Για το μοναχισμό, τη σωτηρία και την Θεία χάρη

Ο ιερομόναχος Ραφαήλ (Νόϊκα) γεννήθηκε το 1942. Πατέρας του ήταν ο Ρουμάνος φιλόσοφος Κωνσταντίνος Νόϊκα. Σε ηλικία 13 ετών μεταναστεύει με τη μητέρα του στην Αγγλία για να ξεφύγει από το ρουμανικό κομμουνιστικό καθεστώς. Στην Αγγλία αρχίζουν οι πνευματικές του αναζητήσεις. Εκεί ήταν πρόνοια Θεού να γνωρίσει τον γέροντα Σωφρόνιο (Σαχάρωφ), ηγούμενο της Ιεράς Μονής του Τιμίου Προδρόμου στο Έσσεξ Αγγλίας. Αργότερα, ο γέροντας τον κείρει μοναχό. Μετά από 38 χρόνια παραμονής στην Αγγλία, ο ιερομόναχος Ραφαήλ επιστρέφει στη Ρουμανία και εγκαθίσταται σε ένα ησυχαστήριο της Τρανσυλβανίας. Ο ιερομόναχος Ραφαήλ μετέφρασε στα ρουμανικά τα έργα του πνευματικού του πατέρα, του γέροντα Αρχιμανδρίτη Σωφρονίου, και του πνευματικού του παππού, του Οσίου Σιλουανού του Αθωνίτη. Στο κείμενο που ακολουθεί παραθέτουμε ορισμένες από τις διδασκαλίες του πάνω σε πνευματικά θέματα.

Για την κλήση προς το μοναχισμό

Ο μοναχισμός είναι σαν το βίωμα του μέλλοντος αιώνα, στον οποίο, όπως λέει ο Σωτήρας, «οὔτε γαμοῦσιν οὔτε ἐκγαμίζονται, ἀλλ᾿ ὡς ἄγγελοι Θεοῦ ἐν οὐρανῷ εἰσι» (Μτ. 22:30). Εμείς οι μοναχοί, βέβαια, δεν μοιάζουμε με τους αγγέλους, αλλά η ζωή μας τείνει προς την αγγελική ζωή. Και όταν ξαφνικά νιώσετε την κλήση προς τον μοναχισμό, χρειάζεστε κάποιον που να την επιβεβαιώσει ή να την ακυρώσει. Είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε κάποιον σε αυτό το θέμα. Ο πνευματικός σας πατέρας μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο ως ένα βαθμό, αλλά ακόμη και αυτό είναι αρκετά σχετικό, καθώς στην πραγματικότητα μόνο εγώ ο ίδιος γνωρίζω αν επιθυμώ να γίνω μοναχός ή όχι. Κανείς άλλος δεν μπορεί να μου το πει αυτό.

Ο μέλλων γέροντας Σωφρόνιος (Σαχάρωφ) συμβουλεύτηκε τον πατέρα Σέργιο Μπουλγκάκοφ στο Παρίσι. Όταν ο νεαρός τού ομολόγησε ότι θα ήθελε να πάει στο Άγιο Όρος και να γίνει μοναχός, ο πατέρας Σέργιος του απάντησε με μια γαλλική ρήση: «Το καλύτερο είναι ο εχθρός του καλού». Ο νεαρός έλαβε υπόψη του αυτό που του είπε, ωστόσο, δεν το υιοθέτησε και πήγε στο Άγιο Όρος, όπου και έγινε μοναχός. Εδώ έχουμε φτάσει σε ένα πολύ σύνθετο ζήτημα: πρέπει να έχουμε διάκριση και να σκεφτόμαστε με το νου μας. Όλοι πρέπει να αποδεχόμαστε την προσωπική μας ευθύνη ενώπιον του Θεού, ενώπιον της αιωνιότητας. Ο μοναχισμός υπάρχει μόνο στον οικείο, μυστηριώδη διάλογο της κάθε ψυχής με τον Θεό, τον Δημιουργό μας.

Όλες τις αμφιβολίες και όλα τα εμπόδια πρέπει να τα ξεπερνάμε με την προσευχή στα χείλη. Θέστε το πρόβλημά σας ενώπιον του Θεού. Ρωτήστε Τον: «Κύριε, τι περιμένεις από μένα;». Όποια σκέψη κι αν έχετε, απλά προσθέστε σε αυτήν το «Κύριε!» Με αυτόν τον τρόπο, αν προσθέσετε την προσφώνηση «Κύριε!» προς τον Θεό, αντί να περιφέρεστε γύρω από τις σκέψεις σας σαν μια μηχανή που δουλεύει άσκοπα, η σκέψη σας θα γίνει προσευχή και η μηχανή θα αρχίσει επιτέλους να βάζει σε κίνηση τους τροχούς της.

Για τη σωτηρία

Η αγιότητα είναι η αληθινή φύση του ανθρώπου, την οποία πρέπει να βρούμε σε αυτή τη φθαρτή γήινη πραγματικότητα. Η αγιότητα είναι η αιώνια φύση του Θεού, και αυτή πρέπει να γίνει και ο στόχος για τον άνθρωπο. Είτε στον γάμο είτε στον μοναχισμό, ο άνθρωπος πρέπει πάντα να αναζητά την αγιότητα. Όμως, έχουμε κάνει την αγιότητα ένα ανέφικτο πρότυπο, έχουμε βάλει τους αγίους σε ένα βάθρο που είναι πολύ ψηλά και μακριά από εμάς. Τους κοιτάζουμε με ανεστραμμένα κιάλια και βλέπουμε αυτό το βάθρο ακόμη πιο μακριά, και ύστερα αναρωτιόμαστε γιατί δεν είμαστε ανάμεσά τους. Πρέπει να έχουμε πάντα μπροστά στο εσωτερικό μας βλέμμα το γεγονός ότι ο Θεός είναι Θεός της αγάπης, και από εδώ πρέπει να καταλάβουμε γιατί συμβαίνουν όλα αυτά που μας πληγώνουν. Ο δρόμος μαζί με τον Θεό είναι ο δρόμος της ελευθερίας.

Η αγιότητα είναι η αιώνια φύση του Θεού και αυτή πρέπει να γίνει και ο στόχος για τον άνθρωπο

Θέλω να σας ενθαρρύνω λίγο. Όσο είμαστε προσκολλημένοι στον Θεό, είναι αδύνατον να μην επιτύχουμε τη σωτηρία, διότι ο Χριστός είπε: «Κἀγὼ ζωὴν αἰώνιον δίδωμι αὐτοῖς, καὶ οὐ μὴ ἀπόλωνται εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ οὐχ ἁρπάσει τις αὐτὰ ἐκ τῆς χειρός μου» (Ιω. 10:28). Και αμέσως μετά πρόσθεσε: «Ὁ πατήρ μου, ὃς δέδωκέ μοι, μείζων πάντων ἐστί, καὶ οὐδεὶς δύναται ἁρπάζειν ἐκ τῆς χειρὸς τοῦ πατρός μου» (Ιω. 10: 29). Το τονίζω αυτό: κανείς δεν μπορεί! Αλλά ο άνθρωπος είναι προικισμένος με το μεγάλο δώρο της ελευθερίας. Και μέσα σ’ αυτή την ελευθερία δεν έχω εγγυημένη τη σωτηρία μου. Ο Θεός δεν με έχει βάλει σε ένα τσιμεντένιο κουτί. Έχω απέραντη ελευθερία, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο Θεός δεν θα με στηρίξει μέχρι τέλους, αν αγωνιστώ για τη σωτηρία.

Έχουμε, από τη μία πλευρά, την απόλυτη βεβαιότητα ότι θα καταφέρουμε να φτάσουμε στη Βασιλεία του Θεού, επειδή ο Χριστός είπε: «Καὶ οὐδεὶς δύναται ἁρπάζειν ἐκ τῆς χειρὸς τοῦ πατρός μου» (Ιω. 10:29). Και από την άλλη, έχω την ελευθερία μου, η οποία μπορεί να με αποκόψει από τον Θεό ανά πάσα στιγμή. Αλλά αν καταβάλω προσπάθεια για να αποτρέψω κάτι τέτοιο, δεν θα μπορέσω να αποχωριστώ από Αυτόν. Όταν αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε Ποιος είναι ο Παντοδύναμος Θεός της αγάπης, θα αρχίσουμε να βλέπουμε ότι είναι αδύνατο να μη σωθούμε με έναν Τέτοιο Θεό. Πρέπει να διαπιστώσουμε ότι η πεπτωκυΐα ανθρώπινη φύση μας είναι γεμάτη κακό και δεν υπάρχει τρόπος να σώσουμε μόνοι μας τον εαυτό μας.

Πριν από πολλά χρόνια, μια Σέρβα μου είχε πει: «Στην Ορθοδοξία με βασανίζει αυτή η αβεβαιότητα: μπορεί να σωθώ, μπορεί και όχι. Θα ήθελα να είμαι σαν τους Προτεστάντες που είναι σίγουροι ότι έχουν ήδη σωθεί». Κάτι στα λόγια της με τσίμπησε. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, μετά από πολλή σκέψη, συνειδητοποίησα ότι εμείς οι Ορθόδοξοι δεν ζούμε στην αβεβαιότητα, αλλά σε διπλή βεβαιότητα.

Όμως, η σωτηρία είναι ατομικό θέμα, χρειάζεται να το επιθυμείτε. Ο Χριστός έχυσε το Αίμα Του για τον εβραϊκό λαό και για όλο τον κόσμο, αλλά οι Εβραίοι είπαν: «Τὸ Αἷμα Αὐτοῦ ἐφ᾿ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα ἡμῶν» (Μτ. 27: 25). Πώς μπορεί να σωθεί ένας άνθρωπος που μιλάει έτσι, ακόμη και με την παντοδύναμη αγάπη του Θεού; Ωστόσο, ο Χριστός, με τη Θεία Του δύναμη, με τον Θείο Του λόγο, προσπάθησε να ακυρώσει αυτή την κατάρα, λέγοντας στις γυναίκες της Ιερουσαλήμ: «Θυγατέρες ῾Ιερουσαλήμ, μὴ κλαίετε ἐπ᾿ ἐμέ, πλὴν ἐφ᾿ ἑαυτὰς κλαίετε καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα ὑμῶν» (Λκ. 23:28). Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να κλαίνε για εκείνους που πριν από λίγα λεπτά είπαν ότι το Αίμα Του ήταν σαν κατάρα, αλλά Αυτός Το έχυσε για τη σωτηρία.

Τέτοιος είναι ο Θεός μας, ο Οποίος δεν κρατάει κακία σε κανέναν και ο Οποίος, όταν καρφώνουν καρφιά στα χέρια Του, λέει: «Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς· οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι» (Λκ. 23: 34). Ο Θεός μας δίνει το Σώμα Του για τη σωτηρία μας. Μας δίνει το Αίμα Του μόνο αν το θέλουμε. Επομένως, με έναν τέτοιο Θεό, ο Οποίος νίκησε τον Άδη, κατέβηκε εκεί, και άνοιξε το δρόμο για τον Ουρανό, και κάθισε στα δεξιά του Θεού Πατέρα, με έναν τέτοιο Θεό, πώς μπορούμε να μην σωθούμε;

Για μας είναι αρκετό να είμαστε προσκολλημένοι σταθερά στον Θεό και να μην απελπιζόμαστε από τις επιθέσεις του εχθρού

Γνωρίζουμε λοιπόν δύο πράγματα: με τις δικές μου δυνάμεις η σωτηρία μου είναι εντελώς αδύνατη, και αυτό είναι μέρος της ομολογίας μου. Αλλά αν το ομολογήσω αυτό, ομολογώ και τον Θεό, και με τον Θεό είναι αδύνατο να μη σωθώ. Νομίζω ότι ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα και τις αδυναμίες πρέπει να επικρατήσει η πλευρά του Θεού. Για μας είναι αρκετό να είμαστε προσκολλημένοι σταθερά στον Θεό και να μην απελπιζόμαστε από τις επιθέσεις του εχθρού. Και τότε ο Θεός θα μας ελκύσει στα δίχτυά του.

Για την Θεία χάρη

Όταν βρισκόμαστε μέσα στη Θεία χάρη, νιώθουμε ότι όλα είναι ωραία, ότι δεν μπορεί να υπάρξει κανένα άλλο τέλος εκτός από το ευτυχισμένο. Όταν χάνουμε τη χάρη, νιώθουμε ότι το σκότος είναι τόσο μεγάλο που δεν πρόκειται ποτέ να βγούμε από αυτό. Έτσι διακρίνεται η χαρισματική από τη μη χαρισματική κατάσταση. Δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει τραγωδία εν τω Θεώ, όσο τραγική κι αν είναι η ζωή μας.

Πολύ μεγάλη σημασία δίνουμε στην προετοιμασία για τη Θεία Κοινωνία, προκειμένου να γίνουμε δήθεν άξιοι γι’ αυτήν. Λέω «δήθεν» επειδή παραμένουμε πάντα ανάξιοι. Ωστόσο, βλέπω ότι δεν κατανοούμε καλά την ανάγκη να διατηρούμε τη χάρη μετά τη Θεία Κοινωνία. Κατά κάποιο τρόπο, αυτό είναι πιο σημαντικό ακόμα και από την ίδια την προετοιμασία, η οποία μας χρειάζεται όχι για να γίνουμε άξιοι, αλλά για να οργώσει το χώμα της ψυχής μας.

Το πιο σημαντικό στην Θεία Κοινωνία είναι να διατηρήσουμε την χάρη που λάβαμε. Αν μελετήσετε τους πατέρες της «Φιλοκαλίας», θα δείτε ότι η ταπείνωση είναι το κλειδί για αυτό. Αλλά τι είναι ταπείνωση; Πρώτον, ταπείνωση είναι ο πνευματικός ρεαλισμός. Αν είμαι ο μεγαλύτερος αμαρτωλός, τότε δώσε μου, Κύριε, δυνάμεις να δω ότι είμαι πράγματι τέτοιος. Αυτή είναι θεϊκή όραση. Δεν προέρχεται από ανθρώπινο νου, ούτε από τη σύγκριση με τους άλλους. Η ταπείνωση έχει να κάνει με το ρεαλιστικό βλέμμα στα πράγματα. Δεν είναι πνευματικός μανιερισμός, αλλά πνευματικός ρεαλισμός.    

Ο Γέροντας Σωφρόνιος (Σαχάρωφ) έλεγε ότι η ταπείνωση είναι ιδιότητα της Θείας αγάπης, η οποία προσφέρει τον εαυτό της στο αγαπημένο υποκείμενο χωρίς να επιστρέφει στον εαυτό της. Αυτό το «χωρίς να επιστρέφει στον εαυτό της» σημαίνει ότι ο ταπεινός άνθρωπος δεν σκέφτεται τον εαυτό του, αλλά αγωνίζεται για αυτόν που αγαπά. Ωστόσο, η ταπείνωση δεν σημαίνει μόνο να μειώνουμε, να υποβαθμίζουμε και να αδιαφορούμε για τον εαυτό μας, αλλά να νοιαζόμαστε και για την πλήρη πραγμάτωση αυτού που αγαπάμε. Γιατί; Επειδή η ταπείνωση ζει με τις ανάγκες του άλλου. Αναζητά τον αγαπημένο, αλλά αδειάζει τον εαυτό της για χάρη του αγαπημένου. Και αυτό στη δική μας εκκλησιαστική γλώσσα ονομάζεται «περιχώρησις». Ο πατήρ Σωφρόνιος αυτό το αποκαλούσε «φαρμακευτική γλώσσα της σύγχρονης θεολογίας». Όμως, η έννοια της περιχώρησης εκφράζει την ουσία της αιώνιας αγάπης.

Από την άλλη πλευρά, νομίζω ότι ο δεύτερος ορισμός της ταπείνωσης θα σας δώσει μια καλύτερη προσέγγιση στο τι πρέπει να αναζητούμε. Η ταπείνωση δεν υπάρχει αφ’ εαυτής, είναι συστατικό της αγάπης. Ο Γέροντας Σωφρόνιος μου είχε πει κάποτε: «Νομίζεις ότι αυτό που έλεγε ο Όσιος Σιλουανός είναι κάτι το σπουδαίο, αλλά να ξέρεις ότι το μόνο σπουδαίο πράγμα είναι η ταπείνωση, επειδή η υπερηφάνεια στέκεται εμπόδιο στην αγάπη».

Η υπερηφάνεια είναι κλεισμένη στον εαυτό της. Αν είμαι κλεισμένος στον εαυτό μου, δεν θα υπάρχει χώρος στην καρδιά μου ούτε για εσάς ούτε για τον Θεό. Αν όμως μάθουμε να αδειάζουμε τον εαυτό μας, να δίνουμε τον εαυτό μας με σκοπό να βρει ο Θεός και όλη η ανθρωπότητα μια θέση στην καρδιά μας, τότε ο καθένας μας θα γίνει Θεοφόρος. Αυτό είναι ταπείνωση! Και τότε θα βρούμε και τις προϋποθέσεις που μας δικαιώνουν ώστε να συμμετέχουμε στη Θεία Κοινωνία. Τότε θα γίνουμε άξιοι γι’ αυτήν, αν θέλετε. Διότι αυτή η αξιοσύνη δεν είναι δική μας: τότε ο ίδιος ο Χριστός θα κοινωνήσει μαζί μας της αξιοσύνης Του. Και ζώντας με αυτό το πνεύμα, θα μπορέσουμε να διατηρήσουμε τη θεία χάρη που λαμβάνουμε στη Θεία Κοινωνία. Για να την διατηρήσουμε, πρέπει να συνεχίζουμε να βαδίζουμε στο μονοπάτι της ταπείνωσης. Φυσικά, ο καθένας έχει τον δικό του ξεχωριστό δρόμο προς τον Θεό και τον ανακαλύπτει μαζί με τον πνευματικό του. Αλλά αυτό που έχουμε όλοι κοινό είναι η ταπείνωση. Η ταπείνωση είναι το κλειδί για τη διατήρηση της θείας χάρης. Γι’αυτό, να την ζητάτε από τον Κύριο για να σας την δώσει.