω ότι και εκείνα δε θα στερηθούν το έλεος του πολύ φιλάνθρωπου Θεού μας.

Ωστόσο, η ερώτησή σου αφορούσε και τη μητέρα. Φυσικά, μια τέτοια γυναίκα κουβαλά μεγάλη πέτρα. Ωστόσο, και για εκείνη ισχύει ο ίδιος ακριβώς κανόνας, για τον οποίο σου έλεγα. Στα μάτια του Θεού ο κάθε άνθρωπος είναι ανεκτίμητος και το γεγονός ότι μια γυναίκα εξολόθρευσε το αίμα της στη μήτρα, δεν την κάνει λιγότερο πολύτιμη στα μάτια του Θεού, δεν της βάζει κάποια ανεξίτηλη «σφραγίδα», επειδή ο Χριστός έχυσε το αίμα Του γι’ αυτή. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να προσφέρει ειλικρινή βαθιά μετάνοια στον Θεό και στη συνέχεια, συναντώντας διάφορες θλίψεις και πόνους στο δρόμο της ζωής, τις οποίες θα της στέλνει όπως θέλει ο Κύριος, να πει στον εαυτό της και στον Θεό: «Ό,τι έσπειρα, θερίζω, το αποδέχομαι σύμφωνα με τις πράξεις μου, μνήσθητι μου, Κύριε, στη Βασιλεία Σου». Και έτσι θα ηρεμήσει. Αν εκείνη, όπως εσύ, κάνει «μάχη» με τον εαυτό της, τότε ο Κύριος θα «εμφανιστεί» κάπως στη ζωή της και θα πει: «Βλέπεις αυτή τη θάλασσα; Είναι η θάλασσα της αγάπης Μου και της συγχώρεσης των πάντων. Όταν μετανόησες ενώπιόν Μου για την αμαρτία σου, εγώ την πέταξα σε αυτή τη θάλασσα. Μπορείς να τη βρεις και να μου τη δείξεις; Δε θα μπορέσεις να το κάνεις, επειδή η αμαρτία διαλύθηκε εντελώς σε αυτή τη θάλασσα. Δεν υπάρχει. Γιατί αμφιβάλλεις για την αγάπη Μου και ακούς τον εχθρό μου, που καταπιέζει την ψυχή σου;»

Με τέτοια λόγια προσπαθούσα να ηρεμήσω τον συνάνθρωπό μου και, μου φαίνεται, ότι με άκουσε και ηρέμησε.

Ο Κύριος περιμένει από εμάς συγκαταβατικότητα και αγάπη για τον πλησίον, αλλά επειδή αυτός ο πλησίον είναι και ο ίδιος μας ο εαυτός, η ψυχή μας

Είναι σημαντικό για τον καθένα μας να θυμάται πάντα την ακραία πολύπλευρη ανημποριά μας. Λόγω αυτής της ανημποριάς είμαστε ικανοί για οποιαδήποτε αμέλεια και οποιαδήποτε αμαρτία. Θυμηθείτε: «Ει πάντες σκανδαλισθήσονται εν σοί, εγώ δε ουδέποτε σκανδαλισθήσομαι» (Μτθ. 26,33). Επομένως, είναι σημαντικό να μάθουμε να είμαι συγκαταβατικοί με εμάς τους ίδιους. Ο Κύριος περιμένει από εμάς συγκαταβατικότητα και αγάπη για τον πλησίον, αλλά επειδή αυτός ο πλησίον είναι και ο ίδιος μας ο εαυτός, η ψυχή μας! Αν δε μάθουμε να συγχωρούμε σωστά κατά τον χριστιανικό τρόπο τον ίδιο μας τον εαυτό μας, τότε δε θα μπορέσουμε να συγχωρέσουμε στ’ αλήθεια και τον πλησίον. Και οποιαδήποτε μη συγχώρεση θα προκαλέσει την οργή του Θεού προς εμάς.

Καμία αμαρτία ή λάθος δε γίνεται μοιραίο για τον άνθρωπο, αν υπάρχει στην ψυχή του μετάνοια, η οποία είναι συνδυασμένη με την ελπίδα για το απεριόριστο έλεος του Θεού. Επειδή « και γαρ το Πάσχα ημών, υπέρ ημών ετύθη Χριστός» (1 Κορ. 5,7).